Saoedische boeren gaan
aardappelen telen in de woestijn
Prehistorisch water kan eind maken aan
huidige droogte
T arweteelt
Andere gewassen
Aardappelteelt
Geen olie
De toekomst
Aparte theorie
Toiletpapier
Vernietiging
Libië gaat boeren in Sahara
dr.ir. D.E. van der Zaag, voorzitter van de begeleidingskommissie van het
aardappelprojekt in Saoedi-Arbië, in gesprek met een Saoedische boer.
dr.ir. H. van Arkel en ir. H. Kuipers van het NI VA A geven op de tentoon
stelling in Saoedi-Arabië voorlichting over aardappelen aan tarweboeren
door dr.ir. H. van Arkel,
direkteur NIVAA
Velen van u hebben het vroeger wel
eens gezongen: "De dorre vlakten
der woestijn... en bloeien zal zij als
een roos". Als deze hoopvol ge
zongen woorden ergens ter wereld
tot werkelijkheid zijn gekomen,
dan is het wel in Saoedi-Arabië.
Ongelooflijk wat oliedollars in 10
jaar tijd in de pure zandbak van het
Midden-Oosten tot stand hebben
gebracht. Zelfs een Nederlandse
boer zou daar zijn vingers bij af
likken. Maar er zijn dan ook veel
Nederlanders die de Arabieren ge
holpen hebben - en nog helpen - om
hun dorre vlakten tot bloei te
brengen. Maar kunnen aardappe
len ook geteeld worden in puur
woestijnzand en onder de moor
dende hitte van de koperen ploert?
Reden genoeg voor het Nederlands
Instituut voor Afzetbevordering
van Akkerbouwprodukten (NI
VAA) om eens te gaan kijken wat
de mogelijkheden zijn.
In 1977 werd er in Saoedi-Arabië
ongeveer 1.000 ha tarwe geteeld.
De regering van het Arabische
schiereiland besloot toen om de
tarweteelt verder te stimuleren en
verhoogde de garantieprijs van
tarwe tot ca. 3,50 per kilo. Dat
bleek een geweldige stimulans
voor de olie-sheiks om te gaan
investeren in tarweproduktie. Het
gevolg daarvan is dat in 1984
400.000 ha tarwe klaar lag voor
de sikkel, maar denkt u maar niet
dat het ook met dat ouderwetse
landbouwwerktuig wordt ge
maaid. Op de meest moderne
wijze, met de allergrootste maai
dorsers worden de gewassen ge
oogst en daarna in enorme bun
kersilo's opgeslagen. Op
brengsten van 5-6 ton per hektare
zijn heel gewoon.
Toch regent het er nooit. En zand
is maar zand' Maar met kunst
mest en irrigatie zijn die proble
men voortvarend ter hand geno
men. Irrigatiepij pen van 500 me
ter lang staan op wielen en han
gen zo'n 3 meter boven het gewas.
Aan één kant van zo'n pijp wordt
het water uit de grond opge
pompt - soms wel 300-400 meter
diep - en in de irrigatiepijp ges
tuwd. Die pijp draait dan heel
langzaam rond om het vaste punt
in het midden waar het water
wordt opgepompt. Zo ontstaan
beregende cirkels, waarbij iedere
cirkel zo'n 75 ha beslaat. En de
Onder de woenstijnen van Afrika
bevinden zich grote hoeveelheden
grondwater. Het zijn de overblijfse
len van de laatste paar ijstijden. Tij
dens die ijstijden zag Noord-Afrika
er nogal anders uit. Doordat de ijs
kappen van de polen veel groter wa
ren was de regenval in de Sahara
ongeveer net zo groot als de regenval
die Frankrijk nu kent. Veel van het
water dat in de laatste twee ijstijden
is gevallen bevindt zich nu nog in de
bodem van de Sahara.
In Libië wil men dit prehistorische
water gaan gebruiken voor de land
bouw. Op dit moment woont 95
procent van de Libische bevolking in
een smalle strook land langs de kust
Vrijdag 7 juni 1985
woestijn staat vol met die cirkels.
Nu is de produktie van tarwe zo
gigantisch toegenomen, dat er
meer wordt geproduceerd dan de
Arabieren op kunnen eten, en dus
moet er worden geëksporteerd.
Geëksporteerd voor een wereld
marktprijs die slechts een fraktie
is van de prijs die de regering aan
de boeren betaald. Een probleem
dat ons in de EEG niet gehèel
onbekend is. Dat kost de Saoedi's
miljoenen dollars en daarom
hebben ze nu de gegarandeerde
tarweprijs verlaagd naar ca.
2,00. De rijke Saoedische boe
ren willen daarom andere gewas
sen gaan telen. En aardappelen
lijken daarvoor een mogelijkheid
te bieden.
De aardappelteelt in Saoedi-
Arabië is niet nieuw maar begon
al in 1975 toen het Nederlandse
Ministerie van Landbouw samen
met het Saoedische Ministerie
begon met het opzetten van een
aardappelprojekt. En daarom
verkoopt Nederland tegenwoor
dig zo'n 1.500 ton pootgoed aan
dit land waar het gedurende de
winter koel genoeg is om op
brengsten tot 25 ton per hektare
te behalen. En op de landbouw
tentoonstelling die in maart van
dit jaar in Riyadh werd gehou
den, kwamen dan ook tientallen
boeren naar de stand van het NI
VAA met de vraag: "I have some
land, about 3,000 hectares. I want
to grow potatoes. Can you help
me?" Het lijkt er daarom wel op
dat de aardappelteelt in de woes
tijn zich zal uitbreiden. Zonder
kameel. En niet in de oase. Maar
op moderne wijze met Neder
landse rooimachines en Neder
lands pootgoed.
Op de terugweg naar Riyadh van
een bezoek aan een aardappel
boer, waar ik samen was met de
leider van het aardappelprojekt,
ing. J.B. Mencke rijdend over één
van de mooiste 6-baans autowe
gen, met van horizon tot horizon
alleen maar zand, is er ineens een
dicht rookgordijn achter de auto
te zien. Boven op de rem en stop
pen. We ontdekken al gauw dat
de oliedop van het carter is verd
wenen. Tja, de monteur van de
garage is vroeger kameeldrijver
geweest, en als je de kameel melkt
van de Middellandse Zee, terwijl het
binnenland praktisch onbevolkt is.
Men hoopt nu met behulp van grote
ontwikkelingsplannen voor het zui
den van Libië een deel van de be
volking naar het binnenland te krij
gen. Met behulp van het grondwater
moeten uitgestrekte landbouwgebie
den bevloeid worden.
De hoeveelheid water is geen pro
bleem. De grondwaterlaag die men
wil gaan gebruiken heeft een opper
vlakte van 800.000 vierkante kilo
meter en varieert in dikte van 500 tot
1000 meter. Het slagen van dit pro-
jekt hangt echter vooral af van de
kosten van het water op de lange
termijn. Die kosten worden bêpaald
hoef je na afloop de spenen niet
met een moersleutel ekstra aan te
draaien. Vandaar waarschijnlijk.
Maar wat doe je midden in de
woestijn zonder ANWB, olie en
carterdop? Nu heeft de overgang
van kameel naar Amerikaanse
Cadillac wel meer gevolgen ge
had. Een kameel stopt als je "Ho"
roept, maar een Cadillac niet. Er
liggen dus honderden autowrak
ken langs de kant van die prach
tige autoweg, verkreukeld in het
zand. Binnen 10 minuten was er
dan ook een passende dop ge
vonden. De heer Mencke had ge
door de afstand waarover het water
moet worden opgepompt: hoe dieper
het water zit, des te meer energie (en
dus ook geld) zal het kosten. Het is
van het grootste belang dat men van
te voren weet hoe snel de grondwa
terspiegel zal gaan dalen. Ook wan
neer er grotehoeveelheden grond
water worden gebruikt zal het me
rendeel van de daling door verdam
ping worden veroorzaakt. Deze ver
damping vindt vooral plaats in ge
bieden waar het grondwater vlak
onder het oppervlak zit, de playa's.
Op die plaatsen zit het grondwater
soms niet dieper dan vijftig centime
ter. Door de hoge temperaturen ver
dampen daar grote hoeveelheden
lukkig een grondboor achterin de
auto om grondmonsters mee te
nemen. Een gaatje was dus gauw
gegraven en de olie kwam borre
lend naar boven.
Nee, zo makkelijk - met een
grondboor - gaat het natuurlijk
niet. Maar de olietoekomst van
dit gigantische land lijkt toch
voldoende zeker om aan te mo
gen nemen dat de landbouwont
wikkeling nog wel enige tijd door
zal gaan. Maar waar het huwelijk
tussen het traditionele verleden
water. Over de verdamping in die
playa's bestond tot nu toe weinig
kennis.
In zijn proefschrift schrijft Massimo
Menenti dat het wel degelijk nodig
was om daar een aparte theorie voor
te ontwikkelen. Hij stelde vast dat de
verdampingswetten die voor andere
grondsoorten gelden, niet opgaan
voor de playa's. Menenti doet sinds
september 1981 onderzoek naar de
verdamping in playa's bij het Insti
tuut voor Cultuurtechniek en Wa
terhuishouding (ICW) in Wagenin-
gen. Voor die tijd deed hij in op
dracht van de Libische regering on
derzoek naar de grondwatervoorra-
den in Zuid-Libië. Bij dat onderzoek
werd onder andere gebruik gemaakt
van infra-rood satelliet-opnamen.
Omdat het ICW zich daar ook mee
bezig hield werden zij geraadpleegt.
Uit dit kontakt vloeide het promo
tie-onderzoek van Menenti voort.
Om grote gebieden te onderzoeken is
het handig gebruik te kunnen maken
van satellietfoto's. Aan de hand van
deze foto's kan de temperatuur van
het oppervlak worden bepaald. Met
die temperatuur kan de verdamping
:.n dat gebied worden geschat. Vol
en de moderne landbouwtoe-
komst zal eindigen, is nog niet
zeker. Toen we naar de Wimpy
gingen om eens te kijken hoe de
kwaliteit van de Arabische patat
frites was, stond er een bordje 'bij
de ingang: "Honden en vrouwen
niet toegelaten".
Op de tentoonstelling, die in een
hal met air-konditioning werd
gehouden, ging om 12.00 uur
plotseling het licht uit. En om
15.26 uur nog eens. En om 18.06
zaten we weer 5 minuten zonder
licht. Bidden. De helft van alle
Saoedi's valt dan ter aarde met
het gezicht naar Mekka en praat
even met Allah. Ze doen dat 5
keer per dag, ook nog een keer
om ongeveer half vijf 's morgens
en een keer om half acht 's
avonds.
De Islam bepaalt de levensstijl
van het land, en niet alleen voor
de Arabieren zelf. Want onze
konkurrenten van de Engelse Po
tato Marketing Board (PMB)
waren middenin een ingewikkel
de, komputer-gestuurde dia-pre
sentatie bezig om de Arabieren
de voordelen van Schots poot
goed te laten zien. 15.26 uur.
Bidden. Geen stroom. Komputer
in de war. Hoera. Alles heeft nu
eenmaal, zijn vóór en zijn tegen.
De Nederlandse Ambassadeur in
Saoedi-Arabië, mr. J.F.E. Bre-
man, had net een gesprek gehad
met de Saoedische Minister van
Landbouw Al Shaikh en die zei
nog da? hij er zich zo over had
verbaasd dat de voedingsge
woonten van de Saoedi's zich zo
drastisch hadden gewijzigd in de
laatste 10 jaar. Steeds minder lin
zensoep, en steeds meer aardap
pelen. Naast eigen teelt uit Ne
derlands pootgoed, wordt er ook
nog 80.000 ton geïmporteerd,
vooral uit Libanon en Egypte.
Echt in de woestijn, buiten de
grote stad, zou je dat trouwens
niet zeggen. Bij een maaltijd die
ter ere van ons bezoek werd aan
gericht door de arbeiders van het
aardappelprojekt zaten wij alle
maal op onze krent. Liggend, een
beetje steunend vanwege de on
gemakkelijke houding, zonder
mes en vork, aten wij de lekker
nijen met onze "vijf geboden".
Alleen met de rechterhand na
tuurlijk. Want de linker dient
voor héél iets anders. Want Ca
dillacs of geen Cadillacs, toilet
papier voor zo'n reis moetje mee
uit Nederland nemen. Een heel
schaap lag voor ons. De ogen en
mannelijke organen had de kok -
waarschijnlijk wetend dat die
gekke Hollanders toch niet weten
wat echt lekker is - in de keuken
zelf al verorberd. Geef mij maar
aardappelen...
gens Menenti is dat echter alleen
mogelijk wanneer de struktuur van
grond bekend is. Hij stelde een ver
gelijking op waarmee de verdamping
kan worden berekend. Maar van de
zeven variabelen in deze vergelijking
kunnen er hoogstens twee vanuit de
ruimte worden bepaald. Dat bete
kent dat de rest van de gegevens met
behulp van de landrover moet wor
den verkregen.
Dat het nuttig is om van te voren te
weten hoe snel het grondwater zakt
blijkt uit de ontwikkelingen op dit
moment in de Verenigde Staten. In
het zuid-westen is er in de staten
Oregon, Nevada en Nebraska een
groot gebied waar de landbouw in
grote problemen is. Gedurende de
afgelopen dertig jaar is men er van
de droge landbouw overgegaan op
de geïrrigeerde landbouw. Maar
door de dalende grondwaterspiegel
wordt het irrigatiewater steeds duur
der. Menenti verwacht dat men over
een jaar of vijf in Nebraska weer over
zal moeten gaan op de droge land
bouw, hetgeen een geweldige ver
nietiging van investeringen betekent.
George de Gooyer
13
Op een aantal plaatsen in de Verenigde Staten heeft men op dit moment grote problemen in de landbouw. De
oorzaak is de hoge prijs van het grondwater dat voor de irritatie wordt gebruikt. Het grondwaterpeil is gezakt
zodat het steeds duurder wordt om het op te pompen. Hoe vreemd het ook moge klinken, de Sahara heeft
grondwater. En niet zo'n beetje ook. De libische regering wil dat water gaan gebruiken voor de landbouw,
maar om niet dezelfde problemen te krijgen als in de VS liet men eerst onderzoeken hoe snel het grondwa
terpeil in de woestijn zakt. Massimo Menenti onderzocht de verdamping in de woestijn.
