V erstrengeld tot bij tens toe PZC Satellieten bewaken vulkanen Wat is autopsie? Drogisterij Museum verzamelt gapers Expositie over tweelingen in Teylers Haarlem postzegels donderdag 2 augustus 2001 door Aart van der Kuijl HAARLEM - Een flinke zalm, een schildpad met zijn ping pongbalronde eieren, maar ook een moederaap met één kind: wat hebben die nou te maken met de expositie Tweelingen in kunst en wetenschap in Teylers Museum in Haarlem, zo vraagje je meteen al na binnenkomst af. Waarom heeft die bonoboaap bijvoorbeeld maar één kind? De opgezette dieren blijken te illustreren hoe de toename van de draagtijd van en moederlijke zorg voor het kind in de dieren wereld evenredig is aan de toe name van de intelligentie. Met de mensaap heeft die andere primaat, de mens, gemeen dat er in de regel maar één kind tege lijk ter wereld komt. Maar in het zeldzame geval dat een gorilla een twee- of (nog zeldzamer) een meerling krijgt, dan sterven de borelingen een wisse dood. Apen blijken, hoe intelligent ze ook mogen zijn, in tegenstelling tot de mens niet in staat een tweeling in leven te houden. Het is maar goed ook dat de mens daartoe wel in staat is, want het aantal twee- en meer lingen stijgt nog steeds, zo tonen de geboortegrafieken aan. De kans om een tweeling te krijgen is tegenwoordig één op zeven tig. We weten óok waarom. Door de toepassing van moderne me dische technieken als IVF (het plaatsen van bevruchte eicellen in de baarmoeder), maar ook doordat vrouwen op steeds late re leeftijd kinderen krijgen, neemt het aantal vooral twee- eiige twee- en meerlingen nog steeds toe. Aan het begin van de Teyler-ex- positie moet daardoor meteen worden uitgelegd wat het ver schil is tussen een eeneiige en een twee-eiige tweeling. En dat dat niet saai hoeft te gebeuren, kun je gerust overlaten aan hoofd presentatie Bert Sliggers en zijn collega's. Op een roze pluche wand wordt met gebruik van pulserende gekleurde Eind 1969 kregen de Kanaal eilanden Guernsey en Jer sey van de Britse Royal Mail toestemming om een eigen post dienst op te zetten en dus ook ei gen postzegels uit te geven. Vier jaar later, juli 1973, volgde Ei land Man en medio 1983 sloot Alderney/Bailiwick of Guern sey zich daarbij aan. Guernsey heeft in die 32 jaar bijna 900 zegels uitgegeven (ge middeld 28 per jaar), Jersey 990 (gemiddeld 31), Eiland Man in 27 jaar 880 (gemiddeld 32) en Alderney in achttien jaar 170 (gemiddeld negen). Je kunt dus rustig stellen dat ze tot nu toe al le vier een tamelijk bescheiden uitgiftebeleid hebben gevoerd met veel geschiedenis, royalty en inheemse cultuur en natuur. In zijn totaliteit een interessant verzamelgebied. Wat verscheen de afgelopen tijd op de vier Britse eilanden te be ginnen met Alderney, dat de ko mende jaren enkele series wijdt aan gezondheidszorg. De eerste serie (22p, 27p, 36p, 40p, 45p en 65p) memoreert het 75-jarig be staan van het Mignot Memorial Hospital. Tweeling van de Amsterdamse burgemeester Jacob de Graeff, 1617. lampjes luchtigjes aangegeven bij hoeveel dagen de celsplitsing kan plaatshebben. Maar ook wat de dramatische uitkomsten hiervan zijn voor een eeneiige en een twee-eiige tweeling. Een te late celsplitsing kan bijvoor beeld een Siamese tweeling tot gevolg hebben. Aan de overkant van deze wand is te zien hoe de placenta's, ofwel de moederkoe ken, in de verschillende varian ten van meerlingen eruit zien. Om de overvloed aan medische informatie wat te verluchtigen zijn hier ook tal van historische foto's van twee- en drielingen te zien, afkomstig uit het Spaame- stad Fotoarchief. Speelser Hoe actueel de expositie is blijkt wel uit het feit dat hiertussen - op een tv-scherm in de wand - de splinternieuwe voorlichtingsvi deo wordt getoond van de be kende fotograaf Lennart Nils- son. Hierin kan het publiek de nog nimmer vertoonde reis van het zaad van de man tijdens de ejaculatie volgen en de rest van de bevruchting tot aan de ge boorte van het kind. De tentoonstellingszaal in de nieuwe aanbouw van Teyler ERNjfY 36 Op 1 augustus verscheen de derde serie Past Times, deze keer gewijd aan de Alderney Golf Club. Op de zegels in waarden van 22p, 27p, 36p, 40p, 45p en 75p spelmomenten uit wedstrijden uit de voorbije eeuw. De zegels zitten ook in een velletje. Island Colours heet een serie van tien zelfklevende zegels die Guernsey in roulatie heeft ge bracht. Op de zegels staat geen waarde-aanduiding. Wel op vijf de opdruk UK, voor gebruik naar het United Kingdom, en op de andere vijf G, voor gebruik naar Bailiwick. Prijs per set van tien zegels: 2,45 pond. Ook in boekjes. Het 100-jarig bestaan van de Guernsey Dog Club werd ge vierd met de uitgifte van een hondenserie. Op een zegel van 22p een (Cavelier King Charles) spaniel; verder: een schnauzer (27p), een Duitse herder (36p), een cocker spaniel (4Op), een Highland White terrier (45p) en op een zegel van 65p een das- hbnd- Postal History heet het velletje met vier (regionale) zegels (29p. 34p, 37p en 50p), dat Eiland Man 18 april uitgaf ter gelegen heid van de 75ste verjaardag van de Britse koningin. Op de zelfde dag verschenen zes zegels met postbestellers uit 1805 (22p 1859 (26p), 1910 (36p), 1933 (39p), 1983 (40p) en 2001 (66p). Hero Wit heeft voor deze gelegenheid so wieso een totaal ander, speelser aanzicht gekregen. Toegegeven: het onderwerp van de expositie vraagt er ook om. Kunst en we tenschap in één expositie ver binden is een lastige exercitie clie om een luchtige aanpak vraagt. In plaats van de gebrui kelijke rechttoe rechtaan inde ling met kabinetjes, is het middendeel van deze tentoon stelling rond een hartvormige rode wand opgebouwd. Een aardige vondst, want welbe schouwd draait natuurlijk alles in deze expositie rond het klop pen van dit vitale orgaan. In de hartsectie is de grote blik vanger een opgezet tweekoppig kalf. Verder zijn hier de oudste afbeeldingen op schilderijen te vinden van twee- of meerlingen. Ontroerend is het schilderij dat een vierling uit Groenlo ge denkt, die samen met hun moe der - die eveneens overleed tij dens de geboorte - zijn begraven in de kerk. Aan de andere kant zijn in een vitrine de oudste me dische verhandelingen over tweelingen samengebracht waaronder een incunabel (wie gendruk) uit het begin van de zestiende eeuw. Maar echte ra riteiten zijn de poster en een beeldje van parasitaire tweelin gen. Het beeldje is van de Chi nees Ake die rond 1820 zijn aan zijn borst vergroeide, onvol tooide broertje voor geld aan vreemdelingen liet zien. Als aandenken en bewijs voor het sterke verhaal waar zeelieden mee thuiskwamen konden zij een kleurig beschilderd beeldje kopen van de curieuze Chinees. De derde sectie van de expositie wordt voornamelijk bepaald door oude prenten van mythi sche of bijbelse tweelingen uit de eigen collectie van Teyler én actuele kunstuitingen met het thema tweelingen. Neem een aantal prachtige foto's van de chirurg/fotograaf David Tepli- ca waarin tweelingen op alle mogelijke manieren verstren geld in elkaar zijn afgebeeld - tot bijtens toe. Of een serie wer- Siamese tweeling Chang en Eng, litho door R. de Vries, cirva 1850. ken van het Amsterdamse kun stenaarsduo Saskia van Santen Kolff en Elma van Imhoff, die recentelijk nog in een expositie in Amsterdam waren te zien met hun tweelingjurk - een kleding stuk met een knipoog naar de (met elkaar vergroeide) Siamese tweeling. Toch is hier ook weer plaats in geruimd voor de wetenschap, en wel in de vorm van een mini kenniseilandje. Via vier compu terschermen kan het publiek kennisnemen van de actuele stand van de wetenschap rond twee- en meerlingen. Maar ook van de erfelijkheidsonderzoe- ken die hieraan zijn gekoppeld. En dat levert nog tal van inte ressante weetjes op die je quiz- gewijs kunt uitvinden. Bijvoor- Land- en tuinbouw(produkten) en marine staan centraal op twee series die Jersey aan de lo ketten verkrijgbaar heeft ge steld. De eerste serie bestaat uit vijf zelfklevende zegels zonder waarde-aanduiding (een set kost 1,30 pond) en de marine-se rie heeft als titel Naval Connec tions. Op alle zes zegels de HHS of HMS Jersey, vanaf 1654. Waarden: 23p, 26p, 37p, 41p, 46p en 66p. Puur natuur op de Europa-ze gels van Jersey. Op de zegels staat, zoals overigens al eerder is voorgekomen, maar op twee van de zes het Europa-logo. De zegels verbeelden: 23p, een spnngkikker, 26p/Europa, een zeeforel, 36p/Europa, een witte waterlelie, 4lp, een blauwe wa terjuffer, 46p, vispootsalaman- ders en 66p, een kuifeend. Te vens verscheen een velletje met een zegel van 1,50 pond, waarop een ijsvogel. Zes zegels en een velletje onder de titel Birds of Prey werden 3 juli uitgebracht. Zittend op een steen, een paaltje of een tak worden de vogels verbeeld (23p, 26p, 37p, 41p, 46p en 66p). In een velletje een zegel van 1,50 pond. door Ben Apeldoorn PASADENA - Aardweten schappers van het Ameri kaanse Jet Propulsion Labo ratory (JPL) in Pasadena hebben een plan uitgewerkt om vulkanen te laten bewaken door satellieten. Daarbij gaat het er niet alleen om aanstaan de erupties zo vroeg mogelijk te zien aankomen, ook de ge varen die van reeds werkende vulkanen voor hun directe en verre omgeving uitgaan wil men er zo snel mogelijk mee in kaart brengen. Deze maand al wil men met de permanente vulkaanbewaking starten. De aardwetenschappers maakten dit voornemen be kend juist op het moment dat de vulkaan Etna op het Itali aanse eiland Sicilië zijn een week eerder gestarte reeks zware uitbarstingen verhevig de. Uit vijf vulkaanmonden van de Etna, de machtigste vulkaan van Europa, stroomt lava langs de hellingen van de 3340 meter hoge berg naar be neden. In het gebied is de noodtoestand van kracht en worden bewoners geëvacu eerd. „Dat we ons voornemen tege lijk met de Etna-erupties be kendmaakten is stom toeval", zegt vulkanoloog dr. Michael Abrams van het JPL desge vraagd. ,,We zijn al enkele maanden bezig te inventarise ren welke instrumenten in welke kunstmanen we het bes te permanent voor dit doel kunnen inzetten en welke ge gevens we daaraan kunnen ontlenen." Abrams en zijn collega's heb ben als voorlopig meest ge schikte satellieten de ruim een jaar geleden gelanceerde Ter ra- en de Earth Remote Sen- sing(ERS)-satellieten uitge kozen om mee te beginnen. Beide satellieten maken deel uit van NASA's Earth Obser ving System (EOS) en dat is op zijn beurt een onderdeel van het veel grootschaliger Earth Science Enterprise project. Daarmee wil men alle aspec ten van de hydrosfeer (alles wat water bevat), de lithosfeer (de aardkorst en de daaronder gelegen aardmantel), de at mosfeer (de dampkring) en de biosfeer (flora en fauna) en de talloze wisselwerkingen daar tussen bewaken en op de voet volgen. ,,De Terra heeft twee instru menten aan boord die geschikt zijn voor permanente vul- Vulkaanuitbarstingen zoals die van de Etna kunnen met satel lieten beter worden voorspeld. foto Mario Laporta/Reuters kaanbewaking", aldus Abrams. „De Advanced Spaceborne Thermal Emis sion and Reflection Radiome ter, kortweg Aster, en de Multi-Angle Imaging Spect- roradiometer oftewel Mais. Aster maakt gedetailleerde temperatuurkaarten van het aardoppervlak en meet ook de reflectie en de hoogte en reeds de geringste veranderingen daarin. Mais brengt continu het aardoppervlak in kaart vanuit een aantal verschillen de gezichtshoeken. Dat levert geweldig nauwkeurige 3D- beelden van gebieden op waarvan ook de helderheid, het contrast en de kleur van gereflecteerd zonlicht precies worden bepaald." „Deze gegevens maken het on der meer mogelijk bewegingen van magma diep onder een vulkaan na te gaan. Dat gaat gepaard met temperatuurwij- zigingen en veranderingen in bijvoorbeeld de hellingshoek van de berghelling van een vulkaan ten gevolge van de enorme krachten die omhoog gestuwd lava op de berg en diens omgeving uitoefent." De wetenschappers willen ook gebruik gaan maken van een bijzonder gevoelige techniek die bekend staat als interfero- metrische synthetische aper tuur radar: InSar. Hierbij wordt aan de hand van terug gekaatste radarsignalen een gebied vanuit verschillende posities en op verschillende tijden (die dagen, weken of maanden uit elkaar kunnen liggen) door een satelliet afge tast en de radarbeelden sa mengebracht (interferometrie geheten). Adempatroon „InSar wordt al toegepast in de ERS", legt Abrams uit. „Je kunt er mee zien hoe een vul kaan als het ware ademt door dat het diep gelegen magma meer en minder bovenwaarts gerichte krachten uitoefent. Veranderingen in dat adempa troon, die vaak gepaard gaan met grote en kleine aardschok ken, kunnen duiden op een aanstaande eruptie. Daar naast stellen Aster en Mais ons in staat de gang van zaken bij al werkende vulkanen op de voet te volgen." „Zo kunnen we de samenstel ling meten van het uitgestoten materiaal waaruit we met een zekere kans van slagen, bij voorbeeld kunnen afleiden of er gevaar bestaat voor pyro- clastische wolken, ook wel gloedwolken genoemd. Die bestaan uit gloeiend as, gas en ander oververhit materiaal. Gloedwolken kunnen zich met snelheden van meer dan 200 kilometer per uur over zeer grote afstanden verplaatsen en verzengen alles wat ze te genkomen." „Vaak op tv getoonde beelden zijn die van een over een weg richting gereedstaande brandweerwagen rennende Japanse hulpverlener terwijl achter hem enorme gloedwol ken van de Japanse vulkaan Unzen over de berghellingen heen kwamen rollen. Ook Pompeji, Herculaneum en Sa ba werden door gloedwolken van de Vesuvius in het jaar 79 na Christus verwoest. In 1902 werd de stad St. Pierre op het eiland Martinique door gloed wolken van de Mont Pele-vul- kaan getroffen waarbij alle 22.000 inwoners omkwamen. Gloedwolken behoren tot de gevaarlijkste en tot op heden meest onvoorspelbare vulka- nologische fenomenen." Over de gehele wereld is thans sprake van 500 actieve vulka nen en vele tienduizenden die als niet (meer) actief worden beschouwd. Een aantal actie ve vulkanen ligt gevaarlijk dicht bij grote bevolkingscen tra. Het meest in het oog lo pend daarbij is de 5340 meter hoge Mexicaanse vulkaan Popocatépetl (de Azteekse be naming voor 'rokende berg') die nog geen 40 kilometer ver wijderd is van de buitenste sloppenwijken van Mexico- Stad; een metropool met bijna twintig miljoen inwoners. „Recente InSar-metingen van de ERS-satelliet hebben laten zien dat onder de berg Vesuvi us bij Napels weer sprake is van magma-activiteit; het hele gebied komt langzaam maar zeker omhoog. Maar of dat op termijn ook zal leiden tot een ramp als in 79 weten we niet. Daar is veel meer onderzoek voor nodig. En dat gaan we nu dus doen." GPD door Ellen van der Hart MAARSSEN - In Maarssen aan de Vecht is het enige Drogisterij Museum ter wereld vrij makke lijk te vinden. Volg in het dorp de borden. Het museum zelf staat weliswaar niet aangege ven maar wel gemeentehuis 'Goudestein'. Op dit landgoed staat ook het voormalige koetshuis, vroeger ook wel Zilverstein genoemd, dat ruimte biedt aan talloze Ga pers en drogisterijproducten. Als u op een donderdag of vrij dag gaat, kunt u ook genieten van een eindeloze stoet bruidjes en bruidegommen die elkaar het jawoord geven op landgoed Goudestein. De Gaper is het herkenningste ken van de drogist. Ontstaan in de zestiende eeuw bij de handel in kruiden en specerijen. Marskramers hielden verkoop praatjes voor deze producten tegen onder andere buikpijn. Om hun verkooptechnieken extra kracht bij te zetten, wer den Moren ingezet om te assiste ren. Na het praatje kwam de Moor in actie, hij liep met zijn handen op zijn buik (om aan te geven dat hij enorme buikpijn had) naar de marskramer die op zijn uit gestoken tong het aangeprezen product legde. De Moor ver dween, kleedde zich om in mooie kleren en zette op zijn hoofd een tulband. Als hij dan in deze outfit als de mooie, gezond ogende Moor weer tussen het publiek verscheen, was bewe zen dat het product werkte. Er zijn zo'n 175 verschillende Gapers te zien aan de wand en in vitrinekasten. Bij binnenkomst valt gelijk de maar liefst twee meter hoge Gaper op die jaren lang de pui van de Eindhovense drogisterij Martin kenmerkte. Na een brand verhuisde de win kel in 1987 tijdelijk naar de Markt. Ook de grote Gaper ging mee. Bij terugkeer naar de Rechtestraat is besloten de Ga per niet meer op te hangen en is deze geschonken aan het muse um. Zo langzamerhand is de Gaper in Nederland uit het straatbeeld verdwenen. Aan zo'n 30 winkelpuien zijn ze nog te vinden. Er zijn ook twee opstanden in het drogisterijmuseum. Er is een Amsterdamse drogisterij uit 1901 te zien met de kasten, pot ten, weegschalen, een oude kas sa, bronzen vijzels, stopflessen en van binnen vertinde blikken voor het bewaren van kruiden. Er staat ook een hoogtezon uit 1915, die in die tijd uitsluitend gebruikt werd voor medicinale doeleinden. De volgende stand toont het ori ginele winkeltje van Mia Ranke uit Den Haag. Tot ver in de jaren tachtig zat deze inmiddels hoogbejaarde vrouw op haar stoel in haar bedieningszaak. Je vroeg aan haar wat je wilde, zij haalde het uit de schappen ach ter haar toonbank. In de kasten staan keurig gerangschikt shampoos, huidverzorgings producten, herencosmetica, deodorant, spijsverteringspro ducten, geneesmiddelen, ho meopathische middelen en dieetproducten. Veelal met be kende namen maar ook Veel ver dwenen productnamen. GPD Nederlands Drogisterij Museum, Diependaalsedijk 19c in Maarssen. Open t/m 31 oktober, van dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur. Op zondag van 13.00 tot 17.00 uur. beeld of verslavingen als roken en drinken nu genetisch of soci aal bepaald gedrag zijn. GPD Tweelingen in kunst en wetenschap. Te zient/m 25/11, Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem. Open: di t/m za van 10.00-17.00 uur. Tijdens de expositieperiode geven bekende we tenschappers op vijf zondagochten den een lezing over de tweeling. www.teylersmuseum.nl De gaper was lange tijd hét herkenningsteken van de drogist. foto GPD NIJMEGEN (GPD) - Het heet officieel obductie, is beter be kend als autopsie of sectie, werd vroeger 'lijkopening' genoemd en is nog altijd onderwerp van onduidelijkheid. Dat laatste vindt althans de Nederlandse Vereniging voor Pathologie (NVVP). Zij heeft daarom twee folders uitgebracht over autop sie, ofwel 'inwendig onderzoek op een overleden persoon'. De ene folder is voor de nabestaan den, de andere voor artsen. Aanleiding voor de folder is de commotie die in februari ont stond rond de Nederlandse pa tholoog Van Velzen. Die kwam in opspraak omdat hij in het En gelse ziekenhuis waar hij werk te niet volgens de regels organen had verwijderd en opgeslagen. De NWP spreekt in haar pers bericht van 'vermeend illegaal bewaren'. En: 'Duidelijk is ge worden dat veel mensen niet precies weten wat een obductie inhoudt en waarvoor men pre cies toestemming verleent.' In de artsenfolder wordt de medici op het hart gedrukt adequate voorlichting te geven aan de na bestaanden. Dat 'is essentieel'. Er bestaan twee soorten autop sie: klinisch en gerechtelijk. Voor een klinische autopsie moeten de nabestaanden toe stemminggeven. De belangrijk ste reden voor zo'n autopsie is het vaststellen van de doodsoor zaak. Soms moet deze autopsie uitsluitsel bieden over een erfe lijke ziekte. Begraven Weefsel en organen kunnen worden bewaard voor micro scopisch onderzoek. Dat kan er toe leiden dat deze organen niet worden begraven (of gecre meerd) met de rest van het li chaam. Wie daar bezwaar tegen heeft, moet dat aan de arts ken baar maken. Volgens de NWP is het een aantal keren voorge komen dat nabestaanden dit laatste niet wisten, hetgeen als 'zeer onaangenaam' werd erva ren. Na een niet natuurlijke dood gaat het anders. Het stoffelijk overschot moet dan worden ge zien door een gemeentelijk lijk schouwer. Die beslist of er een gerechtelijke autopsie wordt verricht. Dat is sowieso ver plicht na een misdrijf of een ver moeden daarvan. In dat geval is geen toestemming van de nabe staanden vereist. In de artsenfolder wijst de NWP erop dat het onderscheid tussen een natuurlijke en niet natuurlijke dood een 'sterk ar bitrair karakter heeft'. De Hoofdinspectie voor de Ge zondheidszorg zegt dat de dood als gevolg van een medische fout niet natuurlijk is. Maar vol gens de NWP wordt het begrip fout niet nader omschreven. 'Feitelijk komt het erop neer dat die beoordeling wordt overgela ten aan de behandelend arts'. Ook is niet wettelijk geregeld of nabestaanden voor een klini sche autopsie schriftelijke of mondelinge toestemming moe ten geven. Hoewel lang niet alle artsen het nut inzien van autopsie, i,s dat er volgens de NWP wel degelijk. Uit 20 procent van de autopsies komen onverwachte bevinden naar voren, die de behandeling van de patiënt tijdens het leven hadden beïnvloed. De NWP noemt autopsie 'een integraal onderdeel van een goede patiën tenzorg'. Bovendien is het van belang voor de wetenschap. De kennis over veel ziekten komt voor een groot deel voort uit de bestudering van autopsiemate riaal, aldus de vereniging. GPD Meer informatie is te vinden op: wurw.pathology.nl

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2001 | | pagina 6