Biedt het
sorteren van
consumptie,
aardappelen
op het
landbouwbedrijf
nog
perspectief
11
R. L. C. Barendrecht
L HOP
Bedr ij fs voorlichting
Zuid-Holland
Aardappelen in een sorteer-
machine.
De opnieuw stijgende arbeidslonen gaan ook aan de
jlandoouw niet ongemerkt voorbij. Deze kostenstij
gingen, tegen niet evenredig, of in het geheel met
3ty&en van de prijzen van ae ianabouwproaukien
be^tAcnt aat nog meer d-e nadruk moet worden ge
legd op net zeer etiecnei aanwenden van de lactor
aroem. Dit betekent dat naast de mecnamsering het
automatiseringsproces zich in versterkte mate zal
aandienen, wat uiteraard met grotere investeringen
gepaaid zal gaan. De investeringen zuilen pas aan
renaaoei zijn wanneer zij in de juiste vernouding
staan tot de produktieomvang, in de akkerbouw-
sectop het aantal hectares.
By relatief hoge arbeidslonen of hogere kosten
voor het levensonderhoud zulien we moeten streven
naar een goede verdeling van de arbeid zodat steeds
werk wordt verricht waarmee wat wordt verdiend.
Met behulp van wijzigingen in de teelttechniek en
mechanisering zijn de arbeidspieken de laatste ja
ren sterk afgevlakt. Bij de voorjaarswerkzaamhe-
den als zaaien en poten, maar ook bij de verzorging
van de gewassen, is er amper meer sprake van een
top in de arbeidsbehoefte, terwijl deze door vergro
ting van machines en transportmateriaal ook bij de
oogst sterk daalt. Een en ander betekent dat met
een steeds kleinere arbeidskern het werk wordt
rondgezet.
Een ander verschijnsel is de wijziging in de af
zetstructuur van landbouwprodukten die we goed
moeten onderkennen om op bovenstaande vraag
een antwoord te kunnen geven. Bij de afzetstruc
tuur speelt de vraag van de consument een zeer be-
langryke rol, zowel in binnen- als buitenland, waar
bij sterke schommelingen in de prijzen moeten wor
den voorkomen. De vraag naar voorverpakte rauwe
aardappelen (kleinverpakking) en industrieel ver
werkte produkten neemt toe. Daarnaast hebben we
rekening te houden met de vorm van de verpakking
waarin de industrie en de importerende landen het
produkt willen zien aangevoerd. Hierbij zien we
een ontwikkeling naar het buiktransport enerzijds
en verschillende gewichtsverpakkingen voor ex
port, welke worden bepaald door het land van be
stemming anderzijds; zo ook de maatsortering. Voor
ons land, dat het voor een belangrijk deel van de
export moet hebben, is het belangrijk steeds op de
markt te zijn als zich exportkansen voordoen. Dit
kan evengoed het geval zijn in september als in
januari. Vallen deze exportkansen samen met druk
ke perioden op het landbouwbedrijf, dan zal het
sorteren en exportklaar maken door derden moeten
worden uitgevoerd, bijvoorbeeld in een centrale
sorteerinrichting. Ditzelfde geldt ook voor de bin
nenlandse markt. Maar ook in een centraal sorteer
bedrijf gelden harde economische regels, met dien
verstande dat de daar aanwezige apparatuur zo wei
nig mogelijk mag zijn onderbezet. Om de mogelijk
heden voor een regelmatige afzet en speciale ex
portkansen te kunnen benutten is het nodig dat we
komen tot een concentratie van het aanbod van een
goed produkt. Opnieuw rijst dan de vraag in hoe
verre we nog individueel kunnen sorteren.
Het zal inmiddels wel duidelijk zijn dat dit maar
met een beperkt kwantum mogelijk is en dan nog
slechts in de periode dat er geen veldwerk of andere
algemene werkzaamheden op het bedrijf moeten
worden uitgevoerd.
In grote lijnen kan worden gesteld dat we met de
veldwerkzaamheden zijn bezet in de periode van
begin maart tot half november. Bij een goede inter
ne organisatie op het akkerbouwbedrijf zal een be
langrijk gedeelte van de algemene werkzaamheden,
waaronder het onderhoud van het machinepark,
kunnen plaats vinden in deze periode tijdens on
werkbaar weer voor veldwerk. Het groot onderhoud
an de revisiewerkzaamheden zullen worden uitbe
steed. We kunnen nu stellen dat er circa vier maan
den kunnen worden besteed aan het sorteren en
afleveren van aardappelen. Rekening houdend met
vergaderbezoek, bijscholing en feestdagen zal er
dan circa 500 uur beschikbaar zijn.
Gaan we nu uit van een arbeidsbezetting van 1
man op 25 ha en een aardappelteelt van 1 op 4, dan
krijgen we op een combinatie van 125 ha een 5 mans
bezetting die samen 30 ha aardappelen telen. Bij een
opbrengst van 40 ton bruto per ha is dit totaal 1200
ton.
PlanI: Houden we rekening met de gewenste
marktstruktuur, dan zullen de aardappelen moeten
worden afgezet in de periode 1 augustus tot juni,
of wel over 10 maanden. Dit is per maand 120 ton,
zodat in dit geval totaal kunnen worden gesorteerd
480 ton in 4 maanden, of wel in circa 500 uur.
De uurcapaciteit, inclusief bijkomend werk, moet
dan 960 kg zijn. Bij een netto sorteertijd van 60
moet er per draaiuur 1600 kg kunnen worden gesor
teerd. Dit is geen grote capaciteit. Het sorteren kan
door 3 4 man met eenvoudige apparatuur worden
uitgevoerd. Er behoeven geen grote investeringen
te worden gedaan. Nodig is een kleine sorteerma-
chine met opvoerelevator en rollenleesband. Deze
kost circa ƒ3.000. Bij een kostenpercentage van
20 (rente, afschrijving, onderhoud, electriciteit)
is dit f 600 of 0,13 ct/kg bij 480 ton sorteren, exclu
sief arbeid en het gebruik van bascule, transport
band en dergelijke.
PlanlI. Laten we de afzetstructuur even buiten
beschouwing en gaan we uit van het meer voor de
hand liggende dat men de apparatuur maximaal
wil benutten, dan is met deze kleine sorteerder een
capaciteit te halen van 2500 kg per netto draaiuur.
Dit is bij 60 circa 1500 kg of 750 ton in de Winter
periode.
We stellen de kosten nu op 25 van f 3.000 is
750. Het gebruik van een electrische zakkenheffer
is nu reëel. De kosten hiervan stellen we op 15
van 1500 225. Totaal dus 975 voor 750 ton
aardappelen. Dit is per kg 0,13 ct.
Plan III. Willen we de 1200 ton geheel zelf sorte
ren met 5 man, dan is een sorteermachine nodig met
een capaciteit van tegen de vijf ton per netto draai
uur. Een dergelijke sorteerder vraagt een investe
ring van circa 8.000. Voorts is nodig een vorkhef
truck met opschepbak (gebruikte), een handpallet-
wagen, een stortbak en automatische afweegappa-
ratuur. De prijs hiervoor kunnen we stellen op to
taal circa 28.000. Het wegzetten van de zakken of
kisten vindt plaats met de vorkheftruck en gebruik
van stapelborden. Bij jaarkosten van 25 voor de
sorteerder en 15% voor de overige apparatuur
komt dit neer op 6.200. Dit is op de 1200 ton 0,52
ct/kg; exclusief huur van stapelborden.
Plan III zal slechts sporadisch zijn te verwezen
lijken in verband met de ruimte en de situatie in de
gebouwen. Bovendien is het sorteren van een der
gelijk groot kwantum geoorloofd als men ook is
verzekerd van de afzet in deze periode. Is dit plan
niet realiseerbaar, dan verdient plan II (zo veel
mogelijk zelf sorteren met eenvoudige apparatuur)
de voorkeur, maar ook dan als men is verzekerd van
de afzet in deze drie maanden. Bij een goed samen
spel met de afnemer/afzetorganisatie en rekening
houdend met ook niet zelfsorteerders kan deze me
thode worden ingepast. Het wordt echter moeilijk
als de afzet moet plaats vinden in bulk of klein-
verpakking, of wanneer zich afzetkansen voordoen
buiten de winterperiode.
Het ligt meer in de lijn der verwachting dat we
naar een regelmatig afzetpatroon toe groeien, waar
bij het sorteren op het individuele bedrijf, maar ook
op een combinatie van meer landbouwbedrijven
maar beperkte mogelijkheden biedt. Het zelf sorte
ren van een beperkt kwantum volgens, plan I of
plan II lijkt echter gerechtvaardigd.
In bovenstaande globale berekeningen van de
kosten, waarbij de sorteerkosten lagen op resp. 0,13,
0,13 en 0,52 ct/kg, is geen rekening gehouden met
de arbeidskosten. In hoeverre men deze moet toe
kennen aan het sorteren hangt nauw samen met
andere mogelijkheden van effectieve arbeidsbsste
eling. Een goede technische scholing zal er onge
twijfeld toe leiden dat meer onderhouds- en revisie-
werkzaamheden aan het machinepark zelf worden
uitgevoerd. Eveneens rekening houdend met de
kosten welke doör een garagebedrijf in rekening
moeten worden gebracht, ligt het voor de hand dat
bij een kleine arbeidsbezetting meer 't accent komt
te liggen op het onderhoud van het machinepark
dan op het zelf sorteren. Wanneer we de arbeids
kosten wel toekennen aan het sorteren, wat voor
plan I niet helemaal reëel is, dan komen de kosten
bij een arbeidsloon van 5,50/uur op: 0,70 ct/kg by
plan I; 0,50 ct bij plan II en 0,75 ct bij plan UI.
Wat rekent nu een centraal sorteerbedrijf?
We heben hiervoor de kosten opgevraagd bij een
grote afzetorganisatie, die tot dusver 1,45 ct/kg
bruto product berekende bij 20 tarra en uitval.
Deze prijs is exclusief transportkosten welke wor
den verdisconteerd in de algemene bedrijfskosten
en dus wel van invloed zijn op de uitbetalingsprijs.
Bij de individuele verkoop van het ongesorteerde
produkt zal bij de totstandkoming van de verkoops
prijs ook rekening worden gehouden met de alge
mene bedrijfskosten van de afnemer. Bij het zelf
sorteren zal van de 20 tarra en uitval circa de
helft niet behoeven te worden vertransporteerd.
Hier staat tegenover dat de afzet en de prijsvorming
voor voeraardapelen in een groter kwantum bij het
centrale sorteerbedrijf doorgaans beter is. Als ver
gelijking tussen de kosten van het zelf sorteren en
het laten sorteren kan men dus voor het centraal
laten sorteren als vuistgetal aanhouden 1,5 ct/kg
bruto produkt.
Samenvatting:
Samenvattend kunnen we de vraag, of het sorte
ren van consumptieaardappelen op het landbouw
bedrijf nog perspectief biedt, beantwoorden met ja,
indien rekening wordt gehouden met de ontwikke
ling in de afzetstructuur. Aangezien dit meer gaat
in de richting van 'n regelmatig, afzetpatroon, waar
bij buiktransport en kleinverpakking 'n steeds gro
tere rol gaan spelen, zal dit slechts mogelijk zijn
voor een beperkt kwantum van de oogst. Hiervoor
komen in de eerste plaats in aanmerking eenvou
dige apparatuur en samenwerking bij het sorteren
ter benutting van de arbeid. Het is niet verant
woord dure investeringen te doen ten behoeve van
de automatisering van het sorteren op landbouw
bedrijven, anders dan in overleg met een afzet
organisatie en voorzover de gebouwen zich hier
voor lenen.
