De teloorgang van de
Oostduitse landbouw
'Geen schijn van kans tegen konkurrentie uit westen'
Geen schijn van kans
"We hebben in feite geen schijn van
kans", zegt Lehmann. "Geen enkel
bedrijf hier in deze regio is in staat
de konkurrentie met het westen aan
te gaan. Daarvoor is de bodem te
slecht. Ook vroeger waren er maar
weinig boeren die een rendabel be
drijf hadden. We zijn in feite altijd
overeind gehouden met staatsmid
delen. In het seizoen '83:84 bijvoor
beeld kregen we 250.000 mark
subsidie van de overheid. Dankzij
die ondersteuning konden we de
produktie van groenten, melk en
vlees draaiende houden".
De LPG Eggesin is een doorsnee
kollektieve boerderij in een typisch
agrarische streek. Het lichtglooien-
de landschap van Vorpommern, niet
ver van de Poolse grens, lijkt een
aaneenschakeling van grazige wei
den en akkerbouwgebieden. Zo
dicht bij de monding van de Oder en Een oude boerderij in het Oostduitse Ueckermünde.
Dr. Ingo Lehmann uit Ueckermünde: gebrek aan motivatie bij de boe
ren heeft ons opgebroken.
tuinbouw. Maar de produktiviteit
per persoon is inderdaad bij ons
nooit erg hoog geweest. Het ontbre
ken van eigendom en het gebrek
aan motivatie bij de aangesloten
boeren heeft ons toch opgebroken".
Wat hij er niet bij vertelt is, dat de
échte boeren na hun werkdag van 8
tot 5 thuis ijverig verder boerden op
het hun toebedeelde stukje grond
van een kwart hektare. Daar teelden
ze groenten, die ze zelf op de markt
verkochten. Met één koe en wat
jongvee konden ze in hun eigen
melkproduktie en die van familie en
vrienden voorzien. Dankzij dit eigen
bedrijfje konden ze een redelijke le
vensstandaard handhaven.
Lehmann telt echter ook zijn zege
ningen. De boeren in de LPG had
den regelmatig werk en vaste
vakantiedagen. Bovendien is in de
loop der jaren de melkproduktie flink
omhoog gegaan. De 60 ton kas-
groenten waren voldoende om de
eigen regio te voorzien. "De melk
produktie ligt bij ons op 3500 liter
per koe, met een vetpercentage van
4. Ik geef toe dat deze prestatie in
het niet valt met die van Nederland
of West-Duitsland. Maar vergeet
niet, dat we hier niet voldoende
graan kunnen verbouwen om aan
krachtvoer te komen. De koeien
moesten het tot voor kort met 0,8
kilo krachtvoer doen. Ook de
maisproduktie is ontoereikend. Als
we al iets meer krachtvoer hadden,
ging dat naar de grote mestvarkens-
bedrijven, de grote stierenmesterij
Ferdinandshof hier vlak in de buurt
en naar het buitenland".
Datzelfde gebrek aan krachtvoer be
paalt, aldus Lehmann, ook de kwali
teit van de nakomelingen. "Wij
hebben hier al K.l. sinds de jaren
vijftig, maar onze dekstieren hebben
simpelweg niet de kenmerken van
de Nederlandse".
Rente verdubbeld
De investeringen van de laatste ja
ren hebben de LPG van Eggesin aan
de rand van de afgrond gebracht. In
1983 nog werd een koeienstal met
265 plaatsen gebouwd. Enkele ja
ren later werd het glastuinbouwbe
drijf voor 2 miljoen mark
gerekonstrueerd. Tenslotte werd
twee jaar geleden een moderne var
kensstal gebouwd. Lehmann ver
wacht dat hij binnen enkele
maanden de rente en aflossing op
zijn schulden niet meer kan op
brengen.
Op de enorme kredieten rustte aan
vankelijk een rente van slechts 5%.
Na de Wende zijn deze kredieten
weliswaar gehalveerd, maar de ren
te is zo ongeveer verdubbeld naar
10%! Dat is echter nog niet alles.
Lehmann: "Voor de Wende bracht
één liter melk nog 1,72 mark op. Nu
krijgen we nog 50 pfennig. Varkens
vlees bracht vroeger 10,50 mark op,
tegen nu nog een kwart van dat be
drag. Tomaten hetzelfde verhaal:
van 10 12 mark per kilo voor de
eerste tomaten, nu 2 3 mark".
Ingo Lehmann erkent dat de huidige
prijzen de realiteit meer benaderen.
Ze komen overeen met de werkelij
ke produktiekosten, althans in het
westen. Vroeger werden de prijzen
kunstmatig hoog gehouden door
subsidies van de overheid. "We
merkten de konkurrentie uit het
westen het eerst bij de groenten.
Vroeger hadden we totaal geen pro
bleem om die af te zetten. Door de
konkurrentie uit de oude BRD en uit
Nederland rendeert het niet meer
om kasgroenten te verbouwen. De
stookkosten krijgen we er nauwe
lijks uit".
200 Eigenaren
De voorzitter van de kwijnende kol
lektieve boerderij verwacht dat het
zeker vier vijf jaar duurt voordat de
landbouw in Oost-Duitsland zich
enigszins heeft hersteld. Hij ver
wacht dat zijn veeteeltbedrijf kan
overleven, als dit straks met zo'n
zes man wordt voortgezet. Maar
dan moet er meer landbouwtech
niek voorhanden zijn dan nu het ge
val is. Gebrek aan krachtvoer is er in
ieder geval niet meer. Net als van de
meeste andere produkten is er een
konstante stroom uit het westen op
gang gekomen. "Je moet het alleen
kunnen betalen. Dat is het beslis
sende probleem", voegt Lehmann er
veelbetekenend aan toe.
Het opheffen van de meeste of zelfs
alle kollektieve boerderijen in Oost-
Duitsland betekent zeker niet auto
matisch de oplossing van alle pro
blemen. De kleine 800 hektaren van
de LPG Eggesin bijvoorbeeld is ver
deeld over niet minder dan 200 ei
genaren. Die hebben hun land
inmiddels weer teruggekregen en
verpachten het aan de LPG.
Slechts één heeft besloten om als
zelfstandig boer verder te gaan. Hij
beschikt over 50 ha en heeft een
melkquotum van 300 ton gekregen.
Eigenlijk te weinig, oordeelt de LPG-
voorzitter. Het merendeel van de
landbouwgrond zal echter braak ko
men te liggen, verwacht Lehmann.
"Of ik treurig gestemd ben, dat ons
bedrijf in snel tempo zijn faillisse
ment tegemoet gaat? Zeker. Het
spijt me ontzettend voor de vele
medewerkers waar ik jaren mee ge
werkt heb. Maar het is nu eenmaal
niet anders. Ik denk dat er alleen
LPG's op zeer vruchtbare grond
kunnen overleven. Mits ze voldoen
de omvang hebben en technisch bij
de tijd zijn".
Lehmann ziet ook wel iets in 'Grup-
penlandwirtschaft': samenwerking
van 8 10 boeren in één bedrijf, om
sommige kosten te drukken. Maar
voor welke oplossing ook wordt ge
kozen: eerst zal er volgens hem een
schuldensanering moeten komen.
"Anders zal hier niet één boer
overleven".
Smakelijke verpakking
Lehmann ziet met lede ogen zijn
landgenoten de smakelijk en verlei
delijk verpakte artikelen uit West-
Duitsland en Nederland kopen.
"Maar wat wil je: als je die schone
en netjes verpakte tomaten uit Ne
derland ziet, terwijl wij de onze een
voudig in een kartonnen doos
aanbieden. Ook onze melk in fles
sen moet het afleggen tegen de
westelijke produkten. Ik kan het de
mensen eigenlijk niet kwalijk ne
men, maar ik hoop dat ze nu toch
spoedig weer de eigen produkten
gaan kopen".
Hoewel al sinds 1983 LPG-
voorzitter en dus een 'grote jongen'
in het Honecker-tijdperk, verwerpt
Ingo Lehmann iedere suggestie dat
hij met de oude SED geheuld zou
hebben. "De LPG Eggesin kende al
tijd vrije en geheime verkiezingen.
Dat was uniek in deze regio. Op die
manier ben ik gekozen. Ik ben trou
wens nooit lid van de SED geweest.
Wel van de Boerenpartij. Twee ande
re bestuursleden die wel lid waren
van de LPG, zijn vrij snel afgetreden.
Zelf stem ik nu CDU".
Over de toenemende belangstelling
van Nederlandse boeren om naar
het oosten van Duitsland te komen,
toont Lehmann zich niet verrast. Hij
kent al voorbeelden van zijn nieuwe
landgenoten uit het westen die met
al hun kapitaal en kennis een nieu
we toekomst in het oosten ruiken.
"Ik vind dat niet erg. We kunnen
nieuwe impulsen in de landbouw
goed gebruiken".
De nog jeugdige LPG-voorzitter is
vastbesloten om tot het onvermijde
lijke einde op het zinkende schip te
blijven. Hij hoopt nog mee te kun
nen werken aan een goede oplos
sing voor de meesten van zijn
mensen. "Wat ik daarna ga doen,
weet ik nog niet".
Harry de Bot
"Over een paar maanden is het afgelopen". LPG-voorzitter dr. Ingo
Lehmann (38) uit het Oostduitse Ueckermünde zegt het zonder een
spoor van bitterheid. Na een voorzitterschap van bijna acht jaar over
de 'Landproduktionsgemeinschaft Eggesin' weet hij dat het binnen
kort over en uit is voor zijn LPG, de afkorting voor de Oostduitse kol
lektieve boerderij naar Russisch voorbeeld.
De oude dorpskern van Ueckermünde. Sinds kort staan er schotelan
tennes op de daken.
We zijn op bezoek in het noord
oosten van de voormalige DDR,
waar de 'Wende' de landbouw fi
naal op zijn kop heeft gezet. De ge
volgen zijn onthutsend. Van de
4500 land- en tuinbouwkoöperaties
in de vroegere boeren- en arbei-
dersstaat en de ruim 450 staatsbe
drijven zullen de meeste niet
overleven. De eigendomsrechten
zijn aan de boeren teruggegeven en
dat feit alleen al betekent een ingrij
pende herverkaveling van de totale
landbouwsektor.
De LPG Eggesin (regio Ueckermün
de, provincie Mecklenburg Vorpom
mern) werd opgericht in 1954. Niet
alle boeren traden direkt toe, maar
de een na de ander werd ertoe ge
dwongen door de steeds hogere be
lasting in natura ('Abgabe') die zij
moesten betalen. In 1961 was het
definitief afgelopen met het indivi
duele landbouwbedrijf; de resteren
de zelfstandige boeren werden
onteigend en in een LPG onderge
bracht. Na dertig jaar valt nu defini
tief het doek.
Het ergst vindt Lehmann de onder
gang van zijn LPG voor de mede
werkers. Van de 95 mensen in
tuinbouw, akkerbouw en veeteelt
zijn er inmiddels 30 afgevloeid. An
deren zijn in 'Kurzarbeit', weer ande
ren worden omgeschoold. De rest
zal binnenkort het voorbeeld volgen
van de honderdduizenden Oostduit
sers die in enkele maanden tijd hun
baan hebben verloren. Zij kunnen in
de WW 68% van hun vroegere loon
tegemoet zien.
de Oostzee blijkt de grond er, tegen
de verwachting, niet vruchtbaar te
zijn. Zand overheerst, kleigrond is
uitzondering.
Dr. Lehmann (landbouwkundig inge
nieur) zwaait de scepter over 792
ha landbouwgrond, 320 melkkoei
en, 730 mestvarkens en 1,2 ha tuin
bouw onder glas en plastic. De
'Gartnerei' bracht gemiddeld 60 ton
sla, komkommer en tomaten op. De
vollegrondstuinbouw leverde 150
ton groenten en bloemen op. De
koeien produceren ruim 1 miljoen li
ter melk per jaar. Vorig jaar verkocht
de LPG 250 kalveren.
Twintig jaar geleden werd de
akkerbouw-poot afgesplitst; men
zag meer in specialisatie. Vorig jaar
is die maatregel weer teruggebracht
en zijn dierproduktie en akkerbouw
weer in één bedrijf bij elkaar.
'Gebrek aan motivatie'
De produktiecijfers zijn - in Neder
landse ogen - bepaald niet indruk
wekkend. De omvang van de
veestapel en de oogstcijfers van de
(glas) tuinbouw klinken zelfs lach
wekkend in relatie tot het aantal van
95 werknemers in de LPG. Leh
mann: "De meesten werken in de
