Psychologie
Liever geen Big Brother op
Minachting
Relatie-angst na scheiding
20 Maandag 10 september2007 PZC
DENKWIjZER
door René Diekstra
Openlijke minachting
is huurmoordenaar
binnen een relatie
Stel, u zit in een restaurant en aan het tafeltje naast u zit
een echtpaar. Met enig opletten kunt u hun gesprek vol
gen. U vangt verschillende keren opmerkingen van haar
jegens hem op als 'Je moet niet denken dat ik onder de indruk
ben van de manier waarop jij met dat soort dingen omgaat...'
en 'Het verbaast me echt niet dat (naam) geen prijs meer stelt
op jouw advies...'. Vraag: hoe groot acht u de kans dat dit stel
over vijfjaar nog bij elkaar is?
Het meest veilige antwoord lijkt te zijn dat het niet aangaat
om op grond van een paar gesprekfragmenten daarover een
voorspelling te doen. Toch zou ik het in dit geval aandurven
een gok te wagen. Die zou zijn dat de kans dat ze over vijfjaar
nog samen zijn beduidend lager is dan 50 procent.
Ik heb daar twee argumenten voor. Het eerste is dat de ene
partner de andere op een negatieve manier toespreekt in een
openbare ruimte, en dan ook nog op een manier waarbij ze er
geen rekening mee houdt dat anderen het kunnen horen. Het
tweede argument is dat uit haar
uitlatingen minachting spreekt.
Openlijke minachting van de
ene partner voor de andere, of
minachting die zover gaat dat
het je weinig kan schelen of
vreemden daar deelgenoot van
worden, is de huurmoordenaar van een relatie.
In de partnerrelaties uit mijn directe omgeving die op een ge
geven moment uit elkaar zijn gespat, was het in de meeste ge
vallen deze moordenaar die toesloeg. Een paar voorbeelden.
Een vrouw wreef haar man bij herhaling in dat hij tweede
keus was en dat haar echte grote liefde met een ander was ge
trouwd. Soms zei ze het min of meer plagend, maar op andere
momenten werd duidelijk dat er een belangrijke grond van
waarheid onder die plagerij lag. Na bijna twintig jaar huwelijk
verdroeg hij op een dag de minachting niet meer en vertrok.
Iets soortgelijks deed een vrouw uit een andere relatie nadat
haar man vanaf een bepaald moment, ook onder het mom
van plagerij, haar af en toe zijn 'ouwe trouwe postduif noem
de. Ook waar anderen bij waren. Ze had dat, terecht, geïnter
preteerd als symptoom van het feit dat hij haar lichamelijk
niet meer aantrekkelijk en zelfs soms ronduit afstotend vond.
Hij ontkende dat, tegen beter weten in, en verdedigde zich
met te zeggen dat zij tegen een grapje moest kunnen.
Maar tegen grappen die minachting in zich dragen, kunnen
mensen niet of daar willen ze niet tegen hoeven kunnen. Hoe
dan ook, na ruim 15 jaar huwelijk was zij er vandoor gegaan
met een man die dit soort grappen niet maakte.
Toevallig, deze twee voorbeelden van het verband tussen min
achting en scheiding? Absoluut niet. Er is inmiddels een hele
stapel goed psychologisch onderzoek dat laat zien dat van alle
negatieve relatiekenmerken die een verband vertonen met
scheidingsrisico, minachting door een van de partners jegens
de andere of door beiden ten opzichte van elkaar, de belang
rijkste is. Hoewel we intuïtief aanvoelen dat dit klopt, is daar
mee het antwoord op de vraag waarom minachting zo schade
lijk is nog niet meteen duidelijk.
Dat wordt het wel als we bedenken wat het tegenovergestelde
van minachting is: respect. Alleen, het probleem met het
woord respect is dat het zo'n uitgehold woord is geworden. Ie
dereen, van politicus tot patjepeeër, roept tegenwoordig dat
we meer respect voor elkaar moeten hebben. Het zou veel
overtuigender zijn als ze zouden roepen dat minachting de we
reld uit moet. Het moet in ieder geval uw relatie uit.
Als u tenminste prijs stelt op voortzetting ervan.
De kans te trouwen of samen te
wonen, neemt na een (echtschei
ding af. Vooral als mensen ge
trouwd zijn geweest of kinderen
uit een eerdere relatie hebben, is
de kans op een nieuwe relatie klei
ner. De kansen nemen sterker af
voor vrouwen dan mannen.
Mogelijke verklaring is dat mensen
voorzichtiger worden na een schei
ding, blijkt uit een onderzoek van
Anne-Rigt Poortman naar gevol
gen van eerdere relationele ervarin
gen op iemands verdere 'relatiecar
rière'. Gescheiden mensen hebben
een sterke voorkeur voor een latre-
latie of ongehuwd samenwonen.
Mensen die ooit getrouwd waren,
willen vaak niet meer samenwo
nen, terwijl mensen die samen
woonden dat nog wel willen. Ge
scheiden mannen en vrouwen heb
ben vaak een partner die ook ge
scheiden is.
Vrouwen en ouderen zonder schei
dingservaring hebben vaker een ge
scheiden partner, terwijl gescheide-
nen mannen en jongeren vaker
een nieuwe partner hebben zon
der relatieverleden.
Toegeven dat je je eenzaam voelt, is nog steeds taboe. De
buitenwereld vat dat op als falen. Wordt dit taboe groter in
de huidige 'maakbare' samenleving? We accepteren
inderdaad niet meer zo gauw dat er iets mis is, zegt
onderzoeker Theo van Tilburg. „Maar het taboe op
eenzaamheid is aan het afzwakken."
door Patricia van der Zalm
foto Harmen de Jong
Eenzaamheid komt voor
op alle leeftijden en in al
le lagen van de bevol
king. Werkend of werk
loos, ziek of gezond, al
leenstaand of met een partner. Ie
dereen weet wat het is, maar nie
mand praat er graag over. Een
zaamheid wordt immers geassoci
eerd met 'losers'.
Toch is het taboe op eenzaamheid
iets aan het afzwakken, zegt Theo
van Tilburg, hoogleraar sociale ge
rontologie (wetenschap van het
ouder worden en oud zijn) aan de
Vrije Universiteit in Amsterdam.
„We accepteren inderdaad niet
meer zo gauw dat er iets mis is. En
we zoeken de oorzaak van onge
luk, pech of onvolkomenheid het
liefst buiten onszelf.
„Toch is er ook een andere trend
zichtbaar: emoties spelen een gro
tere rol, er is veel meer oog voor
kwaliteit en inhoud van persoonlij
ke relaties. De media besteden er
aandacht aan, maar het blijft lastig
te vertellen dat je zelf eenzaam
bent. Kijk maar naar straatinter
views op tv. Je hoort iemand niet
snel zeggen dat hij zich eenzaam
voelt. Ze zijn 'te druk' of ge
trouwd, dus gaat het wel goed met
ze. Het taboe is er dus nog steeds."
Van Tilburg, verbonden aan de fa
culteit Sociale Wetenschappen,
doet al jaren onderzoek naar rela
tienetwerken en eenzaamheid,
met name onder ouderen. Dit
VU-onderzoek naar eenzaamheid,
veertig jaar geleden gestart door
professor dr. Jenny Gierveld,
wordt sinds vijftien jaar ook ge
voed met gegevens uit de Longitu
dinal Aging Study Amsterdam (LA-
SA) onder 55-plussers.
Deze doorlopende 'ouderenstudie'
is uniek in de wereld en leverde al
veel gegevens op. Samen met oud
collega Gierveld is Van Tilburg au
teur en samensteller van het boek
Zicht op eenzaamheid, dat begin de
ze week (3 september) is gepresen
teerd op een congres van de natio
nale vereniging De Zonnebloem.
Eenzaamheid is in het boek om
schreven als een tijdelijke of uit
zichtloze, onvrijwillige en negatief
beleefde situatie, waarin iemand
sociale contacten mist. Slecht sla
pen, veel drinken/roken of drugs
gebruiken en jezelf slecht verzor
gen, kunnen symptomen zijn. Een
zaamheid speelt een op de drie Ne
derlanders parten; een op de tien
voelt zich zelfs heel erg eenzaam.
Eenzaamheid kan iedereen tref
fen, al kan Van Tilburg wel een
paar risicofactoren noemen. „Men
sen die alleenstaand zijn, behoefte
hebben aan vrienden of begrip,
die zijn verhuisd naar een nieuwe
omgeving of die door gezondheids
problemen in een gedwongen iso
lement verkeren, lopen een grote
re kans op eenzaamheid."
Ook persoonlijkheid/karakter en
woonomgeving spelen een rol.
„Uit onderzoek blijkt dat 40 pro
cent van de ernstig eenzamen ook
last heeft van depressieve sympto
men. Zij hebben dus ook nog an
dere, psychische problemen, die
niet zomaar op te lossen zijn. Niet
dat ze meteen onder de brug sla
pen, maar zij zijn waarschijnlijk ge
baat bij professionele hulp."
Van Tilburg onderscheidt
twee soorten eenzaam
heid: sociale en emotione
le. „De laatste kun je het
best omschrijven als het niet be
schikken over een vertrouwensper
soon met wie over intieme en per-
Hoe gedragen mensen zich
tijdens een anderhalfjaar
durende reis naar Mars? Dat
is de vraag van het
Mars500-experiment,
waarbij vrijwilligers
vijfhonderd dagen lang in
metalen tanks worden
opgesloten.
door Serve Vaessen
illustratie GPD/ESA
De overeenkomst met Big
Brother dringt zich op,
beaamt Mare Heppener.
„Maar er is een groot
verschil. Bij Big Brother worden
de deelnemers zo geselecteerd dat
er geheid mot ontstaat, terwijl wij
geïnteresseerd zijn in mensen die
Artist impression van de metalen tank van het Mars500 experiment.
samen een hecht team zijn." Hep- wetenschappelijke voorbereiding
pener houdt zich bij het Europese van toekomstige reizen naar Mars.
ruimtevaartbureau ESA bezig met Hij is betrokken bij Marssoo. ESA