Nimmer wordt C. Vis
door de ZLM vergeten
Herinneringen aan de
meidagen van 1940
Den Zeeuwschen Landbouw
Uit "80 jaar ZLM"
Ervaringen van een
10-jarige boerenzoon
Alle voorzitters der afdeelingen
willen bedanken. Alleen De Ma-
zure uit Oostburg zegt, dat ook
al vindt men geen voorzitter, de
9e afdeeling stand houdt. Dat is
mannentaal, het 4e district
waardig. Zij zouden het nog
doen! Die mannen met
Zeeuwsch-Vlaamsch bloed in de
aderen. Ziet het Leenhouts! Ziet
het Becu maar aan.
Servaas Tak en Mr. W.Ph. Vis,
Penningmeester en Secretaris,
willen ook al weg, als er geen
Voorzitter komt. C. Vis wil abso
luut weg. De cordate man is ook
hierin cordaat. Men stelt voor de
Maatschappij maar te ontbinden
en dat aan de algemeene verga
dering voor te stellen.
Het is een dag van verslagenheid
in de schaduw van den St. Lie-
venmonstertoren in de Meermin
nen stad. Maar de nacht
brengt raad. 11 Juni 1852, den
volgenden morgen, komen eeni-
ge heeren weer bijeen ter verga
dering van het Hoofdbestuur.
Velen ontbreken. C. Vis zelf ook.
Hij was hardnekkig. Alevel!
Schouwen en Zeeuwsch-
Vlaanderen liggen ook nog in
Zeeland. De uiteinden waren zoo
vertrouwd niet geweest met wat
er in 't midden de zinnen spande.
Boeije, Moolenburch, Hoogen-
boom, v.d. Have, v.d. Lek de
Clercq. Wie kent ze niet? Die
kloeke mannen van Schouwen
en Duiveland. De Mazure, Ser
geant, Hombach, die heldhaftige
strijders uit Vlaanderenland. Zij
waren er wel! Doel is de Maat
schappij te behouden. V.d. Lek
de Clercq zit voor. Men besloot
alle afdeelingen op te roepen in
een vergadering, die v.d. Lek de
Clercq zou presideeren. Hij zou
dan aanvankelijk als voorzitter
optreden in de plaats van Vis.
C. v.d. Lek de Clercq
De algemeene vergadering
kwam even later bijeen. C. Vis
spreekt over de waarde van den
Als jongen van toendertijd 10
jaar woonde ik met mijn ouders
en zuster op een boerderij waar
nu restaurant-bowlingcentrum
de Kaasboer is gevestigd te Big-
gekerke. De oude bedrijfsgebou
wen zijn nog duidelijk te
herkennen. Op de late avond van
de negende mei hoorde ik vlieg
tuiggeronk; het klonk wat
vreemd, maar ik dacht er verder
niet bij na. Op de morgen van de
tiende mei werden we toch wak
ker van vliegtuiggeronk. Wij slie
pen op de zolder. Door het
dakraam zagen wij Duitse vlieg
tuigen, donker van kleur met de
witte militaire herkenningskrui-
sen er op. Mijn ouders kwamen
net terug van het melken en zei
den: '"t Is vast oorlog, de Duit
sers komen!" We hadden toen
geen radio, zelfs geen elektrici
teit of telefoon. De krant was
toendertijd nog een avondblad.
Toch maar op de fiets naar
school. Aangekomen op het
dorp bleek de school gesloten.
Overal stonden groepjes mensen
te praten en enkelen die radio
hadden bevestigden de bange
vermoedens. De dorpsgenoten
spraken met angstige gezichten
over familie, buren en bekenden
die sinds de mobilisatie in het
Peelgebied gelegerd waren. Bij
de smidse waren Hollandse sol
daten bezig met een reparatie
aan een vrachtwagen. Ze had
den helmen op en geweren bij
zich, wat op mij veel indruk
maakte.
Naar het land
Weer thuis moest ik met mijn va
der mee naar het land. Suikerbie
ten dunnen. We kwamen
onderweg een vrachtauto tegen
met "foute" burgers er op. Deze
werden opgebracht door Hol
wetenschappelijken landbouw.
Een commissie wordt benoemd
tot het beramen van middelen
om de Maatschappij in het leven
te behouden, waarin Boeije en
v.d. Lek de Clercq zitting nemen.
Het was 11 Juni 1852, de laatste
vergadering die de 1e Voorzitter
der Z.L.M. presideerde. Welk een
merkwaardig man! Een man die
dorstte naar kennis en weten
schap, die vol ijver en ambitie
zich gaf aan zijn ideaal, Zeelands
landbouw er boven op te bren
gen, die heil zocht in versprei
ding van kennis in de 1e plaats,
die den grondslag heeft gelegd
voor de richting, welke de Z.L.M.
insloeg en zou blijven houden, in
degelijke voorbereiding van on
derwerpen in 't belang van den
landbouw en de veeteelt, in het
in 't oog vatten van algemeene
belangen in den ruimsten zin ge
nomen, in bevordering van land-
bouwkennis en het aanwenden
van allerlei geoorloofde middelen
om deze te verbreiden. Nimmer
wordt C. Vis door de Z.L.M. ver
geten. Hulde ook nu nog aan
den onvermoeiden grondvester
der maatschappij, die des strij-
dens moede te veel getorst had
op zijn schouders, te veel centra
lisatie in zijn eigen persoonlijk
heid gewild hebbende, eindelijk
onbevredigd bleef en the satis
faction the oil for the machine of
landse soldaten. Mijn vader ken
de enkele mensen ervan. Het
was prachtig weer, de Duitse
vliegtuigen vlogen heel hoog en
blonken in de zon. Later op de
middag kwam er een formatie
heel laag over de duinen aanvlie
gen. We doken weg, maar de ar
beiders van het bedrijf van mijn
grootvader, zij waren op een na
burig perceel suikerbieten aan
het werk, riepen naar ons dat
deze vliegtuigen niet gevaarlijk
waren. Het bleken Engelse
toestellen te zijn, voorzien van
ringen als militaire herken
ningstekens. Later in de oorlog
hoorden we als jongens duidelijk
het verschil in vliegtuigen: de
Duitse hadden een zwaar
doorslaand, de Engelse een lich
ter egaal motorgeluid.
Op de eerste Pinksterdag ston
den we in de namiddag met een
aantal mensen te praten en ke
ken naar de op gang komende
stroom vluchtelingen uit Vlissin-
gen die uit veiligheidsoverwegin
gen het eiland inkwamen. Met
afgeladen handkarren, melkboer
wagens, bestelauto's, eigenlijk
alles wat rijden kon en te voet,
bepakt en gezakt, kwamen ze
voorbij. We stonden op de oude
tramlijn, toevallig tegenover een
perceel bouwland dat de veld
naam '"t Oorlogsschip" droeg,
waarschijnlijk zo genoemd door
de vorm. Op een gegeven mo
ment klonken er een paar scho
ten vlakbij in de met
Deze week een nieuwe af
levering over de geschie
denis van de ZLM,
ontleend aan de rede "80
jaar ZLM", die de toenma
lige voorzitter uitsprak tij
dens de algemene verga
dering in 1923 op Tholen.
We beginnen zijn relaas in
het jaar 1852. Er dreigt
een bestuurscrisis in de
ZLM. En met het cadeau
van koning Willem III - een
Engelschen volbloed-
hengst - weet men niet
goed raad.
Mr. C. van der Lek de Clercq
(foto) was voorzitter van de
ZLM in de periode 1852 -
1859. Hij volgde de eerste
voorzitter, C. Vis, op. Deze
overleed in 1853.
A. Dingemanse uit Middel
burg was een jongen van
10 jaar toen de oorlog uit
brak. Hij woonde destijds
op een boerderij in Bigge-
kerke. Drie jaar geleden
zette hij zijn herinneringen
aan de meidagen van
1940 op papier in het ka
der van een initiatief van
de Prov. Zeeuwse Cou
rant. Hoe de jeugdige
Bram Dingemanse de Duit
se inval ervaarde, leest u in
bijgaand relaas.
meidoornheggen omringde wei
landen. In een oogwenk waren
we thuis, 's Nachts hoorden we
geregeld luchtafweergeschut en
zoeklichten flitsten uit en aan.
De volgende dag kregen we
mensen uit Souburg en Vlissin-
gen in huis en schuur. Als kinde
ren vonden we dit wel leuk. Die
middag kwamen een aantal sol
daten van de kustwacht, gele
gerd in Dishoek, met geweren in
de aanslag door de boomgaard
op zoek naar Duitse parachu
business, helaas! niet in dit werk
heeft gekregen. Maar die toch
inderdaad later dankbaar mocht
terugzien op wat hij wrocht. Pio
nier zijn, is dikwerf een ondank
baar werk. Vis heeft aanspraak
op en krijgt onze dankbare herin
nering.
Schouwen en Vlaanderen heb
ben de Z.L.M. in 't hachelijkst
tijdsgewricht gered. 5 Juli 1852
kwam men reeds weer bijeen.
Mr. C. v.d. Lek de Clercq zat voor.
Wij zien er ook Dr. E. Vogelvan
ger. Een nieuwe richting moest
het uit.
De Voorzitter zegt, dat, nu de
commissie van landbouw weg
is, wij natuurlijk lang niet kunnen
doen wat deze kon doen, maar
dat nu meer gewerkt moet wor
den op vrijwillige medewerking
der leden en toetreding tot lid,
zonder wettelijke voorschriften
die de heer C. Vis eigenlijk had
gewild. Deze wilde dwingen tot
goed doen.
Ook zou niet alles draaien in 't
vervolg om den algemeenen
Voorzitter. Dat is verkeerd want
dan is hij onvervangbaar en dat
schrikt af. De voorzitter moet
volgens Mr. vd. Lek de Clercq
slechts de man zijn, die aan het
hoofd' der inrichting geplaatst,
den gang der zaken leidt, zich
van inmenging in den werkkring
der afdeelingsbesturen onthoudt
en zooveel mogelijk de zelfstan
tisten die zich om de omgeving
zouden schuil houden. Wij
dachten gelijk aan die schoten
van de vorige middag. Zouden
dat er soms geweest zijn? Die
avond gingen we toch met
angstige gevoelens mee naar de
wei om te melken, want die lag
in dezelfde hoek.
Geruchten
In de volgende dagen gingen de
wildste geruchten over het ver
loop van de strijd en over het lot
van het Zeeuwse regiment infan
terie dat in Oost-Brabant gele
gerd was. De uitdrukking "in de
pan gehakt" werd gebruikt. Ik
had daar rare voorstellingen van.
Op een morgen lag er een koe
dood in de wei. Er was niets bij
zonders aan te zien. Later heb
ben we wel vermoed dat ze
scherp in had, een granaatsplin
ter waarschijnlijk. Er was in die
dagen geen afvoer naar het
destructiebedrijf in Hansweert,
zodoende is ze onder toezicht
van de veldwachter begraven.
Vrijdagavond 17 mei hebben we
op het eind van de dreef staan
kijken naar brandend Middel
burg. Het silhouet van de Lange
Jan was duidelijk zichtbaar tus
sen de rode gloed en oplaaiende
vlammen, wat een angstwek
kend gezicht was. Toen mijn
moeder 's maandags de was van
de bleek haalde, bleek deze ge
heel bevuild te zijn met roet
deeltjes afkomstig van brandend
digheid van deze helpt daarstel-
len en handhaven.
Een commissie voor statutenwij
ziging bestaat uit v.d. Lek de
Clercq, van Voorst Catshoek en
v.d. Stolpe. De bevordering van
de zedelijke verplichtingen onder
de arbeidende en dienstbare be
volking, zal de maatschappij
voortaan maar aan anderen
overlaten. Dat gaat uit het om
schreven doel of middel. Het ge
tal afdeelingen wordt onbepaald,
maar minstens 12 leden voor
een afdeeling. 't Is of de heer
Welleman al om 't hoekje van de
deur komt kijken! Men doet ook
nog wat zaken. De hengst van
den Koning gaat op verzoek van
Dr. Vogelvanger naar Hulst. Daar
zal hij niets kosten, 't Lijkt wel of
men er mee zit, met dat cadeau,
evenals een juffrouw van 3 hoog
die een olifant cadeau krijgt.
Het verslag van Koert, kastelein
in den Wilhelminapolder, over
een bezoek aan Engeland en aan
de tentoonstelling te Londen en
aan Engelsche landhuizen, zal
worden gedrukt.
In de najaarszitting blijkt, dat die
Engelsche hengst toch nog iets
moest kosten, want Vogelvanger
krijgt f 50,— waarom hij vraagt.
De landbouwwerktuigen worden
hoe langer hoe meer verbeterd.
Te Oostburg was een merkwaar
dig werktuig, n.l. een Engelsche
grasmaaier van Hussey, door
Garrette verbeterd. Hij zou daar
geprobeerd worden. Men vreest,
dat de landlieden en vooral de
arbeiders zich zullen verzetten
hiertegen, maar de Maatschappij
moet boven dat vooroordeel ver
heven zijn.
TVpisch doet het aan wanneer
Tholen aanvraagt een versleten
Geldersche hengst te mogen
verkoopenü 't geen voor f 60,—
geschiedt.
Op de algemeene vergadering in
1853 te Oostburg wordt meege
deeld, dat de heer C. Vis is
overleden.
Middelburg. Later was ook onze
regenbak verontreinigd door het
roet neergeslagen op het dak.
Op één van de dagen erna, 'k
weet niet meer precies welke,
ging het gerucht dat er Duitse
soldaten op het dorp waren. Mijn
vader zei: "Ga maar eens kij
ken". Toch wel een beetje bang
fietste ik naar het dorp. Achter
de boerderij van Krijger hoorde ik
stemmen en motorgeronk. Met
al mijn verzamelde moed ging ik
kijken en zag een troep zwaar
bewapende, in camouflagepak
ken gestoken Duitse soldaten
met zware motoren, sommigen
met zijspan. Anderen lagen half
uitgekleed in het gras. Ze had
den plezier, rookten sigaretten
en dronken uit hun veldflessen.
Ik was wat gerustgesteld, 't le
ken zo op het oog toch gewone
mensen. Toen ik naar huis reed
om mijn "avontuur" te vertellen,
reden enkele motoren met veel
bravour en snelheid mij voorbij
richting Zoutelande.
Bevrijding
Het zou vier en half jaar duren
voor ik de eerste Engelse com
mando's door de Langstraat bij
de bevrijding van Zoutelande op
2 november 1944 zou zien lo
pen. Een bange, maar voor ons
jongens ook wel enerverende tijd
die naarmate men ouder wordt
dikwijls in je gedachten komt. Te
meer daar ik de laatste 10 jaar
correspondeer met een toenma
lig Duitse soldaat die bijna een
jaar gelegerd was op de boerderij
Werendijke, waarheen we inmid
dels waren verhuisd. Zo het zich nu
laat aanzien zullen we aanstaan
de zomer elkaar waarschijnlijk na
ruim 50 jaar weer ontmoeten.
A. Dingemanse
Nieuwenhovenseweg 22
4333 AP Middelburg