Verdwenen, niet vergeten
De leste twi ciefers waere vö vlijt en gedrag
PZC Dinsdag 12 augustus 2008 29
Verdwenen nederzettingen
taan in Zeeland al enkele ja
ren volop in de aandacht.
iAet dank aan Kees Slager en
andere voortrekkers, die ge
voel hebben voor wat was.
Nu is er ook landelijk aan
dacht: Bert Stulp maakte
een overzicht van verdwe
nen dorpen per provincie.
oor Jan van Damme
Verdwenen dorpen in druk
Verdwenen dorpen in Neder
land door Bert Stulp verschijnt
bij uitgeverij falstaff Media in
Alkmaar,
www.fallstaffmedia.nl,
188 pag., paperback, €13,50.
De uitgave is een eerste alge
meen deel; er staan nog drie
delen gepland, waarvan het
laatste geheel aan Zeeland zal
zijn gewijd.
Auteur Bert Stulp studeerde so
ciale geografie aan de Rijksuni
versiteit Groningen en is nu ge
pensioneerd leraar aardrijks
kunde.
De laatste jaren zijn er vele arti
kelen en enkele boeken ver
schenen over verdronken dor
pen in Zeeland. Jan Kuipers ver
zorgde als samensteller en au
teur het boek Sluimerend in
slik - verdronken dorpen en ver
dronken land in zuidwest Ne
derland (2004).
Natuurlijk is Zeeland kam
pioen als het om verdron
ken dorpen gaat. Nergens
in Nederland dringt de
zee zo diep het land in, nergens
hebben stormvloeden zo huisge
houden als juist daar. De zee geeft
en de zee neemt, zo is het eeuwen
lang geweest. Nu voelen we ons
veilig achter deltadijken en opge
spoten stranden. Het lijkt alsof de
lijst van de 117 verdronken dorpen
definitief kan worden afgesloten.
We zijn immers niet meer van
plan ons te laten verrassen door
het wassende water.
Sociaal geograaf Bert Stulp uit
Hengelo zegt besmet te zijn met
het virus van de verdwenen dor
pen. In de loop der jaren heeft hij
zoveel materiaal verzameld, dat hij
vier afzonderlijke boekdelen kan
vullen. Het eerste, een algemeen
overzicht van heel Nederland, is
onlangs verschenen.
Zeeland speelt in dit deel een be
scheiden rol. Stulp ziet de delta als
rijkste gebied voor zijn onderzoek
en kondigt een apart deel over Zee
land aan.
Overstromingen zijn de belangrijk
ste oorzaken van het verdwijnen
van dorpen. Soms ging er zelfs een
hele stad ten onder in de golven,
zoals Reimerswaal. Stulp noemt
oorlog - en dan vooral de Tachtig
jarige Oorlog 1568-1648 - een ande
re belangrijke factor. Ook industrie
en verkeer eisten hun tol. Het ge
hucht Boerengat bij Terneuzen is
daarvan een recent voorbeeld.
In het boek van Stulp wordt aan
dacht besteed aan Sint Philipsland,
het verdronken land van Zuid-Be
veland, Reimerswaal en Oude
man.
Alleen in het laatste geval speelt
het zeewater geen rol. Het dorpje
Oudeman lag op de
Vlaams-Zeeuwse grens, vlakbij het
tegenwoordige Waterland-Oude
man. In het kort komt het erop
neer dat de nederzetting in 1668,
twintig jaar na afloop van de strijd
tegen de Spanjaarden, werd verla
ten. Het was in de jaren dat de
grens tussen de vrijgevochten Re
publiek der Zeven Verenigde Ne
derlanden en het door Spanje be
zette Vlaanderen nog niet defini
tief was vastgesteld. In dat nog wa
zige grensgebied mochten protes
tanten en katholieken openlijk
hun geloof belijden. De protestan
ten maakten aanspraak op het
kerkje van Oudeman en installeer
den er dominee Johannis Stuer-
bout. De verdreven katholieken lie
ten dat niet op zich zitten. Op 25
november 1668 drongen acht gewa
pende mannen de kerk binnen, op
het moment dat er een eredienst
werd gehouden. De kerkgangers
werden beroofd en de dominee
werd zwaar mishandeld. Volgens
de overlevering zou hem zelfs een
oor zijn afgesneden. De verwon
dingen waren van dien aard, dat
hij enkele maanden later overleed.
Vier kinderen en een zwangere
vrouw achterlatend, zeggen de kro
niekschrijvers.
De schrik zat er dusdanig in, dat
de gelovigen hun heil noordelijk
in het veiliger Zeeuws-Vlaanderen
zochten. Daar bouwden ze een
nieuw godsgebouw en legden daar
mee de basis voor het huidige Wa
terlandkerkje. Pastoor Omer Giel-
liet kapte in 1984 een beeld van de
dominee Stuerbout, dat nog altijd
op een grasveld bij de kerk te vin
den is. De ongelukkige dominee
mist zijn linker oor.
Bert Stulp blijft in zijn Zeeuwse
verhalen wel erg aan de oppervlak
te. Dat hij de aanvallers in Oude
man als terroristen afschildert,
lijkt een te goedkope knipoog naar
het heden. Het taalgebruik is niet
overal even consciëntieus - zie pagi
na 142. En Waterlandkerkje stee
vast Waterlandskerkje noemen is
een doodzonde.
Gelukkig krijgt de auteur een her
kansing in deel vier.
Het beeld van dominee Stuerbout in Waterlandkerkje.
foto Peter Nicolai
door Frans van der Heijde
Nog een paer daehen en dan moete de
huus wi nè schole. Het za nie meevalle
vö de meêsters en de juffrouws om ze
wi een bitje in 't gareêl te kriehen. Zes
weken vrie, even zö lang vee te laete nè bed en
de regelmaet van 't leven hlad verleerd. Om nog
mè te zwiehen over aoles wat a ze in die tied ver-
gete bin!
Mè één voordeêl; ze haen naebie aolemaele nè
een nieuwe klasse, een nieuwe meêster of juf en
een ander lokaal. Ze neme d'r rapport van 't vori
ge schooljaer mee as bewies da ze 'bevorderd'
bin!
Jae, die rapporten...! Vö de hröte vakantie ebbe
ze die stikke hroös mee nè ruus genome en over
al laete zie! Onze kleinhuus bin ook geweest en
m'ebbe ze bekeke, de boekwerken! Wan 't is hin
sinecure tegenwoordig, zö'n rapport bestudere.
Di stae wat in over 't kind. 'Sociaal-emotioneêl'
oordt het eêl binnenstebuten gekeerd. Opa en
oma komme noe es te weten wi a t'r aol op gelet
oordt. Of't nie te vee praot, of te weinig. Of't
toch een bitje mee andere huus kan akkedere.
Of't de meêster nie al te vee kopzurgen bezurgt
en of't een deuzetter is, as t'r wat tegenzit. En
dan komme me ook te weten of't mee euro's
om kan hae en oe goed of't kan leze. Mè di bin
verscheiene soorten lezen en wè negen leesmae-
ten. Mensen, me raeke hlad een bitje vervreemd
van de rapporten van noe. Je weet nie mi wi of
je je geld vö geeft...! Wan vö 't kind is't wè 'oegst-
tied'. Het oordt ohe tied, da ze op schole es een
voorlichtingsaeven hae geve vö hroötouwers
over die rapporten.
Dan waere de rapporten vroeger eêl wat simpe
ler. Eén klein bladzijtje. En de leste twi ciefers
waere aoltied vö vlijt en gedrag. En dat oorde ao-
lebei 'achten' te wezen. Een ienkele keer mee
een 'minnetje' d'r achter. Di keke de hroötou
wers van toen nè. Di wiere de spaerpotten deu
gespekt. En scholen mee de Biebel aode dan ook
nog 'Versje' op de lieste stae. Een ciefer vö het
opzeien van een versje op de maendagochen. En
di moest natuurlijk een 'tiene' vermeld ore, om
de 'sinterklaozen' van die tied te bewegen wat
extra's te schienken.
Ik kan julder overigens wè zeie, da'k nie uut m'n
eihen boekje leze, wan, 't is naebie nie te hloven,
ik ebbe nooit een rapport gekrehe op de laohere
schole. Zes jaeren lang lere en nooit een teken
van wardering vö 't resultaat. Alleên af en toe
een stempel, as je mooi schreef!
D'eeste jaeren ging ik in april over. Omda me
mee drie klassen in éên lokaal zaete, schoofje
een rij op, een rij mee twizitsbankjes. Soms
bleef t'r éên meedoe mee de 'vorige' rij! Vee la
ter ao je pas deu, dat 't was bluve zitte..!
En toch werkte me aoltie ard deu. D'eeste jaeren
op een lei en eêl af en toe op een blaedje mee
een kroöntjespenne. Dat waere nog es zwaere
tieden, zeker vö een joentje mee een linkerand,
die vee makkelijker schreef dan dien anderen!
Het kostte vlekken, zweet en traenen! En een tik
je van meêster Stuy (ik ebbe aole zes jaeren een
meêster haod op de laogere schole), a'k wi es nie
mee m'n 'mooien'and schreef. Ie 'kastijdde' ove
rigens mee 'medelieën', wan ie was een bijzon
dere meêster mee een aparte manier van lesge
ven. Dirover misschien ooit nog es een verhaal!
Zonder rapporten bin 'k ook deu 't schoolleven
gekomme. Ik kan noe alleên nie wete c"'t gun
stig of ongustig zou weze a'k noe m'n kleinhuus
nog een vergeeld rapportenboekje zou kunne to
ne van m'n eihen. Misschien zou m'n kleinste
kleinkind dan gevrohen ebbe: 'Opa, wanneer
kon jie noe mee euro's rekene...?
