s
De gans is gans niet gek..
Een vogel die vroeger grote be
tekenis had. daarna in de versuk
keling raakte en pas in de laatste
tijd weer wat meer aandacht krijgt
is de gans. U dacht natuurlijk dat
wij zouden beginnen met de gan
zen van het Capitool te Rome, die
door hun gekwaak de bezetting
hebben gewaarschuwd, dat de
vijand in aantocht was en aldus
een wereldrijk een tijdje in stand
hebben helpen houden? Dat kan,
maar al vele duizenden jaren eer
der bloeide de ganzenteelt in het
oude Egyptel Dat bewijzen de
veel afbeeldingen die men ge
vonden heeft in de grafkamers
van piramiden e.a. monumenten.
Daarover zijn boeken vol ge
schreven en men heeft de Oud
egyptische ganzen in niet minder
dan zeven rassen kunnen indelen.
Dit vakwerk laten wij onbespro
ken, maar omdat een van die
zeven- rassen nauwelijks van de
wilde gans te onderscheiden is
(althans van een der wilde gan-
zensoorten) neemt men aan dat
daar de ganzenteelt begonnen is.
Miemand weet dat overigens zeker.
Misschien speelden de oude
Egyptenaren al ganzebord. Er zijn
hiëroglyfentafels met gansjes ge
vonden
OUDE PAPIEREN!
'4. IS met de gans net als met vele andere vogels:
de botjes zijn te vergankelijk om lang in moeder
aarde bewaard te blijven. Wilde ganzen komen bijna
overal ui de oude wereld voor en niemand kan met
zekerheid zeggen waar men er voor het eerst in geslaagd
Is de wilde gans te temmen. Vermoedelijk heeft men op
vele plaatsen en in uiteenlopende tijden de eieren ge
raapt en ze onder andere tamme vogels laten uitbroeden
of men heeft de eendagskuikens geroofd en opgefokte
Ons woord gans gaat terug op een Indogermaans
woord ghans. Dat is zelfs tot in het Chinees door
gedrongen: ngan en gan. Welke Indogermaanse taal
wij ook nazien, steeds komt hetzelfde woord (in al
lerlei vermommingen natuurlijk) te voorschijn: Latijn
anser maar eerder „hanser", Grieks chen, Iers geiss
snz. Dat wijst allemaal op tam maken in de Indo
germaanse tijd en verbreiding van de teelt vanuit één
bepaald gebied. Waar en wanneer? Dat weet niemand.
Wat moet men zeggen tegen een mannetjesgans:
gent of ganzerik? Dat is een kwestie van smaak. Gan
zerik is in de 16e eeuw uit het Nieuwhoogduits „Gan-
serich) overgenomen. Gent komt al in het Middel
nederlands voor en gaat op dezelfde grondvorm terug.
DR is een vorm van ganzenaam die typisch is
voor onze kuststreken: goos of goes. Die leeft
voort in de Vlaamse plaatsnaam Goesvoorde en in het
Zeeuwse Goes en is bepaald geen ontlening aan het
Engels, al heet dat goose met de in het Engels zeld
zaam geworden meervoudsvorm door Umlaut: geese.
Every man thinks his own geese swans, zegt de En
gelse boer. Vrij vertaald: elk denkt zijn uil een valk
te zfjn. U ziet dat de gans minder geacht wordt dan
de zwaan, want die is veel sierlijker. Beide waggelen
echter! De kwestie is, dat de gans veel langer ge
teeld wordt, zich meer tot landdier heeft ontwikkeld
en dus door zijn waggelen veel meer opvalt
Vanaf de oudste tijden werden de ganzen in Europa
geteeld, ook in ons land. Een ganzenhoedster wordt
ons altijd getekend als een lieftallig meisje. Vergeet het
maar, want de volwassen dieren zijn zó venijnig, dat
alleen een manwijf of een flinke kerel met een knuppel
zich de dieren van het lijf kan houden. Ze pikken
en bijten ronduit gemeen, althans als u ze in een
koppel houdt. Fokt u één gans op dan wordt het dier
net zo aanhankelijk als een hond. De gans als waak
hond wa9 trouwens helemaal niet ongebruikelijk, want
het dier heeft een bijzonder fijn gehoor. Dat is bepaald
geen sprookje van moeder de gans!
Enkele miljoenen ganzen werden de eeuwen door
in West-Europa gehouden ter wille van de vleespro-
duktiel De wkwestie is dat kip en kalkoen het niet
zonder graan kunnen stellen, de gans wél. Een gans
kan alleen van gras leven. Men kan een ha van het
beste grasland kaal houden door er 40 ganzen op
te weiden.
Zonder gans geen beschaving.
DEEDS In de oudheid gebruikte men de slagpen-
nen als schrijfmateriaal. Nadat papier het per
kament had verdrongen en de inkt betaalbaar was ge
worden werd de gans eenvoudig onmisbaar. Vondel
maakte een mooi raadselgedicht op de ganzepen:
Ik droeg mijn moeder; zij droeg mij.
Van jongsaan hing ik aan haar zij.
Toen zij vermoord werd en geplukt
Ben ik van hare zij gerukt.
Hoewel Ik stom geboren ben
En gene talen spreek noch ken.
Toch spreek ik klaar in ieders land
En vliege van mijns meesters hand.
Mijn lafenis is bittre gal.
Ik dien de mensen overal.
Al heeft men mijn natuur besneen.
Nochtans bemint mij iedereen (een antisemie-
tisch trekjel)
Kan niemand raden wie ik ben,
Die drukk' mijn naam uit met: pen.
Zo is dat, maar de gans leverde nog heel wat meer:
allereerst het dons. U hebt misschien wel eens in een
Duits hotel overnacht en daar kennis gemaakt met de
broeierige slaapzak die veelal nóg met ganzedons ge
vuld is. De gans wordt n.l. vóór zij haar leven beëin
digt, enkele malen geplukt bij geschikt weer. Het dons
kan zonder veel pijn verwijderd worden en dat is dan
het verschil tussen het plukken van ganzen door men
sen en van mensen door fiscaal aangelegde ambte
naren.
De ganzenmarkt.
N gans legt 4060 eieren als men haar geen
kans geeft tot broeden over te gaan. Uiteraard
broedt men tegenwoordig in broedmachine. In ons land
komen ganzen vooral voor in Gelderland, Overijssel en
(echte) ganzen. Het vorige jaar waren er geen 800.000
meer. De kwestie is dat de E.E.G. bezig is de ganzen
teelt te vermoorden. De Oostbloklanden leveren elk jaar
tegen Kerst zo'n grote hoeveelheid afgemeste ganzen
tegen afbraakprijzen dat er geen aardigheid meer aan
is. En in Brussel is een vaste afspraak gemaakt om
deze ganzen toe te laten. Dat gebeurt op aandringen
van de Duitse regering, die de kerstgans goedkoop wil
houden. Daar het plukken van dons slechts enkele
guldens per kg opbrengt, is de ganzenteelt weinig
aantrekkelijk.
Rassen.
DAS in de laatste tijd gaat de Westeuropese mens
uit verveling ook ganzen eten. Men hoopt dat
daardoor de mesterij weer zal gaan opleven. Dat moet
daarvan komen, want het donzen bedje raakt uit de mode,
en het plukken van ganzen brengt nog nauwelijks drie
gulden per dier op.
Er zijn in ons land drie rassen, de Twentse land-
gans, de Emdener en de Toulonse gans. De Rheinlander
zou echter meer eieren leggen. Op de Zuid-Veluwe
zijn enkele broederijen die zich specialiseren op de
gans. Een gans begint in haar tweede levensjaar eieren
Zeeuws-VIaanderen. De grootste ganzenhoeder of -hou
der is de heer J. Land, in Een West (Dr.) een dorpje
op de plek daar de drie noordelijke provincies bij
elkaar komen. De heer Land heeft 12 ha weiland en
houdt daarop ruim 600 ganzen.
De verdienste zit in het winnen ven broedei§ren. De
prijs daarvan wisselt van 0.85 tot f 1.50 per stuk. De
op het gras geweide dieren worden kort voor Kerst met
granen afgemest om zacht vlees te krijgen. De bouten
gaan voornamelijk naar Duitsland, want Nederland eet
bijzonder weinig gans. Elk jaar tijgt de heer Land met
300 dieren naar Coevorden om deel te nemen aan de
plaatselijke ganzenmarkt. Men kiest daar ook elk jaar
een ganzenkoningin nit daartoe op zijn Drents uitge
doste meisjes. Het is een prachtig schouwspel, maar
praktische betekenis heeft het niet omdat de geslachte
dieren toch allemaal over de oostgrens moeten
lo West-Duitsland telde men in 1950 nog 2.5 miljoen
(Nadruk verboden).
te leggen en houdt dat dan 8 jaar vol. Hoe oud een
gans wel kan worden weet niemand. Men neemt aan
dat 2030 jaar heel gewoon is. In Gold Ash, New
bury (Engeland) ontdekte het vakblad Poultry World
een gans van 40 jaar. Later vond men er een van 80
en uit Amereika kwam toen al gauw een bericht over
een dier van 101 jaar. Dat was echter oncontroleer
baar.
Voor liefhebbers die voor eigen plezier een of meer
ganzen willen houden: een dier van 5—8 weken mag
f5.kosten en kan zonder veel moeite opgefokt wor
den. Hoewel de gans van afkomst een watervogel is,
heeft hij geen sloot nodig. Op droge grond kan men
beter ganzen houden dan op natte. Behalve de hier
genoemde nutrassen zijn er ook fraai gekleurde sport-
rassen. Sommige daarvan zijn wél op water gesteld.
