DE STEM
SOCIAAL-ANARCHIST
NU ADVISEUR VAN
ZWARTE WEDUWE
u
DE Sl
I
M ij groeide op in een sociaal-anar
chistisch milieu in Amsterdam. Werd opgeleid in Mos
kou tot burgeroorlog-specialist. Daar discussieerde hij
met Stalin en kan het nog navertellen. Hij vocht ook
nog in Spanje, pleegde verzet tegen de Duitsers en
overleefde de concentratiekampen. Verder was hij ook
nog betrokken bij de oprichting van PvdA en DS '70.
De laatste jaren beweegt Joop Zwart zich in extreem
rechtse kringen. Als overlevende van de Nacht- und
Nebelkampen heeft hij er zelfs geen bezwaar tegen
om op te treden als adviseur van de zwarte weduwe,
mevrouw Rost van Tonningen.
Onruststoker
Gouden Jongeren
ZATERDAGj
7 ME11988!
Radek
Spanje
Duitsers opgeleid
Oranienburg
SD-tolk
Veilig
Nog niet rijp
Door Emlle Calon
Wat Russen, Spanjaarden, Duitsers en al
zijn andere politieke tegenstanders niet
lukte, hebben de Nederlandse 'anti-fas
cisten' wel voor elkaar gekregen. Joop
Zwart (75) is een gebroken man. In en
kele maanden tijd is hij 30 kilo afgeval
len. „Alleen lullen, dat gaat nog wel. De
rest gaat zo moeilijk".
Hij heeft Nederland verlaten en woont
nu in Londen. Een keer in de maand, als
zijn gezondheid het tenminste toelaat,
gaat hij naar Vlissingen en verkeert dan
onder zijn politieke vrienden.
Hij is uit zijn woning in Arnhem ge
jaagd door de aanhoudende terreur van
„zogenaamde anti-fascisten", nadat hij
optrad als woordvoerder van mevrouw
Rost van Tonningen.
„'Spreek ik met de weduwe Zwart'
kreeg mijn vrouw te horen als ze de tele
foon opnam. En dat waren nog de vrien
delijkste-'uitlatingen. Anoniem natuur
lijk. Er zijn stenen door mijn ruiten ge
gooid, zelfs eenmaal een brandbom.
Mijn auto is zwaar beschadigd. Uitein-
déhjk besloten we Nederland te verlaten
maar de verhuizing heeft mij geen goed
gedaan".
Ondanks zijn hekel aan alles wat riekt
naar links, heeft hij toch heimwee naar
de oude communistische tijd, de tijd van
Herman Gorter en David Wijnkoop. „Ik
blijf in de grond van mijn hart een oude
communist", beweert de man die van
zichzelf zegt dat hij zich momenteel be
weegt in extreem-rechtse kringen.
Evenals zijn vrienden Jacques de
Kadt, Frans Goedhart en Geert van
Oorschot behoort Joop Zwart tot dat
groepje vooroorlogse socialisten bij wie
de politieke slinger niet stil is blijven
hangen. Bij Joop Zwart is de slinger ech
ter wel het verst doorgeslagen.
Hij werd actief communist in een tijd dat
dat nog zeer grote risico's met zich mee
bracht. Nu beweegt hij zich in extreem
rechtse kringen in een tijd dat dat beslist
niet algemeen geaccepteerd is. „Ach, ik
ben een oude onruststoker".
Zwart ziet nu overal de communisti
sche sluipgang. Via blaadjes als 'Bal-
goyer' en 'De Uitkijk' waarschuwt hij
voor het linkse gevaar. Hij hekelt figuren
als Vara-commentator Karei Roskam,
Andree van Es (PSP), Paul Rosenmöller
(FNV) en Felix Meurders. Die laatste
heeft volgens 'Balgoyer' alle steun toege
zegd aan de autonomen. „Vergeet niet.
Ik ken de communisten. Ik weet hoe ze
werken".
En inderdaad. Hij weet van nabij hoe
de communistische beweging werkt. Na
dat hij op zijn 13e lid wordt van de Com
munistische Jeugdbond zorgt de secreta
ris van deze bond, Daan Goulooze, er
voor dat hij een jaar later, in 1928, komt
te werken bij de Tribune, het blad van de
Communistische Partij Holland. Gou
looze, officieel secretaris van de Commu
nistische Jeugdbond, is tevens een be
langrijk lid van de Komintern, de Com
munistische Internationale. Zwart krijgt
van hem de opdracht een allround gra
fisch vakman te worden. Hij moet zelf
standig een pamflet kunnen schrijven,
redigeren, opmaken en drukken.
„De Partij dacht, en denkt, ver voor
uit. Dat hebben de communisten voor
op alle anderen. Gewone politici rekenen
maximaal vier jaar vooruit, maar de
communisten veel en veel verder. Ze
gaan er van uit dat ze op den duur de
wereld overheersen en het is niet zo erg
als dat pas over 50 jaar is".
Tijdens zijn Tribune-tijd onderscheidt
Joop Zwart zich en na een jaar stuurt
Goulooze hem naar Moskou, naar de
KIM-school. Daar krijgt hij een oplei
ding tot burgeroorlog-specialist. Hij leert
niet alleen theorie, maar leert ook bom
men maken, machinegeweren bedienen,
tanks besturen en papieren vervalsen.
„Op die school zat de bloem van de in
ternationale communistische jeugd, de
zogenaamde Gouden Jongeren. Wij zou
den de toekomstige fakkeldragers van de
beweging worden en zeer veel van mijn
studiegenoten hebben ook allerlei be
langrijke posten bekleed".
Zwart krijgt les van bekende professo
ren, onder andere Nicolai Boecharin die
in '37 op last van Stalin zou worden geë-
xucuteerd en onlangs pas is gerehabili
teerd. Tijdens een partijcongres wordt
Boecharin aangevallen door een afge
vaardigde. Zwart en enkele andere KIM-
studenten protesteren tegen de „onte
rechte aanval". Aangezien ze een be
schermde positie hebben, „wij waren
tenslotte de Gouden Jongeren", krijgen
ze te horen dat ze zich tot Stalin moeten
wenden. Stalin luistert naar Zwart en
zijn drie medeleerlingen en na een korte
discussie belooft hij dat hij Boecharin in
bescherming zal nemen. Het viertal keert
tevreden terug naar school, maar groot is
de teleurstelling als ze vervolgens horen
dat Stalin Boecharin juist fel heeft aan
gevallen.
Mede door Stalins woordbreuk gaat
Joop Zwart twijfelen aan het communis
tisch systeem dat hij voorheen als ideaal
Vergeet niet. Ik ken de communisten. Ik weet hoe ze werken".
„Ach, Ik ben een oude onruststoker". - foto's willem mieras
Joop Zwart, een extremist
beschouwde. „Maar er waren nog andere
zaken die mijn ogen openden. Zo kwam
ik er al snel achter dat het schoólperso-
neel het erg slecht had, dat ze Veel min
der en slechter te eten kregen dan wij".
Zwart merkt ook dat allerlei belang
rijke buitenlandse communistische gas
ten op bezoek in Moskou zich vaak on
beschoft en hooghartig gedragen. „Ernst
Thalmann, de voorzitter destijds van de
Duitse communistische partij, vertelde
dat hij met een prinses naar bed ging in
ruil voor een blikje gecondenseerde
melk. Toen ontdekte ik dat de grootheid
van allerlei personen maar fictie was".
Bovendien merken de Kim-scholieren
dat ten behoeve van hen treincoupés
worden leeggeranseld. „Heel eenvoudig.
Als wij wilden reizen werd er een coupé
leeggeslagen. Een niet echt communisti
sche daad, zou ik zo zeggen. Ook als wij
naar de film wilden, bleek er altijd plaats
te zijn in de bioscoop. Zelfs als we na de
aanvangstijd binnen kwamen. In het be
gin viel ons dat niet op, maar op den
duur merk je dat er vreemde dingen ge
beuren".
De schoolleiding merkt dat Zwart en zijn
drie kamergenoten steeds kritischer wor
den. Om die reden besluit de partij dat
ze maar eens onder handen genomen
moeten worden door Karl Radek. In die
tijd is Radek commentator bij Izwestija
en lid van het presidium van de Komin
tern. „Hij was een van de topmensen van
de partij en een specialist op het gebied
van propaganda. Hij moest ons bijscho
len, maar in plaats van ons de rechte lijn
bij te brengen, vertelde hij de feitelijke
achtergronden van de communistische
internationale, het gekonkel en gekuip.
Zo bekeerde hij ons tot het Trotskisme.
Hij gaf ons wel het advies de school af te
maken en geen moeilijkheden te veroor
zaken. En zeker niet al te veel kritische
vragen te stellen. Als we later weer in
eigen land zouden zijn, moesten we ons
langzaam uit de partij werken, maar niet
zo dat ze ons als verraders zouden be
schouwen".
Joop Zwart volgt de raad van Radek
op en terug in Nederland lukt het hem
na enige tijd geroyeerd te worden. „Niet
direct beginnen te zeiken over de grote
lijnen, maar kritiek hebben op kleine
zaakjes".
Daan Goulooze is zeer teleurgesteld in
Zwart maar laat hem toch niet vallen.
Hij zorgt ervoor dat Zwart aan de slag
kan als freelance-journalist. In die tijd
begint Zwart te schrijven onder fictieve
namen. „Het is niet belangrijk wie iets
schrijft, maar wat er geschreven wordt.
Jaren later zou hij als redacteur van Ac
cent deze vorm van journalistiek tot
grote hoogte voeren. Onder een groot
aantal schuilnamen zou hij verhalen
schrijven uit allerlei exotische oorden.
Zwart sluit zich na de breuk met de
Communistische Jeugdbond aan bij de
Revolutionair Socialistische Partij van
Henk Sneevliet. Na enige tijd wordt hij
echter ook uit deze partij gegooid. Zwart
is te eigenzinnig om zich te houden aan
parti jrichtlijnen en zal nog valeer in con
flict komen met besturen van partijen.
Het is ook niet de laatste maal dat hij ge
royeerd wordt.
Als in Spanje de burgeroorlog uitbreekt,
besluit Zwart dat hij daar eens moet
gaan kijken. Hij meldt zich bij de schrij
ver Jef Last die een wervingsbureau van
de communisten leidt. Last krijgt van de
partij echter te horen dat Zwart niet te
vertrouwen is. „Last wilde mij wel hel
pen, maar ja, het mocht niet, het hij we
ten".
Zwart gaat niet bij de pakken neerzit
ten en vertrekt op eigen gelegenheid. In
Spanje sluit hij zich aan bij de anarchis
ten. „Niet bij de Internationale Brigade,
want de communisten hadden daar de
leiding en die vertrouwde ik niet. Te veel
mensen wisten dat ik gebroken had met
de partij en die kennis kon nadelig voor
mijn gezondheid zijn", zegt hij lachend.
Hij werkt zich in korte tijd op tot ko
lonel. „Dat was niet zo moeilijk. Ik had
tenslotte een militaire training achter de
rug en dat konden maar weinig anarchis
ten zeggen. Militair gesproken was onze
strijd weinig glorieus. In twee jaar tijd
veroverden we 22 dorpen maar verloren
er 48".
Zwart besluit Spanje te verlaten als hij
een overval van de communisten op de
staf van zijn divisie overleeft. „De latere
Joegoslavische machthebber Tito leidde
die overval. Aan het eind van de burger
oorlog moest je als anarchist of trotskist
meer uitkijken voor de communisten dan
voor de troepen van Franco".
Terug in Nederland gaat Zwart weer
schrijven en zet tevens een drukkerijtje
op. Via allerlei pamfletten waarschuwt
hij tegen het gevaar van de communisten
en de fascisten. „Wat de communisten
konden doen, wist ik uit ervaring en via
contacten met Duitse vluchtelingen
kwam ik er achter wat er in Duitsland
gebeurde. Het werd mij al snel duidelijk
dat er een oorlog op komst was. In linkse
kringen lag ik er echter helemaal uit
door mijn geschrijf. Pas na de onderteke
ning van het niet-aanvalsverdrag tussen
Duitsland en Rusland in 1939 moesten
velen erkennen dat communisten en fas
cisten toch wel iets gemeenschappelijks
hadden".
Tijdens zijn tijd in Moskou had hij al iets
gemerkt van dat gemeenschappeüjke. In
een kroeg ontdekte hij toen een groepje
Duitse officieren. „Ik wist toen niet wat
ze daar deden, maar tijdens de oorlog
ontdekte ik dat een flink deel van het
Duitse kader een opleiding had genoten
in Rusland".
„In 1923 hebben namelijk Karei Ra
dek en de toenmalige opperbevelhebber
van de Reichswehr Hans van Seeckt een
mondelinge afspraak gemaakt. Ze kwa
men overeen dat 50.000 Duitse officieren
een training in Rusland konden krijgen
om zo het vredesverdrag van Versailles
te omzeilen. Ze werden opgeleid in de
wapensectoren die voor de Duitsers ver
boden waren. Dat wil zeggen zware artil
lerie, tanks en luchtmacht. Dat hebben
ze tussen 1924 en 1934 kunnen doen. Er
is geen contract, want dat was de kracht
van Radek. Hij wist dat een op schrift
gestelde overeenkomst vroeg of laat uit
zou komen. Ik weet niet of ze dat getal
van 50.000 gehaald heben. Maar tien
jaar lang heeft het gefunctioneerd", al
dus Zwart.
In de geschiedkundige naslagwerken is
inderdaad te vinden dat er Duitse offi
cieren een 'geheime' opleiding hebben
gehad in Rusland. Het getal van 50.000
is echter nergens te vinden en historici
gaan er van uit dat het er maximaal zo'n
5000 zijn geweest.
In de meidagen van 1940 wordt Zwart
enkele dagen na de Duitse invasie opge
pakt, maar hij weet te ontsnappen. Om
welke reden de Duitsers hem moesten
hebben weet hij nog steeds niet, „maar
vast niet om mij een lintje te geven".
Hij duikt onder en begint allerlei brie
ven te vervalsen om die vervolgens te
verspreiden. „Op die manier probeerde
ik het moreel van de Duitsers te onder
graven en valse geruchten te versprei
den".
Hij ergerde zich destijds aan al die Ne
derlanders die onderdoken om op die
manier niet in Duitsland te hoeven wer
ken. „Het gros van de onderduikers had
niets van de Duitsers te vrezen maar ze
bezorgden het verzet wel handen vol
werk. Nu moest het vooral voor onder
duikadressen en voedselbonnen zorgen.
Als al die onderduikers gewoon naar
Duitsland waren gegaan en af en toe wat
sabotage hadden gepleegd, dan hadden
ze de bezetters veel meer last bezorgd
dan door ergens in Friesland in een
hooischuur te kruipen".
Het lukt Zwart nog een tweede keer aan
de Duitsers te onsnappen, maar eind '41
krijgen ze hem weer te pakken. Nu zor
gen ze ervoor dat ontsnappen niet meer
mogelijk is. Na een zeer hardhandig ver
hoor belandt hij uiteindelijk in het con
centratiekamp Oranienburg-Sachsen-
hausen. „Daar kwam ik juni '42 aan en
stortte na vijf dagen al in. Mijn kamera
den brachten mij naar de ziekenboeg
maar ik was nog te kort in het kamp om
ziek te zijn. Ik werd dus uit de zieken
boeg gegooid en lag in mijn barak te cre
peren".
Zwart wordt echter ontdekt door de
Oostenrijker Frits Bauer, een schoolka
meraad uit Moskou. Bauer zit al vanaf
'39 in het kamp en heeft daar een be
langrijke positie veroverd. Hij zorgt er
voor dat Zwart in het hospitaal terecht
komt en geeft hem de opdracht tegen
iedereen te zeggen dat hij het weer in
orde gemaakt heeft met de partij. „Dat
was nodig omdat de communisten er
voor konden zorgen dat je de kampen
overleefde. Partijmensen zaten op alle
belangrijke posities in de concentratie
kampen. Ze slaagden er zelfs in om be
langrijke mensen over te plaatsen naar
veihge kampen".
„Het hele communistische systeem
draaide tijdens de oorlog door en Bauei
wilde mij in het systeem opnemen. II
moest echter beloven geen vluchtpogin
gen te ondernemen want anders zou hel
systeem gevaar lopen". Zwart had me
nigmaal de kans om te ontsnappen, hij
kwam zelfs in werkcommando's terecht
die ongecontroleerd in Berlijn werkten.
Op die manier kon hij lichamelijk goed
herstellen.
Bauer zorgt er na een paar maanden
voor dat Zwart als tolk terecht komt bij
het kampsecretariaat van de Sicherheids
Dienst (SD). „Ik registreerde de binnen
komende gevangen". Al snel maakt hij
zich onmisbaar voor zijn Duitse com
mandant en krijgt zodoende steeds meet
invloed. En daar maakt hij gebruik van,
Zo kan hij heel wat levens redden door
personen die op de executielijsten staan,
een andere 'veihge' naam te geven. Een
van de personen die hij zo redt is Daan
Goulooze. „Maar dat was nog moeilijk
want hij wilde totaal geen andere naam
Dat zag hij als een soort verraad. Ik heb
hem zowat moeten dwingen om mee te
werken. Hij stond op de dodenlijst en al
leen met een andere naam kon hij de
dans ontspringen".
Zwart heeft het betrekkelijk goed in
het kamp. Hij hoeft niet op het appel
verschijnen en kan in zijn eigen kan
toortje slapen. De communisten vertrou
wen hem weer en zijn SD-chef is tevre
den over hem.
Terwijl hij zo goed en zo kwaad als het
gaat probeert de oorlog door te komen
arriveert begin '44 een groot aantal leden
van het Nationaal Comité in Oranien
burg. Het staat onder leiding van Kooi
Vorrink en het vertegenwoordigt de
oude politieke partijen, de RKSP, CHU
ARP, SDAP, liberale Staatspartij en de
Vrijzinnig Democraten. Alle partijen
met uitzondering van uiterst links en
uiterst rechts.
Een jaar eerder is het Comité al opge
pakt en de leden worden behandeld als
gijzelaars. Ze verblijven eerst in St.-Nfr
chielsgestel maar worden vervolgens op
de trein gezet omdat de invasie er zit aan
te komen.
Vorrink kent Zwart als een lastig8
schreeuwer die de AJC-bijeenkomstffl
vaak verstoord heeft. Hij schrikt dan ook
als hij hem ziet, maar later worden
grote vrienden.
Na de binnenkomst van de leden van M
Nationaal Comité zorgt Zwart ervoot
dat ze 'veihge' baantjes krijgen en nodig1
ze ook vaak uit in zijn barak. Een verve
rn LEES VERDER OP
VOLGENDE PAGINA
Als een fantoom
een ver verl
stond plotseüng
remy Murphy voor de deur
was vroeger stressmanage
f^n multinational in
°rk. Hij moest voorkc
"at overspannen werkne
°ver de rooie gingen. Dat
een voomame taak, allee
omdat stress het Amerika
ednjfsleven 800 miljoen
j?n per dag kost. De bron
't alarmerende cijfer is N
week, dat een omslagar.
311 het fenomeen heeft gev
m VERVOLG VAN VORIG
lende bijkomstigheid is i
SS'ers vaak in Zwarts bar
medewerkers van Zwart iS
lijk pornografische geschil
SS'ers uittypen waarmee
goede zaken doen op de r
genotmiddelen. Dat ziet
zitten. Niet dat hij iets he
nografie, hij wil echter n
keer op keer 'zijn' kantoo
komt. Om die reden stopt
doorslagen tussen de post I
mandant, die na ontdekk
huid vol schelt. Hij wijst ei
hij als gevangene de SS ni|
ren. Dat ziet de commanc
hij verbiedt vervolgens de
nog een voet in de kantoc
ten. „Moet je nagaan", zen
met een hoog lachje. „Het
boden om in hun eigen ka
te betreden".
Zwart maakt handig ge
verbod en belegt nu nog
vergaderingen met de voor
den van het comité. Zowa
middag komen Zwart, Ko
Klaas Torenstra (SDAP),
(Liberale Staatspartij), Jai
Victor Rutgers (ARP), J
(CHU) en Tim Verschuu
elkaar. „Na D-day leefdi
soort roes. Binnen korte ti
en Nederland bevrijd zijn
den gingen we ons bezig h
vraag hoe het land geregee
den".
De Oranienburggroep t
toekomstige kabinet moet
den van de eigen groep. Op
in de andere kampen pree
wordt. Telders mag dus pr
Vorrink vice-premier en hi
het beheer over Onderwij;!
ting, Schouten Financiën,
tie, Ringers Wederopbou]
Sociale Zaken én Joop Z
cretaris onder Telders. „W
handige jongen en kon v
len". Van Kleffens zal als
Londense kabinet een plaa:
geringstafel krijgen. Hij
Oranienburggroep buitenlij
De groep besluit op een v£
middagen dat Nederland
ding niet rijp is voor een dt
mihtair gezag zal flink wat
lijke macht moeten uitoef
komen moet worden dat
tijen er opnieuw „zo'n p
maken. Een aantal maatreg
zetters, zoals de arbeidsdit
beidsfront in plaats van de
den, ziet het comité ook we;
Zwart is momenteel de
van de Oranienburggroep
ven is. Controle van de juit
woorden is dan ook onmog
Tijdens een van de laat;
sten in Zwarts barak,
werd besloten om direct mi
een nationaal front in heli
pen. De naam was vlug getj
lands Herstel. Vanaf dat
Zwart zich in voor Neerlai
tot op de dag van vandaa
de beginselpunten van d
voeren.