Week ?nd
lali
De rampflats zijn gesloopt, het 'waarom' blijft
Schadeclaims:
4 Geen tonnen'
De nasleep van
de 4Kosto-lijst'
Wantrouwen
rond oorzaak
Riagg: telkens
gevallen erbij
DE STEM
E3
OKTOBER 1993
r
ZATERDAG 2 OKTOBER 1993
Israël vechten, foto epa
ze onderdrukking kunnen
accepteren'. Dat was ons
t. Het heeft niet geholpen,
iten we de wapens wel
Maar de essentie van
niet de kogel uit een
et gaat om de overtuiging
d."
om kunnen we het. We
het Israëlische leger, toch
de sterkste legers ter we^
na iedere dag een hoop
En eens zal de dag komen
an bidden in de al-Aksa-
n Jeruzalem. Ik zal geen
temen, dat gaat me te ver.
tegenkrachten die niets te
illen hebben met dit mon-
zogenaamde 'vredesak-
ijn sterk aan het groeien.
-Aksa komt iedere dag
koord. Vanzelfsprekend
Hezbollah-leider er geen
trd voor over. „Ik ben zelf
estijn, maar ik kan niet
dat de Palestijnen dit
recepteren. Het hele ak-
één grote valstrik," zegt
Vou mag Arafat het vuile
nappen. Hij moet de inti-
roren, hij moet de Harnas
kken. Palestijnen worden
door andere Palestijnen.
de Israëliërs zelf niet is
aten ze nu Arafat doen.
denk je dat de nieuwe,
jide Palestijnse politie
groot deel wordt getraind
e? Omdat de Egyptische
el ervaring heeft met het
éten van overtuigde mos
alleen maar opkomen voor
:en."
'rikanen proberen telkens
ons eronder te krijgen,
muddel was altijd Israël,
t toegeven dat een derge-
niet makkelijk te verslaan
ze zijn aan de verliezende
int wij zijn er ook nog. De
ïen hebben gezien dat ze
ouderwetse manier niet
nnen winnen. En het is
md dat juist de Amerika-
elf altijd de mond volheb-
'vrijheid', de deals afslui-
niet alleen de Israëliërs,
met de Arabische dicta-
.rtegen wil ik vechten tot
ste snik. Daar hoef ik geen
voor te zijn."
om rechtvaardigheid, zo-
ilige Koran het zegt. Het
sme heeft het niet gehaald
geen echt geloof achter
kapitalisme degradeert
ot consumenten. Er moet
re weg zijn, een weg naar
eld zonder ongelijkheid,
ld vol harmonie. Mensen
ïu eenmaal niet alleen bij
van materiële zaken. Het
aait weliswaar om brood,
enzeer om de geest. En
islam brengt die dingen
nie bij elkaar."
kijkt de bebaarde Hadj
trakblauwe lucht, waaruit
ïoment een Israëlische
kan opdoemen. De ge
ep echoot in de vallei. Ver
venijnig, maar ook enigs-
ïoeid, een machinegeweer.
d-Libanon is het een ge-
En Ali grijnst. Vannacht
veer op jacht.
Waar de ElAl-Boeing het 'hart van
allochtoon Amsterdam' uiteenruk
te, ligt achter hekken nu een leegte.
De flat 'klein Kruitberg' en een
deel van Groeneveen zijn gesloopt:
de klap van de neerstortende 747
had ze ontwricht. Slopers trekken
de laatste resten van de rampflats
uit de grond. Op de hekken hangen
nu borden 'Vervuilde grond'. De
komende maanden moet de door
kerosine en ladingresten zwaar
vervuilde grond afgegraven en ver
vangen worden.
Opschietend onkruid begint de
open vlakte al te veranderen in het
park dat het mag worden.
Op 4 oktober, een jaar na de Bijl
mervliegramp, zal de sloop nog niet
voltooid zijn. Als zondag 3 oktober
de ramp in de Bijlmer herdacht
wordt moeten de rouwenden het
doen met het voorlopig 'monu
ment', de boom vlakbij de ramp
plek waar omheen spontaan een
sobere, maar indrukwekkende en
vooral kleurige gedenkplaats ont
stond. Waar de omwonenden na
drukkelijk laten zien dat de multi
culturele Bijlmer 'kleurrijk' is en
blijven zal.
Tegen de hekken staan nog de
kruisen en kransen van de herden
king van vorig jaar, de zondag na
de ramp. Regelmatig worden er
verse bloemen in gestoken. Rond
om de boom is het een keurig
bijgehouden bloemenzee. Er is een
voortdurende aanloop van mensen
uit het hele land. Voor veel Bijl
merbewoners en Amsterdammers is
de tocht naar de boom een vaste,
wekelijkse, soms zelfs dagelijkse
gang.
In de melkbus wordt trouw geld
gestopt, voor bloemen en onder
houd. Aan de boom hangen nog de
beertjes van omgekomen kinderen.
Er ligt een afgerukt stuk van de
vliegtuigwand, naast gedichten
waarin het 'waarom' overheerst.
De foto's van de omgekomen ELA1-
bemanning hangen er nu ook tus-
In de volkstuintjes op het binnen
terrein staan de laatste bonen en
bloemen er mooi bij. Uit de Groe-
neveenflat waait muziek. In de bin
nenstraat van de Kruitbergflat
hangen foto's van vrolijke kinderen
op het zomer-buurtfeest. Er is al
weer een Miss Charming-buurtver-
kiezing geweest. 'De Bijlmer leeft
verder, maar wil niet vergeten', is
het motto van de herdenking. In
onderstaand vierluik tekent ver
slaggever Rinze Brandsma bijna
een jaar ja dato de stand van zaken
op.
„Er zijn advocaten geweest die na
de ramp riepen dat er voor ieder
een zeker enkele honderdduizen
den dollars aan schadevergoedin
gen uit te halen waren. Maar zoveel
zal het in het algemeen zeker niet
zijn."
Met zijn partner Bakker Schut is
de Amsterdamse advocaat mr.A.
van den Biessen betrokken bij de
afwikkeling van de schadeclaims
van slachtoffers van de Bijlmer-^
ramp. Bij elkaar gaat het om onge
veer 1400 ingediende claims. Die
zullen niet allemaal gehonoreerd
worden. Volgens eerste schattingen
hebben ruim 600 mensen recht op
smartegeld en/of schadevergoe
ding. Er zou in totaal voor een
bedrag tussen 70 en 100 miljoen
gulden geclaimd zijn.
Deze dagen krijgen de betrokken
advocatenkantoren de bedragen te
horen die vliegtuigfabrikant
Boeing via schikkingen wil aanbie
den. Nog geen enkele schikking is
afgehandeld, niemand heeft nog
geld ontvangen.
Mr. Phon van den Biessen: „Een
schikkingsaanbod binnen een jaar
is bij een vliegramp heel snel, zeker
gezien het enorme aantal geval
len." Zijn kantoor was ook betrok
ken bij de schadevergoedingen na
de SLM-ramp op Zanderij in 1989.
De uitkeringen na de SLM-ramp
liepen van 5000 dollar tot in de
miljoenen ('een enkele'), de meeste
bedroegen 30 tot 40.000 dollar. Van
den Biessen wil nog niet vooruitlo
pen op wat de Bijlmer-gedupeer
den kunnen verwachten, al zal dat
zeker niet onder de SLM-bedragen
liggen.
Het kantoor van Bakker Schut en
Van den Biessen behartigt 150 za
ken. „Claims in alle varianten, im
materieel zowel als materieel, van
nabestaanden, mensen met ver
wondingen, mensen die hun flat
kwijt zijn of hun inboedel."
Boeing heeft al snel gezegd alle
aansprakelijkheid te aanvaarden.
Voor de advocaten en hun klanten
doet de schuldvraag bij de ramp er
dus niet toe. De betrokken partijen
(Boeing, E1A1, de Rijksluchtvaart
dienst namens de luchtverkeerslei
ding) regelen later met hun verze
keraars de onderlinge verdeling.
Lucht vaartjuristen hebben geadvi
seerd om zeker ook de verkeerslei
ding op Schiphol aansprakelijk te
stellen. Daarbij gaat het bijvoor
beeld om de beslissing welke lan
dingsbaan de ELA1-747 had moeten
gebruiken en het doorgeven van
alle relevante informatie aan de
bemanning, bezig met de noodlan
dingsprocedure.
Belangrijke kritiek op de verkeer
sleiding is, dat informatie over af
gevallen motoren (die nog tijdens
de rondjes boven Amsterdam tele
fonisch binnenkwam) niet aan de
bemanning is doorgegeven. In de
cockpit was niet bekend hoe zwaar
beschadigd de rechtervleugel was,
nadat de losgetrilde rechterbinnen-
motor de naastliggende motor los
sloeg en daarbij vleugelvoorrand
en -kleppen zwaar beschadigde.
Wist de bemanning dat wel, dan
had daarop beter ingespeeld kun
nen worden en had het toestel
mogelijk wél Schiphol kunnen ha
len.
Na de ramp ontstond commotie
over Amerikaanse advocaten, als
'ambulance-jagers' gespecialiseerd
in schadevergoedingen, die als en
gelen der wrake kwamen overvlie
gen om in Amsterdam onder de
slachtoffers klanten te sprokkelen.
Van den Biessen: „Er was een Cali-
fornisch advocatenkantoor dat ui
termate agressief opereerde en
rechtstreeks slachtoffers aansprak.
Maar hun voorwaarden waren he
lemaal niet zo gunstig."'Met het
Californische kantoor gingen zo'n
130 klanten in zee, die 27 procent
moeten afdragen. Het Amerikaanse
kantoor waar Bakker Schut en Van
den Biessen mee samenwerken,
vraagt 20 procent, plus maximaal 2
procent voor kosten.
Het is een ontnuchterende ontdek
king achteraf. Dat hele onfrisse
illegalen-debat, dat in de publici
teit en de politiek losbrandde in de
weken na de Bijlmerramp, was
nergens voor nodig geweest.
„Als Van Thijn volstaan had met
de registratie van slachtoffers in de
Bijlmer-sporthal. Dat verliep pri
ma. Van al die rijen van bij elkaar
1800 buitenlanders voor het bevol
kingsregister op de Herengracht,
waar alle opwinding en veront
waardiging over ontstonden, zijn
misschien een of twee overgeble
ven. De rest was fake."
Gerrit Postma, vrijwilliger bij de
Stichting Wijkopbouworgaan Bijl
mermeer, het jaar na de ramp bijna
onafgebroken in de weer voor de
groep illegale Bijlmerbewoners die
voor erkenning van him slachtof
fer-status vochten, kijkt in bitter
heid terug. „Ik heb er een rotsmaak
aan overgehouden. Een jaar lang is
een grote groep van tientallen
slachtoffers van de vliegramp op
sleeptouw geweest. Geen instantie
wilde met hen te maken hebben. Ze
werden niet geloofd, gewan
trouwd."
Gerrit Postma stelde zich verant
woordelijk voor een groep van aan
vankelijk 50, voornamelijk Ghane-
se, illegale Bijlmerbewoners die
moesten aantonen dat zij in de
getroffen flats woonden. Zij beleef
den een pijnlijke zwerftocht langs
kerkzaaltjes en buurthuislokalen.
In bedenkelijke omstandigheden,
hardnekkig genegeerd door de
overheden, intussen via Postma en
advocaten vechtend voor erken
ning.
Dat is onlangs eindelijk gelukt. Bij
elkaar 48 volwassenen en kinderen
zullen een verblijfsvergunning krij
gen, 'om humanitaire reden'. „De
mensen waren kapot. Een paar
kregen zelfmoordneigingen, er ont
stonden problemen met de gezond
heid, iemand is in een crisiscen
trum opgenomen. Maar het lukte ze
toch om bewijzen en getuigen te
vinden voor hun verblijf in Kruit
berg en Groeneveen."
Postma vertelt van een Ghanese
broer en zus die een cassettebandje
voor thuis aan het opnemen waren
op het moment dat de ElAl-Boeing
op hun flat neerstortte. „Je hoort
ze psalmen zingen, de klap van de
inslag, gegil. Die twee zijn extreem
getraumatiseerd. Maar hun verhaal
werd lange tijd niet geloofd."
Uiteindelijk zijn op de officiële
Kosto-lijst 93 illegalen opgenomen,
die hebben kunnen aantonen dat
zij ten tijde van de ramp in een van
de 230 getroffen woningen verble
ven. Kosto heeft beloofd hun lega
lisering en verblijfsvergunning
'welwillend te bekijken'.
Daarnaast ontstond een tweede
lijst van eerst 38 (31 Ghanezen en 7
Turken), uiteindelijk aangegroeid
tot 48 ter legalisering 'op humani
taire gronden': zij kunnen ook als
slachtoffer van de ramp worden
beschouwd.
Zoveel van de gevreesde 'tree
plank-meelifters' waren er niet,
zegt Gerrit Postma. Al in het begin
heeft zijn 'Novotel-groep' er zelf
voor gezorgd dat hun gelederen
gezuiverd werden van onterechte
profiteurs. „In totaal 141 als
slachtoffer gelegaliseerde illegalen
op al die honderden verwoeste en
gesloopte flats van Kruitberg en
Groeneveen is niet eens zoveel."
Het ministerie van justitie hanteert
een lijst met inmiddels 138 namen.
De afhandeling van de aanvragen
om een verblijfsvergunning kan
'binnen enkele dagen' rond zijn.
Voorwaarde nummer een is dat de
te legaliseren illegalen geen crimi
neel verleden mogen hebben. Ook
moeten zij met een paspoort hun
identiteit kunnen bewijzen. Bezit
ten zij dat niet - bijvoorbeeld als
gevolg van de ramp - dan zullen zij
via hun ambassade aan identi
teitspapieren moeten zien te ko
men.
i Vrijwel dagelijks komen er bezoekers op de plek van de ramp om er de doden te herdenken.
foto anp
„Geloof jij werkelijk nog dat het
een gewoon vrachtvliegtuig was?
Kijk maar naar de vrachtbrieven:
er blijken militaire goederen in
New York aan boord te zijn geno
men, naast parfum en computers.
Al dat geheimzinnige gedoe met die
lading.,.kan best dat het om een
militaire missie ging."
De kerngroepleden van de Werk
groep Vliegverkeer Bijlmermeer,
opgericht na de ramp, gooien alle
geruchten en feiten die hen bekend
zijn over rampvlucht LY 1862 er
uit. Nu de datum nadert van de
zittingen van de Raad voor de
Luchtvaart over de ramp met de
ElAl-Boeing (op 14 en 15 oktober
in Den Haag) stijgt ook bij de
werkgroep de spanning.
De afgelopen weken werd de Bijl
mer weer opgeschrikt door onthul
lingen over de deels gevaarlijke en
giftige lading van de ElAl-Boeing.
Waaronder een kleine hoeveelheid
licht radioactief uranium, zo kwam
de werkgroep ter ore; die wil daar
uitsluitsel over.
Lony Wesseling en Henk van de
Belt van de Werkgroep Vliegver
keer Bijlmermeer: „Wij hadden
hier in de buurt wel vermoedens
dat bij de ramp wel degelijk ge
vaarlijke stoffen waren vrijgeko
men. Veel omwonenden en red
dingswerkers kregen keel- en
hoofdpijnklachten. Een lid van on
ze werkgroep, die geholpen heeft
bij de ramp, heeft behalve dat
sindsdien ook last van haaruitval
en slechte nagels."
De werkgroepleden kregen de ver
langde gesprekken met de RLD en
Schiphol, maar raakten daar hevig
teleurgesteld door. De ramp mocht
niet besproken worden. Minder
vliegen boven de Bijlmer, of in elk
geval 's nachts niet, om de bevol
king weer tot rust te laten komen,
werden 'bot afgewezen'; 'terwijl
wij heus niet zeggen dat Schiphol
weg moet.'
Nu de BuitenVeldertb^an 27 (waar
ook het ElAl-toestel Jop koerste)
wegens renovatie een jaar buiten
gebruik is, is het boven de Bijlmer
opvallend stiller in de lucht. „Maar
op 1 juli 1994 breekt hier de hel
weerlos.
Dat zit de Bijlmer vooral dwars:
dat tien dagen na de ramp het
daverend vliegverkeer, dag en
nacht, boven de woonwijk volop
hervat werd. Tegen alle adviezen
van artsen en traumatologen in.
„Pure angst. De herrie van overko
mende vliegtuigen bedreigt de leef
baarheid op zich al. Maar het ge
voel is hier nu sterk dat die vlieg
tuigen op je huis terecht kunnen
komen. Dat risico voor de omwo
nenden van Schiphol is veel groter
dan steeds gesuggereerd wordt."
Het onderzoeksrapport dat onder
leiding van RLD-directeur
ir.H.Wolleswinkel voor de Raad
van de Luchtvaart is opgesteld zal
nooit volledig openbaar gemaakt
zal worden, maar slechts bespro
ken op de zittingen van de Raad
voor de Luchtvaart. Een jaar na de
ramp weet de bevolking van de
Bijlmer officieel nog niets van de
toedracht.
De precieze toedracht van de Bijl
merramp zal waarschijnlijk nooit
helemaal bekend worden. Een tus
sentijds rapport maakte wel duide
lijk dat niet het afbreken van de
rechter binnenmotor, die vervol
gens de naastliggende buitenmotor
wegsloeg, het neerstorten ver
klaart, maar het daarbij beschadi
gen van de vleugel. Vleugelvoor
rand en 'flaps' (vleugelkleppen)
werden ernstig beschadigd, terwijl
het stuwvermogen aan de rechter
kant geheel wegviel.
Toen, vooruitlopend op de nood
landing, de piloot de flaps wilde
laten uitschuiven lukte dat waar
schijnlijk links wel en rechts niet,
de druk in de hydraulische syste
men viel rechts uit. Het draagver
mogen ter rechterzijde moet daar
op plotseling weggevallen zijn, de
Boeing raakte onbestuurbaar en
stortte bijna recht naar beneden
bovenop de flats.
Elke week melden zich bij de psy
chotherapeuten van de Riagg Am
sterdam-Zuidoost nog zeker drie
nieuwe probleemgevallen. Na de
700 mensen die in het jaar na de
ramp al via de Riagg behandeld
zijn, of nog behandeld worden.
Hoofd afdeling psychotherapie van
Riagg Zuidoost Victor Kense zegt
dat het begrip 'rouwjaar' er niet
voor niets is. „Als je klachten na
een jaar niet afnemen, dan heb je
zeker hulp nodig."
De nieuwe cliënten kampen na een
jaar nog met depressiviteit, ver
hoogde prikkelbaarheid, snel ruzie
in het gezin, meer drinken, slaap
stoornissen, nachtmerries, geluiden
en geuren die geassocieerd worden
met de ramp. „Bij elk vliegtuig dat
overkomt valt men stil. Luisteren
hoe het dichterbij komt, tot het
geluid weer weg is."
In februari van dit jaar gaf de
stuurgroep Nazorg Vliegramp Bijl
mermeer een 'voldoende' als rap
portcijfer. Maar nu, na een jaar,
overheerst in evaluaties kritiek op
de hulpverlening. De hulp die zich
bij de Riagg concentreerde was
weliswaar laagdrempelig, maar
vaak wel teveel 'wit'; terwijl de
vliegramp juist allochtoon Amster
dam midden in het hart trof. Van
de 43 doden was maar een enkeling
allochtoon Nederlander; de mees
ten waren Antilliaan of Afrikaan.
Bij de Riagg zijn van die grote
groep van 700 probleemgevallen
die hulp inriepen nog 40 mensen in
behandeling met echte verwer
kingsstoornissen ('posttraumatisch
stress-syndroom') en 40 die door de
ramp uit hun evenwicht zijn ge
bracht.
De verwijten van de te 'witte' hulp
zullen deels wel kloppen, geeft Ria-
gg-afdelingshoofd psychotherapie
Kense toe. Weliswaar bestond de
helft van de Riagg-cliënten voor de
ramp al uit allochtonen (in Zuid
oost is 40 procent van de bevolking
van buitenlandse afkomst) en wa-;
ren veel hulpverleners van Suri
naamse en Antilliaanse afkomst in
huis, maar hun scholing is Neder
lands, 'en in zekere zin dus ook
wit.'
Toch is geprobeerd zoveel mogelijk
op de allochtone probleemgevallen
in te spelen en zijn vooral zwarte
extra hulpverleners in dienst geno
men.
Van de 80 cliënten die nog in
behandeling zijn, zijn twintig kin
deren. Vooral via de scholen zijn
150 door de ramp getroffen kinde
ren bereikt. Hun problematiek is
heel speciaal.
„Zij zijn vaak hele stukken kwijt
van wat gebeurd is. Ze herinneren
zich de inslag van het vliegtuig, en
dat zij ineens buiten stonden. Wij
helpen ze, hun verhaal compleet te
maken. Omdat ze anders in ver
warring blijven en angstig. Op het
moment van de ramp werkte hun
veiligheidsmechanisme. Zij moeten
hun film compleet kunnen maken.
Juist oprakelen wat zij deden, hoe
het rook. Een heel pijnlijk proces,
maar noodzakelijk voor de verwer
king."
Huisarts A. Makdoembaks telt in
zijn praktijk 130 patiënten die bij
de ramp betrokken zijn. Hij con
stateert na een jaar een 'begin van
een gewenningsproces', het begin
van genezing. „Er worden sinds
kort weer wat grapjes gemaakt.
Door mensen die het weer aandur
ven te gaan vliegen. 'Als het vlieg
tuig maar niet over de Bijlmer
gaat', hoor je dan."
Hij heeft enkele patiënten van de
Riagg met hun klachten bij hem
zien terugkomen. Die zijn alsnog
verwezen naar 'zwarte', Surinaam
se psychiaters.
De meeste door de ramp gedupeer
den in zijn praktijk zijn al met al
tevreden over de hulp die zij kre
gen, ook financieel, zo is de erva
ring van de Bijlmer-huisarts.
