Man, ik bin zo
boers as de pest
Nederland is weer een echt kikkerland geworden
Johan van der Swaluw,
Zeeuwse praatjesmaker
fo'gaai goed met de kikkers en pad-
in m ons land. Er springen er weer
wervan rond, terwijl in omringende
Wdw en wereldwijd juist minder
wét gekwaakt.
Dit keer kwam het Centraal Bu
reau voor de Statistiek met het
9*denieuws. Uit de jaarlijkse tellin-
ffflsinds 1997, in opdracht van het
ministerie van Landbouw en Natuur
leer, blijkt een toename van het
üntal amfibieën met vier tot zes pro
sper jaar.
Gerard Smit van Stichting Reptie-
«t Amfibieën en Vissen Onderzoek
«Ierland (Ravon) coördineert de in
ventarisatie door ruim tweehonderd
knatieke vrijwilligers.
•bestijging is een gevolg van het ge
arde regionale natuurbeleid, met
«nadruk op waterplaatsen", zegt
«Sinds de jaren negentig zijn er
noor provincies honderden poelen
aangelegd en kregen nieuw aangeleg
ds natuurgebieden een moerasachtig
I ter. Na de oorlog zijn veel poe
fen drinkputten voor vee verdwe
en door schaalvergroting in de land-
uw. Ook is veel weiland omgezet in
«aisakker, waardoor nog meer water
3™ween. Pas vanaf de jaren tachtig
legmen in de gaten dat dit funest
Jd°°r amfibieën. Toen werden er be
en de verspreiding gaat rap verder."
De algemeen voorkomende bruine en
groene kikkers hebben vooral de
vruchten geplukt van schoner opper
vlaktewater. Deze amfibieën leven
overal in het land langs de waterkant
en zijn gebaat bij schoon slootwater.
Vanwege hun flinterdunne huid zijn
ze zeer gevoelig voor watervervui
ling.
„Het milieubeleid wordt steeds stren
ger. Bestrijdingsmiddelen worden
minder geloosd, evenals fosfaten uit
wasmiddelen en kunstmest. De sloot-
kwaliteit verbetert. Bovendien wordt
het afvalwater steeds beter gezui-
gers gaat het sinds een paar jaar
weer goed en de pad lijkt zich zelfs
op meer plekken te vestigen.
Karrensporen
Smit: „Vroeger kwam de soort voor
in tijdelijke waters, zoals ondergelo
pen karrensporen. Die zijn er natuur
lijk niet meer. Dergelijke situaties
worden nu met succes nagemaakt.
Door hun geringe aantal en het be
perkte aantal locaties blijft deze
soort erg kwetsbaar."
Het is met allemaal halleluja in kik
kerland. De poelkikker of kleine groe
ne kikker, die van voedselarm,
Streng milieubeleid werpt vruchten af
Terwijl het met andere soorten juist beter gaat, neemt de poelkikker (afgebeeld) in aantal af.
foto A. van Rijsewijk/Ravon/GPD
--o-i'.uuuen opgesteld."
Ule bemoeienis heeft zijn vruchten
afgeworpen. De boomkikkers, die in
Zeeuws-Vlaanderen, Twente en de
Achterhoek zitten, profiteren het
meest van de zorg van natuurbeheer
ders. Binnen zeven jaar tijd is hun po
pulatie verviervoudigd. Vooral in de
Achterhoek groeit hun aantal explo
sief. Smit: „Deze gevoelige kikker,
die van schaduw houdt, kwam eerst
voor in gebieden van enkele vierkan
te kilometers, nu zijn dat blokken
van tientallen vierkante kilometers:
verd. Hierdoor nemen de aantallen
bruine en groene en kikkers jaarlijks
met zes en vier procent toe", vertelt
Smit.
Nederland telt ook weer meer pad
den. Het aantal gewone padden
groeit sinds 1997 met 3,5 procent per
jaar.
Ook de ernstig bedreigde geelbuik-
vuurpad klimt uit het dal. Deze soort
komt alleen nog voor in een handje
vol Limburgse zandsteengroeven en
was zo goed als uitgestorven. Door
gerichte acties van lokale vrijwilli
schoon water houdt, daalt in aantal
en de heikikker blijft stabiel. Ook de
knoflookpad heeft het moeilijk en is
op veel plaatsen verdwenen. Hoe het
gaat met de zeldzame vroedmeester-
en rugstreeppad is moeilijk te zeg
gen, omdat die zich met zo maar la
ten zien en er weinig cijfers over be
kend zijn, aldus Smit. Dat geldt ook
voor de meeste salamanders. De ver
wachting is dat die meeliften op het
succes van de kikkers, maar dat is las
tig te onderbouwen. Salamanders
zijn namelijk moeilijker te tellen, je
hoort ze niet kwaken zoals kikkers
en ze zitten verstopt in het water tus
sen de vegetatie. Veel soorten worden
pas 's nachts actief „Dat is niet de pe
riode dat je de meeste vrijwilligers op
de been krijgt," weet Smit.
De kentering in Nederland staat
haaks op de mondiale afname van am
fibieën. Een derde van alle bekende
soorten (5743) staat op uitsterven, ter
wijl bij veertig procent de populaties
krimpen, aldus een artikel in Scien
ce. De situatie in Nederland wordt
nog verder verbeterd, door de aanleg
van nieuwe moerassen.
Vooral langs de uiterwaarden van de
grote rivieren is sprake van natte na
tuurontwikkeling, waarvan gangbare
amfibiesoorten profiteren. Kleinscha
liger projecten worden eveneens uit
gevoerd langs de Lek en de Neder-
rijn. De provincie Flevoland is ook
actief door de Oostvaardersplassen te
verbinden met de Noorderpiassen
door een natte groenstrook.
„Leefgebieden worden ook aan el
kaar gekoppeld door faunapassages,
zoals dassentunnels. Hierdoor kun
nen amfibieën veilig wegen kruisen",
aldus Smit. „Provincies en Rijkswa
terstaat trekken steeds meer geld uit
voor dergelijke voorzieningen om ver
snippering op te heffen en kleine na
tuurgebieden met elkaar te verbin
den."
Peter de Jaer'
zaterdag 10 december 2005 23
Johan van der Swaluw, dialect
rocker Kees, vuufde schuuve,
vierde touwtje. Eéne, tweeë,
drieë, gas.... De grote schare
Zeeuwse fans smult ervan als
zanger, bassist en tekstschrijver
Johan van der Swaluw van Sur
render in plat Eintjessands af
trapt. Bij een optreden van dia
lectrockband Surrender voelen
de plattelandsjongeren zich geu
zen en Johan voedt die trots met
dialectische nonsens: Luctor et
Verko! Op het podium soms een
varken - 'het is welles op het
randje' - is hij in het dagelijks le
ven overwegend een stil en be
dachtzaam mens. Ook iemand
die zich veilig voelt in de gebor
genheid van de plattelandsge
meenschap en belast is met een
hang naar nostalgie. „Ik bin zo
boers as de pest."
Het publiek heeft een verkeerd
beeld van hem. „Ze denken dat
als je op het podium als een onver
stand tekeer gaat, je altijd zo bent. Ik
kan je verzekeren dat dat thuis niet
goed zou gaan. Het podium is mijn uit
laatklep. Alles wat ik door de week
verzamel, knal ik op de planken eruit.
Ik ben niet schizofreen, maar er be
staan wel twee Johannen."
In het cafë van 'Schele Lau' in 's-Heer
Hendrikskinderen, waar hij geregeld
een bord friet met kroketten naar bin
nen werkt, laat Johan van der Swa
luw (44) stiltes vallen. Hij gunt zich
zelf bedenktijd om een weloverwogen
antwoord te formuleren. Wat een con
trast met de flapuit op het podium,
die voor de microfoon ooit over de
Veerse burgemeester De Bruijn zei
dat ze haar ambtsketen in haar ge
slachtsorgaan kon stoppen als ze het
met veertig vaten bier overgoten optre
den in Hrieps, het jaarlijks hoogte
punt van jong Grijpskerke, zou verbie
den. „Kees Wondergem (gitarist van
Surrender) zei nog: 'daar gaat we ge
knetter mee krijgen'. Dat was één van
de weinige keren dat ik met vloeken
en shockeren problemen heb gehad,
want normaal gesproken kom ik er
mee weg. Het is gelukkig goed afgelo
pen, we mochten spelen en een jaar la
ter heb ik geprobeerd het goed te ma
ken met de burgemeester. Dat ze die
ketting om haar hals mocht laten. Be-
griep je, hee."
Stil jochie
Als jochie was Johan van der Swaluw
stil. Hij beleefde een onbezorgde
jeugd in een katholiek Heinkenszands
gezin. „Het was een tijd waarin ieder
een hard werkte. Mensen hadden een
zwart-wit-televisie en er was weinig
gesodemieter. Je had niet veel en je
was tevree. Daar zing ik over in Sur
render. Over sappelende landarbei
ders, pronte boerendochters, Janus op
zijn Jawa, het stravalje op het dorp.
Thema's van één, twee generaties te
rug.
„Ik was al op mijn twintigste aan het
terugkijken. Hoe ze in mijn jeugd een
paard stonden te beslaan. Man, ik bin
zo boers as de pest. Je moet nummers
maken over dingen die op je netvlies
staan en die je in belevingssfeer lig
gen. Ik kan wel liedjes schrijven over
integratie, maar er zijn geen moslims
in Heinkenszand."
Nooit had hij kunnen bevroeden dat
zijn bandje, dat over drie jaar dertig
jaar bestaat, zo'n gevoelige snaar zou
raken bij Zeeuwse jongeren. Alles be
gon met Arjean van Pier. Tot dan toe
had hij in het Engels gezongen, maar
toen Johan op een druilerige zondag
morgen moeizaam herstelde van een
venijnige kater, ontstond er iets moois
op de bedrand. Samen met gitarist en
jeugdvriend Kees Wondergem besloot
hij 'de piene in dur ood' te verdrijven
met vrolijk feestgezang. Spontaan ont
stond Arjean van Pierwaarvoor Man
nish Boy van Muddy Waters model
stond. Arjean van Pier beschrijft de
waargebeurde vrijage van een Hein-
kenszandse dorpeling met een struise
Wolphaartsdijkse, al zijn uit piëteit
naam en plaats gewijzigd. Zeventien
jaar lang fietste Arjean heen en weer,
maar tot een huwelijk met Kee van
Temisse kwam het nooit. Een ware
smartlap.
Arjean werd het lijflied van menig
plattelandsjongere. Door dat succes
zwoer Surrender het Engels af. Alle
nummers zouden voortaan in dialect
worden gezongen. Elk weekend zette
de band wel een tent op zijn kop,
waarbij de groeiende schare volgelin
gen voor de noodzakelijk geachte
bier- en zweetdampen zorgde. Het
ging zo ver dat er met strobalen werd
gesmeten, beha's in de rondte vlogen
en af en toe een varken werd losgela
ten. De Dierenbescherming vond dat
minder geslaagd en het varken keerde
Naam"
Johan van der Swaluw
Woonplaats
Heinkenszand
Geboren
20 oktober 1961
Burgelijke staat
Partner van Sylvia, kinderen:
Marisha (15), Manouk (12)
en Fleur (anderhalf)
Opleiding
Meao
Hobby's
Surrender, boeken, motoren,
dialect
veilig en wel terug in zijn hok. „We
hadden overal schijt aan en dat is nog
wel zo. We sporen echter nooit aan tot
geweld, we zorgen altijd dat het grap
pig blijft. Het is geen pose, maar tege
lijkertijd zeggen we: jongens, dit gaat
nergens over. Het is bij ons geen seks,
drugs en rock roll. Seks en drugs,
dat doen boertjes niet, hee. De media
vergroten het echter uit. Veronica
heeft 's opnamen van een concert ge
maakt, maar liet alleen beelden van
een paar uitwassen zien. Ik dacht:
'Was het zo'n rotzootje?'. Ik had dat
optreden heel anders in herinnering."
Jolink
Een parallel met de Achterhoekse dia
lectband Normaal ligt voor de hand,
al is het geluid van Surrender meer op
de leest van de Texaanse bluesrock
band ZZ-Top geschoeid. „We hebben
nooit gepoogd Normaal te evenaren.
We lachen om gasten die dat beweren,
wij weten hoe het in elkaar steekt. Ik
heb het er wel eens over gehad met
zanger Bennie Jolink van Normaal,
waar we veel mee hebben opgetreden.
'Lieke wij op jullie9' Bennie vond van
niet: 'Jullie zijn de Zeeuwse ZZ-Top'
Dat dee me goed, hee."
Geen doorbraak
Zes cd's en één dvd heeft de band vol
gespeeld, waarvan eentje onder de tij
delijke werknaam N8werk. De klei-
rockers wisten nooit landelijk door te
breken, al was er wel een openingetje.
„In 1997 bij Veronica goes hack home
hadden we wel contact met een platen
maatschappij. We hadden het num
mer Bie Heiveld ingezonden en zou
den dat in Hilversum opnemen. Fer
Abrahams van het muziekblad Oor,
zo'n pief met een Buddy Holly-bril, re
gelde dat. We waren precies op het af
gesproken tijdstip in de studio, maar
toen werd ons gezegd dat we mini
maal twee uur moesten wachten om
dat er nog een andere band bezig was.
Ik zeg: 'Dan zullen we 's vlug opdonde
ren, want half acht is half acht'. Boe
ren buigen niet. dan ligt niet in onze
aard hee. Ik laat me niet leven. Het
was dus snel klaar."
Misschien was dat wel goed ook. De
wijde wereld intrekken, da's niks voor
Johan. Hij wist zelfs de dienstplicht te
ontlopen door te verklaren dat ze al
leen iets aan hem zouden hebben als
het leger ook een kazerne in Heinkens
zand had. Heimwee meneer! Hij heeft
een tijdje in Vlissingen en Goes ge
woond, maar kwijnde er weg. „Ik heb
vroeger nooit gedacht dat ik in Hein
kenszand zou blijven. Ik ben echter
sfeergevoelig en het dorp is voor mij
de beste leefomgeving. Die geborgen
heid van een kleine gemeenschap mis
ik in de stad."
Vader
Zijn vader dreef een frietzaak aan de
Dorpsstraat. Van hem erfde hij het
muzikale talent. „Hij drumde in een
bruiloften- en partijenband en zat in
het koor van de katholieke kerk. Ik
had een goede band met hem." Vader
overleed in 1986. Een shagje rollend,
praat hij er nuchter over. „Hij rookte
drie pakjes sigaretten per dag. Daar
knap je niet van op." Zijn moeder is
trots op hem. Zij houdt nauwgezet een
plakboek over Surrender bij. Dat Jo
han in zijn puberteit de Heilige Bla-
siuskerk de rug toekeerde, daar heeft
ze wel verdriet van, „Zij gaat nog elke
week naar de kerk, mijn oudste broer
ook. Ik heb niks met de kerk. Het
klinkt lullig, maar ik kan niet geloven
in een vent die over water loopt. Eerst
zien en dan geloven."
Johan werkt bij EPZ in Borssele,
maar mag daar niks over zeggen, fluis
tert hij. Liever praat hij over zijn dia
lect, dat hij koestert als de kroonjuwe
len van de Oranjes. Neem maar eens
een kijkje op de interpagina van Hos-
ternokkerockband Surrender: „Je
kunt op twee manier doorklikken,
derin of enter, mè dat leste is voe
Zeeuwse analfabeten. Grapje." Toch
is de ondertoon serieus. „Als we niet
oppassen, spreekt iedereen over vijf
tig jaar voor de helft Engels. Taal is
een deel van je identiteit en tegelijk
een bindende factor in de samenle
ving. Die moeten we niet verkwanse
len. Aan de andere kant denk ik dat
de dialecten niet zullen verwateren, er
is steeds meer belangstelling voor.
Dat is niet vreemd, mensen kunnen
Johan van der Swaluw: „Ik heb vroeger nooit gedacht dat ik in Heinkenszand zou blijven."
foto Mechteld Jansen
zich het best uitdrukken in dialect,
want dat is hun eigen emotie, hee."
Als nostalgicus en vader van drie kin
deren hikt Johan wel eens aan tegen
de moderne, snelle maatschappij.
Soms begrijpt hij de wereld niet meer.
„We leven in een tv-tijdperk waarin
de winnaar van Idols of een of andere
malloot die zich weken laat opsluiten
in een huis, moderne goden zijn. Alles
moet gekker en sneller. We draaien
met z'n allen door, we worden bang
gemaakt voor buitenlanders, we ste
ken ons diep in de schulden voor een
huis en een nieuwe auto. Ik heb daar
niks mee. Ik heb dat verwoord in 't
nummer Waer at op slit. Als iedereen
nou eens tandje terugschakelt, de tijd
neemt om met zijn buurman te praten,
dan wordt het een stuk leuker. Geluk
kan heel klein zijn, het zit in simpele
dingen. Ik geniet als ik lekker in de
tuin kan zitten, met een krantje en
een muziekje erbij. Dan zak ik onder
uit en denk: laat de boeren maar dor
sen."
Frank Balkenende
