Van Sint Nicolaas naar
Santa Claus, de Kerstman
De kerststal krijgt
weer een vaste plaats
Kerstwensen
--TrTr'r*'ln- JiSiSllX.
"tic erauen heen
Bijna in elk land ter wereld vinden we tussen
5 december en 6 januari een figuur met een
rode mantel en witte baard, die cadeau
tjes uitdeelt. Zijn namen zijn legio, zijn midde
len van vervoer dikwijls erg excentriek en zijn
herkomst onduidelijk.
In Scandinavië geloofde men voor onze jaar
telling in de god Odin. De Germanen noemden
hem later Wodan. Hij was een uiterst onsym
pathiek wezen, 's Nachts peddelde hij tussen
de hel en de aarde op en neer om mensen op
te halen, die iets op hun kerfstok hadden.
Odin haalde de mensen door de schoorsteen
op. De woningen in Scandinavië hadden
destijds allemaal een gat in het dak. Vanwege
de kou werden de woningen onder de grond
gebouwd en dat gat was de enige opening in
het dak. Odin reed op een strijdwagen met
doorvoor een groot angstaanjagend wit
paard, genaamd Sleipnir, met vier hoofden en
acht benen. Dat beest had altijd honger.
In grote delen van noord-west Europa lieten
de boeren daarom een flinke schoof op het
land staan om dat paard te voeden. Onder in
vloed van de Christelijke kerk werd Odin-
Wodan een beetje vriendelijker en ging hij Sint
Nicolaas heten. Hij reed op een normaal wit
paard door de lucht en had het recht om men
sen de les te lezen. De heilige Nicolaas heeft
wel degelijk bestaan. Hij leefde in de vierde
eeuw en was bisschop van Myra in Italië. Hij
werd beschouwd als de heilige van de onver
wachte goede gaven en van de kinderen. In
de legenden, die bij ons over hem verspreid
werden, werd zijn land van herkomst al gauw
vervangen door Spanje. Misschien omdat
Zuid-ltalië enige tijd Spaans bezit is geweest.
De zesde december werd aangewezen als zijn
feestdag. Waarschijnlijk omdat die dag sa
menviel met het begin van de midwinter
feesten.
Na de Reformatie, in de 16e eeuw, schaften
verscheidene protestantse landen het Sinter
klaasfeest af, omdat het te "rooms" zou zijn.
Het protestantse deel van Duitsland verving
hem door het kerstkind of Christkind, een
soort engel boodschapper of vertegenwoordi
ger van het kindje Jezus.
Kerstman
Door verwarring over wat wel en wanneer ge
vierd mocht worden, is in de achttiende eeuw
langzamerhand Sint Nicolaas veranderd in
Santa Claus. De Kerstman, een dikke goed
moedige, altijd lachende figuur op een slee
met rendieren, die de kinderen en volwasse
nen cadeautjes brengt. De rendieren zijn een
verwijzing naar de oorsprong van de Kerst
man, een figuur uit het noorden. Uiteindelijk is
de heilige en rechtvaardige bisschop van Myra
hedentendage verandert in een commerciële
Kerstman. Sinterklaas en de Kerstman hebben
wel iets gemeen: ze belonen het goed en
bestraffen het kwaad.
Als er iets in onze tijd aktueel is, dan
is het wel de kerststal of kerstkrib
be. Jarenlang vond men ze prak
tisch nergens meer. Door de
vernieuwingsdrang in het geloof
waren ze uit de meeste huizen ver
dwenen. Tijdens de periode tussen
de beide wereldoorlogen stond er in
ieder katholiek huisgezin een
kerststal van gips, karton of triplex.
Thans zoekt men weer naar een uit
beelding van het kerstgebeuren. Af
beeldingen, die door mensen uit de
Derde Wereld gemaakt zijn vinden
gretig aftrek. Dankzij de wereldwin
kels is de bekendheid met de Volks
kunst uit die landen groot
geworden. Ondanks stormen in de
kerkgeschiedenis heeft de kerstkrib
be het overleefd.
Het ontstaan van de kerststal
Vanaf het midden van de 16e eeuw
beginnen de kerstkribben in zwang
te komen. Eerst in Italië en Spanje,
maar al vrij spoedig daarna, aange
moedigd door de Jezuïeten orde,
ook in de Zuid-Duitse kerken. Op
het platteland was het vaak de ge
woonte van de ene boerderij naar
de andere te trekken, om de
kerststallen te bekijken. In de 19e
eeuw, na de Franse Revolutie, ver
schenen ze in de Provence, Portugal
en Tirol. Het waren kerstkribben
met kleine figuurtjes voor huiselijk
gebruik. In de landen om de Middel
landse Zee worden deze figuurtjes
uit klei, soms met de hand, meestal
in gipsmodellen gevormd in de zon
gedroogd of in de oven gebakken en
daarna geschilderd.
In Tirol, Zuid-Duitsland en Zwitser
land worden ze uit hout gesneden.
Het aantal is onbeperkt. De "stal"
en het landschap er om heen wor
den ieder jaar opnieuw opgebouwd.
Vaak is het hele gezin ermee bezig,
nadat eerst groen, mos, takjes en
stro zijn verzameld.
Kerstkribben buiten Europa
In de loop van de 16e eeuw brach
ten de missionarissen vanuit Spanje
en Portugal de kerstkribbe naar de
missiegebieden. Zo brachten de
Franciscanen haar naar Mexico, de
Jezuïeten ze naar Brazilië, Japan en
Indië. De kribben werden aangepast
aan de aard en zeden van het be
treffende volk. En de kerststal
kwam in de volkskunst van de ge
missioneerde landen terecht.
Hoewel het woord "kribbe", oor
spronkelijk etenskrib, de trog van
dieren aangaf, ging deze naam snel
over naar de legerstede van "het
Kind" en omstreeks 1600 naar het
woord "stal".
Ideeën voor een eigen stal
Voor het warme schijnsel van een
kaars geplaatst, brengen stralende
kleuren van een stal van transparant
papier een bijzonder aandeel van de
kerstsfeer in de huiskamer. De voor
lopers van deze kleurrijke transpa-
**<3>
De Nieuwjaarswens is al zo oud als
de weg naar Rome. De huidige
vorm: de kerstkaart, is echter van
later datum. Dat gebruik is in Neder
land na de 2e Wereldoorlog
overgenomen van de Engelsen en
de Amerikanen.
De Romeinen, die in het begin van
de jaartelling ook in de "Lage lan
den" heer en meester waren, ken
den reeds het gebruik van de
Nieuwjaarswens. Op de eerste dag
van het jaar gingen ze belangrijke
personen alle goeds toe wensen
voor het nieuwe jaar. In ruil hiervoor
kregen ze vaak een beloning: iets
wat we in deze tijd nog steeds ken
nen. Zo aan het eind van het jaar
worden er kerstpakketten uitge
deeld, of geven we in de privésfeer
aan iemand een geschenk om hem
te bedanken voor de in het afgelo
pen jaar geboden diensten. In de
eerste helft van deze eeuw was het
zeer gebruikelijk dat niet alleen de
armere mensen, ouderen of al
leenstaanden, maar ook de dominee
en de dokter geschenken werden
gegeven.
In de 18e eeuw werd het een ge
woonte om de wens op schrift te
zetten. Het liefst op rijm. Vaak werd
een gedicht eerst voorgedragen en
daarna overhandigd. Een beloning
bleef uiteraard niet uit. De naaste
familieleden, mensen die je dagelijks
zag, moesten eveneens een wens-
brief vol stichtelijke zinnen krijgen.
Een drukbezette Engelsman, die in
ranten waren de prachtige oude
kerkramen. Met zwart etalagekarton
knip je de strips voor je eigen
kerststalramen.
Zelfs met "lego" en elektrische
lichtjes kunnen kinderenden mooie
stal in elkaar zetten. Het geeft da
genlang knutselplezier en de creati
viteit viert hoogtij!
De kerststal is levensecht gebleven,
ook zal zijn er in de loop der eeuwen
veel variaties gekomen. De oor
spronkelijke kribbe wordt een "we-
reldkribbe", die in onze eigen
huiskamer een persoonlijk tintje van
de Kerstboodschap geeft: "Vrede
op aarde".
Ik ben de stal Ik sta onder de bomen,
nog altijd van het wonder na te dromen.
Ik was al oud, je gaf geen cent voor mij,
een lelijk ding - je liep me zo voorbij.
Ik was maar arm, bouwvallig en vol kieren.
Ik was alleen maar goed voor een paar dieren,
een luie ezel en een zieke os.
Het lekte door mijn dak, mijn deur zat los.
Er lag wat oud nat stro in een paar hoeken
en verder viel hier echt niets te zoeken.
Ik ben DE stal Ik sta onder de bomen.
Ik heb het wonder naar mij toe zien komen.
Ik zie eruit zoals ik vroeger was,
een arme bouwval in verwilderd gras.
Maar ik straal leven uit naar alle zijden:
ik ben het mooiste huis van alle tijden.
L.M. v.d. Plas
de 19e eeuw leefde, was zo vinding
rijk om zijn wensen te laten drukken
op een kaart, die aan de voorkant
werd bedrukt met een toepasselijk
plaatje en de kerstkaart was
geboren.
Het was een enorm succes en bin
nen enkele jaren verstuurde een
ieder die het zich kon veroorloven
en kon schrijven, dergelijke kaarten.
De Amerikanen namen dit gebruik
over. Via onze contacten met de En-
«Wh J
gelsen en de Amerikanen na de 2e
Wereldoorlog en via geëmigreerde
Nederlanders uit o.a. Canada, kwam
hét gebruik naar ons land.
Mede door de groeiende welvaart
breidde het sturen van kaarten zich
enorm uit. Bij de huidige aantallen
zet je wel eens een vraagteken.
Reeds in september worden de eer
ste kaarten aangeboden in de win
kels. Het is zeker heel sfeervol de
sneeuwlandschappen, kerstman
"Wip u fypne CttewUt/eupesn
me/ ty'd, we/ life/ w*yi e/Zcwi/
•Perscommissie Nederlandse Bond van
Plattelandsvrouwen van Zeeland en Noord-Brabant
nen, kaarsen en Oud-Hollandse
ijstaferelen. Prachtig zijn ook de
handgemaakte kaarten van creatie
ve vrienden en familieleden. Een
lust voor het oog en een heerlijke
bezigheid om deze mooie kaarten te
schrijven. De Kerstpostzegels ma
ken het de laatste jaren compleet.
Bladerend in het adressenboek kom
je langs een rij familieleden en vrien
den. Met sommigen bestaat er al
leen contact via de kerstkaart, voor
anderen juist een moment om er
een paar persoonlijke regels aan toe
te voegen. Hoe drukker de mens
hoe langer de rij hoe vager de
contacten
Juist die kerstkaart vormt dan een
band. We zijn elkaar niet vergeten:
we wensen je gezellige feestdagen
en een evenzo gelukkig nieuwjaar.
Misschien wordt het weer zo druk
dat we elkaar niet kunnen ontmoe
ten maar dan tot de volgende de
cembermaand. Het aantal kaarten is
niet belangrijk, wat telt is de ge
dachte, de intensiteit. Een groot
aantal kennissen is soms vager dan
een enkele vriend.
Echte vrienden: iets wat we ieder
wensen voor het nieuwe jaar! In de
ze drukke wereld waarin we niet
meer persoonlijk Nieuwjaar gaan
wensen, maar gedrukte kaarten ver
sturen, is vaak weinig tijd meer voor
echte vriendschap.
Zo kun je eenzaam worden met een
dikke stapel kerstkaarten bij de post
en een fijne kerst hebben met één
enkele vriend!
