Van Pietje Bell tot Harry Potter
De zeereis
naar Indië
PZC
Rudy Kousbroek vertelt
Activiteiten
in Zeeland
Kinderfxwkcnweek 2002 - 2 t/m 12 oktober
Bibliotheken, b9ekwinkels
en scholen in Zeeland heb
ben voor de komende Kinder
boekenweek (van woensdag 2
t/m zaterdag 12 oktober) tal van
activiteiten gepland. Thema dit
jaar is 'Ay ay kapitein: boeken
over boten'.
Het startschot voor de Kinder
boekenweek wordt in Zeeland
gegeven op dinsdag 1 oktober.
Dan wordt in de Zeeuwse Bi
bliotheek en in boekhandel De
Drukkerij in Middelburg het
Kinderboekenfeest gehouden.
Het feest, bedoeld voor kinde
ren van acht tot twaalf jaar. be
gint om 17.00 uur. Rindert
Kromhout (schrijver van het
Kinderboekenweekgeschenk
Boris en het ivoeste waterzal
het feest in de bieb openen.
Daarna zingt het kinderkoor
van de Zeeuwse Muziekschool
zeemansliederen. Na een stevig
zeeliedenmaal gaan alle feest
gangers in optocht naar De
Drukkerij. Daar worden van
18.30 tot 20.00 uur workshops
georganiseerd met tekenen, ge
dichten schrijven, voorlezen en
boekenleggers drukken. Daar
bij zijn aanwezig: Rindert
Kromhout, Johanna Kruit
(dichter), Ben Slingenberg
(schrijver), Robert-Jan Swiers
(schrijver), Benno Vrancken (te
kenaar), Markus (stripteke
naar) Lucy cle Graaf (tekenaar)
Marijke van Veldhoven (teke
naar) en Henk Doets (drukker).
In de Zeeuwse Bibliotheek in
Middelburg is van 2 t/m 9 okto
ber een tentoonstelling te zien
van scheepsmodellen en
scheepsvoorwerpen. Op 9 okto
ber is ervan 13.30-14.15 uur en
van 15.30-16.15 uur de diaver
telling Joris en de Walvis, naar
het prentenboek van Nannie
Kuiper en Harmen van
Straaten. Deze is bedoeld voor
kinderen van vier tot acht jaar.
Boekhandel De Drukkerij in
Middelburg richt een expositie
in met tekeningen van scheeps
wrakken van striptekenaar
Benno Vranken. De tentoonstel
ling duurt de hele maand okto
ber. Ook zijn in De Drukkerij
tekeningen over het kinderboe
kenweekthema te zien van
kinderen van het asielzoekers
centrum in Middelburg. De te
keningen zijn te zien van 2 t/m
12 oktober.
Op zaterdag 12 oktober wordt
van 10.00-16.00 uur in De
Drukkerij de Zeeuwse competi
tie van het spel Kolonisten van
Catan gehouden.
Bibliotheken in de gemeenten
Kapelle, Borsele, Goes, Rei-
merswaal, Schouwen-Duive-
land, Noord-Beveland en
Tholen houden een bootbouw-
wedstrijd voor leerlingen van de
lagere scholen. De winnaars
gaan op 1 oktober vanuit We-
meldinge een tocht maken met
een rondvaartboot.
Voor de Vlissingse en Oost-Sou-
burgse basisscholen is er een
musicalwedstrijd rond het the
ma 'Ay ay kapitein'. De winnen
de groep wint een boottocht.
En dan wordt Zeeland natuur
lijk ook weer bezocht door tal
van kinderboekenschrijvers:
Vrijdag 4 oktober: Floortje
Zwigtman houdt een lezing
voor leerlingen van de Pontes
Scholengroep in Zierikzee,
boekhandel De Vries, Zierikzee,
10.00-12.00 uur.
Zondag 6 oktober: basisschool
kinderen interviewen Lineke
Dijkzeul, De DrukkerijMid
delburg, 14.00-15.00 uur.
Maandag 7 oktober: Thijs
Goverde houdt een lezing voor
kinderen van De Beatrixschool
en 't Kofschip in Zierikzee,
boekhandel De Vries, Zierikzee,
13.30-15 30 uur
Woensdag 9 oktober: lezing en
signeren Sjoerd Kuyper, boek
handel De Koperen Tuin, Goes,
15.00-17.00 uur.
Donderdag 10 oktober: stripte
kenaar Markus geeft een lezing
over hoe je een strip tekent,
boekhandel De Drukkerij, Mid
delburg, 19.00-20.00 uur.
Zaterdag 12 oktober: lezing
Leendert Jan Vis, boekhandel
De Koperen Tuin, Goes, 15.00-
17.00 uur
Zaterdag 12 oktober: lezing
Vrouwke Klapwijk en Erik de
Gruijter, boekhandel De Boe
kenmolen, Meliskerke, 13.30-
15.00 uur.
Meer informatie:
www.zeeuwsebibliotheek.nl,
www.drukkerijmiddelburg.nl
www.kinderboekenweek.nl
woensdag 25 september 2002
Zodra tekens letters wor
den, letters woorden
vormen en woorden zinnen
maken, gaat een nieuwe
leeswereld open. Wonder
land, van Pietje Bell tot
Harry Potter, de grootste
Nederlandse kinderboeken
tentoonstelling ooit, wordt
op 3 oktober (aan het begin
van de Kinderboekenweek),
in de Kunsthal in Rotterdam
geopend. Er zijn twaalf the
mapaviljoens, een kinder
boekenfabriek en een 160
meter lange historische boe
kenwand voor jong én oud.
Kattekwaad van Kruimeltje
of miauwen met Minoes:
het boek hoef j e er tegenwoordig
niet meer voor te kopen. In na
volging van het bioscoopsucces
van Annie M. G. Schmidts Abel-
tje uit 1998 zijn er meer Neder
landse kinderboekverfilmin
gen. Zo trok Kruimeltje in 1999
1,3 miljoen bezoekers en de
kerstfilm Minoes aHeen al in
2001 830.000 mensen. De opna
mes voor De Kameleon zijn be
zig en Pietje Bell verschijnt
november in de bioscoop. Onbe
twiste kinderboekenkampioen
is natuurlijk Harry Potter. Zijn
bioscoopsucces heeft-ie te dan
ken aan de boekenverkoop.
Maar bij de verfilming van Ne
derlandse klassiekers gaat het
precies andersom. Daar wordt
eerst de bioscoop bezocht en
vervolgens ook het boek ge
kocht. Zo maken kinderen ken
nis met wat hun ouders en
grootouders lazen.
Kunsthal
De grootste historische collectie
kinderboeken in Nederland -
ongeveer 125.000 stuks - be
vindt zich in de Koninklijke Bi
bliotheek (KB) in Den Haag.
Zo'n duizend exemplaren daar
uit zijn te zien in de Kunsthal
expositie Wonderland, van
Pietje Bell tot Harry Potter.
Daarmee is het volgens de orga
nisatoren de grootste kinder
boekententoonstelling ooit. De
Kunsthal combineert de exposi
tie met de Kinderboekenweek.
De kinderboekententoonstelling Wonderland in de Kunsthal in Rotterdam.
De expositie is bedoeld voor alle
leeftijden. In de Grote Hal staat
een vierzijdige boekenwand
van 160 meter met kijkdozen
waar oude kinderboeken in zit
ten. Een historisch overzicht
van jeugdliteratuur of een tijds
lijn dus. Voor volwassenen is het
jeugdsentiment. En voor kinde
ren is het leuk om te zien wat
him ouders leuk vonden. Maar
ook de allerkleinsten worden
niet overgeslagen. Iedere zon
dagochtend is het voorlezen ge
blazen.
Verder zijn er twaalf themapa
viljoens over reisavonturen,
jongens- en meisjesverhalen,
strips, dierenverhalen, griezels
en monsters, buitenlandse ver
tellingen, deugnieten, 'maf' ge
vormde boeken, sprookjes,
geschiedenis en rijmpjes, leer
boeken en liedjes. Ook zijn er
zitjes met kinderboeken om te
lezen en allerlei andere attribu
ten die met de hand te bedienen
zijn, zoals een levensgroot ken-
nis-elektrospel. In tegenstelling
tot de meeste exposities, mag je
in Wonderland een heleboel din
gen aanraken.
In de zijgalerij aan de oostkant
van de Kunsthal wordt een 'kin
derboekenfabriek' van twee
verdiepingen opgezet. De fa
briek is onderdeel van het edu
catieve programma van
Wonderland. Verspreid over 55
dagen krijgen in totaal bijna
50.000 schoolkinderen de gele
genheid de tentoonstelling te
bezoeken. Per persoon betalen
ze alleen 1 euro toegang, want
foto GPD
het vervoer per bus wordt be
kostigd door een sponsor.Het
enthousiasme is enorm. De aan
meldingen komen uit het hele
land.
Eppo König
Wonderland. Van Pietje Bell tot
Harry Potter: van 3 oktober tot
en met 5 januari 2003 te zien in
de Kunsthal in Rotterdam.
Bij vertrek van de Indiëboot worden serpentines tussen kade en schip heen en
weer gegooid.
T Troeger bestonden er ook al kinde-
V ren, ik was er een van. Ik was vijf
toen we uit Holland teruggingen naar
Indië, niet met een vliegtuig maar met
de boot; dat was zo'n ongelofelijke be
levenis dat ik mij er nog veel van herin
ner.
Een zeereis op een grote oceaanstomer,
dat zou je één keer in je leven moeten
meemaken. Jammer dat dat voor kin
deren van nu niet meer is weggelegd:
zulke passagiersschepen bestaan niet
meer. Stel je voor dat je rondloopt in
een reusachtig gebouw, het mooiste en
grootste gebouw dat je kent, tien ver
diepingen hoog, van binnen prachtig
ingericht, met grote zalen, lange gan
gen, glinsterende vloeren en schitte
rend verlichte trappen - en dan voel je
opeens dat het gebouw beweegt, het
begint te trillen! Je denkt even dat je
droomt maar dan dringt tot je door dat
het hele gebouw in zee drijft, met al die
tien verdiepingen; je kijkt naar buiten
en je ziet dat er een straat, een heel plein
van zeewater is ontstaan tussen het ge
bouw waar je in zit en de kade waar
mensen nog staan te wuiven. Je wuift
terug en je ziet ze snel kleiner worden.
Overal varen zeilscheepjes en motor
boten. Dan klinkt onverwachts een
overweldigend geluid, een dreunende
stoot op de scheepstoeter - en nog een,
en nog een, oorverdovend, en dan weet
je: we varen, ik ben op een schip, we
gaan de zee op. Even later mag je mee
naar boven, naar het sloependek, een
lange wandelweg met relings waar een
hele rij houten boten hangt. Dat zijn de
reddingsboten, voor als het schip ver
gaat. Daarachter zie je de schoorsteen,
groot en zwart; er komt een hijgerig
puffend geluid uit.
Daar sta je dan aan dek, in de wind. Er
vliegen nog een paar meeuwen met het
schip mee. Voor je uit is niets dan zee, en
achter het schip een brede rechte weg
van glad en woelend water; dat is het
kielzog, veroorzaakt door de schroe
ven, aangedreven door immense tril
lende machines ergens helemaal on
derin het schip. Nog weer later mag je
met de machinist mee om ze te zien: er
gaat een ijzeren deur open en je ver
drinkt opeens in een onvoorstelbaar la
waai. Daar staan ze, massieve zwarte
machines van drie verdiepingen hoog,
met ijzeren laddertjes en hekjes boven
op, overal elektrische lampen en rood
koperen buizen en meters met trülende
wijzers. Als de ijzeren deur weer achter
je dicht gaat is dat donderende lawaai
weer ver weg, terugedrongen naar de
ingewanden van het schip, maar je be
seft dat het altijd blijft doorgaan; je
staat weer in zo'n verlichte gang met
links en rechts trappen naar boven en
naar beneden. En dan weet je het weer,
we zijn 'aan boord', we gaan terug naar
Indië, naar ons eigen huis, met de boy
en de baboe en de kebon en de poes en
de honden en de blauwe bergen aan de
horizon.
Als je een beetje een idee wilt hebben
hoe zo'n schip er van binnen uitzag,
vraag dan of je eens rond mag kijken in
Hotel des Indes in Den Haag, of in het
Amstel Hotel in Amsterdam, of in de
eetzaal van Hotel Krasnapolski - daar
is ook een plafond dat helemaal van
glas is gemaakt. Die had je op die sche
pen ook, de eetzalen waren binnenin
het schip en daarom waren er geen ra
men. In plaats daarvan waren er van
die grote glazen koepels, schitterend
verlicht; overal kroonluchters en
beeldhouwwerk en palmen, maar het
allermooist waren de siertrappen in de
eetzaal. Het was of de makers van die
Indische mailboten besloten hadden
met elkaar te wedijveren om die sche
pen van binnen zo mooi mogelijk te ma
ken, mooier dan enig gebouw op het
land, mooier dan een paleis, versierd
met het beste dat modex-ne kunstenaars
van die tijd konden maken.
Zo kwam je terecht in een pracht en
luxe die je anders als kind en zeker als
Indisch kind nergens ooit te zien kreeg.
Ik heb later zoveel ik kon over die sche
pen gelezen, daardoor weet ik soms niet
precies meer wat ik als kind zelf gezien
heb en wat ik ken van foto's, maar wat
ik me nog goed kan herinneren is hoe ik
daar rondliep als in een droom. Er wa
ren rooksalons en bars en danszalen, en
dan al die mensen in prachtige kleren,
mijn vader in smoking, dat had ik nooit
eerder gezien, en mijn moeder in een
lange zijden jurk; er werd gedanst op li
ve music, walsen en tango's gespeeld
door 'het strijkje', meestal een viool,
een ceUo en een pianoMaar verder was
het overal stil, geen muziek uit luid
sprekers in de gangen, alleen op gezette
tijden het geluid van de xylofoontjes
die de Javaanse bedienden voor hun
buik droegen en waarmee de passa
giers naar de eetzaal werden geroepen.
De reis duurde bijna drie weken. Je
denkt nu: een vliegtuig gaat lekker
vlug, je bent er in één dag, maar dat is
het juist: je hebt 24 uur lang vastgebon
den gezeten in een stoel, je komt gerad
braakt aan en je hebt onderweg niets
gezien. Het geweldige van de zeereis
was juist geen haast te hebben, het on-
beschrijfeijke gevoel van veilig 'aan
boord' te zijn, 18 dagen lang, met niets
te doen dan lekker eten en luieren in
dekstoelen, kijken naar de zonsonder
gangen op zee, naar de palmen en de
woestijn met hier en daar een kameel
wanneer het schip door het Suezkanaal
voer, en dan de kale, rose en oker gloei
ende bergen in de Rode Zee - en te gaan
winkelen en sightsieën in de steden die
onderweg werden aangedaan. De
meeste Indiëgangers vertrokken met de
trein uit HoHand en gingen aan boord
in Marseille of Genua. Ik kan me dat
nog vrij goed herinneren, en ook hoe we
aan land gingen in Port Said en Colom
bo. Daar werd je bestormd door goo
chelaars die kuikentjes uit je neus haal
den en wat Hollands spraken ('één
kippetje twee kippetje! Sterk zeg!
Ook heb ik daar slangenbezweerders
gezien die maakten dat cobra's zich op
richtten uit hun mand en wiegden op de
fluitmuziek, en een fakir in een ge
streepte jurk die een mangapit liet kie
men zodat er een boompje uit groeide.
Het indrukwekkendste was het weer
aan boord gaan. vanuit een motorboot
je, want dan keek je tegen dat giganti
sche schip op, torenend uit het water
als een grijze bergwand, vol klinkna
gels en patrijspoorten en stralen water
die hier en daar uit die muur klaterden.
Ik vergat nog te zeggen dat er in de hut
ten zout water uit de kraan kwam; ik
zie nog het bad voHopen met zout water
waar de zeep in bleef drijven: speciale
zoutwaterzeep, want gewone zeep wil
in zout water niet schuimen.
Voor kinderen waren er speciale voor
zieningen. Er was het 'kinderdek',
waar we stomme spelletjes moesten
doen onder leiding van 'de kinderjuf
frouw', een soort verpleegster met een
knoetje en een schort voor Onder haar
leiding werd er gezongen in de kring, en
halma of pingpong gespeeld en voorge
lezen. Verjaar-dagen van kinderen wer
den gevierd met limonade en feestmut-
sen, en aan het eind van de reis was er
ook een gekostumeerd bal, net als voor
de volwassenen. Achteraf begrijp ik
beter wat voor angsten er moeten heb
ben bestaan dat een kind iets zou over
komen, overboord vaUen of aHeen
maar zoekraken. Zo'n schip was een
onvoorstelbare doolhof met al die trap
pen en gangen, verdwalen was er dood
gemakkelijk, zelfs voor volwassenen.
Het schip leek zo knus en veilig, met zo
gezellig 'alles aan boord': een dokter,
een ziekenboeg, een winkel, een kap
perszaak, een bibliotheek, een post
kantoor, een eigen drukkerij waar het
scheepskrantje werd gedrukt, een
gymnastiekzaal, een zwembad - maar
ook Het Gevaar voer mee. Je stond er
niet bij stil, maar uit de boeken blijkt
dat zich wel degelijk allerlei onheilen
konden voordoen: een passagier ver
mist, vechtende schepelingen, aanva
ringen, sterfgevaUen, averij, gebroken
roer, lekkage, brand en storm. In een
werkelijk zware storm sloegen er enor
me zeeën over de dekken en soms
werden ramen en patrijspoorten inge
drukt. Bij het manoeuvreren en afme
ren ging er soms iets mis; wat bijvoor
beeld sterk tot mijn verbeelding
spreekt is een afknappende staalkabel,
die als een verschrikkelijke zweep over
dek slaat.
Hoe zou je nu tegen zo'n reis aankijken?
Een van de dingen die ik veel later
hoorde is dat de Nederlandse mailbo
ten naar Indië in het buitenland bekend
stonden omdat er in de eetzalen stilte in
acht werd genomen voor het gebed. Of
het aan alle Indiëgangers besteed was
betwijfel ik, maar de Hollandse sche
pen waren weergaloze kunstwerken,
zoals geen enkel gebouw op het land.
Als je daaraan denkt is het niet te gelo
ven dat niet één zo'n schip bewaard is
gebleven, nergens ter wereld. Enkele
van die schepen zijn getorpedeerd tij
dens de Tweede Wereldoorlog, daar be
staan aangrijpende foto's van. Maar
sommige van die drijvende paleizen
zijn ook gewoon verkocht voor de
sloop.
De afvaart van de Indiëboten was vaak
hartverscheurend. Dan braken de ser
pentines die tussen kade en schip heen
en weer werden gegooid en de mensen
wisten dat ze elkaar misschien nooit
meer zouden zien. Er is nu haast niets
meer dat aan die reizen herinnert. Ja
renlang hadden we nog een matrozen-
pop van blauw pluche, met de naam
van het schip op de linten van zijn muts:
een relatiegeschenk van de rederij; ook
een rozenhouten speelkaartendoosje
met de ingelegde initialen van de maat
schappij er op; dat doosje heeft mijn
moeder haar hele leven vergezeld, thuis
op Sumatra en de hele internering
door, daarna in Holland tot in het be
jaardentehuis. Nu heb ik het, en het is
later voor mijn kinderen.
