V.S. Naipaul is nu mild en wijs ^REEDv°E] Afrika gezien door zwart en wit 'Stompzinnigheid triomfeert' Amerikaans toopt BJ Ma AMSTERDAMSE DE STEM EXTRA ZATERDAG 13 AUGUSTUS 1988 T49 ittKTEM FINANCIËN/E Jaargetijden ashington/chi- :ago (RTR/krf) - goederentermij n- arkt in Chicago zal de Amende dagen scherp •eageren op de jongste lombere prognoses van e Amerikaanse rege- "ing omtrent de graan- igst van dit jaar, al- graandeskundigen Chicago. Kolonie b! 78 Titels INDRUKWEKKENDE BOEKEN VAN LEWIS NKOSI EN JOESOEFIDRIS Ballingschap Over, niet door Witmannen Niet zwichten Reactie SOMBERE CONCLUSIES VAN CTJLTUUR-FILOSOOF ALAIN FINKIELKRAUT Paradoxen rijzc v-. K-jJgt !«<-*• Door Henk Egbers V.S. NAIPAUL heeft de laatste tijd de wind nogal eens van voren gehad. Zowel de inhoudelijkheid van zijn boeken als zijn optreden naar buiten wekten soms weerstand. Zijn nieuwe roman 'Het raadsel van de aankomst' (The enigma of Arrival 1987; vertaling C. v.d. Broek) bevat niet alleen een prachtig, autobiogra fische gekleurd, verhaal over de hang naar vol maakte harmonie en het onherroepelijk tegenstre vende verval, maar is ook een zeer innemend ge schrift. Een milde, wijze Naipaul. Het leven is, met al zijn hardheid, een magisch mys terie, waarop we via ritue len vat proberen te krijgen. Naipaul denkt in dit boek veel aan zijn voorouders die uit India naar Trinidad wa ren gekomen als contractar beiders of nog eerder door de Fransen uit Pondicherry naar Port of Spain werden overgebracht. Deze geschie denis heeft zijn volk veran derd en de rituelen van het hindoeïsme aangetast. „Nu waren we allemaal aangeraakt door het geldToch ontdekt hij bij de dood van zijn zus 'het le ven van de mens als het ware mysterie' en de be hoefte om met nieuwe ritue len dat te gedenken en een plaats te geven in je bestaan. Uit die behoefte is dit boek geboren. „Ik had jarenlang nage dacht over een boek als 'Het raadsel van de aankomst'. De mediterraine inval die ik kort na mijn aankomst in de vallei had gekregen - het verhaal van de reiziger de vreemde stad, het geleefde leven - was in de loop der jaren anders geworden. De pure fantasie en de achter grond van de antieke wereld had ik laten vallen. Het ver haal was iets persoonlijks geworden: mijn eigen reis, de reis van de schrijver, de schrijver die bepaald wordt door de ontdekkingen in zijn schrijven, door zijn eigen manier van kijken en niet zozeer door zijn persoonlijke wederwaardigheden, een reis waarbij schrijver en man aan het begin geschei den werden en in een tweede leven, vlak voor het einde van het verhaal, weer bij elkaar kwamen." Het raadsel van de aan komst is het verhaal over de ouder wordende Naipaul zelf, die wonend op een En gels landgoed dat bezig is ten onder te gaan, vertelt hoe hij schrijver werd en als mens vecht met het hante ren van de jaargetijden in eigen leven; met het omgaan met illusies. Het parkachtige landschap dat zowel met be trekking tot zijn bewoners als zijn begroeing betere tij den heeft gekend, worden door Naipaul betrokken in zijn bespiegelende reacties op de optredende verande ringen. In aanzet is daarbij 'De tuin van Jack' uitgangs- ie droogte in de graange- ieden in de Verenigde itaten heeft de graanoogst itig aangetast. Deze maakte het Ameri- :aanse ministerie van ndbouw in haar jongste ,aandelijkse oogstramin- bekend dat de oogst an mais, de belangrijkste aansoort van de VS„ zal tkomen op 4,48 miljard, punt; model voor het tradi 'ushel (van ruim 25 kg), 37 tionele landleven dat dm irocent minder dan de de stad overruled dreigt ogst van vorig jaar. worden. Hij moet, als d gebeurt, al zijn gedacht over Jack en zijn greep i )e droogte, die als de ergste het land relativeren. Stop an de afgelopen vijftig jaar - rordt gezien, heeft er ook voor ezorgd dat de oogst van soja- henge, de bekende oudecii tusplaats met de omrii gende grafheuvels, ligts; bolisch heel nabij. T# krijgt hij zijn 'zenuwen de vreemdeling' - de schiedenis India/Trinï die hij met zich meedroeg in deze omgeving tot ren. bonen 1976. er vai bushe cent Mais vooral ders. De sterke Amer nen g inflati in de is nie' jetuni landei bleme graan kleine wacht Zuida De volger kleine wordt wevoc 35,36 vermi ton ee een De mi tembe 40,64 genov septei De Van onze verslaggever EN-LEUR - Het Etten-Leurse ordt overgenomen. De Amerikaar ij, het concern Baker Hughes, do n Varco International Inc., ever 'erenigde Staten. Machinery in Etten-Leur briceert en verkoopt olie- jorgereedschappen. Bij het het fantaseren." Hij raakt^drijf werken 133 mensen, de war bij zijn sta erwacht wordt dat de over schrijver te worden. „Do «ne geen grote veranderin- dat koloniale Hindoe-ik bij het bedrijf in Etten- verbergen onder de schr ïur tot gevolg zal hebben, verspersoonlijkheid die nastreefde, bracht ik mezi „Deze ontwikkeling zal op en mijn materiaal vt irte termijn niet leiden tot schade toe." >n vergroting van de werkge- Geleidelijk aan vindt genheid in Etten-Leur, maar een nieuwe identified iedt wel goede perspectieven plaats tussen zijn schrijve Jor de toekomst", laat direc- schap en zijn mens-zijn. D ;ur R. de Vries weten, proces wordt mogelijk dol De naam van de firma gaat zijn nieuwe referentie-waarschijnlijk veranderen in Binnen dit kader vei Naipaul over zijn koi naar Engeland om te si ren, maar om dan op de ste plaats te ontdekken je in een kolonie leeft droombeelden over het li der beloften (i.c. Engel; „Ik verloor er de gave wikk< techn boors ste le cesvo lijke maak oliebc geeri ideale geziei dat I heeft. der: het landgoed, zijn huij baas en diens persi (vechtend met de restant van een verleden), niei bewoners uit de stad mensen in het dorp. Telki koppelt hij terug naar nidad en zijn jeugd. „Voor mij - als bew( van een kolonie en schrijver - zat het verli farco BJ Oiltools. Het verko lende concern Baker Hughes pudt een dikke vinger in de ap. Als gevolg van de over- ame wordt Baker Hughes een an de belangrijkste aandeel-, ouders in Varco International. BJ Machinery wordt volgens 'recteur De Vries beschouwd De Volge Edzes FNV zover den b hebfcx bedri; wereldmarktleider op het ibied van conventionele olie- vol schaamtegevoelens •prgereedschappen. Het be- gekwetstheden. Maar i "ijf de produkten in 62 landen, schrijver kon ik mezelf to Varco International Inc. nen om die onder ogen >udt zich bezig met het ont zien. Ja, ze gingen zelf i mijn onderwerpen bet ren." Maar hij blijft a kwetsbaar voelen als takken en de bomen. In auteur Alans, die in «roos herstel buurt rondzwerft, herki hij ten dele zichzelf. Een 'STERDAM (ANP) - Op het Beursplein teraire benadering van pi lmen de belangrijkste aandelen vrijdag blemen dekt deze zo tegel ddwat ln,harstel van de af Het lanripned zelf Ui de af9eloPen da9en- Wal1 n g f f*1 waa donderdag goed overeind ge- therapie. De man die opi ven en kennelijk gaf dat de beleggers landgoed het vermolm er wat moed. De beurs opende bij een hout wegkapt laat Naipi la9ere dollar toch een weinig hoger een Duitser zijn d de lo°P van de ochtend werd gelei- nik had geleefd met I 9k aa"wat aan de koersen toege- besef van verandering; 1 da9 nioesten de belangrijk- die voortdurend aam* openi"9 geacht; ik had een were De stemmingsindex sta 0.6 punt ho- beweging gezien, ik had op 96,3 en bij die bescheiden stijging menselijk bestaan gezien i worden aangetekend dat die zich niet een reeks levenscyclus.' fral voordeed. Iets meer dan de helft die elkaar ontmoeten. M de aandelen verliet de markt op een nu kon ik zo'n filosofis®^ oers dan donderdag. De omzet in -'en van meer dan een half miljard n was voor een vrijdag niet echt UP de obligatiemarkt bleef het erg sen" 2a' wein'9 veranderin9 In de 'Oninklijke Olie, met Akzo het meest andelde fonds op een levendige optie- s, leek zich wat te herstellen na de die donderdag volgde op tegenval- artaalcij,ers' maar 9a' uiteinde- hm .ï9 een dubbeltia prijs. Unilever T'de Publicatie van de halfjaarcij- maandag in het vooruitzicht drie dub- l«s duurder op 113,30. KLM liet re- g houdend met het ex-dividend een e'denst;jging zien. Ook Hoogovens, Philips lieten een licht herstel houding niet opbreni bekent hij als op het niet alleen dat lam' aangetast wordt maar zijn eigen bestaan door te. Tenslotte bekend „We waren de nachtmi ontvlucht, maar we kor nergens anders heen." paul schreef een prai boek, waarvan de di knap in elkaar schuiven i de taal een boeiende s] kracht heeft. Het is een dat je al lezend mogelijk wuster in het leven li staan. V.S. Naipaul: Het ra; van de aankomst'. UitgJ Arbeiderspers, prijs 4M |ng t h moest, ook als rekening genouden met het ex-dividend, dui- tag, terwijl ABN en NMB wat wis- iker ~n.nen- Stork, Centrale Suiker, i-kN„. cades' Pakhoed en Wol- r werden wat hoger gewaar- i vf„r'htio"Müller kwam f 1.30 in her- Lvi i .donderda9 opgelopen verlies. Eaa H der'andse Papier, die don- hti„ loc,, al hooggespannen ver- l, 9en va" de halfjaarwinst bleek te Fenen, won 3,10 op 168,60. Ook Gelder, Berghuizer Papier en se Papier werden hoger gewaar- ANP-C algemee alg.-lofc internat industrie scheep/ banken verzeker handel cbs obl.i rend. st; waarvar waarvai waarv.5 rend, bn rend, bar Hoofd AEG0N Ahoid Akzo A.B.N. Alrenta j Amev Amro-B; Ass. R'd Bols Borsumi. Bührm.T C.S.M.ct Dordtsct Elsevier Fokkerc Gist-Bro Heineker Hoogove Hunter I Int.Mulle KLM Kon.Ned Kon. Olië Nat. Ned N.M.B. Neditoycf Nijv. Cat Océ-v.d. Pakhoed Philips Robeco Rodamcc Rolinco Rorento Stork Vf Unilever Ver.Bezil V0C Wessane Wolt Klu Binnei Aalberts ACF-Holi Ahrendt Door Henk Egbers HOEWEL literatuur uit de zogeheten Derde Wereld een steeds grotere sprei ding vindt, omdat ook steeds meer uitgevers auteurs uit deze gebieden in hun fonds gan voeren, is het ongetwijfeld groeiende publiek daarvoor toch nog te klein om van een ver diende belangstelling te kunnen spreken. In Afrika, Azië en Latijns-Amerika is de kwaliteit van de litera tuur vaak zo indringend, dat je je soms bijna schaamt voor datgene wat hier onder die noemer uit gegeven wordt. Gepionierd op dit gebied heeft ongetwijfeld de NOVIB - dat is ook haar taak - met haar Derde Spreker Serie. Het is nu 12,5 jaar geleden dat deze organisa tie begon met het uitgeven van teksten uit Afrika, Azië en La tijns-Amerika. Het waren niet steeds literaire normen die de keuze van de redactie bepaal den. Ook politieke opvattingen hadden hun invloed bij het wel en niet uitgeven. Die waren een van de oorzaken dat bijvoor beeld Indonesië slecht verte genwoordigd is in de serie. Li terair gezien is er nog wel eens een tekst onder de maat. Maar dit laatste is minder erg, want hier mag best eens het doel de middelen heiligen. Inmiddels zijn er 78 titels ver schenen. Er is nu een promotie bundel samengesteld met frag menten uit de 34 meest ge waardeerde romans uit de se rie. 'Onverkend gebied' is de sprekende titel. De aanschaf prijs is bijzonder laag. Het be treft fragmenten uit de litera tuur van Afrika, Azië en La- tijns-Amerika. Zeker niet uit puttend, maar vanuit de NO- VIB-optie een heel informatief boek. Alleen wordt met dat fragmenteren vaak niet meer duidelijk wat de teneur van het boek was waaruit een deeltje werd genomen. Latijns-Amerika is onder meer vertegenwoordigd door Arguedas (Peru), Cabezas (Ni caragua), Benedetti (Uruguay) en Carvalho-Neto (Ecuador). Voor Azië staan onder meer: Poyk en Toer (Indonesië), Sio- nil José (Filipijnen), Öz (Tur kije), Ahmad (Maleisië) en Bo- tan (Thailand). Voor Afrika: Ousmane (Senegal), La Guma (Zuid-Afrika), Shoekri (Ma rokko), Soyinka (Nigeria) en Head (Botswana). Achter in deze aanbevolen bundel zijn van alle schrijvers korte en goede karakteristieken opge nomen. En om dan twee echte boe ken uit deze serie te noemen, die de laatste tijd verschenen: een uit Zuid-Afrika, namelijk 'Paringsvlucht' door Lewis Nkosi en een uit Noord-Afrika (i.c. Egypte), 'Het taboe' door Joesoef Idris. Lewis Nkosi (1936) is een van de belangrijkste Zuidafrikaanse auteurs in ballingschap. Hij studeerde in Amerika en is nu werkzaam in Zambia. Sedert 1960 is hij weg uit zijn geboor teland; hetgeen hem tevens wat vervreemd heeft van het actuele Zuid-Afrika. Maar eenmaal de Apartheid aan den lijve ervaren, kun je er eeuwig over blij ven schrij ven. In Paringsvlucht vertelt hij over een zwarte man in zij n do dencel. Ophanging wacht hem omdat hij met een witte vrouw naar bed ging, na haar ontmoet te hebben op een strand waar van de toegang alleen voor witte mensen geoorloofd is. In die cel wordt hij door een wes terse psychiater geanalyseerd; of anders: het zwarte ras wordt vanuit de westerse arrogantie gedetermineerd. De zwarte man analyseert zijn eigen ge voelens om met verwondering vast te stellen dat emotionali teit niet kleurgevoelig is. De witten in Zuid-Afrika voeren in de rechtzaak tegen hem een ceremonieel op, waarin alle vooroordelen tegen het zwarte ras, de mythologie der apart heid - met op de achtergrond Boeremusik - hun onherroepe lijke beloop krijgen. Een knap geschreven roman, die in 1986 de MacMillan Pen Prize kreeg. Die andere Zuidafrikaanse auteur, die allang in Nederland zijn vluchtadres kreeg, Vernie February, schreef er een ver helderend nawoord bij. De Egyptenaar Joesoef Idris (1927) is zelf een roman. Hij is Lewis Nkosi (1936) is een van de belangrijkste Zuidafri kaanse auteurs in ballingschap. een zeer politiek geëngageerd man, die tegen koning Faroek, de Britse bezetting en Nasser kritisch optrad en herhaalde lijk in de gevangenis kwam. Aanvankelijk werkzaam als arts schakelde hij over op een leven als schrijver en politiek activist. Hij schreef korte ver halen, romans, toneelstukken, essays, journalistiek werk etc. 'Het taboe' verscheen al in 1959 en was de eerste roman die aandacht vraagt voor de situa tie van de migranten of de bin nenlandse gastarbeiders in Egypte. Het boek is herhaalde lijk (gereviseerd) herdrukt. Er werd een film van gemaakt, 'De zonde', die in 1979 in Am sterdam werd gedraaid tijdens een festival met Arabische films. Zijn boeken doen het in ternationaal. De inhoud van de roman verschilt eigenlijk niet zoveel van de sociale situatie in Ne derland een honderd jaar gele den. Het gaat om seizoenarbei ders in de Nijldelta tijdens de katoenoogst. De autochtone be volking kijkt met minachting neer op deze 'allochtonen'. Dat wordt nog erger als er een kin derlijkje, een baby die pas na geboorte om het leven is ge bracht, wordt gevonden. Dat moet van dat werkende uit schot zijn! Toch is er onrust on der de inheemsen; tot in de ho gere sociale klassen toe. Welke vrouw zou dat gedaan hebben? Het moet iemand van de sei zoenarbeiders zijn. Maar je weet maar nooit. Als blijkt dat het inderdaad zo is, gaat er een zucht van verlichting door het volkje, maar tegelijk komt alle sociale ellende boven die ver bonden is met deze daad en die zeker uitlopers heeft naar de 'onschuldigen'. Idris schrijft in dringend knap. Los van alle moraliteit is het een ook een goede roman. Genoemde boeken komen wat tegemoet aan het bezwaar dat er wel veel boeken bestaan over Indonesië, Zuidafrika of Suriname bijvoorbeeld, maar weinig of geen boeken vanuit die landen geschreven; wel boeken geschreven door kolo nialen maar niet door de geko- lonialiseerden zelf. Daarin komt in toenemende mate ver andering. Er ontstaat een nieuw soort literatuur op dat gebied; geschreven door man nen en vrouwen uit de gelede ren van de voormalige koloni sators. Werden die oude kolo nisators begeleid door missio narissen en zendelingen, die onder de banier van de christe lijke beschaving de heidense negers e.d. uitleverden aan het kapitalisme van de koloniale waren, de verdreven kolonisa tors leverde een nieuw geslacht van niet meer bijbels maar wel sociaal bewogen ontwikke lingswerkers, die met de beste bedoelingen te maken kreeg met de autochtone neo-koloni- sators of naïeve westerlingen. Een bundel die een mooi beeld geeft van deze overgangsfase draagt de titel 'Afrika in spie gelbeeld'. De samenstellers en mede-auteurs, Wim van Bins- bergen en Martin Doornbos, zijn zichzelf bewust van deze merkwaardige situatie. Het is op de eerste plaats geen literair opgezette bundel. De bijdragen komen van an tropologen, politicologen, pro jectmedewerkers e.d. die bij de Afrikaanse werkelijkheid zijn betrokken. Het zijn subjectieve reacties die boven hun rappor tages aan instanties uitstijgen en zo meer emotioneel gekleurd zijn. Ieder doet dat op zijn ma nier: door zo eenvoudig moge lijk te vertellen; door van erva ringen literatuur proberen te maken; door te dichten. Zo be vat het boek enkele gedichten van Helène Passtoors, die in 1982 anoniem werden aangebo den maar niet werden gepubli ceerd. Nu zijn er redenen van een andere orde om ze wel, met naam, af te drukken. Dat ty peert een beetje de inhoud. Je ontmoet in dit boek bij voorbeeld auteurs die schrijven over hun onderzoek in de Soe dan of over een uitspitten van het volksgeloof bij de Noord- afrikaanse boeren; over de nieuwe deskundigen in Zanzi bar, 'geschiedenisland van ha remcultuur en kruidnagelen', waar de scribent nu bier uit Breda vindt. Indrukwekkend is het verslag van een onderzoek naar het Nkoja Meisjesfeest (initiatieritus), door Van Bins- bergen. Vernie February, de Amsterdamse Zuidafrikaan- balling, schrijft over Creolen en Hollanders op een discuta bele manier etc. Het boek bevat talrijke bijdragen, die informe ren, prikkelen of ontroeren en zelden vervelen. De moeite waard. Literair zijn wel de verhalen van Norman Rush: 'Witman nen' (Whites, New York 1986). De zes verhalen, die heel mooi geschreven zijn, illustreren een mentaliteit. Ze gaan over het gedrag van witte mensen in zwarte streken anno-nü. Het kolonialisme is over, maar de koloniale geest van drie eeu wen is nog lang niet overwon nen. Botswana. De aloude hege monie van de Boeren. De lucht uit Zuidafrika waait over. Een zwarte regering zoekt haar weg. Goedwillende witmannen lopen in de weg; helpen en sommigen zoeken een nieuwe houding; anderen zijn er alleen om te overleven, zoals die Amerikaan die ten onder dreigt te gaan aan de blaffende tropi sche honden. En Frank wordt op een humoristische wijze verleid door een schone uit het land. Maar de vrijwilliger bij 'een of andere Nederlandse godsdienstige club', die de ze denmeester uithangt, bekoopt dat met zijn dood. 'In 1978 ver koos God me uit als dief', zo be gint het roerende verhaal van een wees uit Botswana die, met behulp van goedige witte naza ten van een ijverig koloniaal verleden, het gaat redden. De onderwerpen zijn nauwelijks het noemen waard, maar de subtiele manier van schrijven brengt een sfeer over die iets voelbaar maken van een Afrika in ontwikkeling; de witmannen ten spijt. Het boek werd bekroond met The Ame rican Book Award 1986. Onverkend gebied - NO VIB/AMBO/NCOS - 10 Lewis Knosi: Paringsvlucht - AMBO/NOVIB-ƒ25 Joesoef Idris: Het taboe - AMBO/NOVIB-27.50 Wim van Bindsbergen/Mar- tin Doornbos: Afrika in spie gelbeeld - uitg. In de Knip- scheer-f 32.50 Norman Rush: Witmannen - uitg. Amber - 27.50. ballet, een videoclip met Ver di. „Het is niet langer zo dat de cultuur met de grote C van zijn gewijde karakter wordt ontdaan en omlaaggehaald naar het niveau van de dage lijkse handeling, sport, moede en vrijetijdsbesteding, maar het wraakzuchtige of maso chistische opslokken van het culturele (het geestesleven) door het cultuurlij ke (het da gelijks bestaan) wordt ver vangen door een soort opge wekte vaagheid waarin alle cultuurhandelingen op één lijn worden gesteld met de grootste scheppingen van de mensheid." Toch wil Finkielkraut niet zwichten voor een nostalgi sche klaagzang over gouden tijden waarin de meesterwer ken voor het opscheppen la gen. Het probleem, zeg hij, is ernstiger: de kunstwerken bestaan wel, maar aangezien de grens tussen cultuur en amusement is vervaagd, is er geen plaats meer waar zij thuishoren; ze zweven in de ruimte zonder referentieka der voor zijne majesteit de consument. Alles wordt amusement en show. De stompzinnigheid triomfeert over het denken. Het succes van paus Johannes Paulus is het gevolg van zijn optreden in stadions e.d. niet van de werkelijke inhoud van zijn woorden. Hij gedraagt zich als de supersterren, die de massa verblinden... De non-verbale helft heeft de overwinning behaald, de vi deo-clip heeft gewonnen van het gesprek; de samenleving is 'eindelijk adolescent ge worden'. En al heeft zij dan de slachtoffers van de hon gersnood niet weten te hel pen, zij heeft in elk geval tij dens de concerten voor Ethio pië haar internationale volks lied ontdekt 'We are the world, we are the children'. Finkielkraut vecht tegen een stompzinnige nivellering van de rationale cultuur ter- wille van een non-verbaal consumentendom. De vraag is of een herstel van een belans mogelijk is tussen die twee- spalt in de mens, zonder oude tegenstellingen tussen indi vidu en Volksgeist, tussen culturen en rassen, tussen arm en rijk, status en gede priveerd-zijn weer aan te punten. Het lijkt op een circu- lus viciosus. Maar spannend is het wel. Als dit boek. Alain Finkielkraut: 'De on dergang van het denken'. Uitg. Contact. Door Henk Egbers „JUIST nu de techniek, via de tv en de computer, in staat lijkt alle kennis bij iedereen thuis te brengen wordt de cultuur vernie tigd door de logica van de consumptie." Dat is een van de sombere slotconcu- clusies van Alain Finkiel kraut in zijn boek 'De on dergang van het denken' (La défaite de la pensée - uitg. Gallimard 1987). Onze hedendaagse cultuurop vatting levert een wereld met leeghoofden en fana tici op, meent hij. Alain probeert wortels bloot te leggen van een cultuur, die we in Nederland het best kunnen karakteriseren als een 'Veronica-cultuur'; een video-cultuur van nieuwe analphabeten waarin alles wat jong en enerverend heet te zijn de dienst uitmaakt. Een cultuur gebaseerd op pu- bliciteitswaarde en niet op in houdelijkheid. Cultuur en kunst is datgene wat geld en publiciteit oplevert. Deze te neur beschrijving alléén doet geen recht aan Finkielkraut, omdat je dan kunt denken dat hij enkel een onheilsprofeert is, die kretologie verkoopt. Hoewel, naar mijn gevoel dat hier en dar wel een beetje het geval is, voert hij toch vol doende houtsnijdende argu menten aan om zijn pessi misme aardig geloofwaardig te maken. Als vertrekpunt wordt de spanning tussen individu en gemeenschap, die steeds aan wezig is - in welke cultuur dan ook - door de auteur ge toetst aan de Frans-Duitse tegenstellingen zoals die zich in de 18e en 19e eeuw filoso fisch ontwikkeld hebben. De strijdvraag is of de natie een volksaard of een verdrag is; Volksgeist of Contrat Social; de collectieve ziel tegenover de vrijwillige, op individuele beslissing gebasseerde, sa menwerking. Dat zijn geen vrijblijvende theorieën; ze hebben verstrekkende gevol gen gehad; bijvoorbeeld bij het ontstaan van het Duitse nazisme. Als reactie op deze ontaar ding streven in 1945 de op richters van de Unesco na dat geen enkele staat de kans krijgt de gordijnen rond zijn bevolking te kunnen dicht trekken of 'haar stelselmatig indoctrineren met enkele starre, benepen ideeën'. De De domme Volksgeist is de laatste tijd in Nederland ook weer aardig op gang aan het komen met Oranje-hysterieën (zoals bij het voetbal), het weer spelen van het Wilhelmus als dagsluiting op de tv etc. FOTO ANP onafhankelijkheid van de mens als individu wordt daarbij geaccentueerd. Welke mens Lévi-Strauss zet daarbij kritische kantteke ningen, als hij zegt in zijn, in opdracht van de Unesco ge schreven 'Race et histoire', dat de Unesco deze mens be paalt vanuit een Westerse ar rogantie. Die is bezig het lo pende dekolonialiseringspro- ces in te ruilen voor een nieuwe vorm van kolonialisa- tie. De filosofie van de Verlich ting werkt zodanig door bij de Westerlingen dat zij menen een bijzondere missie te heb ben: het plebs tot beschaving brengen naar het 'goddelijke beeld' van de westerse intel lectueel Dit Europese natio nalisme heeft fnuikend ge werkt op de meeste bevrij dingsbewegingen in de Derde Wereld, aldus Finkelkraut. Deze hebben daardoor voor keur gegeven aan de culturele identiteit - moderne vertaling voor Volksgeist - boven het idee van het 'eeuwenoud ver bond'. De Unesco lijdt ook aan het euvel van de klamme en gezwollen kreten over een universele gezindheid, waar bij het woord 'cultuur wordt gebruikt als humanistische vlag voor het verdelen van de mensheid in collectieve enti- titeiten die onverkomenlijk en onwrikbaar zijn'... Een im perialistisch idee. Het antwoord Een multicul turele samenleving? Nieuwe paradoxen dienen zich aan. Maakt een multiculturele sa menleving communiceren niet onmogelijk Finkelkraut meent: „De reactie 'wij zijn gewoon één van de vele cultu ren' is een capitulatie. De voorvechters van het naast elkaar leven der culturen vernietigen nauwgezet de geest van de Oude Wereld in hun zorg haar nu eindelijk een gastvrij te maken; de enige aantrekkingskracht die Europa dan nog rest is zijn welvaart." In onze individualistische maatschappij, als een ver bond van onafhankelijke per sonen, bestaan nog steeds rij ken en armen, heren en knechten, maar - en dat is op zichzelf een revolutionair verschijnsel - er bestaat niet langer van nature een ver schil tussen hen, aldus de auteur. Het begrip Volksgeist wil echter aan 'dat schandaal' een einde maken. Deze domme Volksgeist is de laat ste tijd in Nederland ook weer aardig op gang aan het komen met Oranje-hyste rieën (zoals bij het voetbal), het weer spelen van het Wil helmus als dagsluiting op de tv etc. 'God is dood, maar de Volksgeist is groot'...! Toch heeft het Europese individu ten koste van zijn cultuur één voor één al zijn vrijheden veroverd, concludeert hij. Maar het begrip 'vrijheid' wordt daarbij onvoldoende gedefinieerd, want het is een zeer relatief begrip. In zijn slotconclusies zegt Finkielkraut dat de postmo derne deelnemer aan onze maatschappij niet met die vrijheid weet om te gaan. Als de postmoderne beeldende kunstenaar is hij een eclecti- cist die alles op één hoop veegt en naar believen de meest uiteenlopende bevlie gingen combineert. „Zij zijn niet de hoeders van de be staande tradities, maar de consumenten ervan." Dit driftig nihilisme in het post moderne denken nivelleert Shakespaere met laarzen, een stripverhaal met Nabokov, een voetbalwedstrijd met

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 6