KINDEREN TAAL
Landschappen van P.Huwé: sfeer
WEER EEN WAPPER
J1 r
WAS HET MAAR WAAR!
NIEUWE
ROMAN
VAN
MULISCH
vut
H F"
VHJ
I Hoogt te Utrecht; 7 Israëlische
speelfilms. In April Nederlandse
I filmweek in Israël.
y j i jdschrift
kleuterboekenproject in brabant
orm
xpositie
oek
ota bene
kostelijke ve r h al e n^é nateken
n
ilMtlPlS
jjir
'r ijséjÊ
Eindredactie
Henk Egbers
ouder weg zien gaan, is die
over de kinderen en overleg ple
gen over bijvoorbeeld hun op
leiding, maar dan zonder huwe
lijksband. Dat onderscheid tus
sen hun ouder-zijn en hun
echtgenoot-zijn is voor veel
mensen een toer."
RINZE BRANDSMA
kijken. Het is een pure weten
schap, toegepaste psychologie".
Hij adviseert de tv. "Mogen we
even een acteur langs stu-
ren?"En die moet dan in een
paar uren leren waar jij een le
ven over hebt gedaan. Ik begin
met zijn persoonlijkheid eruit te
kietelen. En na een poos gaat net
wel maar hij krijgt natuurlijs
nooit de finesses van de presen
tatie. Ik heb een handleiding ge
schreven; de kunst van het zak
kenrollen. Je leert de techniek
maar dat is niet voldoende. Je
moet toegang verkrijgen tot je
slachtoffer. En in het begin hoor
je: blijf van mijn zak af. Je be
gint met een sof, zo moet je he
leren, maar langzaam word J
vrijer en valt de druk van je at
Noemt enkele wereldvermaarde
collega's "Okito, die kwam ui
Holland, uit de Bambeig-
dynastie. Hij zag eruit als ee
Chinees en hij liet een grote ha
vrij op het toneel zweven. Chefa
io, de grote Italiaanse illusio
nist. Kanalog die auto's van
toneel liet verdwijnen, Houdi
(maar die was vooral goed in 8)
eigen publiciteit") en Kio u
Rusland. Als iemand zes duw
uit iets haalde, kwam hij er
mal
zestig. En Dai Vernon, uit Ame
rika, die de prof werd genot"11
Die man is nu tachtig. Hij heeft
baanbrekend werk op het g
bied van vinger-techniek n'
speelkaarten verricht. Dat z'!
de echte, gewone speelkaart! i
maar wel van de allerbeste kW
e liteit'" Henk Vermeyden
e tevreden op als president
zoveel geluk is op me toege|V
d men. Ik heb zoveel mensen
t- moois kunnen geven".
r JAN koese"
OSCAR Jespers, beelden en te
keningen: de tentoonstelling,
die eerder in Maastricht en
Breda te zien was en waaraan
we uitvoerig aandacht schonken
is tot 16 nov. nog te zien in het
cultureel centrum van
Knokke-Heist.
NEKKA 75 vindt plaats op
zondag30 nov. in het sportpaleis
te Antwerpen. Naast de Vlamin
gen, Johan Verminnen, Miel
Cools en Urbanus van Anus o.a.
Bretoen Alan Stivell, Ierse groep
The Dubliners, Nederlandse
Fungus en Duitser Reinhard
Mev.
BIBLIOTHEEK en Prenten
kabinet van het Provinciaal Ge
nootschap te Den Bosch zijn ge
durende de hele november-
maand gesloten wegens verhui-
zing.
MAREIKEGeys exposeert tot
19 november haar schilderijen
in galerie Troutzaerte in West-
«°i{eT RITME van het hart (70 a
I 72 slagen per minuut) wordt uit-
gangspunt voor een nieuwe mu-
zikale compositie van Marius
Monnikendan en Rogier van Ot-
terloo. Natuurlijk in opdracht
van de Hartstichting. Uitvoe-
I ring in 1976.
t GÉRARD Fromange, schilde
rijen en grafiek, in De Moriaan,
Markt Den Bosch; tot 17 nov.
JAcyUES van de Smissen,
schilderijen; tot 22 nov. in gale
rie Micro. Heuvel, Oosterhout.
ISRAËLISCHE Filmweek tot
en met 5 nov. in filmhuis 't
DE GETIJDEN van Harry
Mulisch; tentoonstelling n.a.v.
I zijn Mijn getijdenboek, enige
tijd geleden verschenen auto-
I biografie, in Letterkundig Mu-
seum Den Haag. Van 3 nov. tot
I en met 28 nov.
GRAANZOLDER-avonden -
I literatuur en engagement -, se-
I rie in de Kiekenhoeve te Essen
I (Big). Gisteravond Lampo ge-
I mist? Dan op 12 dec. Miep
I Diekman; 23 jan. Mireille Cot-
I tenjé; 12 maart: Ant. Koolhaas.
I GLOBE brengt op 7 nov. de
I première van Shakespeare's
Leer om Leer in schouwburg
Eindhoven met o.a. Siem
Vroom, Henk Rigters, Henk Mo
lenberg, Sacha Bulthuis en
Femke Boersma.
TEATR Studio uit Warschau
maakt komende elf dagen toer-
née door ons land o.a. 4 nov.
Breda, 11 nov. Rotterdam (met
Replika) en 8 nov. te Rotterdam
(met Dante).
JEUGD EN CULTUUR-: Het
laatste nummer van de 20e jaar
gang van dit tijdschrift, dat zich
o.a. ten doel stelt: „oproeien
j tegen vervlakkende invloed van
de informatie waarmee ook
jonge mensen telkens weer tot
E zinkens toe worden over-
spoeld". In een artikel „Arbeid
I als besta ansv er vulling?" van
I prof. dr. T. ten Have stelt deze
l o.a.: „Het wordt dringend nodig
om een nuchtere benadering van
het bestaansnoodzakelijke werk
te ontwikkelen, om de feitelijke
situatie in de werkbeleving te
confronteren met adequate be
ginselen, en om tenslotte te zoe
ken naar wegen en middelen om
een optimale situatie te berei
ken". Hans Achterhuis schrijft,
onder de kop „De mogelijkheid
om samen het leven te verande
ren", over Mao's vrijheidsden-
ken, terwijl Roger Caraudy
zoekt naar „De basis in het
j marxisme en het chistendom".
Gabr. Maes portretteert de fran-
stalige dichter en wijsgeer
Lanza del Vasto en dr. J. v. d.
Ven doet hetzelfde met Albert
Schweitzer. „De pers werkt in
de lijn van het overheidsgedrag
in strafzaken. We zien het me
rendeel van de pers hier in de
poiitieberichtgeving met een
vergelijkbaar jachtinstinct de
dader tot object maken" meent
tenslotte prof. dr. G. Hoefnagels
in zijn tweede artikel over Mis
daad en pers (J. en C., Oedenko-
venstr. 37, Borgerhout-
Antwerpen)
Dezer dagen las ik ergens, dat de rijksgrens tussen Neder
land en België, wat betreft de Nederlandstalige literatuur,
geen grens meer zou zijn. Was dat maar waar! Op een perscon
ferentie in Antwerpen, naar aanleiding van de 39e BOEKEN
BEURS VOOR VLAANDEREN wierp ik dit balletje op. De
reacties waren niet mals. De administratieve rompslomp aan
de Nederlandse grens bij import van boeken uit Vlaanderen;
het negeren van het Vlaamse boek in de Nederlandse pers; de
claim van Nederlandse uitgevers op Vlaamse uitgevers - om
enkele redenen te noemen - maken het nog steeds onmogelijk
om het Nederlandstalige boek vanuit België voldoende ingan
gen in ons land te laten vinden. Natuurlijk worden in ons land
een aantal Vlaamse schrijvers gelezen (Lampo, Walschap,
Gijsen, Boon, Claus, Raes e.a.), maar die openen via Neder
landse uitgevers. Mare Andries vertelde me bv. dat, toen hij in
de zestiger jaren bij de Bezige Bij uitgaf, zijn boeken in Neder
land goed liepen Maar om ook in Vlaanderen gelezen te wor
den ging hij over naar een Vlaamse uitgever en afgelopen was
het met de verkoop van zijn boeken in Nederland. Duidelijk
wordt in Vlaanderen gevoeld, dat de rijksgrens er nog duide
lijk is, wat literatuur betreft. Daar is de laatste jaren niets aan
verbeterd, zo werd gezegd. En dat is jammer, want Vlaande
ren biedt momenteel, naar mijn gevoel, méér evenwaardig
jong talent dan Nederland. Maar onbekend, maakt onbemind.
Deze jonge auteurs komen niet in de krant, omdat ze niet
bekend zijn. En ze worden niet bekend, omdat ze niet in de
krant komen. Een reden temeer, om zelf eens een kijkje te
gaan nemen op de Vlaamse Boekenbeurs, waarop in 68 stands
een 25-tal Vlaamse uitgeverijen en veertig Nederlandse (im
porterende) uitgeverijen hun nieuwste uitgaven tonen. Vorig
jaar werd deze beurs door bijna 90.000 mensen bezocht.
he
vis
De BOEKENBEURS VOOR
VLAANDEREN is de grootste
manifestatie - en daardoor de
uitgebreidste informatie - op
het gebied van boeken in hetNe-
derlandstalige gebied. Neder
land kent een dergelijk gecen
traliseerd overzicht niet, omdat
de Boekenweek zich hier met
name in de boekhandel zelf af
speelt. De Vlaamse boekhandel
erkent, dat hij achterligt bij de
Nederlandse en dat daarom zo'n
overzicht in Vlaanderen urgen
ter is. Maar welke Nederlandse
boekhandel kan tegenwoordig
nog een allround overzicht ge
ven van hetgeen er verschijnt
(11.000 titels per jaar; alleen in
Nederland). Daarom is de beurs
in Antwerpen een welkome aan
vulling voor informatie. Het
aantal geëxposeerde titels be
draagt ongeveer 25.000 van in
totaal 250 Vlaamse en Neder
landse fondsen op 5000 vier
kante meter van het Bouwcen
trum aan de Jan van Rijswijk-
laan. Van 1 tot en met 11 novem
ber kunt u er dagelijks van
10.00-19.00 uur terecht (entrée
10 Frank).
Het thema is „Eenmaal lezen,
tweemaal leven". Daarover valt
te twisten, maar dat is niet zó
belangrijk. In de uitgebreide
boekengids (326 pagina's 30 fr),
gaat Hubert Lampo daarop in en
betoogt o.a., dat de tv (in tegen
stelling tot de radio indertijd)
positief gewerkt heeft op het le
zen. Ook is er een onderzoek uit
gevoerd onder de studerende
jeugd over het boek in de vrijet
ijdsbesteding, waaruit interes
sante zaken naar voren gekomen
zijn. De vrijetijdsbesteding ge
eft bv. deze voorkeurslijst bij de
jongeren te zien: 1. tv-kijken; 2.
muziek beluisteren/beoefenen;
3. sport; 4. boeken lezen; 5.
krant/tijdschrift; 6. hobby; 7.
jeugdbeweging; 8. bioscoop; 9.
schouwburg; 10. andere vor
men.
Toch liet de voorzitter van de
VBVB (de Vlaamse tegenhanger
van onze CPNB) zich in verschil
lende opzichten somber uit. Hij
sprak zijn angst uit voor toene
mende fuseringen, waarbij
vooral de Nederlandse uitgevers
de Vlaamse in hun klauwen
krijgen; voor het feit, dat
„Vlaanderen de vuilnisbelt van
de Nederlandse- en Franse boe
kenmarkt wordt"; voor de ag-
gressiviteit van de Walen met
hun reclame voor het Fransta
lige boek; voor een eventuele
opheffing van de verticale prijs
binding, waardoor het boek en
kel nog met economische maat
staven gemeten gaat worden en
bepaalde boeken en jonge
schrijvers tussen wal en schip
zullen vallen; voor de admini
stratieve rompslomp aan de
grens bij het geinport eerde
boek, waardoor kostenverho
gend wordt gewerkt etc.
Ondanks dit sombere geluidt
biedt de Boekenbeurs de bezoe
ker iedere dag een interessant
programma van voordrachten
en lezingen. Ter informatie volgt
hier een greep uit dit pakket:
Vanmiddag: 14.00 u.: Jef Ge-
eraerts leest voor uit zijn juist
voltooide Gangreen 3; 16.30 u.:
Phil Bosmans over „220.000x
Menslief ik houd van je n.a.v. het
nieuwe „Bloemen van geluk".
Zondag 2 nov. 15.15 u.: prof. j.
Smeyers interviewt Nellie Ro-
siers, Paul Collet en Pierre
Druot n.a.v. hun verfilming van
Dood van een non; 16.30u.:mgr.
E. de Smedt houdt'een pleidooi
voor meer hartelijkheid n.a.v.
zijn nieuwe boek Dag Vriende
lijk licht. Maandag3 nov.: Willy
de Blesser, Felix Dalle, Robin
Hannelore, Jos Murez, Frans
Depeuter, Lodewijk Peeters,
Jan den Weghe, Fréd de Swert,
Jet Jorissen, Alice Kant stellen
hun jongste roman voor. Dins
dag 4 nov.: 14.30 u.: Ontdekking
van Deense literatuur; 15.45 u.:
Michel v.d. Plas over zijn „In het
land der Belgen". Woensdag 5
nov. 15.15 u.: Wie was dr. Au
gust Borms? door Karei Dillen;
16.30 u.: Ward Ruyslinck-
première van Film door Frans
Buyens. Donderdag 6 nov. 14.30
u.: Saint-Rémy: Het Oosten en
de tweede ziel (i.v.m. verschij
nen van Lao Tseu: Tao te king);
Vrijdag 7 nov. 15.00 u.: Walter
Roland: Niets dan de waarheid -
15 interviews met voormalige
leden van de Waffen-SS; 15.45
u.Karei Jonckheere vlucht voor
zijn sirene. Zaterdag 8 nov.:
14.00 u. Lezing prof. H. van
Praag over zijn parapsychologi
sche bibliotheek; 15.15 u.: bont
kinderprogramma; 16.30 u.:
Tina Fransen, Simon Vinke
noog, Herman de Vos e.a. over
hun kruistocht naar kennis.
Zondag 9 nov.: 14.00 u.:Chr. Ti-
tulaer over de toekomst der
ruimtevaart; 15.15 u.: Marnix
Gijsen over de leerjaren van Jan
Albert Goris. Maandag 10 nov.
14.00 u.: nieuwe poëzie; 16.30 u.:
Jan Emiel Daele en Johnnie Ver-
straeten praten met publiek
over hun nieuwe werk (De Moe
dergodinnen en Maria, een
vrouw van deze tijd); dinsdag 11
nov.Patricia Lansoen en Jotie 't
Hooft: Jong dichtendVlaande-
ren;Inl. Karei Jonckheere; 14.00
u. spreekbeurt Gerard Reve;
15.15 u. voorstelling Antigone-
cassette.
Nogmaals: dit is ongeveer de
helft van het programma, dat op
de beurs te volgen is. Daarom:
wie graag bij wil blijven ten
aanzien van hetgeen zich op de
Nederlandstalige boekenmarkt
afspeelt en aanbiedt, kan niet
beter doen dan deze jaarlijkse
beukenbeurs in Antwerpen be
zoeken.
H.E.
IfrmTp-i
-f. 0:-
„Er is een gat van 20 tot 30
jaar gevallen.De traditionele
lijn is gebroken. In de jaren zes
tig werden we gedeclasseerd tot
folkloristen. In dezelfde jaren
werd op de academies volledig
vrij gewerkt. Nu er weer een
herwaardering voor het figura
tieve, voor het landschap, ont
staat zitten we met een stel
klootzakken, die het technisch
niet kunnen en met een aantal
verzuurde kunstenaars, die ja
renlang afgewezen werden".
Dat zegt de Vlaamse kunstenaar
Paul Huwé (62) die verzuurd zou
moeten zijn volgens deze theo
rie, maar niet die indruk maakt.
Die indruk maakt ook niet zij
tentoonstelling van gloeiende
landschappen in pastel, die tot
24 november te zien is in cultu
reel centrum De Beyerd te Bre
da. Het is zijn eerste expositie in
Nederland. Zijn grote kracht is
dat hij zijn gang is blijven gaan
en zo een oeuvre heeft opge
bouwd in een genre, waarin hij -
zouden de Vlamingen zeggen -
„een grote meneer" is.
Hij werkt en woont in Ge-
raadsbergen. Daar in de
Vlaamse Ardennen puurt hij ook
zijn inspiratie; proeft hij met
name aan de steeds wisselende
seizoenen. „Geen enkele winter
is dezelfde", zegt hij. Daarom
wordt hij telkens opnieuw ge
raakt door de streek, door het
verandelijke licht, door de ver
schillende sferen. Pastel is zijn
materiaal geworden; even moei
lijk te hanteren als het gemakke
lijk lijkt, omdat het verleidelijk
vals en kitscherig kan werken.
Maar Paul Huwé beheerst het
om zijn „emotionele visie" op
het landschap over te dragen in
een flits van vlammend coloriet.
Hijzelf is er het meest van over
tuigd, dat dit ook een voortdu
rend gevecht is met het land
schap en de materie: dat het re
sultaat soms tegen „het plaatje"
aanligt. Maar in de meeste ge
vallen weet hij het landschap
boven zichzelf uit te heffen tot
een ervaring.
Hij maakt daarbij gebruik van
verschillende uitdrukkingvor-
men; stijlmiddelen, als je wilt.
„Ik heb geen behoefte aan ab
stract te werken", zegt hij. Wat
weer niet wil zeggen, dat hij
soms niet abstreherend te werk
gaat. Hij kan en wil er niet over
theoretiseren. Dat gebeurt naar
zijn gevoel soms te veel. Hij trekt
er op uit; zieten voordat hij
begint te werken, bestaat de
pastel al in zijn geest. Bij het
vastleggen van zijn visie, voelt
hij zich tegelijk een beetje „het
geweten van deze tijd". Mensen
kijk wat we nog hebben aan
landschap. Hoe lang nog?
Zijn grootvader was ontwer
per van kant. „Vooral bij mijn
kleine werkjes" vertelt hij, „zeg
ik soms: kijk, mijn grootvader is
daar. Zijn grootmoeder, Jaco-
bine van Campen, was een Bre
dase. Dat voegt hij er nu met
enig genoegen aan toe. In zijn
jonge jaren zaten zijn vrienden
in het befaamde schildersdorp
Sint-Maartens Latem, waar hij
iedere week heentrok. De Sutter
had invloed op hem. Was be
vriend met Nel Wouters. Was
een van de weinigen, die Stijn
Streuvels in zijn huis ontving en
vindt het nog dom van zichzelf,
dat hij niet inging op Streuvels
uitnodiging om een van zijn
boeken te illustreren. Pol Huwé
is zich bewust van de invloeden,
die al die kontakten op hem
hebben gehad. Daar is in zijn
pastels wel iets van terug te vin
den. Maar hij heeft ze op een
persoonlijke manier verwerkt
en spreelrt dan met enig misprij
zen over degenen, die met een
scheut Permeke e.a. in hun werk
trendgevoelig op de verkoop
werken. En de goegemeente
trapt erin.
„Niemand vraagt mij om dit
werk te doen", zegt hij. „Maar ge
doet het; kunt niet anders.
Tegenwoordig wordt het pro
bleem van het onderwerp ge
steld. Men vraagt zich af: wat
Er was eens een schooladvies
dienst, die ontdekte, dat de kin
deren in zijn rayon achterstan
den hadden in de taalontwikke
ling. Met andere woorden: de
kinderen konden onvoldoende
zichzelf duidelijk maken met de
Nederlandse taal. Het is voor
stelbaar, dat dit een ontdekking
is, die niet alleen in dit geval in
het gebied rond Oss gedaan kan
worden. Daarom is het wel zin
nig kennis te nemen van een
project- een kleuterboekenpro
ject dat op 21 kleuterscholen in
deze streek plaatsvond. In het
blad Kleuteropvoeding (num
mer 10 Noordhoekring 65, Til
burg) vonden we daarover een
uitvoerig verslag.
De schooladviesdienst in Oss
wilde verbetering in de taalont
wikkeling terecht Jaten begin
nen bij de kleuters. Het werd
echter geen zaak van de kleuter
scholen alleen. Gezinsbenade
ring stond voorop. Eenvoudige
kleuterboeken zouden een mid
del kunnen zijn, zo werd terecht
gedacht, om de ouders samen
met het kind tot meer spreken en
gedachtenuitwisseling te bren
gen: de taalcommuniecatie zou
daardoor bevorderd kunnen
worden. Met behulp van de bi
bliotheek en in samenwerking
met de schoolbibliotheekdienst
werden boekenpakketten - met
gebruikssuggesties voor de ou
ders - samengesteld. Gedacht
werd het project later uit te
breiden naar het basisonder
wijs.
Er werden zes stagiaires van
een pedagogische academie en
de Leergangen opgezet om het
project te begeleiden. Na ver
moet ik doen? Daarin licht het
rotte van deze tijd. Men schil
dert en tekent niet meer! Tussen
'33 en '58 heb ik praktisch niets
verkocht; alleen als ik geld no
dig had".
„Waarom nog een landschap
schilderen als je het al ziet en
rechtstreeks ervaart? Tjaeen
kunstenaar wil zich dat land
schap toeëigenen met zijn eigen
sfeer op dat moment; ja, dat is
het wel. Ik geloof ook niet dat
kunstenaars graag afstand doen
van hun werken. Ik heb voor
deze tentoonstelling 71 werken
uitgezocht. Daar waren er bij,
die ik al afgeschreven had en die
ik nu opeens weer goed vindt. Ik
wil het tegenlicht op zak heb
ben", Het tegenlicht speelt bij
veel landschappen een grote rol
en hij heeft dat dikwijls zó op
zak, dat het bepalend is voor die
typische sfeer in zijn land
schappen. „Een sfeer, die ge
moet kunnen rieken", zegt hij
zelf.
Voor liefhebbers van land
schappen is er op deze tentoon
stelling veel te genieten. Omdat
i'uist die sfeer vaak zo raak is
:arakteriseerd selecteert het
werk zich als het ware vanzelf
uit voor de beschouwer. Moge
lijke invloeden uit impressionis
tische, expressionistische, ku
bistische, Latemse hoeken neem
je graag op de koop toe, want het
blijft Paul Huwé.
H.E.
harry mulisch heeft, na
vijfjaar (De verteller 1970) weer
een roman geschreven twee
vrouwen (uitgeverij De Be
zige BIJ f 16,50). Nu is Mulisch
één van de schrijvers, die bij
voorbaat al door de een verheer
lijkt, door de ander vergruisd
worden; auteurs met hun eigen
publiek, of beter hun eigen re
censenten. Deze roman geeft
tule aanleiding om deze twee
kamp in leven te houden, ik ge
loof niet mezelf tot een of andei
kamp te hoeven rekenen. Vooi
nujn eigen rekening: ik vind hel
°P zijn minst een interssantt
roman. Misschien voor velen eer
wat bizar verhaal uit de Am
sterdamse wereld, maar de the
jnatiek van menselijke relaties
hoe modieus actueel misschier
dan ook - is herkenbaar. Boven
dien laat het verhaal zich boei
end lezen.
Het verhaal. Een conserva
trice van midden dertig is ge
scheiden van schrijver-
recensent Alfred, die nu met Ka
rin en kinderen leeft. Zij ont
moet Sylvia, een kapster, die zij
waardeert om wat ze is en niet
om wat ze weet; beide vrouwen moest offeren op het altaar van
voelen zich verbonden in een Sylvia". Het was Sylvia die haar
erotische liefdesrelatie. Het eerder dwong de gekruisigde
enige wat in deze relatie ont- Christus te symboliseren. Het is
breekt is het kind. „Als je je al- ook Sylvia, die even plotseling
J "X'v
tijd een dochter voelt, is er maar verdwijnt metAlfred. Maar
één manier om van je moeder af ze komt terug. In verwachting,
te komen, en dat is door zelf „Een kind van jou, via Alfred"
moeder te wordenIk had het (de kunstmatige inseminator(.
barbaarse gevoel, dat ik haar Met een deus ex machina maakt
Alfred een einde aan Sylvia's le
ven, We vernemen dit verhaal in
de vorm van een aantal flash
backs, terwijl de ik-figuur (de
conservatrice) op weg is naar
Nice, waar haar moeder stierf.
„Van de ene dode ben ik naar de
andere gereisd, Sylvia ligt stil in
de duinen begraven, ons kind in
haar....loodrecht onder mijn
raam gaapt het gat als een wach
tend graf. Ik kan eerder beneden
zijn dan de echo van mijn
schreeuw terug is". Einde.
Met het slot ben ik niet erg
gelukkig. Het is me te theatraal;
te geforceerd, al krijg je de in
druk, dat Mulisch vertelt vanuit
„het leven". Ten aanzien daar
van vind ik de volgende opmer
king in dit boek nogal gewaagd:
,De moderne Nederlandse lite
ratuur vond zij prachtig, ver
moedelijk omdat die, op één of
twee schrijvers na, uitsluitend
bestaat uit een veredeld soort
boeken voor de rijpere jeugd, die
niemand na zijn vijfentwintig
ste nog leest".
Dat betekent niet, dat de the
matiek, die Mulisch in dit boek
aansnijdt nu enkel op het plan
van de rijpere jeugd zou liggen.
Zonder overigens veel te theore
tiseren - al wordt er wel wat li
teratuur van elders en kunsthis
torie bijgesleept - raakt Mulisch
een aantal problemen aan, die in
het zoeken naar de betekenis
van menselijke relaties een rol
spelen. De basis - de moeder-
/dochter relatie - wordt me ech
ter wat te „verkrachtend" opge
diend en is uiteindelijk toch ge-
ënt op een spiegelbeeld van de
geijkte man-vrouwrelatie. Het
is verleidelijk om een auteur van
Voer voor psychologen en Het
seksuele bolwerk te gaan analy
seren op grond van bijvoorbeeld
deze geschriften, maar ik geloof,
dat we dan ten aanzien van een
roman als deze te zwaar tillen.
Er zitten overigens voldoende
toespelingen in het boekje, die
daartoe aanleiding zouden kun-
loop van tijd werden de ouders
geënquêteerd en werd uitvoerig
gerapporteerd. Daarbij werd
vooral aandacht geschonken
aan het voorlezen en het praten
over het gelezen boek.
Over het algemeen kwam het
kleuterboekenproject bij de ou
ders zeer positief over. Boven
dien, zo werd geconcludeerd,
lijkt het hele project voor veel
scholen een uitstekend instru
ment voor een eerste stap in de
richting van de ouderparticipa
tie; hoewel men van mening is,
dat het project geen grote in
vloed heeft gehad op de relatie
school-ouders. Bovendien is er
het idee, dat de kleuterscholen
teveel mogelijkheden onge
bruikt lieten liggen. Eerder
bleek, dat het een typisch
middenklas-project geworden
was en de probleemkinderen uit
de lagere sociale klassen niet be
reikt werden.
Dat is in het kort een samen
vatting van dit project, dat mo
gelijk anderen aan het denken
kan zetten. Vraag is o.a.: waar-
aan meet je een gebrek aan taal
ontwikkeling af? Wat versta je
onder taal? Een taalontwikke
ling, die alleen gebaseerd wordt
op het lezen van boekjes is wel
erg schraal. Als onderdeel van
een totaal expressie-pakket is
het op zijn plaats. Er zijn meer
talen, dan de taai gevormd door
letters. En dan is het link om uit
te gaan van de geijkte sociale la
gen der bevolking.
Het gebeurt niet zo vaak, dat een orgelplaat een gouden plaat
wordt. Dat is wel het geval met de plaat 'Rendez-vous met Michelle
Leclerc". Deze BMG plaat werd nl. 25.000 keer verkocht en daar
voor kreeg deze week de organiste titulaire van de Grande Cathed
ra Ie te Sens de gouden plak. Deze plaat werd haar ter hand gesteld
door Jan van den Heuvel te Dordrecht, omdat haar veelgevraagde
plaat een opname is van haar spel op Het Van den Heuvel-orgel in de
Singelkerk te Ridderkerk. De Franse organiste (zie foto) niet inter
nationale bekendheid. Haar platen zijn o.a. in Frankrijk, Bondsre
publiek Duitsland, DDR, Polen, Canada, USA en Australië ook veel
gevraagd.
l "f
3%
i.p
'QA;
4T' i
nen geven, maar ze zijn teveel
als losse opmerkingen in de dia
logen geplaatst om tot een slui
trede te komen.
Mulisch laat Alfred bijvoor
beeld zeggen: „Ieder mens heeft
geloof ik het gevoel dat hij er
eigenlijk niet bijhoort, bij het
leven van andere mensen. Dat
hij op een of andere manier iets
anders is, een gast, en hij doet
alle mogelijke moeite om te zor
gen, dat de anderen dat zullen
merken. Dat is het gevoel, dat
alle mensen gemeen hebben, en
daardoor horen ze juist bij el
kaar".". Nu hoef je door Mulisch
geen gevoelens te laten aanpra
ten. Ieder (ook de lezer) zou ge
voelens moeten hebben, die hij
werkelijk voelt. Maar omdat dat
meestal nog lang niet het geval
is, is deze roman wel een goede
illustratie van het feit hoe men
sen met hun eigen gevoelens
overhoop kunnen liggen.
Toen, vorig jaar, de Verzinsels van Vader Wapper verschenen
waren we zeer enthousiast over dit kostelijke boek. Hebt u het nog
niet? Schaf het alsnog aan, dit „strip"-boek vol heerlijke tekenin
gen. ARNE ZUIDHOEK, de maker ervan, heeft nu een tweede boek
laten verschijnen bij De Fontein: SPROOKJES EN LEGENDEN
VAN DE ZEE-vertelsels van de wereldzeeën. De bescheiden onder
titel is: Verzinsels van Vader Wapper 2. Het boek verschilt wat van
karakter in vergelijking met zijn eerste verzinsels; er ligt méér
nadruk op de tekst. Aan de hand van een groot aantal bronnen
vertelt Zuidhoek verhalen over schepen, scheepslieden en wereld
zeeën; van Veere tot Hongkong en de Stille Zuidzee; verhalen over
de wonderlijke krachten van de zee, over merkwaardige schepen en
nog merkwaardiger zeelieden, onder wie letterlijk - Jan Doedel
niet ontbreekt. De verhalen - voor jong en oud - zijn fijn verteld en
hebben dikwijls een ironische ondertoon, die bijvoorbeeld doet
denken aan de verhalen van Herman Pieter de Boer. De mens en de
zee met elkaar in concurrentie, gevangen in een spookachtige fan
tasiewereld. Een apart onderwerp daarbij blijven zijn tekeningen.
Bestond zijn vorige boek met name uit tekeningen, in dit boek
beperkt hij zich tot het illustreren van de verhalen. Maar deze zijn
weer prachtig. Het zijn vooral de tekeningen in fijn penneschrift,
die boeiend zijn. Wapper is. zoals hij dat met name in zijn vorige
hoek toonde, van alle markten thuis. Bij de sprookjes uit het verre
oosten in dit boek, laat hij bijvoorbeeld weer zien hoe goed hij de
pastiche, de bedrieglijke navolging van andere bestaande tekenstij
len, beheerst. De dertig pentekeningen - ten dele in kleur - geven
opnieuw de eigen Wapper-karakteristiek aan dit boek, waarin
Zuidhoek zijn capaciteiten als goed verteller en goed tekenaar heeft
gecombineerd. De prijs van sprookjes - wat robuuster uitgegeven
dan het vorige boek - is het dubbele van zijn eerste: f 29.80. Dat is
niet zó goedkoop, maar je krijgt er wel iets voor. Een fijn boek om
bijvoorbeeld in de komende tijd aan iemand anders cadeau te doen.
U kunt het uiteraard ook aan uzelf cadeau doen en daar zult u dan
geen spijt van krijgen.
