DE STEM SOCIAAL-ANARCHIST NU ADVISEUR VAN ZWARTE WEDUWE u DE Sl I M ij groeide op in een sociaal-anar chistisch milieu in Amsterdam. Werd opgeleid in Mos kou tot burgeroorlog-specialist. Daar discussieerde hij met Stalin en kan het nog navertellen. Hij vocht ook nog in Spanje, pleegde verzet tegen de Duitsers en overleefde de concentratiekampen. Verder was hij ook nog betrokken bij de oprichting van PvdA en DS '70. De laatste jaren beweegt Joop Zwart zich in extreem rechtse kringen. Als overlevende van de Nacht- und Nebelkampen heeft hij er zelfs geen bezwaar tegen om op te treden als adviseur van de zwarte weduwe, mevrouw Rost van Tonningen. Onruststoker Gouden Jongeren ZATERDAGj 7 ME11988! Radek Spanje Duitsers opgeleid Oranienburg SD-tolk Veilig Nog niet rijp Door Emlle Calon Wat Russen, Spanjaarden, Duitsers en al zijn andere politieke tegenstanders niet lukte, hebben de Nederlandse 'anti-fas cisten' wel voor elkaar gekregen. Joop Zwart (75) is een gebroken man. In en kele maanden tijd is hij 30 kilo afgeval len. „Alleen lullen, dat gaat nog wel. De rest gaat zo moeilijk". Hij heeft Nederland verlaten en woont nu in Londen. Een keer in de maand, als zijn gezondheid het tenminste toelaat, gaat hij naar Vlissingen en verkeert dan onder zijn politieke vrienden. Hij is uit zijn woning in Arnhem ge jaagd door de aanhoudende terreur van „zogenaamde anti-fascisten", nadat hij optrad als woordvoerder van mevrouw Rost van Tonningen. „'Spreek ik met de weduwe Zwart' kreeg mijn vrouw te horen als ze de tele foon opnam. En dat waren nog de vrien delijkste-'uitlatingen. Anoniem natuur lijk. Er zijn stenen door mijn ruiten ge gooid, zelfs eenmaal een brandbom. Mijn auto is zwaar beschadigd. Uitein- déhjk besloten we Nederland te verlaten maar de verhuizing heeft mij geen goed gedaan". Ondanks zijn hekel aan alles wat riekt naar links, heeft hij toch heimwee naar de oude communistische tijd, de tijd van Herman Gorter en David Wijnkoop. „Ik blijf in de grond van mijn hart een oude communist", beweert de man die van zichzelf zegt dat hij zich momenteel be weegt in extreem-rechtse kringen. Evenals zijn vrienden Jacques de Kadt, Frans Goedhart en Geert van Oorschot behoort Joop Zwart tot dat groepje vooroorlogse socialisten bij wie de politieke slinger niet stil is blijven hangen. Bij Joop Zwart is de slinger ech ter wel het verst doorgeslagen. Hij werd actief communist in een tijd dat dat nog zeer grote risico's met zich mee bracht. Nu beweegt hij zich in extreem rechtse kringen in een tijd dat dat beslist niet algemeen geaccepteerd is. „Ach, ik ben een oude onruststoker". Zwart ziet nu overal de communisti sche sluipgang. Via blaadjes als 'Bal- goyer' en 'De Uitkijk' waarschuwt hij voor het linkse gevaar. Hij hekelt figuren als Vara-commentator Karei Roskam, Andree van Es (PSP), Paul Rosenmöller (FNV) en Felix Meurders. Die laatste heeft volgens 'Balgoyer' alle steun toege zegd aan de autonomen. „Vergeet niet. Ik ken de communisten. Ik weet hoe ze werken". En inderdaad. Hij weet van nabij hoe de communistische beweging werkt. Na dat hij op zijn 13e lid wordt van de Com munistische Jeugdbond zorgt de secreta ris van deze bond, Daan Goulooze, er voor dat hij een jaar later, in 1928, komt te werken bij de Tribune, het blad van de Communistische Partij Holland. Gou looze, officieel secretaris van de Commu nistische Jeugdbond, is tevens een be langrijk lid van de Komintern, de Com munistische Internationale. Zwart krijgt van hem de opdracht een allround gra fisch vakman te worden. Hij moet zelf standig een pamflet kunnen schrijven, redigeren, opmaken en drukken. „De Partij dacht, en denkt, ver voor uit. Dat hebben de communisten voor op alle anderen. Gewone politici rekenen maximaal vier jaar vooruit, maar de communisten veel en veel verder. Ze gaan er van uit dat ze op den duur de wereld overheersen en het is niet zo erg als dat pas over 50 jaar is". Tijdens zijn Tribune-tijd onderscheidt Joop Zwart zich en na een jaar stuurt Goulooze hem naar Moskou, naar de KIM-school. Daar krijgt hij een oplei ding tot burgeroorlog-specialist. Hij leert niet alleen theorie, maar leert ook bom men maken, machinegeweren bedienen, tanks besturen en papieren vervalsen. „Op die school zat de bloem van de in ternationale communistische jeugd, de zogenaamde Gouden Jongeren. Wij zou den de toekomstige fakkeldragers van de beweging worden en zeer veel van mijn studiegenoten hebben ook allerlei be langrijke posten bekleed". Zwart krijgt les van bekende professo ren, onder andere Nicolai Boecharin die in '37 op last van Stalin zou worden geë- xucuteerd en onlangs pas is gerehabili teerd. Tijdens een partijcongres wordt Boecharin aangevallen door een afge vaardigde. Zwart en enkele andere KIM- studenten protesteren tegen de „onte rechte aanval". Aangezien ze een be schermde positie hebben, „wij waren tenslotte de Gouden Jongeren", krijgen ze te horen dat ze zich tot Stalin moeten wenden. Stalin luistert naar Zwart en zijn drie medeleerlingen en na een korte discussie belooft hij dat hij Boecharin in bescherming zal nemen. Het viertal keert tevreden terug naar school, maar groot is de teleurstelling als ze vervolgens horen dat Stalin Boecharin juist fel heeft aan gevallen. Mede door Stalins woordbreuk gaat Joop Zwart twijfelen aan het communis tisch systeem dat hij voorheen als ideaal Vergeet niet. Ik ken de communisten. Ik weet hoe ze werken". „Ach, Ik ben een oude onruststoker". - foto's willem mieras Joop Zwart, een extremist beschouwde. „Maar er waren nog andere zaken die mijn ogen openden. Zo kwam ik er al snel achter dat het schoólperso- neel het erg slecht had, dat ze Veel min der en slechter te eten kregen dan wij". Zwart merkt ook dat allerlei belang rijke buitenlandse communistische gas ten op bezoek in Moskou zich vaak on beschoft en hooghartig gedragen. „Ernst Thalmann, de voorzitter destijds van de Duitse communistische partij, vertelde dat hij met een prinses naar bed ging in ruil voor een blikje gecondenseerde melk. Toen ontdekte ik dat de grootheid van allerlei personen maar fictie was". Bovendien merken de Kim-scholieren dat ten behoeve van hen treincoupés worden leeggeranseld. „Heel eenvoudig. Als wij wilden reizen werd er een coupé leeggeslagen. Een niet echt communisti sche daad, zou ik zo zeggen. Ook als wij naar de film wilden, bleek er altijd plaats te zijn in de bioscoop. Zelfs als we na de aanvangstijd binnen kwamen. In het be gin viel ons dat niet op, maar op den duur merk je dat er vreemde dingen ge beuren". De schoolleiding merkt dat Zwart en zijn drie kamergenoten steeds kritischer wor den. Om die reden besluit de partij dat ze maar eens onder handen genomen moeten worden door Karl Radek. In die tijd is Radek commentator bij Izwestija en lid van het presidium van de Komin tern. „Hij was een van de topmensen van de partij en een specialist op het gebied van propaganda. Hij moest ons bijscho len, maar in plaats van ons de rechte lijn bij te brengen, vertelde hij de feitelijke achtergronden van de communistische internationale, het gekonkel en gekuip. Zo bekeerde hij ons tot het Trotskisme. Hij gaf ons wel het advies de school af te maken en geen moeilijkheden te veroor zaken. En zeker niet al te veel kritische vragen te stellen. Als we later weer in eigen land zouden zijn, moesten we ons langzaam uit de partij werken, maar niet zo dat ze ons als verraders zouden be schouwen". Joop Zwart volgt de raad van Radek op en terug in Nederland lukt het hem na enige tijd geroyeerd te worden. „Niet direct beginnen te zeiken over de grote lijnen, maar kritiek hebben op kleine zaakjes". Daan Goulooze is zeer teleurgesteld in Zwart maar laat hem toch niet vallen. Hij zorgt ervoor dat Zwart aan de slag kan als freelance-journalist. In die tijd begint Zwart te schrijven onder fictieve namen. „Het is niet belangrijk wie iets schrijft, maar wat er geschreven wordt. Jaren later zou hij als redacteur van Ac cent deze vorm van journalistiek tot grote hoogte voeren. Onder een groot aantal schuilnamen zou hij verhalen schrijven uit allerlei exotische oorden. Zwart sluit zich na de breuk met de Communistische Jeugdbond aan bij de Revolutionair Socialistische Partij van Henk Sneevliet. Na enige tijd wordt hij echter ook uit deze partij gegooid. Zwart is te eigenzinnig om zich te houden aan parti jrichtlijnen en zal nog valeer in con flict komen met besturen van partijen. Het is ook niet de laatste maal dat hij ge royeerd wordt. Als in Spanje de burgeroorlog uitbreekt, besluit Zwart dat hij daar eens moet gaan kijken. Hij meldt zich bij de schrij ver Jef Last die een wervingsbureau van de communisten leidt. Last krijgt van de partij echter te horen dat Zwart niet te vertrouwen is. „Last wilde mij wel hel pen, maar ja, het mocht niet, het hij we ten". Zwart gaat niet bij de pakken neerzit ten en vertrekt op eigen gelegenheid. In Spanje sluit hij zich aan bij de anarchis ten. „Niet bij de Internationale Brigade, want de communisten hadden daar de leiding en die vertrouwde ik niet. Te veel mensen wisten dat ik gebroken had met de partij en die kennis kon nadelig voor mijn gezondheid zijn", zegt hij lachend. Hij werkt zich in korte tijd op tot ko lonel. „Dat was niet zo moeilijk. Ik had tenslotte een militaire training achter de rug en dat konden maar weinig anarchis ten zeggen. Militair gesproken was onze strijd weinig glorieus. In twee jaar tijd veroverden we 22 dorpen maar verloren er 48". Zwart besluit Spanje te verlaten als hij een overval van de communisten op de staf van zijn divisie overleeft. „De latere Joegoslavische machthebber Tito leidde die overval. Aan het eind van de burger oorlog moest je als anarchist of trotskist meer uitkijken voor de communisten dan voor de troepen van Franco". Terug in Nederland gaat Zwart weer schrijven en zet tevens een drukkerijtje op. Via allerlei pamfletten waarschuwt hij tegen het gevaar van de communisten en de fascisten. „Wat de communisten konden doen, wist ik uit ervaring en via contacten met Duitse vluchtelingen kwam ik er achter wat er in Duitsland gebeurde. Het werd mij al snel duidelijk dat er een oorlog op komst was. In linkse kringen lag ik er echter helemaal uit door mijn geschrijf. Pas na de onderteke ning van het niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en Rusland in 1939 moesten velen erkennen dat communisten en fas cisten toch wel iets gemeenschappelijks hadden". Tijdens zijn tijd in Moskou had hij al iets gemerkt van dat gemeenschappeüjke. In een kroeg ontdekte hij toen een groepje Duitse officieren. „Ik wist toen niet wat ze daar deden, maar tijdens de oorlog ontdekte ik dat een flink deel van het Duitse kader een opleiding had genoten in Rusland". „In 1923 hebben namelijk Karei Ra dek en de toenmalige opperbevelhebber van de Reichswehr Hans van Seeckt een mondelinge afspraak gemaakt. Ze kwa men overeen dat 50.000 Duitse officieren een training in Rusland konden krijgen om zo het vredesverdrag van Versailles te omzeilen. Ze werden opgeleid in de wapensectoren die voor de Duitsers ver boden waren. Dat wil zeggen zware artil lerie, tanks en luchtmacht. Dat hebben ze tussen 1924 en 1934 kunnen doen. Er is geen contract, want dat was de kracht van Radek. Hij wist dat een op schrift gestelde overeenkomst vroeg of laat uit zou komen. Ik weet niet of ze dat getal van 50.000 gehaald heben. Maar tien jaar lang heeft het gefunctioneerd", al dus Zwart. In de geschiedkundige naslagwerken is inderdaad te vinden dat er Duitse offi cieren een 'geheime' opleiding hebben gehad in Rusland. Het getal van 50.000 is echter nergens te vinden en historici gaan er van uit dat het er maximaal zo'n 5000 zijn geweest. In de meidagen van 1940 wordt Zwart enkele dagen na de Duitse invasie opge pakt, maar hij weet te ontsnappen. Om welke reden de Duitsers hem moesten hebben weet hij nog steeds niet, „maar vast niet om mij een lintje te geven". Hij duikt onder en begint allerlei brie ven te vervalsen om die vervolgens te verspreiden. „Op die manier probeerde ik het moreel van de Duitsers te onder graven en valse geruchten te versprei den". Hij ergerde zich destijds aan al die Ne derlanders die onderdoken om op die manier niet in Duitsland te hoeven wer ken. „Het gros van de onderduikers had niets van de Duitsers te vrezen maar ze bezorgden het verzet wel handen vol werk. Nu moest het vooral voor onder duikadressen en voedselbonnen zorgen. Als al die onderduikers gewoon naar Duitsland waren gegaan en af en toe wat sabotage hadden gepleegd, dan hadden ze de bezetters veel meer last bezorgd dan door ergens in Friesland in een hooischuur te kruipen". Het lukt Zwart nog een tweede keer aan de Duitsers te onsnappen, maar eind '41 krijgen ze hem weer te pakken. Nu zor gen ze ervoor dat ontsnappen niet meer mogelijk is. Na een zeer hardhandig ver hoor belandt hij uiteindelijk in het con centratiekamp Oranienburg-Sachsen- hausen. „Daar kwam ik juni '42 aan en stortte na vijf dagen al in. Mijn kamera den brachten mij naar de ziekenboeg maar ik was nog te kort in het kamp om ziek te zijn. Ik werd dus uit de zieken boeg gegooid en lag in mijn barak te cre peren". Zwart wordt echter ontdekt door de Oostenrijker Frits Bauer, een schoolka meraad uit Moskou. Bauer zit al vanaf '39 in het kamp en heeft daar een be langrijke positie veroverd. Hij zorgt er voor dat Zwart in het hospitaal terecht komt en geeft hem de opdracht tegen iedereen te zeggen dat hij het weer in orde gemaakt heeft met de partij. „Dat was nodig omdat de communisten er voor konden zorgen dat je de kampen overleefde. Partijmensen zaten op alle belangrijke posities in de concentratie kampen. Ze slaagden er zelfs in om be langrijke mensen over te plaatsen naar veihge kampen". „Het hele communistische systeem draaide tijdens de oorlog door en Bauei wilde mij in het systeem opnemen. II moest echter beloven geen vluchtpogin gen te ondernemen want anders zou hel systeem gevaar lopen". Zwart had me nigmaal de kans om te ontsnappen, hij kwam zelfs in werkcommando's terecht die ongecontroleerd in Berlijn werkten. Op die manier kon hij lichamelijk goed herstellen. Bauer zorgt er na een paar maanden voor dat Zwart als tolk terecht komt bij het kampsecretariaat van de Sicherheids Dienst (SD). „Ik registreerde de binnen komende gevangen". Al snel maakt hij zich onmisbaar voor zijn Duitse com mandant en krijgt zodoende steeds meet invloed. En daar maakt hij gebruik van, Zo kan hij heel wat levens redden door personen die op de executielijsten staan, een andere 'veihge' naam te geven. Een van de personen die hij zo redt is Daan Goulooze. „Maar dat was nog moeilijk want hij wilde totaal geen andere naam Dat zag hij als een soort verraad. Ik heb hem zowat moeten dwingen om mee te werken. Hij stond op de dodenlijst en al leen met een andere naam kon hij de dans ontspringen". Zwart heeft het betrekkelijk goed in het kamp. Hij hoeft niet op het appel verschijnen en kan in zijn eigen kan toortje slapen. De communisten vertrou wen hem weer en zijn SD-chef is tevre den over hem. Terwijl hij zo goed en zo kwaad als het gaat probeert de oorlog door te komen arriveert begin '44 een groot aantal leden van het Nationaal Comité in Oranien burg. Het staat onder leiding van Kooi Vorrink en het vertegenwoordigt de oude politieke partijen, de RKSP, CHU ARP, SDAP, liberale Staatspartij en de Vrijzinnig Democraten. Alle partijen met uitzondering van uiterst links en uiterst rechts. Een jaar eerder is het Comité al opge pakt en de leden worden behandeld als gijzelaars. Ze verblijven eerst in St.-Nfr chielsgestel maar worden vervolgens op de trein gezet omdat de invasie er zit aan te komen. Vorrink kent Zwart als een lastig8 schreeuwer die de AJC-bijeenkomstffl vaak verstoord heeft. Hij schrikt dan ook als hij hem ziet, maar later worden grote vrienden. Na de binnenkomst van de leden van M Nationaal Comité zorgt Zwart ervoot dat ze 'veihge' baantjes krijgen en nodig1 ze ook vaak uit in zijn barak. Een verve rn LEES VERDER OP VOLGENDE PAGINA Als een fantoom een ver verl stond plotseüng remy Murphy voor de deur was vroeger stressmanage f^n multinational in °rk. Hij moest voorkc "at overspannen werkne °ver de rooie gingen. Dat een voomame taak, allee omdat stress het Amerika ednjfsleven 800 miljoen j?n per dag kost. De bron 't alarmerende cijfer is N week, dat een omslagar. 311 het fenomeen heeft gev m VERVOLG VAN VORIG lende bijkomstigheid is i SS'ers vaak in Zwarts bar medewerkers van Zwart iS lijk pornografische geschil SS'ers uittypen waarmee goede zaken doen op de r genotmiddelen. Dat ziet zitten. Niet dat hij iets he nografie, hij wil echter n keer op keer 'zijn' kantoo komt. Om die reden stopt doorslagen tussen de post I mandant, die na ontdekk huid vol schelt. Hij wijst ei hij als gevangene de SS ni| ren. Dat ziet de commanc hij verbiedt vervolgens de nog een voet in de kantoc ten. „Moet je nagaan", zen met een hoog lachje. „Het boden om in hun eigen ka te betreden". Zwart maakt handig ge verbod en belegt nu nog vergaderingen met de voor den van het comité. Zowa middag komen Zwart, Ko Klaas Torenstra (SDAP), (Liberale Staatspartij), Jai Victor Rutgers (ARP), J (CHU) en Tim Verschuu elkaar. „Na D-day leefdi soort roes. Binnen korte ti en Nederland bevrijd zijn den gingen we ons bezig h vraag hoe het land geregee den". De Oranienburggroep t toekomstige kabinet moet den van de eigen groep. Op in de andere kampen pree wordt. Telders mag dus pr Vorrink vice-premier en hi het beheer over Onderwij;! ting, Schouten Financiën, tie, Ringers Wederopbou] Sociale Zaken én Joop Z cretaris onder Telders. „W handige jongen en kon v len". Van Kleffens zal als Londense kabinet een plaa: geringstafel krijgen. Hij Oranienburggroep buitenlij De groep besluit op een v£ middagen dat Nederland ding niet rijp is voor een dt mihtair gezag zal flink wat lijke macht moeten uitoef komen moet worden dat tijen er opnieuw „zo'n p maken. Een aantal maatreg zetters, zoals de arbeidsdit beidsfront in plaats van de den, ziet het comité ook we; Zwart is momenteel de van de Oranienburggroep ven is. Controle van de juit woorden is dan ook onmog Tijdens een van de laat; sten in Zwarts barak, werd besloten om direct mi een nationaal front in heli pen. De naam was vlug getj lands Herstel. Vanaf dat Zwart zich in voor Neerlai tot op de dag van vandaa de beginselpunten van d voeren.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 30