.YIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 247. 1906.
Maandag 23 Juli
20e Jaargang.
HISTORISGH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Wed.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02*.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
21 Juli 1906.
Waar en wanneer -<
De Nieuwe Zeeuwsche is niet alleen zoo
welwillend onze bescheiden vraag te be
antwoorden, doch voegt er zelfs nog eenige
vriendelijke opmerkingen aan toe, waarvan
wij er enkele onderstreepen, doch waarop
wij, bedwingende den lust daartoe, nu niet
ingaan.
Zij schrijft:
„En nu vraagt het a.-r. orgaan ons, „waar en
wanneer hebben wij dit beweerd".
Als onze confrater het zich niet meer her
innert, willen we hem gaarne zeggen, dat „D e
Zeeuw" dit heeft beweerd in haar nummer
239, in de 2e kolom, in regels 60 e.v.
Daarin toch werd gezegd „Wij weten niet, of
Rembrandt als mensch calvinist was. Als
schilder was hij het ongetwijfeld".
„De Zeeuw" verdeelde dus Rembrandt
in mensch en schilder.
In het licht van deze verdeeling vertegen
woordigt voor ons de schilder-Rembrandt
ook de kunst-Rembrandt.
De schilder is onafscheidelijk van z ij n kunst.
Ons lijkt dit nogal eenvoudig.
Waarom wij dus blijven beweren, dat „D e
Zeeuw" de kunst van Rembrandt qualifi-
als „calvinistisch",
arom onze confrater dan nu b 1 ij k e 1 ij k
den?
Wel, eenigè ciao°n nadat hij 't Rembrandt-
artikel uit den mouw -Schudde, bevatte „D e
S t a n d a a r d" een opstel QVfrhetzelfde onder
werp, waarin geen instemming werd betuigd
en terecht met het, laten wij zeggen, c a 1 v i-
niseeren der kunst.
De meester sprak, volgen was dus de bood
schap.
Nog iets.
Het is begrijpelijk, dat er bij de menschen een
drang bestaat, om talenten en genieën in te
lijven bij de richting en het geloof, dat ieder voor
zich is toegedaan en belijdt.
Zoo leggen b. v. de calvinisten
beslag op een talent als Bilder-
d ij k en sommigen op een genie als Rem
brandt.
Dat is hun recht.
Maar tochiedereen zonder onder
scheid van richting, zal wel kunnen genieten
van de gedichten van Bilderdijk en de doeken
van Rembrandt, tenminste degenen, die er ver
stand van hebbendat is omdat de kunst
algemeen is.
Maar niet iedereen zal kunnen
genieten van den mensch Bilde r-
dijk, die calvinist was en zedeloos.
De menschen Bilderdijk enRem-
brandt gunnen wij, o zoo gaarne,
dencalvinisten.
FEUILLETON.
De voorgeschiedenis van de Doema.
De heer F. G. Kramp heeft in het laatste
nummer van Onze Eeuw een korte maar
duidelijke historiek gegeven van volksver
tegenwoordiging en autocratie tot aan de
vermoording van Alexander II, den len
Maart 1881.
Van de 9e tot de helft der 13e eeuw,
de oudste periode van het Russische staats
leven, was de macht van den vorst beperkt
door 2 instellingenlo. den Raad van
Bojaren, de Bojarskaja Doema2o. door
de volksverzameling of Wjetsje. Na de]ver
breiding van het Christendom komt er nog
een derde macht in den Staat op de geeste
lijkheid. In de 13e eeuw komt er een
algeheele wijziging; in 1224 waren de
Mongolen in Rusland gevallen en kort
daarna behoorde heel Rusland als veroverd
land aan den Khan,denabsolutenheerscher,
van wien de bewoners de slaven, de Rus
sische grootvorsten de vazallen waren.
Allengs weten deze laatsten zich onafhan
kelijk te maken en ia 1840 wordt Iwan III
geheel onafhankelijk. Gehuwd met de erf
gename der Paleologen beschouwt hij zich
Bis de erfgenaam der Byzantijnsehe keizers
en neemt den titel aan van Samodenjetz,
autocraat.
Nu ging het om en om. Iwan IV, de
Verschrikkelijke, riep in 1548, teneinde
aati het wanbeheer zijner regenten te ont
komen, een Zemski Sobor of Landelijke
Vergadering bijeen, welke snel in macht
toenam en Iwans opvolger aanwees. Deze
landelijke vergaderingen tot 1653 in stand,
ltsm ÏP eerptcR Honaauof of
Bepalen wij ons tot de vraag en 't antwoord.
En dan is 't gelijk wij dachten. De
Nieuive Zeeuwsche heeft de conclusie getrok
ken dat ons zeggen Rembrandt was als
schilder (niet als menschCalvinist, be-
teekent dat ook „diens" kunst Calvinistisch
was.
De conclusie, schoon voor de hand
liggende, is inderdaad onjuist.
Er is nu eenmaal geen Calvinistische
kunstdit zeggen wij niet De Standaard
na, gelijk de Nieuwe Zeeuwsche Bchijnt te
meenen. Maar dat is voor alle meelevende
anti-revolutionairen een vanzelfsheid.
Het Calvinisme als religieus verschijnsel
kan noch mag een (kunst) stijl hebben. Het
kan uit zijn religieus beginsel geen kunst
stijl ontwikkelen, dewijl Religie en Kunst
elk haar aparte leven leeft, en het mag het
ook niet doen, dewijl het dan (Religie is
hooger dan Kunstop lager standpunt zou
terugzinken.
Maar het mag wel invloed hebben op
den kunstenaar, en dien heeft het ge
oefend.
Schoon het ware kunstgenie, „koning
by de gratie Gods" en als zoodanig on
afhankelijk is, wisselt toch de vorm waarin
de kunst in hem tot uiting komt naarmate
het Heidendom, de Renaissance, de Re
formatie zijn geest bewoog.
En dat heeft het Calvinisme, waarbij
ons volk op ieder terrein tot de hoogste
krachtsontwikkeling kwam, dezen kunste
naar gedaan.
Rembrandt als schilder Calvinist betee-
ke.ut dan ook niets anders dan dat hij by de
beoefening der hem van God verleende
kunst, zij het onbewust, door het Calvi
nisme, dat in dien tijd op ieder terrein leven
bracht, zich heeft laten beïnvloeden.
In dien zin waren ook de schilders die
zich door het Romanisme, dat een periode
vroeger dan het Calvinisme overheerschend
was, lieten bezielen, Romanisten of, wilt
gij, Catholiekenniettegenstaande er onder
hen zeer vele waren die lang niet als „bon-
Catholiques" bekend stonden.
Doch genoeg hierover. Het doet ons
genoegen te kunnen constateeren dat wij
den mensch en den schilder hebben verge
leken, zonder eenige appreciëering van de
kunsten dat ook de Nieuwe Zeeuwsche
dit niet ontkent, doch alleen gemeend heeft
bij wijze, van conclusie te mogen vast-
Tsaar, die toen moest beloven steeds de
Bojaren te raadplegen en zonder hun voor
kennis niets te verrichten. Na 1653 wist
de bureauoratie de Sobors te doen ver
dwijnen en onder Peter den Groote be
reikte de autocratie haar hoogtepuntde
Raad der Bojaren en het Patriarchaat
werden afgeschaft en de autocratische
macht in de //Reglementen" wettelijk om
schreven. Het voornaamste gebrek was
echter, dat het in Rusland aan menschen
ontbrak om de door Peter ingevoerde her
vormingen behoorlijk uit te voeren. Na
den dood van Peter den Groote was het
een donkere tijd onder de zwakke opvol
gers, een strijd om de oppermacht van
gunstelingen en een aigemeene verwarring,
door den heer Kramp helder en juist vol
doende uitvoerig beschreven. Vanhistorisch
belang in die periode zijn nog de //punten"
of //condities", die de Opperste Geheime
Raad in 1730 Anna Iwanowa liet teekenen,
welke iets van een constitutie weg hadden,
doeh bijna dadelijk door haar weer ter
zijde werden gesteld, terwijl onder Paul
het rijk in één woord op Turkije ging ge
lijken. Toen kwam er reactie en een vrij
zinniger geest begon enkele kringen te
doordringen.
In de eerste plaats bij den vrijzinnigen kroon
prins Alexander, den lateren keizer Alexander
den Eerste. Br is een interessante brief bewaard
van Alexander aan zijn leermeester Lahafpe,
gedateerd 27 September 1797, die door een
der intiemste vrienden van deü kroonprins,
Nowosiltsof, aan hem werd overgebracht.
Alexander begint daarin te zeggen, dat hij
Laharpe om raad vraagt: hij wil, tot heil van
Rusland, zich tot taak stellen, aan het land tater
vrijzinnige sofletithtis te geven, Sn AJelajt'
stellen dat wy met onze uitdrukking „als
schilder calvinist" het wanbegrip „calvi
nistische kunst" zouden hebben gehuldigd.
Wij hebben bedoeld no. 239 niet bij de
hand, doch meenen ons te herinneren er
op gewezen te hebben in welk opzicht de
Calvinist (in dezen zin genomen) zich van
den Romanist onderscheidt.
Eerst was èn Kerk èn Kunst dooreen
nigen band verbonden, waardoor de Kunst
particulier domein der Kerk bleef. Denk
hierbij aan de gewrochten van een Rafael,
een Mielsel Angelo, een Da Vinei. Doch
die band werd losgemaakt. De kunst moest
uit de heilige sferen uit, en in het maat
schappelijke leven zelf op treden. De Religie
moest in de kerk haar symbolisch gewaad
afleggen, juist om daardoor tot hooger
geestelijken trap te komen, en hetgeheele
leven te kunnen doorademen.
Zulk een zuiver geestelijke Religie nu
is door het Calvinisme gegrepen. Inplaats
van de uitwendige schittering en de voogdij
over de kunst, terugtreding der kerk naar
geestelijk terrein, en de niet de „cal-
viniseering", maar de vermaatschappelij
king, de „democratiseering" der Kunst.
Niet meer madonna's en andere geïdeali
seerde schepselen, maar werkelijk levende
personen van gelijke beweging als hij,
niet maar het lijden des Heilands, maar
het lijden van eigen natuurgenooten om
hem heen werden het stramien voor den
schilder uit deze nieuwe periode het volle
ryke leven der 17e eeuw, het Calvinistisch
milieu waarin Rembrandt was geplaatst
deed hem in die richting kiezen, en in
dien zin was hij Calvinist, en blijft hem
die naam toekomen, ook al was hij een
volslagen ongeloovige geweest. Gelijk 't
trouwensook te bewijzen is dat deze kunst
gave zelfs in meerdere mate juist buiten
den geloofskring geblonken heeft.
Het is eenvoudig een misverstand te
wanen dat wy met de tegenstelling van
den mensch en den christen diens Kunst
hebben willen karakteriseeren.
En al wat de Nieuue Zeeuwsche hier
ter illustreering toch niet ter compro-
mitteering? wat beteekent in dit ver
band die tirade over De Standaard 1
en den „zedeloozen Calvinist" Bilderdijk,
„als mensch te genieten aan toevoegt,
blyve als onnoodige franje terzijde gesteld.
der acht het noodig die taak te motiveeren.
Hij herinnert Laharpe aan de misbruiken, die
ronde Catharina bestonden, en die aldoor toe
namen tegen het einde van haar regeering.
Zijn vader, van wien hij zeer verschoonend
spreekt, »wilde aanvankelijk alles tegelijk her
vormen, wat de verwarring nog vermeerderde
en den toestand slechts verergerde. Het leger
verliest zijn tijd grootendeels op parades. Ner
gens is een streng uitgewerkt plan. Vandaag
wordt iets bevolen, wat over een maand weer
zal gewijzigd worden. Kortom mijn vaderland
is in een onbeschrijvelijken toestand. Gij kunt
oordeelen, wat ik zelf lijd". Vroeger had Alexan
der er wel eens over gedacht van zijn rechten
op den troon afstand te doen, en naar het bui-
tenlaud te gaan. Doch thans is hij van ge
dachte veranderd: «Indien ik nog eens tot den
troon geroepen wordt, dan wil ik mijn land
vrij maken, opdat het niet weder een speelbal
worde in de handen van krankzinniger. Dat
zou de beste revolutie zijn, door het wettig ge
zag tot stand gebracht, dat zou ophouden te
bertaan, zoodra de constitutie voltooid was, en
de natie haar vertegenwoordigers zou hebben.
Dit plan heb ik lang en uitvoerig met mijn
naaste vrienden besproken. We zijn maar met
ons vierenNowosiltsof, graaf Stroganof, de
jonge vorst Czartoryski, en ik zelf.'"'
Na zijn troonsbestijging roept Alexander
zijn 3 vrienden naar Petersburg, en vormt
met hen en graaf Kotsjoebei het Comilê du
Salut Public. Maar de Keizer was verward
in zijn plannen en het weifelende van zijn
karakter kwam boven, er ontstond iets
wazigs en bekrompens". Polen kreeg een
constitutie, Alexander beloofde als groot
vorst van het op Zweden veroverde Fin
land «de oude instellingen te zullen be
waren, die aan het land eigen waren" en
hij droeg Nowosiltsof op een constitutie
voor ftuslgnd te ontwerpen. Dit ontwerp
Vrijhandel.
Terecht schrijft De Standaard:
De lofredenaars van den vrijhandel, in
1905 weer in het bewind gekomen, vieren
hun hoogty
ten lo door de beschermende rechten in
stand te houden
ten 2o door voor Indië de inkomende
rechten zeer aanmerkelijk te verhoogen
ten 3o door invoerrechten te gaan invoeren
op weeldeartikelen
ten 4o door invoerrechten te gaan heffen
van artikelen die hier te lande niet gefabri
ceerd worden
ten 5o door een technische herziening van
het tarief, natuurlijk om er meer uit te
slaan.
Zoo blyven deze lofredenaars het voet
spoor van Sprenger v. Eyk en Pierson
drukken.
In 1885 brachten de tariefrechten op
4,839,000. Onder de manipulatiën van
Sprenger v. Eyk klommen ze in één jaar
van f 6,774,000 op f8,430,000.
Zoo ziet men hoe de passie voor den
Vrijhandel by deze lofredenaars staat op
de nog sterker passie om uit het boozo
tarief altijd nog meer geld te slaan.
Humbug moet ge dit noemen. Het is
alleen het temperatuur-verschil tusschen de
hitte van de stembus en de koelheid der
administratie.
De drie h's.
Onze oudere lezers herinneren zioh
misschien nog wel onze eerste aanval op
het Zeeuwsche liberalisme (in 1887) met
een driester ,/de drie h's".
Bedoeld werden de h's van halenhebben
en houden, waaraan het liberalisme in zake
benoemingen, vriendjesbegunstiging en der
gelijke, in die dagen op Walcheren en de
beide Bevelanden sterk laboreerende was.
Hierin is nu wel eenige verbetering
gekomen, doch niet zooveel dat wij tegen
over deze taktiek het zwaard reeds kunnen
opsteken.
Zelandia, het katholieke orgaan in het
Overjordaansehe, denkt er ook zoo over,
wat het district van mr. Hennequin aan
gaat. Zij constateert dat aldaar het libe
ralisme, schoon in de minderheid, meer
derheid is in alle mogelijke colleges, dank
zij natuurlijk den beginselloossen
werd in 1831 tijdens den Poolschen op
stand gevonden en door het Tijdelijk Be
wind in druk verspreid. De reactionaire
keizer Nicolaas beva[ alle exemplaren te
verzamelen en deed er 1578 in 2 verze
gelde kisten op het plein van het orsenaal
te Moskau verbranden. Het handschrift
werd in het staatsarchief geplaatst en is
herhaaldelijk uitgegeven (in Fransch en
Hollandsch nog onlangs door den heer A.
N. Speijer te Utrecht.)
Dan is er van hervormingen eerst weder
sprake bij Alexander II, den Tsaar-Be
vrijder.
Deze valte het hervormingswerk ernstig op;
de afschaffing der lijfeigenschap, nu 45 jaren
geleden, de daarop gevolgde verbetering in het
rechtswezen, en de inrichting der plaatselijke
besturen, in de steden en in de zemstwo's, zijn
ons allen bekend, en hebben hem terecht den
eerenaam verschaft van den Tsaar-Bevrijder.
Doch wij weten ook, hoe spoedig de reactie
weder de overhand kreeg, en de goede weg
verlaten werd. Onder den indruk van de ai
gemeene ontevredenheid in het land, en van de
aanslagen der nihilisten, gaf de Keizer in 1881
aan zijn Minister van Binnenlandsche Zaken,
Loris-Melikof last, een constitatie ie ontwerpen.
Hoewel sear weinig omvattende, en meer van
een raadgevend dan van een wetgevend
karakter, werd het plan door den Tsaar on
derteekend en het zou in de eerste dagen
van Maart worden afgekondigd de Tsaar
wilde namelijk niet, dat die afkondiging samen
viel met het herdenken van zijn 25-jarige troons
bestijging toen Alexander op 1 Maart het
slachtoffer werd van een aanslag der Nihilisten.
De «Constitutie" werd dus niet afgekondigd.
Loris-Melikof bood ïtjn plan echter aan dejt
opvolger, Alexander Hl aan. in een rappor» van
Ö8P Maaft. AanvgnM1]* 4e JCstetr
slembussteun door katholieken steeds aan
liberale candidaten verleend.
De schrijver zal dat in een reeks brieven
aantoonen. Hij begon heden met de stad
van mr. HennequinAardenburg. Aantal
inwoners 1985, waarvan 1029 katholiek.
En toch
De burgemeester van Aardenburg is liberaal.
Van de twee wethouders is er een liberaal en
een Katholiek. Van de 7 raadsleden zijn er
slechts 2 Katholiek, de 5 overigen zijn liberaal.
De gemeente-secretaris is liberaal, de gemeente
ontvanger is liberaal, de veldwachter is liberaal,
de beide geneesheeren zijn liberaal.
Op de openbare school zijn 5 onderwijzers,
waarvan slechts een Katholiek en 4 liberaal.
Het bestuur van het Burgergasthuis bestaat
uit 5 leden, waarvan slechts een Katholiek en
4 liberaal.
Het bestuur van het Weeshuis bestaat even
eens uit 5 leden, waarvan alweer slechts een
Katholiek en 4 liberaal.
Bij de Kamerverkiezing stemden 330 van de
350 kiezers, en behaalde de heer Hennequin 243
stemmen, de chr.-hist. candidaat de heer Blum
slechts 74. Gevolg van de slechte organisatie
der Katholieken.
Wij zijn nieuwsgierig ook van andere
gemeenten een en ander over deze ver
houdingen te vernemen. Wij zullen mis
schien ook wel eens gelegenheid vinden een
dergelijke statistiek voor onze omgeving
te openen. Echter niet om tegen de 3 h's
van het liberalisme, maar legen de 3 si's
van onze eigen geestverwantensloffen,
sluimerenslapen, te protesteeren.
Daar liggen in ons kleine vaderland niet
minder dan 600.000 zegge zes honderd
duizend hectaren woeste grond, dat wil
zeggen heide. Er bestaat in ons land sinds
enkele jaren een Nederlandsche Heidemaat
schappij, die zich ten doel stelt deze massa
braakliggende grond tot vruchtbaarheid
te brengen.
En die Heidemaatschappij, nog maar 7
jaren aan den arbeid, had succes.
Aan onze Brabantsche grenzen ligt veel
heiveld, zooals men weet.
De Utrechtsche Levensverzekering die
haar geld liever plaatst in grond dan in
pandbrieven van de Hollandsche of andere
banken kocht daar 1915 hectaren. Eerst
werd de ploeg door den harden, sturen
grond getrokken door ossen, om den grond
voor dennen-cultuur of weide geschikt te
er mede tevredenhij teekende op het rap
port aan«Zeer goed samengesteld", maar
de oppositie deed zich gelden. Den 8en
Maart zou het plan definitief in den Rijks
raad onderzocht worden. Het verslag van die
zitting is eerst dezer dagen publiek geworden.
Karakteristiek was daarbij de houdtng van den
opper-procureur der Synode, Pobjedonostsef.
Hij voer hevig nit tegen het plan en tegen
alle vrijzinnige instellingen. Te vergeefs wees
de liberaal-gezinde minister Miljoetin er op,
dat net buitenland reeds met deze hervormings
plannen in kennis was gesteld en er veel
sympathie voor gevoelde. En toen viel Alex
ander III hem in de rede met een merkwaardige
mededeelingJa, maar Keizer Wilhelm, toen
hij hoorde dat mijn vader een constitutie wilde
geven, smeekte hem in een eigenhandigen brief,
dit niet te doenen indien de zaak niet langer
was tegen te houden, dan toch zoo min mogelijk
toe te staan, aan de vertegenwoordiging zoo
min mogelijk invloed te schenken, en de macht
aan het gouvernement te houden. Met die
opmerking van den nieuwen Keizer was het
lot van de voordracht beslist; de liberale leden
Miljoetin en Abaza, minister van Financiën,
namen hun ontslag, wat daags te voren Loris-
Melikof reeds gedaan had, en Rusland bleef nog
een kwarteeuw lang een absolute monarchie.
z/Keeren wij, aldus besluit de schrijver
zijn artikel, waarvan dit vluchtig overzioht
uiteraard slechts een zeer onvolledig beeld
geeft, dus tot ons uitgangspunt (de tegen
woordige Doema) terug, dan zien wij, dat
de vrijzinnige beweging, die op het oogen-
blik Rusland bezighoudt, niet is iets
spontaans, of iets van buiten opgedrongen,
maar dat zij het uitvloeisel is van een
streven van minstens drie eeuwen.
(Www Commit
