Charles Spencer Chaplin:
niet langer mild van toon
Jussi Bjoerling (49
jaar) overleden
TEMPO
L
t
Schoonheid uit voorbije
eeuwen op Oude Kunst
en Antiekbeurs te Delft
ONZE PUZZEL
Vijfhonderd
Op de planken
Brievenbussen
genormaliseerd
Graanoogst
zonder
zakken
gaan
naar
elite-paarden
Den Bosch
CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI -
a
n
n
15
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 10 SEPTEMBER 1960
15
Nat. Trekpaardententoonstelling
Humanistich
Geluid
Teleurstelling
Pracht handen
Ha mea-Gelei
Er bestaat een verhaaltje, dat verklaart hoe Charlie Chaplin aan
zijn karakteristieke kostuum kwam. De eerste dag, dat hij in de stu
dio was, moest hij in allerijl een kostuum van een vriend lenen.
Hij kon daarbij niets beters vinden dan een oude
broek, een pandjesjas, een paar afgetrapte schoenen
en de bekende bolhoed. Aldus uitgedost zou hij zijn
carrière begonnen zijn.
Men kan gevoeglijk aannemen, dat de auteur van
dit vertelsel zijn fantasie wat al te zeer de vrije loop
heeft gelaten. In werkelijkheid n.l. is Charles Spen
cer Chaplin slechts geleidelijk veranderd in de we
reldberoemde Charlie.
's Werelds grootste clown werd ge
boren in Londen, op 16 april 1989. Een
plezierige jeugd heeft hij nooit gehad.
Het huwelijk van zijn ouders strandde
Charles stond al vroeg naast zijn moe
der op de planken van het variété om
een centje bij te verdienen. Met ..Fred
Karno's Minstrels", een vaudeville-en
semble, reisde Charles door Frankrijk
en de Verenigde Staten. Zijn filmdebuut
maakte hij in 1913 in de film „Kid's
auto races". Hoewel het aanvankelijk
niet in zijn bedoeling gelegen schijnt te
hebben bij de film te gaan, bezweek
hij voor de hoge gage.
En het duurde niet lang of zijn gage
werd vertienvoudigd, want het gekke
mannetje van de stomme film werd bij
zonder geliefd bij het bioscooppubliek.
De atmosfeer van de Londense achter
buurt, waar hij een groot gedeelte van
zijn jeugd sleet, is altijd in hem blijven
nawerken. Nadat hij in Amerika bin
nen vijf jaar vijftig films op zijn naam
had staan, w.o. meesterstukjes als
„Easy street" en „The Cure", had
hij geld genoeg om een eigen studio
te laten bouwen. Niets stond toen zijn
veelzijdigheid nog in de weg. Van toen
af trad hij op als speler, regisseur
scenario-schrijver, componist, choreo
graaf en producent. De films die volg
den maakten hem onsterfelijk. ..The kid"
„The Pilgrim", „The goldrush", „City
lights", allemaal rolprenten, waarin
Charles, die intussen allang Charlie was,
dichter, filosoof en vooral verdediger
van de verschoppelingen was.
De groei van Chaplins kunst begon
uiteraard onder aan de ladder.
De deftige vagebond uit de eerste
films was niet wars van gooi-en-smijt-
werk, maar allengs verfijnde zijn hu
mor. Al zijn zelfstandige films droe
gen een uitgesproken humanistisch ka
rakter. En dat heeft hem wel eens moei-
li:kheden bezorgd, want de openhartig
heid waarmee hij mistoestanden aan de
kaak durfde steilen, kon lang niet ie
ders goedkeuring wegdragen. Maar het
meesterschap, dat hij iedere keer weer
demonstreerde redde hem. In ,,The kid"',
een van Charlies eerste films, komt
oen moment voor, waarop hij dwalend
door de stegen van een grote stad, een
sigaar gaat opsteken. Staande naast een
vuilnisbak haalt hij een verroeste doos
tevoorschijn, waaruit hij de grootste
van zijn bijeengeraapte peuken zoekt.
Om zijn sigaar aan te steken moet
hij zijn handschoenen uitdoen. Als zijn
sigaar brandt wil hij zijn handschoenen
weer aantrekken, maar een blik op de
vuilnisbak doet hem van gedachten ver
anderen. Hij bekijkt de vodjes langs
alle kanten en werpt ze dan met een
vorstelijk gebaar tussen de rommel.
DAT is Chaplin. Dit moment alleen
al zou voldoende zijn om hem tot mees
ter te maken Een grootmeester dan
nog, die de grandezza van de zwerver,
de triomf van de geest over de stof
voor altijd heeft vastgelegd op de film
strook. Hij hield de wereld een spiegel
voor, maar het was niet leuk om er in
te kijken. Het merkwaardige is, dat
Chapïin, die zonder meer door iedereen
wordt geapprecieerd als een genia,
zich nooit gestoord heeft aan de wet
ten van de film. Juist daarin schuilt
o.a. zijn grootheid. Hij kon het zich ver
oorloven; zijn esprit bracht hem op zo'n
hoog niveau, dat de feilen onbetekenend
volgden ,,The Pilgrim" en „The Gold
rush". De laatste film is ongetwijfeld
een van zijn beste. De scène met de
dansende broodjes is onvergetelijk, even.
als trouwens het fragment, waarin Char
lie geplaagd door een verschrikkelijks
honger een van zijn schoenen opeet
,,The circus" (1228) was Charlies laat
ste zwijgende film. In ,,City lights"
(1931) werd geluid aangewend, hoewel
er van dialoog nog geen sprake was.
Bovendien was deze film in wezen nog
stom, want het geluid vormde nog geen
wezenlijk onderdeel van de conceptie.
Dat kwam pas vijf jaar later met,.Mo
dern Times". Toen hoorden honderdui
zenden voor het eerst Chaplins stem.
Charlie zong een liedje, dat bij nader
inzien alleen uit klanken bleek te be
staan, woorden waren er niet.
Modern Times is een satire op de toe-
nemeftde industrialisatie en de daarmee
gepaard gaande automatisering van de
menselijke betrekkingen. Niet altijd
^®ili
werden.
Na „The kid" waarin de kleine Jac
kie Coogan naast Chaplin beroemd werd-
Chaplin met zijn echtgenote
ladykiller
slaagde Chaplin er in een constante sa
tirische kijk aan te houden. De geluids
film lokte overvloedige dialoog uit, waar
bij Charlie verviel tot een zedenpreken-
de schoolmeester.
..The great dictator" (1940) stelde
Charlie in staat Hitier er flink van
langs te geven. Hij speelde een dubbel
rol Hynkel, de dictator en een joods
kapper, die sprekend op hem leek. Het
kostuum, waarin Charlie beroemd werd
had hij hier reeds afgelegd. Het kapper
tje echter had nog veel weg van de
vroegere Charlie.
Dat was niet meer het geval met
Monsieur Verdoux", een vrouwenver
leider en -moordenaar, die in 1947 tot
stand kwam.
De Chaplin van de ..gags", de grol
lenmaker in het clownkostuum had hier
voorgoed afgedaan. Voor velen werd de
ze film dan ook een grote teleurstel
ling, want ze hadden hem lief gekregen
als de joker uit de slapstick de-gooi-
en-smijt-film wiens doen en laten werd
ingegeven door een hart .vol melancho
lie. Die creatie was voorgoed achter
de rug.
De twee laatste films konden al de
vorige niet doen vergeten. .Limelight'
(1952), noch „A king in New-York'
(1956) konden goedmaken, wat verlo
ren ging, toen Chaplin met ztfn vage-
bonduiterlijk zyn grootste aantrekkelijk
heid aflegde.
vagebond
Charlie Chaplin heet tegenwoordig
weer Charles Spencer Chaplin, want liy
is ernstig geworden, veel te ernstig. De
gebeurtenissen van de laatste jaren
brachten hem tot de rol van moralise
rende orator. Maar langs die weg is
geen come-back mogelijk.
B. v. O.
Het Nederlandse Normalisatie Instituut
heeft een norm gepubliceerd voor brie-
vengleuven en brievenbussen in wonin
gen. Deze norm is opgesteld door een
commissie waarin o.a. de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten, de Nederlandse
Huishoudraad, de PTT, de Nationale Wo
ningraad en het ministerie van Volks
huisvesting en Bouwnijverheid zijn ver
tegenwoordigd.
De norm is een compromis tussen de
eisen die aan een brievenbus moeten
worden gesteld op grond van de toe
neming van het aantal en de afmetingen
van poststukken enerzijds en de noodza
kelijke bescherming van de stukken te
gen inregenen en de bouwkundige moge
lijkheden anderzijds.
Niet alleen de in- en uitwendige afme
tingen zijn in de norm vastgelegd, doch
ook de plaatsing van de gleuf ten opzichte
van het bedieningsniveau.
Verder zijn naast een voorkeurmodel
3 modellen vastgesteld voor die gevallen
waarin plaatsing van 5, 6 of 8 bussen
boven elkaar noodzakelijk is.
,Het ligt in de bedoeling dat voor nieuw
te bouwen woningen met deze norm re
kening wordt gehouden. Aan de Neder
landse gemeenten is dan ook geadviseerd
om in de bouwverordeningen de afme
tingen uit de norm voor te schrijven.
(Advertentie)
Eén opmerkelijke ontwikkeling is dit
jaar in Zeeuwsch-Vlaanderen geconsta
teerd bij de oogst van granen. Combines
brengen het graan niet meer in zakken,
maar in een graantank, waardoor zakken
overbodig zijn geworden.
Vorig jaar waren er nog maar drie
combines met graantank (inhoud ongeveer
1200 tot 1500 kg) in Zeeuwsch-Vlaande-
jren; bij de oogst van dit jaar werden
er al twintig van zulke machines ge
bruikt. Uit de tanks kan het graan met
een op de wagens worden gestort, zodat
men alleen nog maar te maken heeft
met los gestort graan.
Rond vijfhonderd elitedieren uit
de Nederlandse trekpaardfokkerij
zullen op dinsdag 13 en woensdag
14 september a.s. in Brabants
hoofdstad geëxposeerd worden.
Daarmee omvat deze expositie een
enorme keurcollectie, die het re
sultaat zal tonen van een doelbe
wuste en deskundige fokkerij waar
aan een ervaring van vele tien
tallen jaren ten grondslag ligt.
Dinsdag 13 september is de speciale
dag voor de fokkers en de echte ken
ners van het trekpaard. Op deze dag
vinden nl. de keuringen plaats van 30
rubrieken hengsten en merriën. Boven
dien worden dan in de namiddag de
„Fokgroepen" en de ..Merriën met af
stammelingen" geprimeerd.
De tweede dag der tentoonstelling,
woensdag 14 september, vormt door zijn
feestelijk en veelzijdig programma een
bijzonder aantrekkelijk schouwspel voor
iedereen
In de voormiddag van deze dag vindt
o.m. het uitroepen van de Nationale
Kampioenen plaats. In de namiddag vol
gen demonstraties van de hoogst be
kroonde collecties, de kampioenen en
oud-kampioenen, de massale show met
acht-, zestien- en tweeëndertig-spannen
de bekendmaking van de uitslag der
door de 3 Centrale Landbouworganisa
ties uitgeschreven prijsvraag „Wie
wordt kampioen enz.
Tal van bijzondere attracties zullen
verder aan het geheel een feestelijk en
luisterrijk karakter geven, als: het op
treden van plm. 1000 jonge boeren en
boerinnen met een spel van volksdans
en gymnastiek begeleid door de Kring-
Fanfare van de Limburgse Jonge Boe
ren en Tuindersbond; het rijden van
Hongaarse Post met acrobatiek en pi
ramide door de Noord-Oost-Polder en de
welluidende medewerking van hel 120
man tellende korps der Koninklijke har
monie ,,'s-Hertogenbosch".
Advertentie)
(Van onze redacteur)
Wie de oude kunst- en antiek
beurs in Delft bezocht heeft alleen
met het doel zich te verlustigen in
de stijlvolle schoonheid, die deze
verzameling voorwerpen uit voor
bije eeuwen omgeeft, zal zijn hart
ten volle hebben kunnen ophalen.
Maar het kijkgenot wordt aanzien
lijk* verhoogd wanneer men zich
voordoet als potentieel koper.
Dan immers krijgt alles wat u ziet
een diepere dimensie door de geschie
denissen die de antiquairs van alle stuk
ken weten te vertellen. Dan krijgt een
fraai meubel, een kostbaar juweel eens
zoveel aantrekkelijkheid, omdat men
weet dat de stoel uit het boudoir van
keizerin Josephine komt en dat het dia
deem het lieflijke hoofdje van een Fran
se prinses heeft gesierd.
Enorme prijzen
Maar goed, als men niet het risico
wil lopen erg te schrikken van de enor
me prijzen, die worden gevraagd
19.000 gulden voor een sierlijk ingelegd
houten toilettafeltje uit de Franse kei
zertijd is gewoon kan men als lief
hebber van de schoonheid best terecht.
Uitgesproken opvallende stukken zijn
er op deze beurs niet. Of het moest
het mansportret van Rembrandt zijn,
al trekt dat alleen de aandacht door
de naam van de beroemde maker.
Het schilderij is nl. een jeugdwerk dat
nog alle kenmerken van het grote talent
mist.
Is deze Rembrandt dus een lichte te
leurstelling, het grote aantal schilde
rijen op de beurs is op zichzelf al een
In een banketbakkerij kun je ook van alles
meemaken. Een dame schrijft ons, dat ze in
zo'n zaak onder meer werd geconfronteerd
met bestellingen als: „TWEE VAN DIE LAN
GE DROPVRETERS", „FAMILIETOFFEES"
en „EEN BLIKJE LANGE VINGERS, VAN
DIE KORTE".
Het volgende berichtje kan, naar het mij voorkomt,
ook niet helemaal juist zijn: „In de nacht van za
terdag op zondag werd bij X ingebroken. De daders
hebben daarbij enige openstaande deuren openge
rukt en twee hekken uit hun hengsels getrokken."
De man die de volgende advertentie in mijn bus
stopte, vind ik geen verstandige man
....(merk), DE WIJN DIE JE HET WATER IN DE
MOND BRENGT.
En bij het volgende, ook al uit zo'n brochure, krijg
ik de gekste visioenen: „Ook voor heren brengen wij
het mooiste wat denkbaar is. Wollen kinderbad- en
zonnepakjes in aardige kleuren reeds vanaf 4.20."
Deze recensie over een muziekschool-uitvoering vind
ik gewoon wreed: „Alle spelers en alle zang-sterren
kwamen vlot aan hun eind en dat leverde telkens
een gul applaus op."
CHAUFFEUR-MONTEUR, DIE OPGELEID WIL
WORDEN VOOR AMBULANCE-WAGEN, las ik in
een groot vaderlands blad. Lijkt me een moeilijke
training.
En dit schreef een verbouwereerde collega
journalist na een ongeluk: „Het kon degene,
die de aanrijding had veroorzaakt, kennelijk
niets schelen, of de bestuurder van de andere
wagen dood of levend uit de auto zou stap
pen".
Het is liéf dat iemand van zijn dorp houdt, maar
daarom hoef je toch zulke dingen nog niet te schrij
ver. „Jammer, dat men dit dorp zo lichtelijk over
het hoofd ziet; men heeft dat meer met plaatsen, die
(met een beetje fantasie) onder de rook van een
omvangrijke buurvrouw liggen; men is er voorbij
voor men er erg in heeft, of men komt niet zo ver."
Een hoteldirectie adverteerde:
KAMERS, VOORZIEN VAN ALLE MODERN
COMFORT. CENTRALE VERWARMING
WARM EN KOUD.
Wat héb je nou ap.n een koude
Dit zie je ook voor je: „Ja; de bromfiets wordt weer
(dank zij de democratie) op het dak van de kleine
man geschoven."
HOE roep ik uit b(j berichten als het volgende:
„De gewijde spreker gaf op treffende wijze enige
trekken uit het schone leven van St. Jacobus ten
beste".
En „hee bij een bericht als dit:
„Tot in de late avond bleef het druk rondom het
witgepleisterde paleis, waarvan de gordijnen, waarin
zich de koninklijke familie ophield, nog lang open
bleven."
Maar niet-katholieke bladen weten soms ook
van wanten. Kijk maar: „Aan het fraai ver
sierde hoogaltaar droeg het priesterkoor het
H. Misoffer op".
Of dit: Onmiddellijk na het ongeluk werden hem
door een r.-k. priester de sacramenten toegediénd.
Het mocht niet baten. De man overleed enkele ogen
blikken later."
Zeer opvallend is dit met de hand
gesneden ivoren schaakspel
aangename verrassing; de kwaliteit is
zeer goed zo hangen er aandacht
trekkende werken van Jan Steen, Jan
Brueghel de oude en Pieter Brueghel
de jonge, ft erkwaardig is dat de Spaan
se school sterk is vertegenwoordigd.
In dit gezelschap van antiquairs uit
het gehele land slaat de representant
uit het zuiden, de firma Peters uit Til
burg een uitstekend figuur. Deze firma
specialiseert zich in beeldhouwwerken
en vraagt op de beurs de aandacht voor
een fraai opgestelde vroeg Spaanse ge
polychromeerde Madonna. In deze ca
tegorie brengen ook de firma's Bless te
Dent en J. Wiegersma te Utrecht.
Vooral Wiegersma heeft op de beelden-
De bekende Zweedse operazanger
Jussi Bjoerling is in de nacht van
donderdag op vrijdag overleden na
een hartaanval. Hij was 49 jaar. De
dood overviel hem op zijn zomer
verblijf te Siarde,'in de omgeving
van Stockholm.
De overledene was getrouwd en had
drie kinderen, twee zoons en een dochter.
Hij voelde zich al geruime tijd niet goed.
Johan Bjoerling werd 2 februari 1911
geboren in het dorp Stora Tuna in mid
den-Zweden. Van kindsbeen af werd hij
Jussi genoemd.
In de laatste jaren was Bjoerling her
haaldelijk gedwongen aangegane ver
plichtingen ter elfder ure af te zeggen
wegens ziekte. Nog maar veertien dagen
geleden werd hij verhinderd op te tre
den in hte lunapark Groena Lund in de
Zweedse hoofdstad, omdat hij opnieuw
hartklachten had.
Jussi Bjoerling is van het begin af aan
met de zangkunst vertrouwd geweest.
Hij was de zoon van een operazanger,
stond voor het eerst op de planken toen
hij vijf jaar was en trouwde op zijn vier
entwintigste met een zangeres.
Bjoerling was geen „John Barrymore"
in verschijning of manier van optreden
maar zijn stem hield de mensen in adem
loze bewondering.
De Manchester Guardian schreef eens
van de acteur Bjoerling: „Hij toonde een
aangenaam aandoend gebrek aan artis
tieke foefjes."
Bjoerling heeft geschitterd in uiteen
lopende rollen als Don José in Carmen,
Tamino in de Zauberflöte, de hertog in
Rigoletto,- Radames in Aida en Lenski
in Eugen Onegin. Favoriete rollen had
Bjoerling niet. Hij placht te zeggen: „Een
zanger is er mee tevreden alles te zin
gen wat mooi is."
zolder een prachtige entourage gevonden
voor zijn marmeren en albasten groe
pen.
Oogverblindend
Altjjd oogverblindend is de verzame
ling zilver en juwelen. Op deze beurs
is een geweldige schat opgesteld en
het is niet gemakkelijk een topstuk
aan te wijzen. Vooral bij het zilver
werk zijn zeer kostbare stukken.
De juwelen uit de Renaissance vallen
op door een rijke overdaad. Bij het
aardewerk trekken twee enorme va
zen van maar liefst 1.25 meter hoog
de aandacht. De vazen zijn in de acht
tiende eeuw in China vervaardigd voor
de Europese markt en geheel in
Europees decor met wapens op de
hals geschilderd.
Behalve natuurlijk de verzameling meu
belen is er dit jaar voor het eerst een
stand met antieke klokken. De bijzon
derste daarvan is een tafellok met
twaalf aria's, waarbij een danspaar zich
op de maat van de muziek beweegt.
(Advertentie)
Tube 95 ct
Het is de Hamamelis die 't 'm doet
Horizontaal: 1. bron van elektrische
energie; 6. vrouwelijk zoogdier: 11. de
oudere (afk.); 12. plaats o.d. Veluwe;
14. ik (Lat.); 16. bever; J9. hetzelfde
(afk.); 20. bekende scheepvaartmaat
schappij: 22. geestelijke; 25. wapen; 26.
vrouwelijk zoogdier; 28. schoenmakers
werktuig; 29. jongensnaam; 31. goud
(Fr.); 32. vreemde munt (afk.); 33.
vochtig koud; 35. bezoldiging; 37. ach
tervolgen; 40. niet (Eng.); 41. acade
mische graad (afk.); 42. biljartgerei;
43. rangtelwoord; 44. lidwoord; 46. als
eerder (afk.); 47. deel v.c. boom; 49.
borrel; 52. vloerbedekking; 54. meisjes
naam; 56. deel v.d. bijbel: 57. wind
richting; 58. soort dans; 60. wiel; 62.
soort doctor (afk. Lat.); 63. god van het
vuur; 64. rente; 67. telwoord; 69. rivier
in Brabant; 70. bergnimf; 72. rivier in
Oostenrijk; 74. verdiepingen; 77. rijks
reglement (afk.); 78. adellijke perso
nen; 79. plaats in Spanje.
Verticaal: 1. spoedig; 2. rekening; 4.
vogel; 5. goud (Fr.); 6. delfstof; 7.
oude stofmaat; 8. kledingstuk: 9. onb.
voornaamw.; 10. landbouwwerktuig; 11.
rein; 13. meisjesnaam; 15. weekdier;
17. sportartikel; 18. muziekdrama; 21.
vorm van ploeteren; 23. luchtstrijd
krachten (afk.); 24. de onbekende; 27.
godsspraak; 30. Engels telwoord; 32.
makkelijke stoel; 34. vrouw geboortig
van Ierland; 36. plaats in België; 38.
jongensnaam; 39. deel v.d. hals; 40.
netto (afk.); 45. oude stofmaat'; 46.
plant; 48. administratie (afk.); 50.
voorzetsel; 51. slik; 53. vorm van er
kennen; 54. vrucht; 55. vlaktemaat; 59.
bouwkundig ingenieur (afk.); 61. plaats
in Zwitserland; 62. bevel; 65. dag
(Duits); 66. muziekteken; 68. hevig; 71.
spoedig; 73. windrichting (Eng. afk.);
75. voorzetsel; 76. titel (afk.).
Jussi Bjoerling kwam in 1931 bij de
koninklijke opera van Stockholm. Vier
jaar daarna trouwde hij zijn schoolvrien
din, de zangeres Anna-Lisa Berg.
In 1938 ging Bjoerling een contract aan
met de Metropolitan van New York en
begon hij zijn onafgebroken concertreizen
door Europa en door de Verenigde Staten.
Toch probeerde hij 's zomers bij zijn ge
zin te zijn op hun landgoed bij Stock
holm.
Wanneer Bjoerling zich niet gedispo
neerd voelde, liet hij liever een concert
of optreden schieten dan het gevaar te
lopen een minder gunstige indruk te ma
ken. De Zweden hadden hierover het
grapje, dat de zekerste weg om Bjoerling
te horen het spelen van zijn grammo
foonplaten was.
J/oor mensen, die iets
snel en toch góed
kunnen doen, heb ik al
tijd bewondering gehad.
Wij leven in de eeuw van
het tempo en ik geloof,
dat de vlotheid, waarmee
wij afgezien van tech
nische hulpmiddelen
onze taak verrichten, die
van onze voorouders ver
overtreft. Het heeft mij
altijd geïnteresseerd, hoe
dit in het artistieke vlak
Men komt, deze zaak
/onderzoekende, de merk
waardigste tegenstellin
gen tegen. Van Mozart is
- bijvoorbeeld bekend, dat
l/L hij in zijn korte leven
zoveel muziek heeft ge
componeerd, dat een nor
maal mens die in dezelfde
tijd niet eens zou kunnen
t opschrijven. Ook Rossini
r en Donizetti moeten bij
zonder vlugge jongens
geweest zijn. Daar staat
/tegenover, dat de dichter
Nijhoff jarenlang aan zijn
gedichten bleef verande-
ISj ren. En ze zijn toch pas
klaar na de laatste ver-
andering.
Oscar Wilde moet eens
gezegd hebben, dat hij
een vreselijk drukke dag
achter de rug had. Toen men vroeg,
wat hij had uitgevoerd, zei hij: „Van
morgen zette ik een komma in een
gedicht en vanavond heb ik ze weer
geschrapt." Natuurlijk bevatte deze
uitspraak een aanzienlijke dosis aan
stellerij, maar sommige schrijvers wer
ken met een ontstellende traagheid.
James Joyce bijvoorbeeld, die beroemd
geworden is door Ulysses, bleef dik
wijls een hele dag aan een zin poetsen.
Anderen vallen meer onder het be
grip snelheidsmaniak. Anthony Trol-
lope haalde een gemiddelde van 250
woorden per kwartier. Op die manier
schreef hij op een normale werkdag
8000 woorden: dat wil zeggen veel meer
dan vele ervaren auteurs in een week
kunnen tot stand brengen.
A. J. Cronin, bekend onder meer
van „De sleutels van het koninkrijk",
schreef een boek van 250.000 woorden
in drie maanden tijds.
Een van de allervlugsten is Edgar
Wallace, wiens oeuvre niet van lite
raire kwaliteit is, maar toch vakman
schap verraadt. Hij dicteerde zijn ro
mans in een dictafoon en haalde aldus
300 woorden in vijf minuten tijds. Hoe
veel dit is kan men ongeveer begrij
pen, als men weet, dat een radio
omroeper vijf minuten nodig heeft om
650 woorden te lezen. De heer Wallace
moest er immers ook nog bij nadenken
en zijn verhaal verzinnen. Hij liet ons
150 romans, 14 toneelstukken en vele
duizenden artikelen en korte verhalen
na. Een roman van 80.000 woorden
bracht hij tot stand in achtenveertig
uur tijds. Hij werkte dan 's nachts door
en ieder half uur kwam een huisknecht
hem een kop thee brengen.
Met veertig koppen thee per dag en
zestig sigaretten in dezelfde tijd vol
tooide Wallace een roman in minder
dan drie dagen. Hij verdiende daarmee
zo'n vierduizend dollar. Als het boek
af was ging hij een paar dagen op bed
liggen uitpuffen. In een trein ont
moette hij eens een gangster, die hem
zijn levensverhaal vertelde. Even later
ging de schrijver in de stationswacht
kamer achter zijn machine zitten en
maakte van het levensverhaal in en
kele uren een toneelstuk, dat maanden
lang volle zalen heeft gehad in New
York.
Nu is het natuurlijk zo, dat moderne
auteurs gebruik kunnen maken van
technische verworvenheden als band
recorders en schrijfmachines. Toch wa
ren er vóór die dingen bestonden al
schrijvers, die het nu bereikbare tem
po ruimschoots overschreden.
Zo schreef Alexandre Dumas („De
drie musketiers"in vijfentwintig jaar
277 boeken; dat is gemiddeld 11 per
jaar. Wanneer men daar één vakantie
maand aftrekt, komt zo'n man tot één
roman per maand. „Wat is het boek
van de maand?", kon men hem terecht
vragen. Hij legde zichzelf om het te
bereiken een ijzeren tucht op. Zijn
kleren en laarzen gaf hij nl. tijdelijk
aan een vriend en sloot zich dan op in
zijn kamer, zodat hij niet weg kon,
in zijn ondergoed.
Het record heeft, naar mijn bronnen
zeggen, de zestiende eeuwse Spaanse
dichter en toneelauteur Lope de Vega.
Niemand weet, hoeveel romans en ge
dichten hij heeft geproduceerd, maar
het staat vast, dat hij op zijn minst
2000 toneelstukken heeft geschreven.
Ik zou graag weten, hoe het met
onze Nederlandse auteurs zit. Ik kén
een schrijver, die in een week tijds
een heel aannemelijke roman schrijft
om daarna weer lange tijd uit te rus
ten. Wij zullen ook hier wel tegen
polen hebben, maar ik heb de indruk,
dat het tempo in het algemeen niet
zéér hoog ligt. Wij zijn een rustig en
secuur volk, dat zijn woorden wikt en
weegt. We zijn daar niets minder om.
Maar achter in zijn boek „Tsjip" heeft
Willem Elsschot een boekje openge
daan over de manier, waarop het voor
woord daarvan tot stand gekomen is.
Dat voorwoord is nu inderdaad mees
terlijk. Elsschot heeft er echter wèl
lang over gedaan. Ik denk wel, dat
dit voor de meesten geldt.
YORICK
