Londen kent geen echte' smog meer
Rhodesië
op weg
naar
apartheid
Landloperswet
Kerken
Kort dag
Kritiek
binnenland
buitenland
Solzjenitsyn
wil geld van
Amerikaanse
auteur graag
aannemen
Dinsdag 19 december 1972
14
(Van onze Londense corres
pondent)
LONDEN. Het gebeurde
dat het tuinhekje niet, was te
vinden, nadat je de voordeur
achter je had dichtgetrokken.
In de kwaadaardigste „smog"
van rook en mist verdwenen de
vingers van je uitgestoken hand
letterlijk in het vuil dat je had
in te ademen.
Koeien, die in de Schotse
Hooglanden waren gehard te
gen storm en vorst, krepeerden
op de kerstveetentoonstelling
in Earls Court of werden met
scheutjes whisky in leven ge
houden]
De mensen hielden het niet
veel beter uit. Na de langdu
rigste „smog" sinds de oorlog
bleek het sterftecijfer geduren
de vier dagen het normale ge
middelde van de eerste helft
van december met duizend per
etmaal te hebben overschre
den.
Je maakte van een zakdoek of
das een rookmasker en ging
tastend op zoek naar het stati
on, in de hoop dat er een boe-
meltje naar de stad zou krui
pen. En voor meer dan hon
derd mensen in mijn zuidoos
telijke hoek van Londen werd
het de laatste reis, want er re
den drie treinen op elkaar.
De volgende dag ging ik de
begrafenis helpen regelen van
een vriend die tengevolge van
zijn bronchitis de apocalypti
sche vervuiling van de stad
niet had overleefd. Maar een
week lang hadden de doodgra
vers het te druk.
Londen was in de laatste
maand van 1958 het helse oord
waar geen verbazing heerste
over een dergelijke gang van
zaken. Een paar jaar eerder
had een keer op het middag
uur zich zoveel vuil boven
de stad samengetrokken dat
het even donker werd als mid
dernacht, met het verschil al
leen (lat de schemering nau
welijks twee of drie minuten
had geduurd.
We wjiren juist aan tafel ge
gaan en plotseling stond de
nacht aan het raam, niet ver
trouwelijk na het gewone le
ven van de dag, maar alsof
zich geluidloos een onherstel
baar geweld voltrok. Binnen
een uur werd het weer dag en
later legden weerkundigen uit
dat door een samenspel van
luchtstromingen en tempera
tuurverschillen al het smerigs
boven tweeduizend vierkante
kilometer van Londen naar el
kaar toe was gedreven: Het
gevolg was een wolkenbank,
zo zwart als de as van een
vulkaanuitbarsting.
Zover moest het komen voor
dat de roep om schonere lucht
onweerstaanbaar werd. Op
verbazingwekkend heldere da
gen was er twee en een halve
kilometer zicht over de hoofd
stad, in plaats van de vele tien
tallen kilometers die de onbe
dorven natuur geeft. Er is niet
kosteloos verbetering te berei
ken en daarom werd pas in
1956 de „clean airact" aange
nomen, waarvan in dex jaren
zestig geleidelijk het profijt
merkbaar 'werd. Het Londense
zicht is op heldere dag nu ze
ven kilometer. En zelfs op de
slechtste dagen is het krante
woord „smog" niet meer in
zwang. De mist is niet zo door
en door gemeen okergeel als
destijds. Londen krijgt vele
uren winterse zon, die in het
vuil van tien jaar geleden ver
loren gingen. Het gaat in ande
re grote steden van het land
ook de goede kant uit, maar de
strijd is zelfs in het bevoor
rechte zuidoosten nog lang
niet voorbij.
Engeland heeft miljarden ton
nen vette kolen steam-coal'
voor de miljoenen open
haarden. Over die goedkope
brandstof werd altijd verbluf
fend gemakkelijk beschikt.
Geen land van Europa stookte
half zo royaal. De rook is ver
stikkend het lag en ligt ge
deeltelijk aan de huisbrand dat
bronchitis de Engelse ziekte
bij uitstek is.
Antraciet wordt hier maar
weinig gewonnen en de pro-
duktie van rookloze „coalite"
begon in 1929, werd echter
niet voldoende uitgebreid, ter
wijl bovendien niemand ver
plicht was zulke duurdere
brandstof te stoken. Tot de
wet op de schone lucht van
kracht werd.
Er komt in Londen uit al die
schoorstenen nu vijfenzestig
procent minder rook dan toen
de wet ingreep. Tödh zal tot
1980 het land meer last hebben
van de rook uit de huizen dan
van de door fabrieken, elektri
sche centrales en het 'verkeer
veroorzaakte vervuiling. De
huidige raming is dat nog
tweederde van de rook afkom
stig is van de verwarming der
huizen. Voor het eerst sinds
tien jaar dreigt er deze winter
geen tekort aan rookloze vaste
brandstoffen. Ook zijn er
goedkope open haarden ont
worpen, die de rook van de bi
tumineuze vette kolen door
het vuur leiden en zuiveren.
Wie nu in Whitehall, de rege
ringswijk, langs de in de laat
ste jaren schoongemaakte na
tuurstenen gevels wandelt, kan
zich nauwelijks voorstellen,
hoe zwart die splinternieuw
lijkende gebouwen zijn ge
weest. Toch is ondanks al het
vorenstaande nog lang geen
optimisme gerechtvaardigd. De
uitgestrekte Kew gardens, aan
de Theems in het westen van
Londen, bieden voor de tien
duizenden planten uit alle we
relddelen een steeds minder
gunstig milieu, voornamelijk
omdat de lozing van de reeds
genoemde zwaveldioxide in de
lucht toeneemt en voor geheel
Groot-Brittannië tot meer dan
vijf miljoen ton per jaar is ge
stegen: Dat vergift wordt niet
allemaal door de heersende
winden naar Zweden gebla
zen.
Voorts zijn er .duizend fabrie
ken die lood verwerken. Bijna
nergens ter wereld is er ooit
meer lood aangetroffen in
planten dan te Northwich in
Cheshire waar het grab ervan
vergeven is omdat daar de fa
briek staat die het anti-klop-
middel voor benzine levert.
Ook te Avonmouth, bij Bristol,
werd loodvergiftiging een
schrikwekkende werkelijkheid.
De fabriek van Rio Tinto-Zinc
is dit jaar drie maanden geslo
ten geweest, terwijl vier mil
joen gulden werd besteed om
verdere loodvergiftiging onder
het personeel te verhinderen.
En deze herfst was Oost-Lon-
den weer aan de beurt. Toen
in de omgeving van de loodfa-
briek van H. J. Enthoven in de
Rotherhithe Street zeven kin
deren in het ziekenhuis wer
den opgenomen, veertig gezin
nen andere huizen aangeboden
kregen en vierduizend mensen
in onmiddellijk gevaar bleken
te verkeren. Sinds jaren waren
microscopisch kleine deeltjes
van het metaal overal doorge
drongen. Gevolgen: buikpijn,
hoofdpijn, verstopping, gebrek
aan eetlust, vermoeidheid,
bloedarmoede, zenuwverlam
ming, bij kleine kinderen her
senbeschadiging, later nieraan
doeningen, gewrichtsontstekin
gen, te hoge bloeddruk.
De „clean air act" van 1956 is
nog lang niet het laatste
woord,
HENK VAN MAURIK
SALISBURY (Reuter). Het Rhodesische parlement heeft
tijdens de zojuist afgesloten zitting van vier weken een ingrij
pende reeks wetten op de rassenscheiding goedgekeurd, die ver
der gaan dan de wetgeving die sinds de eenzijdige onafhankelijk
heidsverklaring van 1965 is ingevoerd.
Volgens premier Ian Smith
zijn de nieuwe wetten niet
meer dan een uitwerking van
de grondwet van 1969 en zul
len ze Rhodesië ten goede ko
men. Maar zijn tegenstanders
noemen de wetten discrimine
rend en vergelijken ze met de
apartheidswetten in Zuid-Afri-
ka. Zij menen dat de nieuwe
wetten het aanzien van Rho
desië in het buitenland ernstig
zullen schaden en de kansen
op een regeling van het con
flict met Groot-Brittannië ver
der verminderen.
De afgelopen weken heeft
het parlement ingestemd met
de invoering van een pasjes-
wet, die de Afrikanen ver
plicht te, allen tijden een iden
titeitsbewijs bij zich te heb
ben. ..Ook zijn er beperkingen
opgelegd aan reizen van Afri
kanen naar het buitenland. Op
de achtergrond van deze wet
ten staat de groeiende be
zorgdheid van de blanke Rho-
desiërs over de veiligheidsitu
atie. Zij vrezen infiltratie en
celvorming door Rhodesische
nationalisten vanuit het bui
tenland. Ook heeft de Rhode
sische regering, tot groot onge
noegen van Portugal haar be
zorgdheid uitgesproken over
de toegenomen militaire activi
teit van de guerrillabeweging
langs de oostelijke grens van
Mozambique met Rhodesië.
Een amendement op de
„landloperswet" dat de Rhode
sische regering machtigt werk
loze Afrikanen buiten de ste
den te houden, is een ander
instrument om het gaan en
staan van de Afrikanen te
kunnen controleren en regule
ren.
Stappen op weg naar de
apartheid zijn voorts de wet
die de regering het recht geeft
in postkantoren afzonderlijke
voorzieningen in te richten
voor blank en zwart en de
wetgeving die oprichting van
afzonderlijke provinciale par
lementen voor de Afrikanen
beoogt. Hoewel deze wet niet
bepaalt dat de 16 Afrikaanse
zetels in het 66 zetels tellende
federale parlement zullen ver
dwijnen zien veel waarnemers
in de instelling van twee pro
vinciale parlementen (in de
stamgebieden Masjonaland en
Matabeleland) een ontwikke
ling in de richting van de
Zuidafrikaanse bantoestans
.thuislanden" -politiek.
IAN SMITH.
vleugel de regering al jaren
lang onder druk zet om het
Zuidafrikaanse model van de
apartheid sneller over te ne
men, steunde de overgrote
meerderheid de wetsvoorstel
len. Tijdens een partijcongres
achter gesloten deuren in Boe-
lawayo, enkele maanden gele
den, zou Smith zich tegen de
druk van rechts hebben ver
zet, maar veel van de nu aan
genomen wetten komen tege
moet aan de verlangens van
'de voorstanders van een ver
gaande rassenscheiding.
In het verleden heeft de re
gering steeds geaarzeld derge
lijke maatregelen te treffen
om het streven naar een rege
ling met Engeland niet in ge
vaar te brengen. Maar na de
afwijzing van een conceptre
geling door de Afrikaanse be
volking eerder dit jaar is deze
rem kennelijk weggevallen. In
het parlement waarschuwde
Smith de Afrikanen dat ze
snel moeten beslissen of ze
nog een regeling willen, omdat
het „kort dag wordt". De
nieuwe wetten zijn duidelijk
in strijd met de geest van het
Brits-Éhodesisch ontwerp-ak-
koord van Smith en sir. Alec
Douglas Home. Waarnemers
verwachten dat de regering
een deel van de discrimine
rende wetgeving wel terug zal
willen nemen in ruil voor een
regeling met Engeland en op
heffing van de economische
sancties. Maar ze betwijfelen
of de regering, gezien de vei
ligheidsoverwegingen, ook de
pasjeswet en de instelling van
provinciale parlementen zou
willen intrekken.
Het parlement heeft ook de
kerken beperkingen opgelegd
door te bepalen dat missiona
rissen en zendelingen vergun
ningen moeten aanvragen bij
de regering om te mogen le
ven in de stamlanden van de
Afrikanen of daarheen reizen
te maken.
Met een amendement op de
wet op het grondbezit is de
regering erin geslaagd een re
cente rechterlijke uitspraak te
ohizeilen. De regering bepaal
de onlangs dat cafés in blanke
wijken na zeven uur 's avonds
en in de weekends niet mogen
schenken aan Afrikanen.
Verscheidene -cafés en een
Afrikaans journalist overtra
den de bepalingen om een
proefproces uit te lokken en
vorige maand beslist ezn ge
rechtshof dat het regeringsde
creet onwettig was. De rege
ring ging hiertegen in beroep,
maar had kennelijk zo weinig
vertrouwen in een voor haar
gunstige afloop dat ze de be
palingen heeft opgenomen in
een amendement op de wet op
het grondbezit, zodat de nog te
verwachten uitspraak van het
hooggerechtshof niets meer te
betekenen heeft.
*Tot slot nam het parlement
in hoog tempo, voor de zitting
werd verdaagd tot 27 maart,
nog een wet aan, op grond
waarvan blanken, Aziaten en
kleurlingen kunnen weren uit
de blanke voorsteden.
Politici van de kleine blan
ke oppositie en van het Afri
can National Council (ANC)
hebben scherpe kritiek geuit
op deze discriminerende wet
geving. Maar van de Rhodesi
sche Frontpartij van lan
Smith, waarvan de rechter-
MOSKOU De Russische
auteur Alexander Solzjenitsyn
heeft verklaard dat hij een
aanbod voor financiële hulp
van de Amerikaanse auteur
Albert Maltz graag wil aanne
men omdat zijn financiële si
tuatie „wanhopig" is.
Maltz heeft Solzjenitsyn de
inkomsten uit auteursrechten
aangeboden, die de Sovjet-
Unie aan de Amerikaan schul
dig is voor Maltz' boeken die
in een Russische vertaling zijn
uitgegeven. „Gezien mijn
wanhopige situatie, zou ik het
geld aannemen als een lening,
met de verplichting tot terug
betaling. Hoewel ik het erg
gênant vindt", aldus de ver
klaring van Solzjenitsyn, die
naar Westerse correspondenten
in Moskou is gestuurd. Hij ge
looft overigens niet dat de
staatsuitgeverijen van de Sov
jet-Unie en de schrijversbond,
die hierover beslissen, de in
komsten uit auteursrechten
van Maltz aan hem ter be
schikking zullen stellen. De
Sovjet-Unie heeft de internati
onale auteursrechten-conventie
niet ondertekend, maar ge
woonlijk wordt voor publica
ties van buitenlanders wei een
bedrag in roebels gestort op
een Moskouse bankrekening
ten name van de betreffende
auteur. Dat bedrag kan echter
niet in andere valuta worden
omgewisseld en is dus alleen
besteedbaar in de Sovjet-
Unie.
