In de jaren twintig schittert Sally Hertzberger als
voetballer én atleet van PSV. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog sterven hij, zijn moeder en zus in
Auschwitz. Een voorpublicatie uit '100 jaar PSV'.
4 SPECTRUM
boek
Hoe zorgeloos, hoe
zonnig is het le
ven in de jaren
twintig voor Salo
mon 'Sally" Hertz
berger. Tijdens
het interbellum
biedt de gemeenschap van Eindhoven
alle vrijheid voor de Joden in de dan
al uitdijende stad. In hun synagoge
aan de Kerkstraat vormen de Joden
van Eindhoven een heel eigen groep
en hoewel loodse kinderen ook in
Eindhoven van andere kinderen ho
ren dat de Joden Jezus Christus heb
ben vermoord, is Sally Hertzberger al
vroeg een populaire jongen. Hij is
knap en een uitblinker in sport. Meis
jesharten gaan al gauw sneller klop
pen voor dit soort jongens; al zal Sally
in de 41 jaar die hij leeft altijd vrijge
zel blijven.
Als de razendsnelle en technisch vaar
dige rechtsbuiten van PSV wordt hij
bejubeld. Minder leuk vindt de club
het wanneer hij voor het seizoen
1927/1928 samen met Gerrit Hermans
een gat bij PSV achterlaat. De twee
cracks kiezen ineens voor MW in
Maastricht. Weer een jaar later voet
balt Sally alweer in zijn woonplaats.
Dan niet meer bij PSV, maar bij EW
Eindhoven, de aartsrivaal met een ka
tholieke achtergrond, die de Joodse ge
meenschap van oudsher gastvrijheid
biedt. In die periode heeft EW met
Johan de Heer zelfs een Joodse voorzit
ter. De families De Heer en Hertzber
ger zijn verwanten en bekende textiel-
families in de stad. Sally is in het dage
lijks leven kleermaker in het familie
bedrijf. De Hertzbergers zijn een ge
goede Joodse familie. Het riante heren
huis aan de Kruisstraat getuigt van
hun welvaart.
Vooral door zijn snelheid is Sally
Hertzberger tussen 1921 en 1927 voor
PSV een belangrijk lid. Van zijn snel
heid profiteert niet alleen de voetbal
afdeling van PSV, maar ook de atle
tiek. Met zijn voetballende vrienden
Harry Broos, Bertus van Dijk en Char
les van Erp vormt hij PSV's 4x100 me
ter-estafetteploeg, die in 1925 natio
naal kampioen wordt. Sally is, kort
om, een gevierde jongen bij PSV en
ook voor hem is het gedicht bestemd
dat Corn. Kruse op 7 juni 1926 publi
ceert in de Meierijsche Courant, nadat
PSV een dag eerder is gepromoveerd
naar de hoogste klasse:
O, schoone dag van groote glorie
Muziek en sport viert thans hoogtij!
Voor 't prachtig werk dubbel victorie
En heel de stad, zij juicht met mij
Dat Uwe gloriezon blijv' schijnen
Standvastig saam naar hooger op
Muziek en sport, gij kunt niet kwijnen
Met ijz'ren wil steeds in den top
In de zomer van 1942 schijnt de glorie
zon niet meer voor Salomon Hertzber
ger. Samen met zijn moeder Carolien
Hertzberger-van Boelen en zijn zusje
Rosina staat Sally in dubio. Moeder en
zus willen niet onderduiken. En Sally
wil moeder en zus niet in de steek la
ten. Hij besluit bij hen te blijven. „Via
mijn vader hadden ze in Stiphout de
mogelijkheid onder te duiken, maar
ze kozen ervoor in Eindhoven te blij
ven", vertelt Mieke Van den Heuvel-
Hertzberger. Zij is een dochter van
Sally's broer Maurits Hertzberger.
Maurits is met een katholieke vrouw
getrouwd en heeft om die reden in
1942 nog wat meer bewegingsvrijheid
dan de Volljuden Sally, Rosina en hun
moeder.
Medio 1942 is ook in Eindhoven de
dreiging groot voor de Joodse gemeen
schap. In samenwerking met het Ne
derlandse politieapparaat en ook dank
zij een gedetailleerd informatiesys
teem op de gemeentehuizen, kan de
bezetter de Joden eenvoudig lokalise
ren. Zoals overal in het land worden
ze thuis opgehaald en bijeengebracht
op stations, vanwaar de reis gaat naar
Amsterdam (de Hollandse Schouw
burg, nabij Artis), of de doorgangs
kampen Vught en Westerbork. Vanuit
Westerbork is voor de meeste Joodse
Nederlanders de volgende reis ook de
laatste reis. De reis naar de dood in
een vernietigingskamp.
Maurits, het zesde kind van Carolien
Hertzberger-van Boelen en haar in
1930 overleden man Nathan Hertzber
ger, waarschuwt in 1942 al maanden
lang dat moeder en kinderen naar zijn
huis in Stiphout moeten komen,
want daar heeft hij voldoende moge
lijkheden voor onderduikers. De jong
ste broer van Sally profiteert in Stip
hout van twee voordelen. Behalve dat
hij dus getrouwd is met een katholie
ke vrouw - half-Joodse gezinnen wor
den aanvankelijk met rust gelaten - is
Maurits in Stiphout bevriend met een
politieman die in het dorp de hoogste
in rang is ('d'n opper"), een man die
zijn lippen stijf op elkaar houdt, ter
wijl hij weet dat het huis van Maurits
Hertzberger een doorgangshuis is
voor Joden - vooral kinderen - op
weg naar veiliger onderduikadressen
in met name de Peel. Maurits heeft in
die regio nog een derde voordeel. Als
textielkoopman heeft hij in de jaren
twintig en dertig in de Peel vrienden
gemaakt. Het zijn deze vrienden die
hem nu helpen bij het onderduiken
van Joden.
'Kom onmiddellijk naar ons', smeekt
Maurits Hertzberger zijn moeder Ca
rolien, zijn broer Salomon en zijn zus
je Rosina. Het jongste zusje van Salo
mon is al ondergedoken. Dit kind,
Antje, zal de oorlog overleven, net als
Maurits en zijn gezin. Wie ook over
leeft is Hertog Hertzberger, een ande
re broer van Sally. Het is deze Hertog,
wiens Joodse voornaam Hartog bij
zijn geboorte door de ambtenaar van
de burgerlijke stand is gewijzigd in
Hertog omdat hij dat beter vond pas
sen bij zijn tweede voornaam Napo-
leon, op wie Carolien en haar twee
kinderen hun hoop hebben gevestigd.
Hij woont in de Bondstraat in het
stadsdeel Woensel, niet ver van hun
huis in de Kruisstraat. Net als Maurits
is Hertog getrouwd met een katholie
ke vrouw. Het is voor de opgejaagde
Carolien en haar twee kinderen nu
een keuze tussen het huis dichtbij in
Eindhoven bij Hertog, of het huis iets
verder weg in Stiphout bij Maurits. Ze
beslissen bij Hertog in te trekken, alle
dringende waarschuwingen van Mau
rits ten spijt. Moeder Hertzberger
denkt nog altijd dat het niet zo'n
vaart zal lopen. Maar dat blijkt een il
lusie. Zelf blijft zij nog enkele maan
den bij Hertog in de Bondstraat, voor
dat zij voor de ogen van haar familie
door de politie wordt opgehaald. Ze
gaat naar het politiebureau en nooit
meer zal iemand iets van haar verne
men. Het is het Rode Kruis dat na de
oorlog meldt dat zij op 15 oktober
1942 in Auschwitz is vermoord. Met
een al na de inval in het huis aan de
Kruisstraat, hartje zomer 1942, zijn Sa
lomon en Rosina vanaf het station in
Eindhoven naar het doorgangskamp
Westerbork getransporteerd. Jet
Hertzberger-van Dijk, de echtgenote
van Maurits, wordt in Stiphout geïn
formeerd dat ze op transport moeten.
Zij reist onmiddellijk naar Eindhoven
en ziet het angstaanjagende tafereel
op het perron aan. Jet kan niets meer
doen. Mieke Van den Heuvel-Hertz
berger, 71 jaar na dato: „Het afscheid
voor altijd heeft op het station alleen
nog maar uit oogcontact bestaan."
Vanuit Westerbork gaat Rosina als eer
ste naar Auschwitz. Op 31 augustus
1942 vertrekt ze. Vrijwel meteen na
aankomst wordt ze vermoord; op 3
september. Precies drie dagen zit er
ook voor moeder Carolien tussen het
vertrek uit Westerbork en haar dood
in Auschwitz. Sally mag nog enkele
maanden blijven leven. Hij is een
man met een goede conditie en kan
blijkbaar nog nuttig zijn in de moord-
fabriek van de nazi's. Op 28 februari
1943 wordt Sally vermoord.
Nathan Hertzberger, de zoon
van Maurits, is acht jaar wan
neer hij in 1942 bij 'oom Sal
ly' en zijn oma in Eindhoven logeert
en uitgerekend tijdens die logeerpar
tij een Duitser het huis binnenvalt.
Op dat moment bevat Nathan nauwe
lijks wat er gebeurt, maar de gebeurte
nis staat hem ruim zeven decennia la
ter nog altijd op het netvlies. Hij is als
kind ooggetuige van een tragedie.
„Nog zie ik die Duitser in zijn rij
broek en een zweepje in de hand bo
ven aan de trap staan. Oma en tante
Rosina kregen te horen dat ze precies
een dag de tijd kregen om zich gereed
te maken voor de reis. Oom Sally was
vrijwilliger voor het Rode Kruis. Door
die functie dacht hij zich nuttig te
kunnen maken en besloot hij bij zijn
moeder en zijn zus te blijven. Later is
het in Westerbork ook zo gegaan, zo
heb ik gehoord van iemand die daar
toen ook zat. Sally hoefde niet mee
naar Auschwitz, maar hij wilde zijn fa
milie niet in de steek laten."
Naast Hertog en Maurits heeft Sally
Hertzberger nog een derde broer,
Simon. Ook hij is in het Eindhovense
voetbalwereldje van de jaren twintig
Sally Hertzberger laat
door Matty Verkamman
I In zijn huis te Stiphout geven Maurits Hertzberger en zijn echtgeno
te Jet Hertzberger-van Dijk gastvrijheid aan de onderduikers 'tante
Corry' (staand links) en 'tante Suus' (staand rechts) - Joodse vrou
wen uit Hilversum. In het midden Jet Hertzberger. Het Joodse jonge
tje in het midden is Lex Kater. Links en rechts van hem broer en zus
Mieke en Nathan Hertzberger.