Satelliet als weervoorspeller
Superlicht toont onzichtbare details
MP3-speler in hak
van een sportschoen
Onderzoek genen darmkanker
Doorbraak quantumcomputer
Insecten omzeilen afweer planten
Nieuwe generatie apparatuur spoort plotselinge veranderingen sneller op
postzegels
MAASTRICHT - Onderzoekers van de Universiteit va
Maastricht hebben samen met Amerikaanse collega's ee
aantal genen ontdekt die een rol spelen bij de ontwikkelin
van darmkanker. Zij hebben een methode ontwikkeld om he
gedrag van genen van onbehandelde darmkankercellen t
vergelijken met het gedrag van genen van darmkankercelle:
die zijn behandeld met middelen die kankerremmende gene;
activeren.
Uit de screening van 10.000 genen kwamen er 74 naar vore-
die reagex-en op behandeling met deze middelen. Het onder
zoek biedt inzicht in het ontstaan van darmkanker en in d
manier waarop genen die een remmende werking hebben o]
het ontstaan van deze vorm van kanker, worden uitgescka
keld, aldus M. van Engeland van de Universiteit van Maas
tricht.
De onderzoekers gaan nu na of er verband bestaat tussen he
voedingspatroon van mensen en de genveranderingen die op
treden bij darmkanker. ANP
LEIDEN - Onderzoekers van de Universiteit Leiden hebber
gezorgd voor een doorbraak op weg naar de quantumcompu
ter. Dit xxieuwe type computer is vele malen sneller dan de be
staande appar-aten.
Volgens de onderzoekers is de kans groot dat de quantum
computer er nu werkelijk komt. Han Woerdman, Martin var
Exter en Erwin Altewischer publiceerden hun resultaten ir
het wetenschappelijk tijdschrift Nature. Onderzoeksgroeper
uit de hele wereld - tot aan het Amerikaanse leger toe - werker
aan de ontwikkeling van de quantumcomputer-. De bevindin
gen van de drie Leidse onderzoekers vormen daarbij een be
langrijke doorbi'aak.De quantumcomputer werkt op basis
van een pxincipe uit de quantummechanica; de afzonderlijke
eigenschappen van twee verschillende deeltjes kunnen tege
lijk gemeten worden, ook al bevinden die deeltjes zich niet op
dezelfde plek. Dat opent de mogelijkheid voor het uitvoeren
van een gi-oot aantal berekeningen tegelijkertijd.
De Leidse onderzoekers hebben nu aangetoond hoe de ver
strengeling van bepaalde deeltjes op andersoortige deeltjes
kan worden overgebracht. GPD
PENNSYLVANIA - Plet is bekend dat talrijke planten en ge
wassen een natuurlijk afweermiddel tegen schadelijke insec
ten ontwikkelen in de vorm van gif, reukstof of kleur dat de
indringers moet afschrikken.
Amerikaanse onderzoekei'S hebben nu ontdekt dat sommige
plantenvretencle rupsen de giftige afweerstof van hun slacht
offers onschadelijk kunnen maken. Wetenschappei-s van de
Pennsylvania State University beschrijven in het weten
schappelijk tijdschrift Nature hoe plantenvx-eters in hun
speeksel een soort antigif ontwikkelen waarmee zij het na
tuurlijke afweergif van planten kunnen neutraliseren.
Tabaksbladeren die deels waren opgevreten door rupsen van
de vlindersoort Helicoverpazea bleken beduidend minder
van de afweerstof nicotine te bevatten als niet aangetaste ta
baksbladeren. Op de bladeren die eerst door volwassen vlin
ders waren bezocht en waai'op zij hun eitjes hadden gelegd,
konden later de pasgeboren jonge rupsen zonder problemen
met hun vernietigingswerk beginnen.
De onderzoeker-s ontdekten dat de tabaksbladei'en die in con
tact waren gekomen met het speeksel van de jonge rupsen
geen of weinig afweergif meer konden produceren. Voortge
zet onderzoek bevestigde dat in het speeksel van de rupsen het
enzym glucoseoxidase aanwezig is, dat verantwoordelijk is
voor het neutraliseren van het gif van de planten. GPD
dinsdag 23 juli 2002
door Ben Apeldoorn
Ze doen hun best, de weer
mannen en -vrouwen van
televisie en radio, maar keer op
keer slaan ze de plank volstrekt
mis. Vorige week gebeurde het
nog in Berlijn: een onverwachte
storm, doden, overstromingen
en veel materiële schade. Een
nieuwe generatie Europese
weersatellieten moet het voor
spellen van het weer gemakke
lijker maken. De eerste gaat in
augustus de lucht in.
Komende maand wordt de eer
ste van een nieuwe generatie
Europese weersatellieten ge
lanceerd. Doel: nog sneller de
plotselinge veranderingen in
het weer opsporen en signale-
ren. Rampen zoals de extreme
situaties waar Midden-Europa
de laatste weken onder gebukt
gaat. Ons klimaat verandert, en
dat gaat steeds vaker gepaard
met onvoorziene nukken van de
weex'goden. Dat kost miljarden
èn mensenlevens. Sneller en be-
tr-ouwbaarder luidt het motto
van deze weersatellieten.
Weersatellieten draaien al bijna
sinds het begin van de ruimte
vaart, ruim 40 jaar geleden, om
de aarde. De weerkaarten tij
dens de j ournaals zij n nu nog af
komstig vanMeteosat-7, die op
36.000 kilometer hoogte boven
de evenaar 'hangt'. Vanuit dat
punt volgt de satelliet het weer
boven de Atlantische Oceaan,
Europa, Afrika en grote delen
van Azië. Ze zijn wel steeds be
ter geworden, maar toch lijkt
het erop alsof hun gegevens bij
calamiteiten achter de feiten
aan lopen.
Waarschuwing
Als de gegevens te laat binnen
komen, kan ook beste meteoro
loog geen waarschuwing laten
klinken, zoals onlangs nog
bleek rond Berlijn. Op tv waren
beelden te zien van een braderie
die door plotseling opkomend
noodweer werd overvallen. De
door de lucht vliegende, en nog
door de zon verlichte, kleurige
tenten en parasols staken helder
af tegen een inktzwarte lucht op
de achtergrond.
Omvallende bomen doodden
zeven mensen, en de schade liep
in de miljarden. Vrijwel gelijk
tijdig ging Engeland gebukt on
der ongewoon koud en regen
achtig weer, viel op sommige
plaatsen in Frankrijk zelfs
sneeuw, en werd Zuidoost-Eu
ropa, vooral Griekenland en
Turkije, geteisterd door
schroeiende hitte met tempera
turen boven 40 graden in de
schaduw. Van minstens 45 men
sen kon met zekerheid woi'den
aangetoond dat ze aan die hitte
waren bezweken.
Wat minder vers in het geheu
gen zal de orkaan liggen, die op
25 januari 1990 over Nederland
trok. Die orkaan was weliswaar
voorspeld, maar niet dat hij tot
'stoim van de eeuw' zou uit
groeien. Tienduizenden (trein
)reizigers strandden, en moes
ten de nacht elders doorbren
gen. Kerktorens, bouwwex*ken,
zelfs hele treinstellen werden
omver geblazen.
Meetgegevens
Buiten was het door rondvlie
gende dakparxnen en ander
puin, levensgevaarlijk. Glas
tuinders waren dagen bezig met
glas ruimen. Verzekexingsmaat-
schappijen moesten extra per
soneel inzetten om alle schade
claims te kunnen verwerken. In
totaal vielen in West- en Noord-
Europa ruim 100 doden, waar
van negentien in Nederland.
Weersatellieten waren niet in
staat deze dreigingen tijdig te
signaleren. Dat komt simpel
weg doordat er te weinig meet
gegevens over een te lange tijd
worden verkregen. Er kan dan
niet alert genoeg op plotselinge
veranderingen in het weer wor
den ingespeeld. De huidige Me-
teosat-7 neemt elk half uur een
foto van de aardbol, en meet de
uitstraling van zonnewarmte
door zowel het aardoppervlak,
als de dampkring. Op gi'ote
schaal levert dat een aardig be
trouwbaar weerbeeld op, maar
op kleinereschaal, zeg: ter
grootte van een land als Neder
land, ziet men plotselinge ver
anderingen niet eerder dan
wanneer het eigenlijk te laat is.
Men kan als het ware niet
'schexp' genoeg kijken. De nieu
we satellieten moeten dat man
co ophefEen. Zij gaan elk kwar
tier een foto maken, en bezitten
bovendien drie instrumenten
waarmee het aardoppervlak en
de dampkring bij twaalf ver
schillende golflengtegebieden,
inclusief het infrarood, worden
afgetast. Daarnaast krijgen ze
een Search Rescue Transpon
der, die automatisch waar
schuwt bij zich snel voltrekken
de meteorologische veranderin
gen. Bijvoorbeeld tijdens het
binnendringen van koude(re)
lucht na een periode met warm
weer. Waar warm en koud el
kaar ontmoeten, ontstaan lo
kaal vaak hevige buien die veel
schade kunnen aanrichten.
De nieuwe generatie weersatel
lieten zullen op het aardopper
vlak worden 'bijgestaan' door
nieuwe generaties supercompu
ters, om de weei'svexwachtingen
nog vex-der te verfijnen. Het
KNMI in De Bilt heeft zo'n com
puter sinds een aantal maanden
operationeel. Supex-computers
zijn nodig, omdat er op deze pla
neet weinig is dat zo ingewik
keld in elkaar zit als het kli
maat. Zelfs met behxxlp van de
nieuwe satellieten, waarvan er
in 2003 en 2004 nog twee wor
den gelanceerd, zullen slachtof
fers en schade nooit geheel te
voorkomen zijn.
Aandacht
„Veel is al te verbeteren, als ook
de mensen zelf meer aandacht
zouden hebben voor wat zich
aan de hemel afspeelt", zegt een
KNMI-medewerker. „Wie bij
voorbeeld gaat surfen, terwijl
de hemel in het zuidwesten
inktzwart, of zelfs groen aan het
worden is, vraagt om moeilijk
heden. Wil je zoiets gaan doen,
gebruik dan je ogen, of je oren
door naar een weerbericht te
luisterden. Of surf even naar ww-
w.knmi.nl, waar gewaarschuwd
wordt voor eventuele calamitei
ten. Vooral nu het hoogzomer is,
kan dat van levensbelang zijn."
Tekening van de MSG met
rechtsonder op de achtergrond
onze aarde. illustratie: ESA
TPG Post heeft op 1 juli twee
nieuwe zelfklevende zaken-
zegels in waarden van 0,39
(blauwgroen) en 0,78 (groen) in
omloop gebracht. Ze zitten op
rollen van honderd stuks. Het
ontwerp is gebaseerd op een
stramien van cirkels. Het resul
taat van een eis aan de ontwer
per die de zegels een neutrale
uitstraling moest geven, omdat
ze veelal worden geplakt op en
veloppen van zakelijke gebrui
kers waarop diverse logo's en
bedrijfsnamen voorkomen.
Met deze twee nieuwe zakenze-
gels is de vierde set een feit. De
eerste twee zegels verschenen
op 2 januari 1997 in waarden
van 80c en 160c, respectievelijk
met symbolische voorstellingen
van het 'insteken in een envelop
en het 'dichtplakken van een en
velop'. Vorig jaar 2 juli (samen
met tal van andere zegels in
dubbele waarden) werden deze
zegels vervangen door één zegel
van fl. 0,85/ 0,39 met een nieuw
ontwerp (pijltjes, om snelheid
uit te drukken). Deze liep een
half jaar, want op 2 januari bij
de invoering van de euro werden
twee zakenzegels (ontwerp 2 ju
li 2001) in roulatie gebracht in
waarden van 0,39 en 0,78. NB.
Zowel de zegel van vorig j aar ju-
li als de twee van begin dit jaar
hebben maar een half jaar gelo
pen. Het is aan te raden te con
troleren of u de zegels in uw col
lectie heeft zitten.
In de loop van de postale ge
schiedenis van Frankrijk zijn al
enkele honderden beroemdhe
den op zegels verbeeld. Niet al
leen Fransen en Frangaises,
maar ook vele wereldberoemde
personen. Nadat er tot begin ja
ren '30 op een enkele zegel één
persoon wex'd geëerd verscheen
11 december 1933 de eerste serie
(drie zegels) 'beroemde perso
nen', met onder anderen Victor
Hugo, wiens 200ste geboorte
dag (1802-1885) ook dit jaar al
door diverse landen is herdacht.
De serie van 1933 was het begin
van een lange reeks series 'be
roemde pex'sonen', die zo nu en
dan wel op het jaaxdijkse pro
gramma ontbrak, maar toch
ook regelmatig weer opdook.
Tot 1956 waren het voorname
lijk Fransen die werden ver
beeld, vaak uit een bepaalde
eeuw of periode (bij voorbeeld
Veel van de zegels die in de afge
lopen decennia zijn verschenen
passen naadloos in thematische
verzamelingen 'beroemde per
sonen' en/of 'kunst'. Zo ook de
serie die voor 15 juli staat ge
pland en die gewijd is aan be
roemde sterren van de jazz. Op
zes 0,46 -zegels treden op: Louis
Armstrong 11901-1971), Sidney
Bechet (1897-1959), Duke El
lington (1899-1974), Ella Fitz
gerald (1918-1996), Stéphane
Grappelli (1908-1997) en Mi
chel Petrucciani (1962-1999)
De zes zegels zitten ook in een
velletje met als titel 'Étoiles du
jazz'. Prijs 4,36 waarvan 1,60
voor het Rode Kruis.
Hero Wit
Combinatie van microgolven en trillingen voorlopig vooral voor medisch gebruik
door Ben Apeldoorn
Je zou het 'superlicht' kunnen noe
men, waarmee Engelse onderzoe
kers sinds kort in staat zijn tot dusverre
onzichtbare details zichtbaar te ma
ken. Voorlopig is het nog bedoeld voor
medisch en industrieel gebruik, maar
op termijn zou men het ook kunnen toe
passen voor het opsporen van explosie
ven, het in kaart brengen van het bin
nenste van een fossiel, en zelfs voor
atmosferisch onderzoek.
Neem bij wijze van spreken een magne
tron en een toestel waarmee beelden
kunnen worden ontworpen via trillen
de atoomdeeltjes, maak er een geheel
vanen je hebt een apparaat zoals fysici
van de universiteiten van Leeds en
Cambridge hebben ontwikkeld: een
toestel om 'superlicht' mee te maken.
'Licht' waarmee dingen zichtbaar kun
nen worden gemaakt, waartoe geen en
kel ander toestel tot dusverre in staat is.
Het superlicht is een combinatie van
microgolven waarmee bijvoorbeeld
een magnetron werkt, en de techniek
die bekend staat als magnetic resonan
ce imaging (mri: beeldvorming met be
hulp van in trilling gebrachte atoom
kernen van waterstof (protonen). Mri
wordt vooral in de geneeskunde toege
past; het verschaft de doctoren op een
zeer patiëntvriendelijke manier iixfor-
matie over de gesteldheid van li
chaamsweefsel en -vloeistoffen.
„We wekken het licht op door een spe
ciaal samengesteld halfgeleiderskris
tal te beschieten met laserpulsen", zegt
dr. Edmund Linfield, leider van het
team dat de techniek van het super-licht
ontwikkelde, en verbonden aan de uni
versiteit van Cambridge. „Alle elektro
magnetische straling plant zich als een
golftrilling voort. Het hangt dan van de
golflengte af hoe we een stralingssoort
noemen. Liggen de golflengten tussen
het vier-tienduizendste en acht-txen-
duizendste deel van een millimeter,
dan spreken we van zichtbaar licht, dat
we met onze ogen kunnen zien. Het
aantal trillingen per seconde is zeer
groot, in de orde van grootte van een
miljoen maal een miljard."
„Een trapje lager, in het Tera-Herzge-
bied", legt Linfield uit, „is sprake van
wat grotere golflengten en bijgevolg
een kleiner aantal trillingen per secon
de: in de orde van grootte van duizend
maal een miljard. Dit is het domein van.
het infrarood, waarvan de golflengte te
groot is om door ons oog te kunnen wor
den gezien. Maar we kunnen het, om
dat het warmtestraling is, wél voelen."
„Bij nog iets grotere golflengten, het
millimeter- of microgolfgebied, is
sprake van één tot enkele miljarden
trillingen per seconde, en spreken we
van het Giga-Herzgebied. Ons 'super-
licht'-toestel werkt in het Tera-Herz
gebied dat tegen het Giga-Herz gebied
aan ligt. Gekscherend noemen we het
ook wel eens Tera-licht." Volgens Lin
field heeft deze stralingsvorxn twee
voordelen. „Heel veel materialen zijn
voor deze straling doorzichtig, zoals li
chaamsweefsel doorzichtig is voor
röntgenstraling. Ten tweede blijken de
vele soorten moleculen die er zijn, in
het Tera-Herz gebied van elkaar te
kunnen worden onderscheiden. Dat is
zo'n beetje hetzelfde als waar men met
mri gebruik van maakt, al gaat het daar
dan alleen om de magnetische kenmer
ken van protonen
Kankercellen
Als gevolg van deze kenmerken is men
in het Tera-Herzgebied in staat het
zachte weefsel van bijvoorbeeld kan
kercellen tot in detail èn driedimensio
naal te onderzoeken. Maar ook de
algehele gesteldheid van een tand, of
het innerlijk van een versteend fossiel,
kan men tot op microcopisch niveau
onderzoeken, zonder het materiaal zelf
te beschadigen.
Linfield verwacht met deze techniek,
met enkele aanpassingen, ook in staat
te zijn snel de samenstelling van de at
mosfeer op een willekeurige plaats in
kaart te brengenzonder dat luchtmon-
stex-s nodig zijn. Zelfs zeer geringe spo-
x-en kunnen worden getraceerd, wat de
techniek ook zeer geschikt maakt als
gevoelige detector voor bijvoorbeeld
explosieven. Of, aan de hand van
ademanalyse bij een patiënt, een dia
gnose te stellen of betrokkene al of niet
een maagzweer ontwikkelde. Zo'n dia
gnose is nu alleen mogelijk middels een
voor de patiënt niet echt prettige
maag/daxmscopie, waarbij via mond
en slokdarm een kijksonde wordt inge
bracht.
„Onze volgende stap is het maken van
een draagbaar prototype, dat makke
lijk overal mee naar toe genomen kan
worden",'zegt Linfield. „Dat vereist nog
wel enkele technologische aanpassin
gen. Dan pas wordt ook de vraag actu
eel, wie er allemaal in onze alleskunner
zijn geïnteresseerd. Ik verwacht echter
dat het dan stormloopt."
de Franse Revolutie), daarna
kregen de series meer en meer
een internationaal karakter. In
1957 met onder anderen Coper
nicus, Newton, Mozart en Rem
brandt (voor verzamelaars van
buitenlandse zegels met een Ne
derlandse link).
door Lex de Jonge
Wat nou: netvoeding? Hoe
zo: batterijen? Wie in de
toekomst muziek wil luisteren,
begint gewoon te lopen. Zet de
ene voet voor de andere en als
vanzelf klinken er -al naar ge
lang de persoonlijke smaak-
housebeats, middle of the road,
hardrock of strijkklanken op.
Hoe dat gaat? Vanuit de schoen,
zo legt TU-student Maarten Van
Pul uit. Deze week studeerde hij
af op zijn baanbrekende con
cept voor een functionex-ende
MP3-speler die schuilgaat in de
hak van een sportschoen.
Het technische concept is vrij
snel verteld. „In de sclioen ma
ken we twee luchtkamers", ver
klaart Van Pul. „Als je op de
grond stapt, verplaatst de lucht
van de ene kamer zich naar de
andere. De aldus opgewekte
energie wordt door een turbine
in de zool omgezet in elektro-
energie. En daarop kan de MP3-
speler gaan draaien." Maar mu
ziek afdraaien is uiteraard niet
voldoende. De spox*tschoenen-
drager moet de klanken ook
kunnen horen. Daar is ook aan
gedacht. Dat luisteren gebeurt
met een eenvoudige draadloze
koptelefoon. Werkend op zon
necellen, dat spreekt.
Een acht kreeg de jonge indu
strieel ontwerper voor zijn af
studeren. De muziekschoen is
dan ook meer dan een fantasie
van een moderne Willie Wortel.
Hoe lastig ook, het concept is
uitvoerbaar. De vraag is alleen
of Philips genoeg geld in de ont
wikkeling van zijn vinding wil
steken.
„Ik heb aangetoond dat het
haalbaar is", zegt van Pul.
„Maar het is wel heel complex.
Dat heb ik toch een beetje on
derschat." De TU-student zegt
dat hij van plan is geweest om
een werkend prototype te ma
ken. „Maar dat was iets te ambi
tieus", aldus Van Pul.
Zeker is dat Philips er een ver
volgonderzoek aan waagt. Van
Pul durft niet te speculeren op
een kant-en- klaar eindproduct.
Er zijn meer technieken die door
de Nederlandse marktpartij on
derzocht gaan worden.
„Ik zou al tevreden zijn met een
demo. Een versie waarmee Phi
lips aangeeft: Kijk, dit kunnen
wij allemaal."
Zijn concept van de muziek
schoen spreek aan, zoveel is ze
ker. En niet alleen leken, ook de
professionele ontwerpers tonen
zich zeer geïnteresseerd. Vorige
week was Van Pul nog bij de ont
werpafdeling van Philips. „Ze
waren daar bijzonder positief.Testopstelling bij het onderzoek die leidde tot de ontwikkeling van 'superlicht'. Samenstelling van en stromingen in de vloeistof in het gla-
zen buisje (rechts) worden op een beeldscherm (linksboven) zichtbaar gemaakt. foto: universiteit van Cambridge
Na 1990 waren het voox-aleigen
tijdse beroemdheden die wer
den geëerd. Een kleine greep: in
1990, o.a. Mauxice Chevalier,
Edith Piaf en Jacques Brei; in
1992, César Franck en Arthur
Honegger; in 1993, Guy de Mau
passant en Jean Cocteau; in
1994, Fernandel, Josephine Ba
ker, Bourvil en Yves Montand;
in 1996, helden uit Franse de
tectives, Arsène Lupin, Rou-
letabille en Maigx-et; in 1998.
Romy Schneider, Simone Sig-
noret, Jean Gabin, Louis deFu-
nès en Lino Ventura en in 2001,
Dalida, Claude Francois en Ser
ge Gainsbourg.
