Boterbloem voelt vet aan
Op de foto
met de veldwachter
Nieuwe raadkaart
Aol die ouwe troep
ka je wè delete
dinsdag 11 juli 2006
Een behaarde boterbloem met teruggeklapte kelkblaadjes.
foto: Chiel Jacobusse
Een weiland met koeien
is een typisch Zeeuws
plaatje. De overheersende
kleur is groen, met daarin
zwart/witte of bruine vlek
ken. In veel weilanden is
nog een kleur rijk vertegen
woordigd het geel van boter
bloemen.
De koeien hebben boterbloe
men blijkbaar niet op het
menu staan. Zelfs als een wei
land kaal gevreten is, worden
deze bloemen nog gemeden.
Heel selectief grazen de koeien
alle gras weg en blijven de boter
bloemen staan. Dat is maar
goed ook, want boterbloemen
zijn giftig voor vee. Als een wei
land met boterbloemen gemaaid
en gehooid wordt, kunnen
koeien en schapen het hooi ge
rust opeten. De giftige stoffen
worden namelijk afgebroken
wanneer de plant gedroogd
wordt.
Boterbloemen komen niet alleen
in het weiland voor. Ze zijn ook
te zien in bijvoorbeeld bermen
en slootkanten.
Wie de bloemen goed bekijkt,
kan verschillen waarnemen. In
Nederland komen twintig ver
schillende soorten boterbloe
men voor, waartoe ook waterra
nonkels behoren. Iedere soort
heeft zijn eigen, specifieke ken
merken. De bekendste soorten
zijn de kruipende boterbloem,
de scherpe boterbloem en de be
haarde boterbloem.
Kenmerkend voor alle boter
bloemsoorten is de bouw van de
bloem. Die bestaat meestal uit
vijf kroonblaadjes en vijf kelk
blaadjes. Een uitzondering
vormt het speenkruid. Daar kan
het aantal bloemblaadjes varië
ren per bloem, van zeven tot ne
gen.
De kroonblaadjes hebben een
gele kleur. Ze zijn voorzien van
een glanzend laagje. Dat voelt
ook een beetje vet aan. De asso
ciatie met boter is makkelijk te
verklaren.
Het vettige laagje heeft een bij
zondere functie. Als het regent,
gaat de gele bloem open staan.
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Dit in tegenstelling tot bijvoor
beeld een klaproos die z'n kop
laat hangen of een madelief die
zijn blaadjes sluit. Een regen
druppel valt op het boterbloem
blad en rolt naar beneden. Voor
dat hij terecht komt in het hart
van de bloem, waar de stamper
zich bevind, passeert hij de stuif-
meelkorrels. Op die manier wor
den de stuifmeelkorrels naar de
stamper gebracht en kan be
vruchting plaatsvinden. Dat
heet regenbestuiving. Het groot
ste deel van de zorg voor het na
geslacht wordt echter gedaan
door insecten.
Na de bloei vergroeit de stam
per tot een bolvormig hoofdje.
Dat is groen van kleur. Momen
teel zijn ze al te vinden.
Op landgoed Ter Hooge, bij Mid
delburg, komt een voor Neder
land bijzondere soort voor: de
gulden boterbloem. Het is een
sierlijk lid van de familie. Deze
boterbloem is een voorjaars-
bloeier. Wie binnenkort op Ter
Hooge gaat wandelen, zal niet
veel exemplaren meer aantref
fen. De bladeren zijn lang en
smal en de stelen zijn relatief
lang.
Ook de scherpe boterbloem is
een middelhoge plant. Deze is
vaak in de berm te vinden. De
bladeren zijn handvormig en be
staan uit vijf tot zeven segmen
ten. Vaak zit er op het blad een
zwarte tekening.
Bij de kruipende boterbloem
zijn de stelen relatief kort, waar
door de bloemen niet ver de
lucht ingaan. Vandaar de naam
'kruipend'. De kruipende boter
bloem is de meest algemeen
voorkomende soort, doordat de
ze plant op eigenlijk alle bo
demsoorten groeit. Zon of scha
duw, een droge of vochtige on
dergrond, het zijn omstandighe
den die er niet toe doen.
Ook de behaarde boterbloem is
een tamelijk lage plant. Deze bo
terbloem heeft een bleekgele
klem'. De kelkblaadjes, de klei
ne blaadjes onder de gele kroon-
bladeren, zijn teruggeklapt rich
ting de steel. Dat is een onder
scheidend kenmerk van deze
soort. De behaarde boterbloem
verdraagt een wat zoute stand
plaats en zon en is daarmee een
plant die in natuurgebied De
Yerseke Moer volop te vinden is.
Carolien van de Kreeke
Het algemeen Nederlands
kent honderden Engelse woor
den. Dagelijks gebruiken we die
leenwoorden zonder er bij stil te
staan. We horen het amper. We
pinnen, chatten, checken, sco
ren, scannen, maken goals en
hebben kids die Britt, Mitchel
of Candy heten. Als Engelse
woorden in het Zeeuws, de
Zeeuwse dialecten, doordrin
gen, valt dat nog op, om niet te
zeggen dat het storend klinkt.
Ergerlijk is nog een beter
woord.
Zoals: Een steutje elee kwaeme
de kids van oanze oudste zeune.
Ze were amper in uus of ze
woue op de computer. D'n
oudsten van het stel, een lease
boy (een angenome jongsje) is
echt a zö'n nerd die a nie aars
zou doe as eêle daegen achter
zö'n keyboard zitte mie natuur
lijk een moai groat flat-screen
en het liefste ok nog zö'n head
set op z'n kop. Afijn, ik zegge:
'Gae je gank mae.' Die wou z'n
mp3-speler even update mie de
nieuwste hits.
D'n twidden is ok behoorlijk
up-to-date en, om a die noe nie
op de computer kon game of
chatte, wou die naè de agrifair
op z'n eêntje en dan zou t'n daè
wè vrienden tegenkomme van
schole. Dat von ik toch een bitje
te gevaerlijk en mie wat angen
en wurmen sloot ik een deal.
Nie naè de fair, mae dan wè ska
te. Bie de schole ze op het
plein een nieuwe jumpramp en
dat vond 'n toch ok wè cool. Voe
a t'n goeng smst'n die eêst nog
naè een paer andere jongers. 'Ze
ker voe een date?', vroeg ik. Dat
was zö. 'Baai!' riep 'n en die was
wig.
Niks een eindje keure of fietse,
schiete mie piel en booge of land-
verövertje en zeker gin ganze-
bord of sjoele. 'Aol die ouwe
troep ka je wè delete', zeid'n Ke
vin toen at'n in de ouwe spinne
keek daè a me 't speelgoed be-
waere.
De guus 't het veeste goed te
genwoordig. Wacht mae. Daè za
nog wè es een tied komme a ze
anders piepe. Dan zulle ze de
waerschuwingen van opa en
oma misschien nog wè es down-
loade. Mae noe aele je goeie be
doelingen nie vee uut. Je kan je
mond beter mae in laète tape.
Kieke, luustere en zwiege.
Mie de ouwere jeugd is het nog
a erger. Ze bin glad los 'esloge.
Aolles mö kunne, het mö gauw
en het liefst zö makkelijk meuge-
lijk. Ze zoeke gin verkeêring, ze
geve de voorkeur an een
one-night-stand. Ze aele d'r
eten bie een cateraer dat a ze
dan opete in d'r appartement of
d'r loft. M'n nichtje is zö'n babe,
ze is mental-coach bie een reïn-
tegratiebedrief en die leef op
zö'n meniere. D'r ouwelui bin
d'r nie groas mie, mae j'ei t'r
niks over te zeggen. Ze gaè van
d'n eêne cocktailparty naè d'n
aren. Netwerke doe ze dan. Z'ei
aoltied een note-book bie d'r of
een laptop om anteêkeniengen
te maeken a ze scoort mie 't eên
of 't andere. A ze een off-day
eit, bluuf ze gewoon tuus. Dat
was vroeger toch not-done, zou
'k zö zegge. Mae ja, ik a ook gin
lease-auto van d'n baes, zelfs
gin city-bi ke en ik gae nie mie
een last-minute-reize naè de
middle of nowhere. A ze in mien
tied an human resourcement
edaen ao, dan aot het natuurlijk
glad aars 'ewist, dan ao m'n car
rièreplanning d'r glad aars uut
'ezie. Mae relaxed kiek ik het
noe an en ik ope a de kids wee
op tied thuus bin.
Franse herkomst
Gerard Smallegange vertelde
een keer een verhaal waarin hij
woorden van Franse herkomst
had verwerkt. 'Echt ouwerwes
Zeêuws', zeiden de mensen.
Denk maar aan woorden als ku-
velesse, negosie, diverdasie,
traktement, akkevietje, boeze-
nere, murpel, salu, allé enz..
Veel van die woorden zijn we in
middels vergeten en worden
niet of zelden meer gebruikt. Ne
derlandse woorden of andere
vreemde woorden kwamen er
voor in de plaats. Taal is altijd
in beweging. Of we de stroom
Engelse woorden ook zullen
overleven is nog maar de vraag,
want Engelse woorden worden
niet meer verzeeuwst, maar
rechtstreeks overgenomen uit
het Engels of Nederlands.
Onlangs verscheen een lijst met
Engelse woorden met een goed
Nederlands woord erachter.
Wie trots is op zijn (Nederland
se) taal, zou zich daar wat van
aan kunnen trekken. Het Amp-
zing Genootschap strijdt op zijn
manier voor behoud van goed
Nederlands en steekt in het
boekje Aap Noot Mies Wim Not
Yet in versvorm de draak met de
overdosis Engels in het Neder
lands. Hier zijn enkele van die
(verzeeuwste) versjes.
Michael, Brian en Whitney, het
wor me soms wat te vee.
Wat is t'r eigenlijk mis mie Jan,
Piet, of Jannekee?
Bie de kinderopvang in Waerde
geve ze Engelse les.
Een anvaering tussen twi kleu
ters noeme ze daè een kinder-
crash.
Gezocht assistant manager, dat
klienkt glad nie zó slecht.
In het Engels zou het klienke
looking for a knecht.
Z'ao 't over de cast en de crew,
spelers in een film of een show.
Een vee moaier woord is t'r voe:
Wat zou je dienke van kroo?
Ok zo'n 'ekel an kids twint a je
toch vee van guus oudt?
Engel Reinhoudt
Vanuit Bruinisse schrijft
C. de Jonge-van de Velde
namens haar moeder B. H. van
de Velde-Anemaet uit Kapelle,
dat de raadkaart van vorige
week een beeld geeft van het
hart van Schore. „Mijn moeder
- ze is nu 94 jaar, van 1912 - is
heel stellig. Ze meent de woning
in Schore te herkennen, waar ze
van 1914 tot 1938 heeft ge
woond. Ze denkt dat de man
met het wiel waarschijnlijk
naar smederij Boone (naast het
café) op weg is. De veldwachter
in uniform zou Hemmekam kun
nen zijn en de man met de pet
rechts heet Koole."
Met het geheugen van mevrouw
Van de Velde is niks mis. De
kaart laat met name café De
Jonge in Schore zien en is bijna
negentig jaar geleden door
W. E. van Kogelenberg ver
stuurd aan de militair J. van
Helderen, door de mobilisatie
gelegerd in het Overijsselse Has
selt. Het gaat om de toenmalige
Schoorse Zandweg, nu Friso-
straat, meldt M. C. Verbogt-
Rijk uit Schore, die zelf ook in
het bezit is van een exemplaar
van de kaart, destijds verzon
den naar Sjef Boonman, een
van degenen die op de foto
staan.
„Mijn moeder is in 1907 gebo
ren op Schore aan de Schoorse
Zandweg, op de boerderij Anna
Hoeve, als oudste van de kinde
ren Boonman. Ze vertelde altijd
over deze prentbriefkaart dat
ze met haar broers en zussen op
weg waren naar de katholieke
school in Hansweert, toen ze
met de veldwachter op de foto
gingen. Ze waren katholiek en
Schore had alleen een hervorm
de school. De kinderen Boon
man die op de foto staan zijn
Marie (mijn in 1999 overleden
moeder), Melene, Nelly, Sjef en
Ko", aldus Verbogt.
Brandbommen
K. Wisse uit Schore wijst erop
dat het gebied op de foto, in de
Tweede Wereldoorlog groten
deels is verwoest. Volgens A. El-
sing-Stevense uit Middelburg is
dat gebeurd met brandbommen
in mei 1940, in de strijd om Zee
land tussen Duitse en Franse
troepen. Café De Jonge heette
officieel Het Wapen van Zee
land en was ook logement en af
spanning.
Inzender Wisse meent dat de
man met het wiel smid Piet
Boone zelf is. „Achter het café
staat een rijtje huisjes. In het
eerste ervan woonde Marcus
Pieterse, in het middelste Anne-
mate Schilder en het laatste
was de melksalon van Gustav
Luik. Achter de man rechts,
landarbeider Jaap Koole, is een
tuinhekje te zien. Dat hoorde
bij de tuin en woning van Jaap
Mange."
Net voorbij het café (dus nog
voor de huisjes) is de schuur
zichtbaar van zaadhandel De
Jonge, stelt J. P. A. Stevense uit
Goes. „De bekende Nederlan
der Freek de Jonge is verwant
aan de familie. Deze inzender
noemt als bewoners van de hui
zen brugwachter Pieterse, bak
kersknecht Quist, huisschilder
Annemaat, de melksalon (later
café van De Pree), de winkel
van P. Goossens en aan het eind
de familie Van der Vliet.
„Wanneer in Zeeland iemand
uit eigen kring wat anders is
dan anderen en afwijkt van de
gangbare zeden en gewoonten,
dan zegt men tegen die persoon:
't is een butendieker, waar
schijnlijk niet wetend dat deze
uitdrukking is ontstaan in het
dorpje Schore", geeft C. F. Ste
vense uit Middelburg aan. Hij
voegt de verklaring eraan toe:
in 1702-1712 was dominee Go-
suinus van Buytendijck predi
kant in Schore. Doordat hij af
week van de 'rechte leer', werd
hij voor Spinozist aangezien en
in 1711 geschorst als predikant.
Hij trok zich echter niets van de
ze schorsing aan en bleef een te
gendraads persoon, die anders
was dan anderen. Zijn volgelin
gen werden butendiekers ge
noemd.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
A. Elsing-Stevense, Middel
burg, J. P. A. Stevense, Goes en
C. de Jonge-Van de Velde, Brui
nisse.
De nieuwe raadkaart uit de verzameling van
Hans Lindenbergh Iaat opnieuw een dorpsbeeld
zien; in een heel andere regio dan Zuid-Beveland.
Vraag is: om welk dorp gaat het? Meer bijzonder
heden over de straat toen en nu zijn welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
15 juli worden gestuurd naar: Redactie PZC Bui
tengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van goede oplossingen worden
drie waardebonnen verdeeld.