Jacht op gelauwerde fotograaf UIT GIDS 'Veronica goes Asia' zonder Indonesië Serviërs zetten prijs op hoofd van naar Nederland gevluchte Bojan Stojanovic Dagelijks ochtendgym vanaf komend najaar I Birgitt van Bracht IN BEELD Mireille van 't Hoff Serie reportages uit negen landen DESTEMgidS DINSDAG 30 MAART 1993 DEEL D Het gebeurde drie meter voor zijn ogen en duurde hooguit vijftien secon den. Maar dat ene mo ment zou een drastische wending aan zijn leven geven. De Servische persfotograaf Bojan Sto janovic vereeuwigde in Bosnië de executie van een moslim door een Ser vische militair en won er een prijs mee van de stichting World Press Photo. Sinds vorige maand verblijft hij er gens in Amsterdam. Ge vlucht voor zijn landge noten, die hem beschou wen als een verrader. Maar ook hier voelt de 23-jarige fotograaf zich allerminst veilig. Een Servische krijgsheer heeft een prijs op z'n hoofd gezet. Door Rob Cobben Bojan Stojanovic wrijft de slaap uit z'n ogen. Krabt eens onder zijn donkerblauwe wollen muts en verontschuldigd zich ervoor dat hij te laat is. Vertelt dat hij de halve nacht wakker heeft ge legen en daardoor uiteindelijk door de wekker heeft heengesla- pen. Alsof hij de verloren tijd wil goedmaken, steekt hij in rap tempo van wal. „Weet je wat het ergste is", zegt hij ongevraagd. „Dat ik hier werkloos moet wachten op wat komen gaat." Om zichzelf meteen te corrige ren. „Nee, nee, het ergste is dat ik niet weet hoe het mijn ouders vergaat. Ik ben bang dat iemand hen iets aandoet, omdat ze mij niet te pakken kunnen krijgen. Die onzekerheid, daar word je gek van." Stojanovic verblijft sinds eind februari in Nederland. Na een geslaagde vlucht uit Servië, be landde hij via het Bulgaarse So fia in Amsterdam. Daar slijt hij z'n dagen tandenknarsend op een zolderkamertje. De Joego slaaf heeft politiek asiel aange vraagd in Nederland, omdat hij naar eigen zeggen onmogelijk terug kan keren naar zijn ge boorteland. Rushdie „Teruggaan staat gelijk aan zelf moord," zegt hij op sombere toon. „De leider van een Servi sche militie heeft een prijs op mijn hoofd gezet, 20.000 dollar. Omdat ik een landverrader zou zijn. Mijn opsporingsbericht is op de Servische televisie ver toond en in de kranten versche nen." Een Nederlandse tv-ver- slaggever vergeleek Stojanovic daarom vorige week met Salman Rushdie, de Britse schrijver die door de Iraanse regering ter dood is veroordeeld vanwege z'n omstreden boek de Duivelsver zen. Executie in Bosnië. Met deze Photo 1992. Die vergelijking gaat Stojanovic iets te ver. „Maar", zegt hij, „er is wel een overeenkomst. Ik denk dat ik ook gevaar loop. Zelfs hier in Amsterdam. Ik moet voortdurend op mijn hoede zijn." Leerling Bojan Stojanovic begint op 16-jarige leeftijd als leerling-fo tograaf bij de Joegoslavische avondkrant Novosti. Al snel weet hij een vast contract in de wacht te slepen. Hij specialiseert zich in onder meer mode- en sportfotografie. In 1991 wordt persbureau Reuter zijn nieuwe werkgever en gaat Stojanovic zich concentreren op het vastleg gen van de desintegratie van Joegoslavië. Duizenden foto's maakt hij, de een nog gruwelij ker dan de ander. Op 6 mei 1992 rijdt hij met een vriend van Belgrado naar Sara jevo. In het Noordbosnische plaatsje Brcko hoort het tweetal schoten. Stojanovic parkeert de auto, grijpt z'n Nikon en loopt een met lijken bezaaid straatje in. Vlak voor hem lopen twee Servische militairen met twee ongewapende moslims. Een mo ment later heft een van de solda ten z'n arm en schiet de voor hem lopende Bosniër in koelen bloede door het hoofd. Stojanovic twijfelt geen moment en houdt z'n vinger continu op de ontspanknop. Tijd om zijn 35-mm lens scherp te stellen heeft hij niet. Voordat de soldaat in de gaten heeft dat hij gefoto grafeerd wordt, maakt Stojano vic zich uit de voeten. Hij rijdt terug naar Belgrado en levert het filmpje af bij Reuter. Nog dezelfde dag gaan de foto's van de executie de hele wereld over. De fotoserie vormt voor Wester se landen en mensenrechtenor ganisaties het eerste visuele be foto sleepte Stojanovic de eerste prijs in de wacht in de categorie Spot News van de World Press FOTO'S BOJAN STOJANOVIC wijs van de etnische zuiveringen die in Bosnië worden uitgevoerd door Serviërs. De jury van de World Press Photo roept de door Stojanovic vereeuwigde executie uit tot winnende foto in de categorie 'Spot News', omdat hij perfect de totale waanzin van de oorlog in het voormalige Joegoslavië vastlegt. Maar de Servische au toriteiten en militairen denken daar anders over. Bij de ouderlijke woning van Bojan wordt in korte tijd drie maal een bom tot ontploffing gebracht. En er volgen telefoni sche en schriftelijke bedreigin gen. „Gemiddeld honderd in de week," zegt Stojanovic. „We snijden je keel door als bij een varken, kreeg ik meermaals te horen." In september wordt Stojanovic gearresteerd en drie dagen lang ondervraagd. „Ik was in Wenen en in Zagreb geweest en de Ser vische autoriteiten beschuldig den mij van spionage voor de Navo en voor Kroatië. Maar na een paar dagen lieten ze me weer vrij." Maar de dreigementen gaan door. Onbekenden nemen het huis van de familie Stojanovic met een Kalasjnikov onder vuur. „We telden daarna 26 kogelin slagen. Het is een wonder dat er niemand gewond is geraakt," zegt hij. Moord In november wordt de jonge fo tograaf, die in de tussentijd pro beert gewoon z'n werk te blijven doen, opnieuw opgepakt. „Eerst werd ik beschuldigd van de moord op een vrouw, die ik niet eens kende. Eenmaal in de ge vangenis ging het weer over spionage en landverraad. Vol gens de Serviërs zou ik van Wes terse veiligheidsdiensten geld hebben gekregen om de executie van moslims in scène te zetten." Stojanovic wordt met stokken geslagen, psychisch onder druk gezet en ontsnapt in de gevange nis aan een nieuwe aanslag op zijn leven. Na twee maanden weet een door Reuter ingehuurde advocaat hem op borgtocht vrij te krijgen. De fotograaf aarzelt geen moment en slaat, met be hulp van het Britse persbureau op de vlucht. Hij kruipt op het dak van de trein naar Sofia en weet zo te ontkomen. Non§ens De aantijgingen van Serviërs dat hij een landverrader zou zijn bestempelt Stojanovic, die zelf zowel Servisch als moslimbloed heeft, als pure nonsens. „Ik heb nooit aan politiek gedaan. Heb alleen mijn werk als persfoto graaf zo goed mogelijk trachten te doen. Ik heb regelmatig aan het front gezeten. Ben met alle partijen op pad geweest, met Kroaten, Serviërs en moslims." In Oisterwijk ontvangt Stojano vic, net als andere vluchtelingen uit het voormalige Joegoslavië, een ontheemdendocument. Hij weigert echter om in het Oister- wijkse opvangkamp Staalberg te gaan zitten, uit angst dat hij ook daar beschouwd wordt als een verrader. Hij heeft politiek asiel aangevraagd, maar die aanvraag wordt voorlopig niet in behande ling genomen vanwege de ondui delijke situatie in Joegoslavië. Wat hij nu gaat doen? „Ik heb geen idee. Ik wil mijn werk als fotograaf weer oppakken. Maar zolang ik geen asiel heb, mag ik niet werken". Een zelfportret van Bojan Stojanovic, gemaakt tijdens een reportagereis in Kroatië, vorig jaar. De eerste ontmoeting met het werk van Birgitt van Bracht in galerie VormVast in Breda geldt een tableau met 20 kleine tekeningen. Zwarte, expressie ve en volkomen abstracte lij nen, variërend in dikte en gril ligheid. Af en toe zie je herha ling van bepaalde vormen, soms letterlijk, soms in spiegel beeld. Het blijken verrassen derwijs tekeningen te zijn die met de computer zijn gemaakt. Dat verklaart meteen een zeker patroon dat schuil gaat onder de ogenschijnlijke grilligheid. De computer en vooral de be sturing met behulp van de muis, is een uitstekend instru ment, gedacht vanuit de bedoe ling waarmee Birgitt van Bracht deze tekeningen heeft gemaakt. Het gaat haar nu niet om het specifieke karakter van inkt, krijt of potlood, het gaat dit keer al helemaal niet om een figuratieve vorm. De teke ningen zijn verenkeld tot zuiver handschrift, dat op geen enkele manier verwijst naar een ande re vorm of betekenis buiten de tekening zelf. Het handschrift is teruggebracht tot wat het letterlijk is: een beweging van de hand die tot een vorm leidt. Dat is wat in essentie het teken is, los gemaakt dus van alles wat voor ons zou leiden naar herkenbare, zichtbare dingen en dus naar andere betekenis sen. In die zin zijn har tekens abstract. De 20 tekeningen werken ais een sleutel tot de rest van de tentoonstelling. Op de meeste van haar schilderijen kom je dat handschrift tegen dat als een structuur over de geschil derde ruimte ligt. Op basis van een doek is gloedvol en heftig geschilderd, in tal van kleine penseelbewegingen. In kleuren die emoties dragen, die beroe ring en drama oproepen. En daaroverheen gaat dit zoekende hand die tegelijk driftig zwarte lijnen neerzet als een netwerk dat de emoties van het schilde rij bijeenhoudt. Dat lijnenspel heeft vanuit zijn bedoeling een zekere rationaliteit odmat tot een vorm wil geraken, welis waar volkomen abstract, maar toch. Die vorm van lijnen is, ondanks het wat rationele ka rakter, een uitbreiding en een versterking van de emotie die het schilderwerk van Birgitt van Bracht oproept. En wat mooi is, er ontstaat tussen het geschilderde vlak en de uitge sproken lijnen een grote ruim te, waarin emotie en ratio sa men bestaan. De aanleiding tot het schilde- Volkomen abstracte lijnen, gemaakt met de computer ren is bij Birgitt van Bracht heel concreet. Dat kan de schrik zijn om een weggelopen poes, het kan de woede zijn om een verafschuwde positie waar in zij als vrouw gemanoeu vreerd wordt. Woede die haar uiting vindt in de lapidaire uit roep 'Dit is kut', krachtig en buitengewoon kort. Vervolgens wordt dat gevoel door de hand omgezet in kleur, vorm, compo sitie. Dat heel concrete gevoel wordt dus geabstraheerd tot een schilderij dat meer is dan alleen maar een woede-uitbars ting. Een schilderij of een werk op papier van Birgitt van Bracht is het schilderend zoeken naar een evenwicht tussen hoofd en hart, dat wil in haar geval zeggen tussen de geschilderde ruimte en de bijna getekende lijnen. En in de ruimte er tus- door Frits de Coninck senin zit de overgang van con creet naar abstract. Er hangen ook schilderijen die zo voor het oog een heel land schappelijke ruimte realiseren. Dat zijn de doeken die in de titel verwijzen naar Per Kirke- by, de Noor met wie zij zich verwant voelt. Dynamisch ge schilderd in kleuren die over het doek stromen. Het beeld is zo gevuld met beweging dat het iets lichamelijks krijgt. En soms is die landschappelijkheid een misverstand. Er hangen twee grote doeken in genuanceerd blauw, waarin links en rechts witte halfronde wolken het blauw doorbreken. In het centrum toont zich een klein, lichtblauw geschilderd ovaal. Als je denkt dat de he melen open rijten en de wolken jagen in de ruimte, dan ben je door het schilderij op het ver keerde been gezet. Bij Birgitt van Bracht is de hemel een vagina die tot een schilderij uitvergroot is. Ook dat is land schap. Birgitt van Bracht in VormVast, Liesboslaan 291, Breda, tot 11 mei. De objecten van Mireille van 't Hoff (1960) passen in de stij lopvatting van een nieuwe ge neratie kunstenaars, die zich nadrukkelijk geen beeldhouwer noemen. Ze maken met eigen tijdse materialen perfect, bijna industrieel afgewerkte objec ten, technisch, rationeel. En achter het gladde oppervlak gaat emotionaliteit schuil die verbonden is met het materiaal. Materialen als aluminium, po lyester en zelfs ijzer kunnen in een bepaalde context een emo tionele lading krijgen die we er in aanvang niet aan zouden toekennen. Juist door het industriële ge bruik in alledaagse vormen zijn wij niet gewend aan dat soort materiaal een persoonlijke identiteit toe te kennen. Dat was altijd voorbehouden aan hout en steen. Of een staal, maar dan moest het wat we noemen een huid hebben, van roest bij voorbeeld. Mireille van 't Hoff gebruik vilt, aluminium, MDF (kunst hout), polyester, spiegelglas, rubber. Ze maakt daarvan klei ne objecten die aan de muur hangen en de ruimte inkijken alsof het ogen zijn. Ze lijken inderdaad figuratief, maar dat is een waarneming die bij na der inzien twijfelachtig wordt. Want de objecten die rond zijn, spiegelen, een foto tonen en soms echt een oog lijken en dus alles met kijken te maken heb ben, zijn niet gemaakt om op iets te lijken, maar om iets te zijn. Figuratie is in dit geval een valse verwijzing naar een ons bekende vorm: het oog. Maar zo zij een oog bedoelt, is dat het idee oog, het denkbeel dige oog waarmee wij naar bin nen toe kijken en aan het den ken gezet worden. Ter verduidelijking. Aan de wand hangen drie trommelvor- men. Twee ervan zijn van zwart rubber dat een grof gerasterde foto omklemt. De middelste vorm is van aluminium en heeft een kleine opening waarin een spiegel gemonteerd is. De foto's kun je pas waarnemen bij vol- doelde afstand, terwijl het spie gelen werkt als je er dichtbij staat. Een wisselwerking tussen het fotobeeld en het beeld van jezelf. De drie trommels wor den verbonden door ijzeren spankabels, die natuurlijk niks te spannen hebben en dus een mooi materieel doel in zichzelf worden. Het koele aanzien blijkt te dwingen tot een intie me nadering. Objecten van Mireille van 't Hoff bij de NBKS, Reigerstraat 16 Breda, tot 26 april. Van onze verslaggever Hilversum - Hoe het er precies uit gaat zien en hoe het gaat klinken, is nog niet bekend maar zeker is dat Nederland 2 in het najaar begint met een soort ochtend gymnastiek. Het nieuwe gym-programma wordt de moderne variant op het aloude programma 'Ochtendgymnastiek' van Ab Goubitz en Jacques Schutte aan de piano. De publieke omroep biedt vanaf 1 september dagelijks een aerobicsprogramma van een kwartier, dat om tien uur 's ochtends begint. Aan de wieg van de televisie-gym staan Veronica, Tros, EO en Teleac. Het programma zal speciaal voor de Nederlandse televisie worden gemaakt en vormt een onderdeel van de dit najaar te starten dagtelevisie. Veronica bereidt het programma momenteel voor. Profiel De bespelers van Nederland 2 komen daarmee tegemoet aan een dringend verzoek van de Programmaraad van de NOS. Dit adviesorgaan wenst de terugkeer van de vroegere ochtendgym nastiek via radio of televisie. Het oude programma 'NOS-Spor- tief' verdween vorig jaar na de invoering van de zenderkleuring voor opiniezender Radio '5. Het paste niet in het nieuwe profiel. Het verdwijnen, waartegen nogal wat protest rees, leverde een besparing op van twee ton. Voor de tussenliggende periode wordt NOS-radio gevraagd met een creatieve oplossing te komen. Daar voelt de directie van NOS-radio wel voor. Gedacht wordt aan het inpassen van een bewegingsprogramma in '1008 AM' op Radio 5. De directie wijst erop dat herhaling van het oude 'NOS-Sportief' ook geld kost. Van onze verslaggever Hiversum - Drie maanden voor het begin van 'Veronica goes Asia' hangt er al een stevige schaduw boven dit grootscheepse televisieproject. Het vervolg op de vorig jaar uitgezonden programmaserie 'Veronica goes America' gaat zich ontrollen in negen Aziatische landen, maar het meest voor de hand liggende Indonesië is niet in dat rijtje opgenomen. Jan van Doorn, hoofd amuse ment en programmaleider televi sie bij Veronica, moest het tij dens de presentatie van het pro ject in Amsterdam beschroomd toegeven: „Wij zijn er voorals nog niet in geslaagd toestem ming te krijgen van de Indonesi- che autoriteiten. Het standpunt van de Nederlandse regering in zake de affaire Oost-Timor, blijkt diepere wonden te hebben geslagen dan we dachten." Van Doorn geeft toe dat ook recente problemen met een Vero- nica-tv-ploeg in Indonesië een rol hebben gespeeld. „Dat team had alleen toestemming foto's te maken, maar heeft toch gedraaid met compacte video-apparatuur. En dat is de autoriteiten behoor lijk in het verkeerde keelgat ge schoten." De pogingen om Indonesië toch in het project op te nemen, zijn niet definitief gestaakt. „Wij blijven er alles aan doen om er toch te kunnen werken, want het is inderdaad doodzonde dat uit gerekend een land waarmee Ne derland zoveel historische bin dingen heeft, zou ontbreken in dit project." Minder improviseren 'Veronica goes Asia', dat zater dag 3 juli begint en op 2 oktober wordt afgesloten, krijgt dezelfde invalshoek als het vorig jaar in de Verenigde Staten gemaakte project. Geen diepgravende do- FILMS GOES - Grand Theater 20 u. Under siege. HULST - De Koning van Engeland 20 u. De kleine blonde dood. 20 u. Sneakers. 20 u. Da ens. 20 u. Under siege. 20 u. The last of the Mohicans. VLISSINGEN - Alhambra 1 20 u. The distinguished gentleman. - Alhambra 2 20 u. De kleine blonde dood. - Alhambra 3 20 u. Sneakers. - Alhambra 4 20 u. Under siege. ANTWERPEN -Rex - 12, 15, 18 en 21 u. Scent of a woman. -Rex-Club - 12, 14, 16.30, 19 en 21.30 u. Sneakers. -Odeon 1 - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. The last of the Mohicans. -Odeon 2 - 14, 17.15 en 20.30 u. Howards end. - Odeon 3 - 14 en 16.30 u. Tom Jerry. 19 en 21.30 u. Salt on our skin. -Odeon 4 - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. Consenting adults. -Rubens - 14, 16, 18, 20 en 22 u. Under siege. -Quellin I - 14, 17.15 en 20.30 u. Daens. -Quellin II - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. The bodyguard. -Quellin III - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. Champions. -Metro I - 14, 16.20, 18.40 en 21 u. Innocent blood. -Metro II - 14, 16, 18, 20 en 22 u. Fortress. Sinjoor - 14, 16.30, 19 en 21.30 cumentaires dus, maar de landen gezien door Nederlandse ogen en met de nadruk op 'human inte rest'. Het verschil met het Amerikaan se project schuilt in de voorbe reiding. In de Verenigde Staten kon voornamelijk op basis van improvisatie worden gewerkt, maar dat is in de veel bureaucra- tischer opererende Aziatische landen niet mogelijk. Drie teams Er is al een begin gemaakt met de opnamen door drie teams die ieder twee periodes van vier we ken achtereen zullen draaien, in Thailand, Maleisië, Vietnam, Singapore, de Filipijnen, Tai wan, Zuid-Korea, Hongkong en Macao. De programma's worden gepre senteerd door Adam Curry, Gert Berg, Jeroen van Inkel, Bart de Graaff, Julia Samuël, Robert ten Brink, Frans van Deursen en Anita Witzier. Het project omvat 27 afleverin gen van elk 25 minuten, die tweemaal per week worden uit gezonden rond de klok van 21.30 uur. De laatste twee afleveringen zijn opgebouwd uit de hoogte punten van het project. Veronica hoopt met deze monsterreeks op nieuw een breed publiek aan zich te binden. Jan van Doorn: „Ik hoop dat het een goed alter natief wordt voor een warme zomeravond in de tuin." u. Body of evidence. -Ambassades Club 1 - 14, 16, 18 u. Belle en het beest. 20 u. Lorenzo's oil. -Ambassades Club 2 - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. Honey I blew up the kid. -Ambassades Club 3 - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. The favour, the watch and the very big fish. -Ambassades Club 4 - 14, 16.30, 19 en 21.30 u. Sister act. BRUGGE - Complex Zwart Huis 20 u. The last of the Mohicans. 20 u. Vals licht. 20 u. Sneakers. - Memling 20 u. Black angel. - Van Eyk 20 u. Under Siege. GENT - Decascoop 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Innocent Blood. 14.30,17, 20 en 22.30 u. Chaplin. 14.30 en 17 u. Champions. 14.30,17, 20 en 22.30 u. Fortress. 14.30, 20 en 22.30 u. Scent of a woman. 22,30 u. Unforgiven. 20 u. Mo' money. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Where the river runs through. 17, 20 en 22.30 u. Body of eviden ce. 14.30, 17 u. Honey I blew up the kid. 20 en 22.30 u. Accidental hero. 14.30 u. Tom Jerry. 14.30, 17, 22.30 u. Under siege. 22.30 u. Consenting adults. 20 u. Stalingrad. 20 u. The last of the Mohicans. 20 u. Dracula. 22.30 u. A few good men. 14.30, 17 en 20 u. Daens.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1993 | | pagina 17