Boer en tuinder in Israël
kunnen niet zonder Europa
Israël woekert met z'n agrarische talenten
Research
Ook in eigen land
Water is leven
Water is een
politieke zaak
Shimon Peres, premier van Israël, onlangs drie dagen in ons land, be
zocht op de laatste dag de Aalsmeerse bloemenveiling. Dat was niet
zomaar een aardige onderbreking van het intensieve vredesoverleg,
want deze veiling is een heel belangrijke schakel in de Israëlische ex
port van bloemen over de hele wereld. Reeds voor de toetreding van
Spanje en Portugal tot de Europese Gemeenschap maakte Israël zich
grote zorgen over deze afzet. Tachtig procent van de Israëlische bloe
menexport - zeventienduizend ton - vindt afzet in de EG. Op deze in
voer drukt nu nog een heffing van zeventien tot vierentwintig procent.
Het EG-lidmaatschap biedt de exporteurs van het Iberische schierei
land het vooruitzicht hun bloemen zonder heffingen aan te bieden.
Israël vreest de konkurrentieslag als het deze invoerheffingen van "der
de landen" moet blijven betalen. En die vrees geldt niet alleen bloe
men, maar ook andere agrarische produkten
Overigens heeft Nederland zich in ok
tober vorig jaar al bereid getoond de
Israëlische bloemen goedkoper toe te
laten. Er wordt gesproken over een
afbouwperiode van zeven jaar. Pre
mier Peres zal tijdens zijn besprekin
gen ongetwijfeld pogingen in het werk
hebben gesteld Europa's deur voor
agrarische produkten uit zijn land
open te houden.
Export is voor de Israëlische land- en
tuinbouw van levensbelang, want het
levert de nationale ekonomie buiten
landse deviezen op. Export is bijna
net zo belangrijk als water in dit dro
ge land. Er is trouwens een heel dui
delijk verband tussen de schaarste aan
water en de export van bloemen.
Een heet hangijzer is ook de toedeling
aan de bewoners van de bezette weste
lijke Jordaanoever. De zesdaagse oor
log in de zomer van 1967 was mede
een gevolg van Arabisch verzet tegen
de Israëlische aanspraken op het wa
ter uit het meer van Galilea en de
Jordaan.
Alhoewel een internationaal verdrag
Israël niet meer toestaat dan 35 pro
cent van het beschikbare water, was
dit de buurlanden al te veel. Israël
heeft doorgezet en in de zomer van
1964 was de 130 km lange nationale
pijpleiding gereed. Uit het Meer van
Galilea wordt het water 330 meter
omhooggepompt om vervolgens via
een stelsel van pijpen en aquadukten
naar'het noordelijke en middenge
deelte van de Negev-woestijn ge
transporteerd te worden. Zo kon een
dorre woestenij tot leven gebracht
worden. Het is duidelijk dat het wa
terbeheer een strakke gedisciplineer
de organisatie vraagt.
Bij het uitroepen van de onafhanke
lijkheid van 1948 moest ongeveer
veertig procent van de noodzakelijke
levensmiddelen worden ingevoerd.
Terwijl de bevolking verviervoudigde,
Veelal wordt de groente, bestemd voor export, al op de akker verpakt.
kerd, in de goede zin van het woord.
De motor van de ontwikkeling is het
onderzoek. Niet gehinderd door ou
de strukturen en vooroordelen werd
het landbouwkundig onderzoek aan
gepakt. Het Weizmann Instituut, ge
noemd naar Israëls eerste president
geniet wereldfaam, evenals de agra
rische fakulteit van de Joodse univer
siteit. Het onderzoek spitst zich toe op
onder andere gebruiksmogelijkheden
van zonneënergie, gebruik van brak
water voor irrigatie, plantveredeling
Een Arabisch gezin dat ten noordoosten van Nazareth een klein tuinbouwbe
drijf exploiteert.
nam de agrarische produktie zodanig
toe, dat op den duur niet alleen ruim
schoots aan de binnenlandse vraag
kan worden voldaan, maar ook geëx
porteerd kan worden. Van de 427.000
ha kultuurgrond is nu 203.000 ha
geïrrigeerd.
De vroegere minister van Landbouw,
Chaim Gvati, heeft eens gezegd:
"Ons doel is om de rekord-produktie
van vandaag te maken tot het gemid
delde van morgen". Het is de basis
voor de snelle ontwikkeling van de Is
raëlische land- en tuinbouw. De talen
ten van hoofd en handen, die de
stroom immigranten na de Eerste en
Tweede wereldoorlog meebrachten
zijn ten volle benut. Er is mee gewoe
op zoutresistentie, ontwikkelen van
dwergvariëteiten van fruitbomen en
het toepasbaar maken van hoog ont
wikkelde technologieën en technieken
voor de praktijk.
Vanwege het feit dat de agrarische
produktie sterk gekoncentreerd is in
de kibboetsim en mosjavim kan er
vrij snel kennisoverdracht plaatsvin
den van de onderzoekresultaten aan
de praktijk. Ook bieden deze kollek-
tieve ondernemingsvormen alle moge
lijkheden voor een optimale benutting
van de mechanisatie.
De research heeft ertoe geleid, dat Is
raël over een geweldige agrarische
know how beschikt, zeker op het vlak
van produceren onder ongunstige om
standigheden. Deze know how is een
van Israëls exportprodukten gewor
den. Wetende van hun noden, stelt Is
raël deze kennis graag met het nodige
idealisme ter beschikking van ontwik
kelingslanden. Mede met financiële
steun vanuit Nederland heeft Israël
diverse programma's voor deze toe
gespitste hulp aan ontwikkelingslan
den opgezet.
In eigen land past Israël ook het ont
wikkelingsmodel toe. Zo zijn in een
aantal gebieden waar overwegend
Arabieren wonen, speciale projekten
ontwikkeld. Daarbij is ingehaakt op
de veelal kleinschalige bedrijfsstruk-
tuur en de dikwijls overvloedig aan
wezige arbeidskrachten.
Het inkomen van deze Arabische
agrarische gezinnen was zeer laag,
want er werden "primitieve" land
bouwmethoden gebruikt. Door de
versnippering en verspreide ligging
van percelen, voortdurende onenig
heid over waterverdeling, gebrekkige
afzet en gebrek aan opleiding werd de
achterstand ten opzichte van de Jood
se landbouwbedrijven steeds groter.
In het ontwikkelingsprogramma van
deze Arabische boeren stond het op
bouwen van een vertrouwensbasis
met de voorlichting centraal. Fakhri
Naamni is zo'n voorlichtingskonsu-
lent. Hij vertelde ons dat belangrijke
instrumenten voor de streekontwikke-
ling zijn de leningen van overheid, de-
monstratieprojekten,
ruilverkavelingen, verbetering irriga-
tiewerken, aanleg van wegen en het
organiseren van exkursies. Met be
hulp van kursussen en voorlichtings
brochures werd voorlichting
bedreven, waarbij ook heel nadruk
kelijk de radio werd gebruikt. Veel
succes heeft men gehad met het op
zetten van de teelt van aardbeien, ge
deeltelijk onder plastik.
Uit de nieuwbouw van ruime wonin
gen door de Arabische boeren valt af
te leiden dat het hen financieel goed
is gegaan. Ondertussen vindt er een
gestage uitbreiding plaats van het
groenteareaal met produkten als
bleekselderij. Chinese kool en ook
Paksoi. "Zo hebben wij bereikt dat
voor deze mensen het boer-zijn een
ekonomisch verantwoord en deugde
lijk bestaan oplevert", aldus Fakhri
Naamni. Er wordt in belangrijke ma
te geproduceert voor export.
Bartele A. Bokma
Vrijdag 11 april 1986
Vier, vijf uren vliegen van Schiphol
ligt het vliegveld Ben Goerion, nabij
Tel Aviv aan de Middellandse Zee.
Vandaar vertrekken de grote Jumbo's
met hun produkten van Israëlische
bodem. De gemiddelde regenval is er
761 mm per jaar. Een paar honderd
kilometer zuidoostelijker in de Negev
valt gemiddeld niet meer dan 312 mm
regen in een heel jaar. Men spreekt al
van een goed regenjaar bij 200 mm
water. Is het verwonderlijk dat de bo
dem als een spons wordt uigeknepen
op zoek naar water? En dat men pro
beert het water tot een zo hoog mo
gelijke waarde te brengen?
Op het vliegveld worden deze
stekken van potplanten nog aan
een laatste in spek tie onderworpen.
op. Maar ook deze teelten moeten het
doen met een beperkte, maar wel uit
gekiende watergift.
Het exportseizoen voor de Middel
landse Zee-landen, dus ook voor Is
raël, loopt van oktober tot mei. Na
Spanje is Israël de grootste exporteur
van citrusfruit in de wereld. Marok
ko staat op de derde plaats. Aan het
begin van dit lopende seizoen ver
wachtte de grote Israëlische exportor
ganisatie Agrexco een groei van de
groenten- en fruitexport van negen
procent ten opzichte van het vorige
seizoen. Eén van de belangrijkste pro
dukten is de avocado, groen van
kleur, met vruchtvlees van een crème
achtige struktuur.
Israël doet veel moeite om voortdu
rend nieuwe produkten te ontwikke
len en op de markt te brengen in de
konkurrentieslag met andere aanbie
ders. Bijzondere vruchten die steeds
belangrijker worden zijn: kiwi (ron
de of langwerpige, bruinbehaarde
vrucht), mango (niervormige vrucht
met leerachtige schil, het vruchtvlees
smaakt zoet), papaya (wordt ook wel
boommeloen genoemd) en carambo-
la (vijfhoekige, langwerpige vrucht
met een friszure smaak).
Via "tuinslangen" met openingen
voor drüppelbevloeiïng komt het
water, eventueel aangevuld met
bemestingsstoffen, precies terecht
op de juiste plaats, nl. bij de
wortels van plant of boom.
In de woestijn is water leven. Voor de
ekonomie van het land vraagt men
zich voortdurend af: hoe kunnen wij
het water zo duur mogelijk verkopen?
Dat betekent o.a. dat men zoekt naar
teelten met de hoogste deviezenop-
brengst per verbruikte kubieke meter
water. Bloemen skoren daarbij zeer
hoog. Vandaar dat Israël er alle be
lang bij heeft toegang tot de EG te be
houden tegen weliswaar
konkurrerende, maar lonende
prijzen.
Overigens vormen bloemen niet het
belangrijkste agrarische exportpro-
dukt. Akkerbouwprodukten en za
den, citrus, ander fruit en groenten
brengen samen ruim vijf keer zoveel
Wie voor het eerst Israël bezoekt
merkt op, dat overal waar iets groeit,
zwarte tuinslangen liggen, terwijl op
bijna alle daken van huizen, hotels en
bedrijfsgebouwen zonnecollectoren
zijn gemonteerd, met daarachter een
warmwaterreservoir. De zwarte
tuinslangen, variërend van dikte, ma
ken deel uit van een uitgekiend irri
gatiestelsel, waarbij het water
uiteindelijk druppel voor druppel
rechtstreeks terechtkomt bij de plan-
tewortels.
Het waterreservoir is beperkt. Israël
balanceert op het scherp van de sne
de met een benutting van 80 tot 90
procent van het beschikbare water.
Totaal was in 1984 ruim 1,8 miljard
m3 water te verdelen, waarvan 1,3
miljard m3 aan land- en tuinbouw
werd toegewezen. Derhalve is de be
schikbaarheid van water bepalend
voor de omvang van de agrarische
produktie.
Verhoging van de produktie is alleen
mogelijk door efficiëntere benutting
van het water. Zo heeft de druppelir
rigatie, in Israël ontwikkeld, gezorgd
voor een hoger rendement: de pro
duktie groeide met twintig procent ten
opzichte van de oude bevloeiings- en
beregeningssystemen. Het water kost
de agrarische gebruiker omgerekend
ongeveer twee dubbeltjes per m3.
Het voornaamste zoetwaterreservoir
vormen de rivier de Jordaan en het
Meer van Galilea. Ook zijn er aan
zienlijke grondwatervoorraden, maar
wanneer daar te veel water aan wordt
onttrokken, dringt het zoute water
op. Het laat zich begrijpen dat de ver
deling van het beschikbare water een
onderwerp van de binnenlandse po
litiek is.
Ieder huis heeft zijn eigen installatie van zonnecollectoren en
waterreservoir, op het dak staan. Twee uren zon per dag is voldoende
om een gezin van vier personen de hele dag van warm water te voorzien.
