V.S. Naipaul is
nu mild en wijs ^REEDv°E]
Afrika gezien door zwart en wit
'Stompzinnigheid triomfeert'
Amerikaans
toopt BJ Ma
AMSTERDAMSE
DE STEM EXTRA ZATERDAG 13 AUGUSTUS 1988
T49
ittKTEM FINANCIËN/E
Jaargetijden
ashington/chi-
:ago (RTR/krf) -
goederentermij n-
arkt in Chicago zal de
Amende dagen scherp
•eageren op de jongste
lombere prognoses van
e Amerikaanse rege-
"ing omtrent de graan-
igst van dit jaar, al-
graandeskundigen
Chicago.
Kolonie
b!
78 Titels
INDRUKWEKKENDE BOEKEN VAN LEWIS NKOSI EN JOESOEFIDRIS
Ballingschap
Over, niet door
Witmannen
Niet zwichten
Reactie
SOMBERE CONCLUSIES VAN CTJLTUUR-FILOSOOF ALAIN FINKIELKRAUT
Paradoxen
rijzc
v-.
K-jJgt !«<-*•
Door Henk Egbers
V.S. NAIPAUL heeft de
laatste tijd de wind nogal
eens van voren gehad.
Zowel de inhoudelijkheid
van zijn boeken als zijn
optreden naar buiten
wekten soms weerstand.
Zijn nieuwe roman 'Het
raadsel van de aankomst'
(The enigma of Arrival
1987; vertaling C. v.d.
Broek) bevat niet alleen
een prachtig, autobiogra
fische gekleurd, verhaal
over de hang naar vol
maakte harmonie en het
onherroepelijk tegenstre
vende verval, maar is ook
een zeer innemend ge
schrift. Een milde, wijze
Naipaul.
Het leven is, met al zijn
hardheid, een magisch mys
terie, waarop we via ritue
len vat proberen te krijgen.
Naipaul denkt in dit boek
veel aan zijn voorouders die
uit India naar Trinidad wa
ren gekomen als contractar
beiders of nog eerder door
de Fransen uit Pondicherry
naar Port of Spain werden
overgebracht. Deze geschie
denis heeft zijn volk veran
derd en de rituelen van het
hindoeïsme aangetast.
„Nu waren we allemaal
aangeraakt door het
geldToch ontdekt hij bij
de dood van zijn zus 'het le
ven van de mens als het
ware mysterie' en de be
hoefte om met nieuwe ritue
len dat te gedenken en een
plaats te geven in je bestaan.
Uit die behoefte is dit boek
geboren.
„Ik had jarenlang nage
dacht over een boek als 'Het
raadsel van de aankomst'.
De mediterraine inval die ik
kort na mijn aankomst in de
vallei had gekregen - het
verhaal van de reiziger de
vreemde stad, het geleefde
leven - was in de loop der
jaren anders geworden. De
pure fantasie en de achter
grond van de antieke wereld
had ik laten vallen. Het ver
haal was iets persoonlijks
geworden: mijn eigen reis,
de reis van de schrijver, de
schrijver die bepaald wordt
door de ontdekkingen in zijn
schrijven, door zijn eigen
manier van kijken en niet
zozeer door zijn persoonlijke
wederwaardigheden, een
reis waarbij schrijver en
man aan het begin geschei
den werden en in een tweede
leven, vlak voor het einde
van het verhaal, weer bij
elkaar kwamen."
Het raadsel van de aan
komst is het verhaal over de
ouder wordende Naipaul
zelf, die wonend op een En
gels landgoed dat bezig is
ten onder te gaan, vertelt
hoe hij schrijver werd en als
mens vecht met het hante
ren van de jaargetijden in
eigen leven; met het omgaan
met illusies. Het parkachtige
landschap dat zowel met be
trekking tot zijn bewoners
als zijn begroeing betere tij
den heeft gekend, worden
door Naipaul betrokken in
zijn bespiegelende reacties
op de optredende verande
ringen.
In aanzet is daarbij 'De
tuin van Jack' uitgangs-
ie droogte in de graange-
ieden in de Verenigde
itaten heeft de graanoogst
itig aangetast. Deze
maakte het Ameri-
:aanse ministerie van
ndbouw in haar jongste
,aandelijkse oogstramin-
bekend dat de oogst
an mais, de belangrijkste
aansoort van de VS„ zal
tkomen op 4,48 miljard,
punt; model voor het tradi 'ushel (van ruim 25 kg), 37
tionele landleven dat dm irocent minder dan de
de stad overruled dreigt ogst van vorig jaar.
worden. Hij moet, als d
gebeurt, al zijn gedacht
over Jack en zijn greep i )e droogte, die als de ergste
het land relativeren. Stop an de afgelopen vijftig jaar
- rordt gezien, heeft er ook voor
ezorgd dat de oogst van soja-
henge, de bekende oudecii
tusplaats met de omrii
gende grafheuvels, ligts;
bolisch heel nabij. T#
krijgt hij zijn 'zenuwen
de vreemdeling' - de
schiedenis India/Trinï
die hij met zich meedroeg
in deze omgeving tot
ren.
bonen
1976.
er vai
bushe
cent
Mais
vooral
ders.
De
sterke
Amer
nen g
inflati
in de
is nie'
jetuni
landei
bleme
graan
kleine
wacht
Zuida
De
volger
kleine
wordt
wevoc
35,36
vermi
ton ee
een
De mi
tembe
40,64
genov
septei
De
Van onze verslaggever
EN-LEUR - Het Etten-Leurse
ordt overgenomen. De Amerikaar
ij, het concern Baker Hughes, do
n Varco International Inc., ever
'erenigde Staten.
Machinery in Etten-Leur
briceert en verkoopt olie-
jorgereedschappen. Bij het
het fantaseren." Hij raakt^drijf werken 133 mensen,
de war bij zijn sta erwacht wordt dat de over
schrijver te worden. „Do «ne geen grote veranderin-
dat koloniale Hindoe-ik bij het bedrijf in Etten-
verbergen onder de schr ïur tot gevolg zal hebben,
verspersoonlijkheid die
nastreefde, bracht ik mezi „Deze ontwikkeling zal op
en mijn materiaal vt irte termijn niet leiden tot
schade toe." >n vergroting van de werkge-
Geleidelijk aan vindt genheid in Etten-Leur, maar
een nieuwe identified iedt wel goede perspectieven
plaats tussen zijn schrijve Jor de toekomst", laat direc-
schap en zijn mens-zijn. D ;ur R. de Vries weten,
proces wordt mogelijk dol De naam van de firma gaat
zijn nieuwe referentie-waarschijnlijk veranderen in
Binnen dit kader vei
Naipaul over zijn koi
naar Engeland om te si
ren, maar om dan op de
ste plaats te ontdekken
je in een kolonie leeft
droombeelden over het li
der beloften (i.c. Engel;
„Ik verloor er de gave
wikk<
techn
boors
ste le
cesvo
lijke
maak
oliebc
geeri
ideale
geziei
dat I
heeft.
der: het landgoed, zijn huij
baas en diens persi
(vechtend met de restant
van een verleden), niei
bewoners uit de stad
mensen in het dorp. Telki
koppelt hij terug naar
nidad en zijn jeugd.
„Voor mij - als bew(
van een kolonie en
schrijver - zat het verli
farco BJ Oiltools. Het verko
lende concern Baker Hughes
pudt een dikke vinger in de
ap. Als gevolg van de over-
ame wordt Baker Hughes een
an de belangrijkste aandeel-,
ouders in Varco International.
BJ Machinery wordt volgens
'recteur De Vries beschouwd
De
Volge
Edzes
FNV
zover
den b
hebfcx
bedri;
wereldmarktleider op het
ibied van conventionele olie-
vol schaamtegevoelens •prgereedschappen. Het be-
gekwetstheden. Maar i "ijf de produkten in 62 landen,
schrijver kon ik mezelf to Varco International Inc.
nen om die onder ogen >udt zich bezig met het ont
zien. Ja, ze gingen zelf i
mijn onderwerpen bet
ren." Maar hij blijft a
kwetsbaar voelen als
takken en de bomen. In
auteur Alans, die in «roos herstel
buurt rondzwerft, herki
hij ten dele zichzelf. Een 'STERDAM (ANP) - Op het Beursplein
teraire benadering van pi lmen de belangrijkste aandelen vrijdag
blemen dekt deze zo tegel ddwat ln,harstel van de
af Het lanripned zelf Ui de af9eloPen da9en- Wal1
n g f f*1 waa donderdag goed overeind ge-
therapie. De man die opi ven en kennelijk gaf dat de beleggers
landgoed het vermolm er wat moed. De beurs opende bij een
hout wegkapt laat Naipi la9ere dollar toch een weinig hoger
een Duitser zijn d de lo°P van de ochtend werd gelei-
nik had geleefd met I 9k aa"wat aan de koersen toege-
besef van verandering; 1 da9 nioesten de belangrijk-
die voortdurend aam* openi"9
geacht; ik had een were De stemmingsindex sta 0.6 punt ho-
beweging gezien, ik had op 96,3 en bij die bescheiden stijging
menselijk bestaan gezien i worden aangetekend dat die zich niet
een reeks levenscyclus.' fral voordeed. Iets meer dan de helft
die elkaar ontmoeten. M de aandelen verliet de markt op een
nu kon ik zo'n filosofis®^ oers dan donderdag. De omzet in
-'en van meer dan een half miljard
n was voor een vrijdag niet echt
UP de obligatiemarkt bleef het erg
sen" 2a' wein'9 veranderin9 In de
'Oninklijke Olie, met Akzo het meest
andelde fonds op een levendige optie-
s, leek zich wat te herstellen na de
die donderdag volgde op tegenval-
artaalcij,ers' maar 9a' uiteinde-
hm .ï9 een dubbeltia prijs. Unilever
T'de Publicatie van de halfjaarcij-
maandag in het vooruitzicht drie dub-
l«s duurder op 113,30. KLM liet re-
g houdend met het ex-dividend een
e'denst;jging zien. Ook Hoogovens,
Philips lieten een licht herstel
houding niet opbreni
bekent hij als op het
niet alleen dat lam'
aangetast wordt maar
zijn eigen bestaan door
te. Tenslotte bekend
„We waren de nachtmi
ontvlucht, maar we kor
nergens anders heen."
paul schreef een prai
boek, waarvan de di
knap in elkaar schuiven i
de taal een boeiende s]
kracht heeft. Het is een
dat je al lezend mogelijk
wuster in het leven li
staan.
V.S. Naipaul: Het ra;
van de aankomst'. UitgJ
Arbeiderspers, prijs 4M
|ng
t h moest, ook als rekening
genouden met het ex-dividend, dui-
tag, terwijl ABN en NMB wat wis-
iker ~n.nen- Stork, Centrale Suiker,
i-kN„. cades' Pakhoed en Wol-
r werden wat hoger gewaar-
i vf„r'htio"Müller kwam f 1.30 in her-
Lvi i .donderda9 opgelopen verlies.
Eaa H der'andse Papier, die don-
hti„ loc,, al hooggespannen ver-
l, 9en va" de halfjaarwinst bleek te
Fenen, won 3,10 op 168,60. Ook
Gelder, Berghuizer Papier en
se Papier werden hoger gewaar-
ANP-C
algemee
alg.-lofc
internat
industrie
scheep/
banken
verzeker
handel
cbs obl.i
rend. st;
waarvar
waarvai
waarv.5
rend, bn
rend, bar
Hoofd
AEG0N
Ahoid
Akzo
A.B.N.
Alrenta j
Amev
Amro-B;
Ass. R'd
Bols
Borsumi.
Bührm.T
C.S.M.ct
Dordtsct
Elsevier
Fokkerc
Gist-Bro
Heineker
Hoogove
Hunter I
Int.Mulle
KLM
Kon.Ned
Kon. Olië
Nat. Ned
N.M.B.
Neditoycf
Nijv. Cat
Océ-v.d.
Pakhoed
Philips
Robeco
Rodamcc
Rolinco
Rorento
Stork Vf
Unilever
Ver.Bezil
V0C
Wessane
Wolt Klu
Binnei
Aalberts
ACF-Holi
Ahrendt
Door Henk Egbers
HOEWEL literatuur uit de
zogeheten Derde Wereld
een steeds grotere sprei
ding vindt, omdat ook
steeds meer uitgevers
auteurs uit deze gebieden
in hun fonds gan voeren, is
het ongetwijfeld groeiende
publiek daarvoor toch nog
te klein om van een ver
diende belangstelling te
kunnen spreken. In Afrika,
Azië en Latijns-Amerika is
de kwaliteit van de litera
tuur vaak zo indringend,
dat je je soms bijna
schaamt voor datgene wat
hier onder die noemer uit
gegeven wordt.
Gepionierd op dit gebied heeft
ongetwijfeld de NOVIB - dat is
ook haar taak - met haar Derde
Spreker Serie. Het is nu 12,5
jaar geleden dat deze organisa
tie begon met het uitgeven van
teksten uit Afrika, Azië en La
tijns-Amerika. Het waren niet
steeds literaire normen die de
keuze van de redactie bepaal
den. Ook politieke opvattingen
hadden hun invloed bij het wel
en niet uitgeven. Die waren een
van de oorzaken dat bijvoor
beeld Indonesië slecht verte
genwoordigd is in de serie. Li
terair gezien is er nog wel eens
een tekst onder de maat. Maar
dit laatste is minder erg, want
hier mag best eens het doel de
middelen heiligen.
Inmiddels zijn er 78 titels ver
schenen. Er is nu een promotie
bundel samengesteld met frag
menten uit de 34 meest ge
waardeerde romans uit de se
rie. 'Onverkend gebied' is de
sprekende titel. De aanschaf
prijs is bijzonder laag. Het be
treft fragmenten uit de litera
tuur van Afrika, Azië en La-
tijns-Amerika. Zeker niet uit
puttend, maar vanuit de NO-
VIB-optie een heel informatief
boek. Alleen wordt met dat
fragmenteren vaak niet meer
duidelijk wat de teneur van het
boek was waaruit een deeltje
werd genomen.
Latijns-Amerika is onder
meer vertegenwoordigd door
Arguedas (Peru), Cabezas (Ni
caragua), Benedetti (Uruguay)
en Carvalho-Neto (Ecuador).
Voor Azië staan onder meer:
Poyk en Toer (Indonesië), Sio-
nil José (Filipijnen), Öz (Tur
kije), Ahmad (Maleisië) en Bo-
tan (Thailand). Voor Afrika:
Ousmane (Senegal), La Guma
(Zuid-Afrika), Shoekri (Ma
rokko), Soyinka (Nigeria) en
Head (Botswana). Achter in
deze aanbevolen bundel zijn
van alle schrijvers korte en
goede karakteristieken opge
nomen.
En om dan twee echte boe
ken uit deze serie te noemen,
die de laatste tijd verschenen:
een uit Zuid-Afrika, namelijk
'Paringsvlucht' door Lewis
Nkosi en een uit Noord-Afrika
(i.c. Egypte), 'Het taboe' door
Joesoef Idris.
Lewis Nkosi (1936) is een van de
belangrijkste Zuidafrikaanse
auteurs in ballingschap. Hij
studeerde in Amerika en is nu
werkzaam in Zambia. Sedert
1960 is hij weg uit zijn geboor
teland; hetgeen hem tevens
wat vervreemd heeft van het
actuele Zuid-Afrika. Maar
eenmaal de Apartheid aan den
lijve ervaren, kun je er eeuwig
over blij ven schrij ven.
In Paringsvlucht vertelt hij
over een zwarte man in zij n do
dencel. Ophanging wacht hem
omdat hij met een witte vrouw
naar bed ging, na haar ontmoet
te hebben op een strand waar
van de toegang alleen voor
witte mensen geoorloofd is. In
die cel wordt hij door een wes
terse psychiater geanalyseerd;
of anders: het zwarte ras wordt
vanuit de westerse arrogantie
gedetermineerd. De zwarte
man analyseert zijn eigen ge
voelens om met verwondering
vast te stellen dat emotionali
teit niet kleurgevoelig is. De
witten in Zuid-Afrika voeren
in de rechtzaak tegen hem een
ceremonieel op, waarin alle
vooroordelen tegen het zwarte
ras, de mythologie der apart
heid - met op de achtergrond
Boeremusik - hun onherroepe
lijke beloop krijgen. Een knap
geschreven roman, die in 1986
de MacMillan Pen Prize kreeg.
Die andere Zuidafrikaanse
auteur, die allang in Nederland
zijn vluchtadres kreeg, Vernie
February, schreef er een ver
helderend nawoord bij.
De Egyptenaar Joesoef Idris
(1927) is zelf een roman. Hij is
Lewis Nkosi (1936) is een van de belangrijkste Zuidafri
kaanse auteurs in ballingschap.
een zeer politiek geëngageerd
man, die tegen koning Faroek,
de Britse bezetting en Nasser
kritisch optrad en herhaalde
lijk in de gevangenis kwam.
Aanvankelijk werkzaam als
arts schakelde hij over op een
leven als schrijver en politiek
activist. Hij schreef korte ver
halen, romans, toneelstukken,
essays, journalistiek werk etc.
'Het taboe' verscheen al in 1959
en was de eerste roman die
aandacht vraagt voor de situa
tie van de migranten of de bin
nenlandse gastarbeiders in
Egypte. Het boek is herhaalde
lijk (gereviseerd) herdrukt. Er
werd een film van gemaakt,
'De zonde', die in 1979 in Am
sterdam werd gedraaid tijdens
een festival met Arabische
films. Zijn boeken doen het in
ternationaal.
De inhoud van de roman
verschilt eigenlijk niet zoveel
van de sociale situatie in Ne
derland een honderd jaar gele
den. Het gaat om seizoenarbei
ders in de Nijldelta tijdens de
katoenoogst. De autochtone be
volking kijkt met minachting
neer op deze 'allochtonen'. Dat
wordt nog erger als er een kin
derlijkje, een baby die pas na
geboorte om het leven is ge
bracht, wordt gevonden. Dat
moet van dat werkende uit
schot zijn! Toch is er onrust on
der de inheemsen; tot in de ho
gere sociale klassen toe. Welke
vrouw zou dat gedaan hebben?
Het moet iemand van de sei
zoenarbeiders zijn. Maar je
weet maar nooit. Als blijkt dat
het inderdaad zo is, gaat er een
zucht van verlichting door het
volkje, maar tegelijk komt alle
sociale ellende boven die ver
bonden is met deze daad en die
zeker uitlopers heeft naar de
'onschuldigen'. Idris schrijft in
dringend knap. Los van alle
moraliteit is het een ook een
goede roman.
Genoemde boeken komen wat
tegemoet aan het bezwaar dat
er wel veel boeken bestaan
over Indonesië, Zuidafrika of
Suriname bijvoorbeeld, maar
weinig of geen boeken vanuit
die landen geschreven; wel
boeken geschreven door kolo
nialen maar niet door de geko-
lonialiseerden zelf. Daarin
komt in toenemende mate ver
andering. Er ontstaat een
nieuw soort literatuur op dat
gebied; geschreven door man
nen en vrouwen uit de gelede
ren van de voormalige koloni
sators. Werden die oude kolo
nisators begeleid door missio
narissen en zendelingen, die
onder de banier van de christe
lijke beschaving de heidense
negers e.d. uitleverden aan het
kapitalisme van de koloniale
waren, de verdreven kolonisa
tors leverde een nieuw geslacht
van niet meer bijbels maar wel
sociaal bewogen ontwikke
lingswerkers, die met de beste
bedoelingen te maken kreeg
met de autochtone neo-koloni-
sators of naïeve westerlingen.
Een bundel die een mooi beeld
geeft van deze overgangsfase
draagt de titel 'Afrika in spie
gelbeeld'. De samenstellers en
mede-auteurs, Wim van Bins-
bergen en Martin Doornbos,
zijn zichzelf bewust van deze
merkwaardige situatie.
Het is op de eerste plaats
geen literair opgezette bundel.
De bijdragen komen van an
tropologen, politicologen, pro
jectmedewerkers e.d. die bij de
Afrikaanse werkelijkheid zijn
betrokken. Het zijn subjectieve
reacties die boven hun rappor
tages aan instanties uitstijgen
en zo meer emotioneel gekleurd
zijn. Ieder doet dat op zijn ma
nier: door zo eenvoudig moge
lijk te vertellen; door van erva
ringen literatuur proberen te
maken; door te dichten. Zo be
vat het boek enkele gedichten
van Helène Passtoors, die in
1982 anoniem werden aangebo
den maar niet werden gepubli
ceerd. Nu zijn er redenen van
een andere orde om ze wel, met
naam, af te drukken. Dat ty
peert een beetje de inhoud.
Je ontmoet in dit boek bij
voorbeeld auteurs die schrijven
over hun onderzoek in de Soe
dan of over een uitspitten van
het volksgeloof bij de Noord-
afrikaanse boeren; over de
nieuwe deskundigen in Zanzi
bar, 'geschiedenisland van ha
remcultuur en kruidnagelen',
waar de scribent nu bier uit
Breda vindt. Indrukwekkend is
het verslag van een onderzoek
naar het Nkoja Meisjesfeest
(initiatieritus), door Van Bins-
bergen. Vernie February, de
Amsterdamse Zuidafrikaan-
balling, schrijft over Creolen
en Hollanders op een discuta
bele manier etc. Het boek bevat
talrijke bijdragen, die informe
ren, prikkelen of ontroeren en
zelden vervelen. De moeite
waard.
Literair zijn wel de verhalen
van Norman Rush: 'Witman
nen' (Whites, New York 1986).
De zes verhalen, die heel mooi
geschreven zijn, illustreren een
mentaliteit. Ze gaan over het
gedrag van witte mensen in
zwarte streken anno-nü. Het
kolonialisme is over, maar de
koloniale geest van drie eeu
wen is nog lang niet overwon
nen.
Botswana. De aloude hege
monie van de Boeren. De lucht
uit Zuidafrika waait over. Een
zwarte regering zoekt haar
weg. Goedwillende witmannen
lopen in de weg; helpen en
sommigen zoeken een nieuwe
houding; anderen zijn er alleen
om te overleven, zoals die
Amerikaan die ten onder dreigt
te gaan aan de blaffende tropi
sche honden. En Frank wordt
op een humoristische wijze
verleid door een schone uit het
land. Maar de vrijwilliger bij
'een of andere Nederlandse
godsdienstige club', die de ze
denmeester uithangt, bekoopt
dat met zijn dood. 'In 1978 ver
koos God me uit als dief', zo be
gint het roerende verhaal van
een wees uit Botswana die, met
behulp van goedige witte naza
ten van een ijverig koloniaal
verleden, het gaat redden. De
onderwerpen zijn nauwelijks
het noemen waard, maar de
subtiele manier van schrijven
brengt een sfeer over die iets
voelbaar maken van een
Afrika in ontwikkeling; de
witmannen ten spijt. Het boek
werd bekroond met The Ame
rican Book Award 1986.
Onverkend gebied - NO
VIB/AMBO/NCOS - 10
Lewis Knosi: Paringsvlucht -
AMBO/NOVIB-ƒ25
Joesoef Idris: Het taboe -
AMBO/NOVIB-27.50
Wim van Bindsbergen/Mar-
tin Doornbos: Afrika in spie
gelbeeld - uitg. In de Knip-
scheer-f 32.50
Norman Rush: Witmannen -
uitg. Amber - 27.50.
ballet, een videoclip met Ver
di.
„Het is niet langer zo dat de
cultuur met de grote C van
zijn gewijde karakter wordt
ontdaan en omlaaggehaald
naar het niveau van de dage
lijkse handeling, sport, moede
en vrijetijdsbesteding, maar
het wraakzuchtige of maso
chistische opslokken van het
culturele (het geestesleven)
door het cultuurlij ke (het da
gelijks bestaan) wordt ver
vangen door een soort opge
wekte vaagheid waarin alle
cultuurhandelingen op één
lijn worden gesteld met de
grootste scheppingen van de
mensheid."
Toch wil Finkielkraut niet
zwichten voor een nostalgi
sche klaagzang over gouden
tijden waarin de meesterwer
ken voor het opscheppen la
gen. Het probleem, zeg hij, is
ernstiger: de kunstwerken
bestaan wel, maar aangezien
de grens tussen cultuur en
amusement is vervaagd, is er
geen plaats meer waar zij
thuishoren; ze zweven in de
ruimte zonder referentieka
der voor zijne majesteit de
consument.
Alles wordt amusement en
show. De stompzinnigheid
triomfeert over het denken.
Het succes van paus Johannes
Paulus is het gevolg van zijn
optreden in stadions e.d. niet
van de werkelijke inhoud van
zijn woorden. Hij gedraagt
zich als de supersterren, die
de massa verblinden... De
non-verbale helft heeft de
overwinning behaald, de vi
deo-clip heeft gewonnen van
het gesprek; de samenleving
is 'eindelijk adolescent ge
worden'. En al heeft zij dan
de slachtoffers van de hon
gersnood niet weten te hel
pen, zij heeft in elk geval tij
dens de concerten voor Ethio
pië haar internationale volks
lied ontdekt 'We are the
world, we are the children'.
Finkielkraut vecht tegen
een stompzinnige nivellering
van de rationale cultuur ter-
wille van een non-verbaal
consumentendom. De vraag is
of een herstel van een belans
mogelijk is tussen die twee-
spalt in de mens, zonder oude
tegenstellingen tussen indi
vidu en Volksgeist, tussen
culturen en rassen, tussen
arm en rijk, status en gede
priveerd-zijn weer aan te
punten. Het lijkt op een circu-
lus viciosus. Maar spannend
is het wel. Als dit boek.
Alain Finkielkraut: 'De on
dergang van het denken'.
Uitg. Contact.
Door Henk Egbers
„JUIST nu de techniek,
via de tv en de computer,
in staat lijkt alle kennis bij
iedereen thuis te brengen
wordt de cultuur vernie
tigd door de logica van de
consumptie." Dat is een
van de sombere slotconcu-
clusies van Alain Finkiel
kraut in zijn boek 'De on
dergang van het denken'
(La défaite de la pensée -
uitg. Gallimard 1987). Onze
hedendaagse cultuurop
vatting levert een wereld
met leeghoofden en fana
tici op, meent hij.
Alain probeert wortels bloot
te leggen van een cultuur, die
we in Nederland het best
kunnen karakteriseren als
een 'Veronica-cultuur'; een
video-cultuur van nieuwe
analphabeten waarin alles
wat jong en enerverend heet
te zijn de dienst uitmaakt.
Een cultuur gebaseerd op pu-
bliciteitswaarde en niet op in
houdelijkheid. Cultuur en
kunst is datgene wat geld en
publiciteit oplevert. Deze te
neur beschrijving alléén doet
geen recht aan Finkielkraut,
omdat je dan kunt denken dat
hij enkel een onheilsprofeert
is, die kretologie verkoopt.
Hoewel, naar mijn gevoel dat
hier en dar wel een beetje het
geval is, voert hij toch vol
doende houtsnijdende argu
menten aan om zijn pessi
misme aardig geloofwaardig
te maken.
Als vertrekpunt wordt de
spanning tussen individu en
gemeenschap, die steeds aan
wezig is - in welke cultuur
dan ook - door de auteur ge
toetst aan de Frans-Duitse
tegenstellingen zoals die zich
in de 18e en 19e eeuw filoso
fisch ontwikkeld hebben. De
strijdvraag is of de natie een
volksaard of een verdrag is;
Volksgeist of Contrat Social;
de collectieve ziel tegenover
de vrijwillige, op individuele
beslissing gebasseerde, sa
menwerking. Dat zijn geen
vrijblijvende theorieën; ze
hebben verstrekkende gevol
gen gehad; bijvoorbeeld bij
het ontstaan van het Duitse
nazisme.
Als reactie op deze ontaar
ding streven in 1945 de op
richters van de Unesco na dat
geen enkele staat de kans
krijgt de gordijnen rond zijn
bevolking te kunnen dicht
trekken of 'haar stelselmatig
indoctrineren met enkele
starre, benepen ideeën'. De
De domme Volksgeist is de laatste tijd in Nederland ook weer aardig op gang aan het komen met Oranje-hysterieën
(zoals bij het voetbal), het weer spelen van het Wilhelmus als dagsluiting op de tv etc. FOTO ANP
onafhankelijkheid van de
mens als individu wordt
daarbij geaccentueerd. Welke
mens Lévi-Strauss zet
daarbij kritische kantteke
ningen, als hij zegt in zijn, in
opdracht van de Unesco ge
schreven 'Race et histoire',
dat de Unesco deze mens be
paalt vanuit een Westerse ar
rogantie. Die is bezig het lo
pende dekolonialiseringspro-
ces in te ruilen voor een
nieuwe vorm van kolonialisa-
tie.
De filosofie van de Verlich
ting werkt zodanig door bij de
Westerlingen dat zij menen
een bijzondere missie te heb
ben: het plebs tot beschaving
brengen naar het 'goddelijke
beeld' van de westerse intel
lectueel Dit Europese natio
nalisme heeft fnuikend ge
werkt op de meeste bevrij
dingsbewegingen in de Derde
Wereld, aldus Finkelkraut.
Deze hebben daardoor voor
keur gegeven aan de culturele
identiteit - moderne vertaling
voor Volksgeist - boven het
idee van het 'eeuwenoud ver
bond'. De Unesco lijdt ook
aan het euvel van de klamme
en gezwollen kreten over een
universele gezindheid, waar
bij het woord 'cultuur wordt
gebruikt als humanistische
vlag voor het verdelen van de
mensheid in collectieve enti-
titeiten die onverkomenlijk
en onwrikbaar zijn'... Een im
perialistisch idee.
Het antwoord Een multicul
turele samenleving? Nieuwe
paradoxen dienen zich aan.
Maakt een multiculturele sa
menleving communiceren
niet onmogelijk Finkelkraut
meent: „De reactie 'wij zijn
gewoon één van de vele cultu
ren' is een capitulatie. De
voorvechters van het naast
elkaar leven der culturen
vernietigen nauwgezet de
geest van de Oude Wereld in
hun zorg haar nu eindelijk
een gastvrij te maken; de
enige aantrekkingskracht die
Europa dan nog rest is zijn
welvaart."
In onze individualistische
maatschappij, als een ver
bond van onafhankelijke per
sonen, bestaan nog steeds rij
ken en armen, heren en
knechten, maar - en dat is op
zichzelf een revolutionair
verschijnsel - er bestaat niet
langer van nature een ver
schil tussen hen, aldus de
auteur. Het begrip Volksgeist
wil echter aan 'dat schandaal'
een einde maken. Deze
domme Volksgeist is de laat
ste tijd in Nederland ook
weer aardig op gang aan het
komen met Oranje-hyste
rieën (zoals bij het voetbal),
het weer spelen van het Wil
helmus als dagsluiting op de
tv etc. 'God is dood, maar de
Volksgeist is groot'...! Toch
heeft het Europese individu
ten koste van zijn cultuur één
voor één al zijn vrijheden
veroverd, concludeert hij.
Maar het begrip 'vrijheid'
wordt daarbij onvoldoende
gedefinieerd, want het is een
zeer relatief begrip.
In zijn slotconclusies zegt
Finkielkraut dat de postmo
derne deelnemer aan onze
maatschappij niet met die
vrijheid weet om te gaan. Als
de postmoderne beeldende
kunstenaar is hij een eclecti-
cist die alles op één hoop
veegt en naar believen de
meest uiteenlopende bevlie
gingen combineert. „Zij zijn
niet de hoeders van de be
staande tradities, maar de
consumenten ervan." Dit
driftig nihilisme in het post
moderne denken nivelleert
Shakespaere met laarzen, een
stripverhaal met Nabokov,
een voetbalwedstrijd met
