ZEELAND GEBOEKT
Even terug naar Villa Sommerhoff in Domburg
Constandse
hield van
de revolutie
O
16 ZEELAND
De titel Hardsteenverwijst naar de hardstenen stoep van het huis in Kloetinge.
Daar beleefde de jonge Siebrecht van der Spoel de bevrijding in de herfst van 1944.
Of de oorlog hem mede heeft ge
vormd? Siebrecht van der Spoel
twijfelt. Hij was negen jaar bij de
bevrijding van Zuid-Beveland in
1944. Natuurlijk heeft hij leren
aanpakken en doorzetten. Of de oorlog daar
debet aan is? Hij durft het niet te zeggen. Wel
heeft hij aan de bezettingsjaren een levens
lange hekel aan Duitsers overgehouden. Beter
gezegd: aan in de oorlog 'verkeerde' Duitsers.
Tijdens zijn werkzame leven als hoogleraar
biologie aan de Universiteit van Amsterdam
onderhield hij contacten met Duitse weten
schappers. ,,Ik checkte altijd of ze goed waren
geweest. Er zat er wel eens eentje in Berlijn,
van hem zeiden mijn collega's: 'die is niks voor
jou' Ze kenden mijn voor- en afkeuren. Wat
wil je, als je een Duitser zijn pistool op de borst
van je vader hebt zien richten. Ik woon sinds
mijn pensioen in Ruurlo in de Achterhoek. Bij
het fietsen pas ik altijd op dat ik niet de grens
passeer."
Oud-hoogleraar Van der Spoel heeft het
boekje Hardsteen geschreven, met zijn herin
neringen aan de bevrijding tussen vrijdag 20
en dinsdag 31 oktober in 1944. Vader Van der
Spoel was tekenleraar op de HBS in Goes. Het
gezin woonde op een boerderij vlak bij het te
genwoordige ziekenhuis ADRZ. Siebrecht
werd daar in 1935 geboren en bleef er wonen
tot zijn negentiende. Toen ging hij in Amster
dam studeren.
Kind
Bijzonder aan het boek is dat de schrijver de
wereld beziet door de ogen van het kind dat hij
toen was. Hij zegt: ,,Ik had het verhaal al eens
opgeschreven voor mijn kinderen, een jaar of
tien geleden. Vorig jaar werd er vlak bij onze
tuin in Goes een bunkertje opgegraven. Oud
verzetsstrijder Jaap Rus vroeg me wat ik bij die
bunker had gezien. Zijn herinneringen kwa
men overeen met de mijne. Zo merkte ik dat
mijn antennes voor vroeger in orde waren. En
dat dus het verhaaltje over de oorlog ook wel
zou kloppen. Daarmee vond ik het goed ge
noeg om te publiceren."
We lezen over de observaties van de jonge
Siebrecht (pagina 22): 'De oorlog duurt al jaren,
maar de bezetting voelt niet zo voor het kind
dat pas sinds enige weken echt oorlog ervaart.
En dan komt die gewaarwording niet door de
oorlogshandelingen zelf, maar door de snijd-
bare spanning onder de volwassenen. Die
doen al weken niet meer gewoon, zoals het
kind dat gewend was. Alleen de vogels en de
planten zijn nog vertrouwd, de gezellige grote
mensen zijn voor het kind verdwenen. Waren
eerst de moffen ongenaakbaar, nu lijken alle
mensen met zichzelf bezig te zijn en afgeslo
ten rond te lopen.'
Blote voeten
'De dagen hebben hun ritme verloren', staat er
een pagina later. Op Dolle Dinsdag zag Sie-
brecht Duitse soldaten op blote voeten langs
trekken. Ze gooiden hun wapens en radiotoe
stellen weg. Ook hun helmen. Die verzamelde
hij, en meer dan dat (pagina 41): 'Na enig oefe-
nen had hij ook de slag te pakken en kon hij,
goed mikkend, de helm met één klap van de
bijl in tweeën krijgen. Tot het moment dat
een vader de helmensplijter weg sleurde.'
De Canadezen arriveerden. Toen er een
doorgang voor de geallieerde tanks moest wor
den gezocht, ging Siebrecht mee als gids. Nu
zegt hij daarover: ,,Ik voel nog altijd de handen
van de Canadese militair die me bij mijn mid
del pakte en me in de 'weaponcarrier' zette.
Onbegrijpelijk dat mijn ouders het goed von
den. Er werd nog geschoten. Als ik boven de
stalen plaat van het voertuig uitkeek, zag ik
dode soldaten. Hun hoofd lag naast hun li
chaam. Ik werd weer thuis afgeleverd met veel
chocolade en noga. Misschien is die gebeurte
nis wel de reden dat ik mijn herinneringen
ben gaan opschrijven."
Domburg was eind negen
tiende eeuw nog ongerept.
Taalwetenschapper en
muntenverzamelaar August Ber-
tuch was de eerste Duitser die in
1881 vanaf het duin de zon in de
zee zag zakken. Hij had vermo
gende vrienden die dat evene
ment ook wel eens mee wilden
maken. Zijn zwager Louis Som
merhoff streek in 1886 met zijn fa
milie neer in Pension Duinoord.
Waarschijnlijk om de sfeer op te
snuiven. Die beviel. In de herfst
van datzelfde jaar werd begonnen
met de bouw van Villa Sommer
hoff.
Conservator Francisca van Vlo
ten van het Marie Tak van Poort
vliet Museum in Domburg heeft
een boekje gewijd aan de in 1949
in vlammen opgegane zomerresi-
dentie. Een brochure, zo mag het
ook worden genoemd, maar dan
wel gedrukt op een mooie kwali
teit papier. De villa is voor haar
aanleiding om een ruim hoofd
stuk te wijden aan de Duitse
componist Robert Schumann
(1810-1856) en diens vrouw Clara
Wieck (1819-1896). Ook de
vriendschap tussen Clara en com
ponist Johannes Brahms (1833
1897) passeert de revue. Elise
Schumann (1843-1928) was de
tweede dochter van Robert en
Clara. Ze trouwde in 1877 met de
vermogende zakenman Louis
Sommerhoff (1844-1911).
Het is dus het gezin van die
Louis en Elise, dat in Domburg
een eigen villa laat bouwen. Ze
moeten zich er hebben thuisge-
voeld. De beide echtelieden en
hun zoon Walter werden er op de
algemene begraafplaats begraven.
De familie kon het breed laten
hangen. Francisca van Vloten
schrijft (pagina 34): 'In de monde
linge overlevering kwamen de
Sommerhoffs er niet altijd even
goed af; zo schenen de jongens
Sommerhoff wel eens op renpaar
den door het dorp te rijden en dan
met zwepen om zich heen te
slaan. Geld vergoedde de geleden
schade. Ook bezat de familie als
enige een enorme gestreepte lin
nen tent op het strand, met de
Duitse vlag in top. Tussen de villa
en die tent snelden dienstboden
vrijwel voortdurend heen en weer
met etens- en andere waren.'
Aan al die voor de Domburgers
overdadige luxe kwam een abrupt
einde door de beurscrash van 1929.
In 1939 werd de inventaris van het
zomerhuis in een magazijn in
Middelburg opgeslagen. Dat ging
in 1940 in vlammen op. Het was
een voorbode. Na de oorlog stond
het zomerhuis er verwaarloosd
bij. In 1949 betekende een ver
woestend vuur het einde.
Francisca van Vloten: Villa Som
merhoff - Uitgeverij De Factory,
44 pagina's, 8 euro.
Zeeuwse schrijvers
Jacob Cats is niet de enige
schrijver waarop ze zich in
Brouwershaven mogen be
roemen. Op 13 september 1899
werd ook Anton Constandse er ge
boren, auteur van een uitgebreid
oeuvre, een roemruchte anarchist
en atheïst, in vele opzichten een
tegenpool van zijn plaatsgenoot.
Anton Levien Constandse heet
hij op de geboorteakte. Twee voor
namen die blijkbaar móesten
voortleven. In 1882 was er ook al
een Anton Levien geboren, als 4-
jarige gestorven. In 1886 volgde
nummer twee, na zeven maanden
overleden. Maar de derde Anton
Levien bleef niet alleen lang leven,
tot 1985 namelijk, hij wist ook
naam te maken.
Zijn boeken maken nog steeds
indruk, niet alleen vanwege titels
als Het soevereine Ik. Het individua
lisme van Lao-Tse tot Friedrich
Nietzsche. Hij was een uitstekende
essayist, die bijvoorbeeld in Eros -
de waan der zinnen (1977) met stuk
ken over schrijvers als Casanova,
Sade en Ma-
soch een over
tuigende 'filo
sofie van de
pornografie'
wist te leve
ren. Een boek
óver hem heet
Leven tegen de
stroom in.
Niets te veel
gezegd, hij was
een liefhebber van revolutie, een
voorvechter van vrijheid. Zo
dreigde hij in 1932, twee dagen na
de invoering, vervolgd te wor
den wegens het overtreden van de
Wet tegen de Godslastering. In het
aan hem gewijde boek is er bar
weinig over Brouwershaven, en
ook in zijn eigen oeuvre lijkt zijn
Zeeuwse verleden in een zwart gat
verdwenen.
Schoolfoto
Maar in 1979 schreef hij Een kleine
haven, na zijn dood opgenomen in
de bundel herinneringen De bron
waaruit ik gedronken heb. Via een
schoolfoto keert hij terug naar
Brouwershaven waar naar zeggen
van Anton Constandse zijn vader
een winkel, een speeltuin, een café
en een smederij dreef, plus 'hotel
Schraver aan de haven, gebouwd
in 1726, waar ik geboren ben'. Na
de dood van vader Constandse
volgde, in 1907, een verhuizing
naar Den Haag.
Het scheelde weinig of ook de
derde Anton Levien was niet oud
geworden. Brouwershaven over
stroomde, net toen hij als kleine
jongen op de sokkel was geklom
men van het beeld van Cats. Voor
voelde de oude dichter al de con
currentie die hij van Constandse
te duchten had?
An
vrijdag 6 september 2019
PM
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Eén klap op Duitse helm
Jan van Damme
Siebrecht van der Spoel heeft aan de bezettingsjaren een levenslange hekel aan (in de
oorlog 'verkeerde') Duitsers overgehouden. foto maurits van aalst
Siebrecht van der Spoel: Hardsteen. Oor
logsherinneringen van een negenjarige - Uit
geverij Het Boekenschap, 80 pagina's, 20
euro.
Villa Sommerhoff in de duinen
van Domburg. foto den boer
Mario Molegraaf
