Zoeken naar het echte noorden Tegels tonen walvisvaart PZC 44 JKÉè br- ivl Bijbels openluchtmuseum heeft nu ook arabisch dorp Teylers Museum Leiden Aquabest Brouwerij Utrecht Apenkrassen Hemelrijk Kanoroutes zaterdag 12 mei 2001 Gletsjermuren, lavastro men en stomende bron nen. De Eindhovense kunstenaar Kees Verbeek maakte er een serie foto's van tijdens zijn reis door IJsland. Ze zijn te zien in het Teylers Museum in Haarlem. TT"oorts krijgt de Eindhovense X\dcunstenaar Kees Verbeek (Son, 1962) 'zodra hij het Teylers Museum in Haarlem betreedt. Al die oude instrumenten, de fossielen en stenen die er in hoge houten kasten en vitrines opge slagen liggen, prikkelen zijn fantasie mateloos. Want Kees is dan wel kunstenaar, hij voedt zijn verbeelding met natuurwe tenschappen als seismologie, geologie en astronomie. „Voor mij valt er nog een hele wereld aan projecten te ontdekken in het grijze schemergebied tussen exacte wetenschap en datgene wat gewone mensen ervaren", zegt Verbeek. 'Double North' is zo'n project. Een betere plek om het te pre senteren dan het Teylers is nau welijks denkbaar. Omdat dit museum hem verder hielp, toen hij in 1998 het plan opvatte om het echte middelpunt van de noordpool, het geografische noorden met de poolster als ijk- punt, en het magnetische noor den waar een kompas naar wijst, in beeld te brengen. Spoor bijster Want, zo leerde Verbeek uit een oud scheepsanaal, beide punten zijn niet hetzelfde. Hoe noorde lijker je komt, hoe groter het verschil. Dat kan oplopen tot enkele meters. Geen wonder dat in vroeger eeuwen heel wat noorderzeevaarders het spoor bijster raakten en vergingen, wanneer ze bij dag op him kom pas en bij nacht op de poolster voeren. Reden genoeg voor de kunstenaar om deze 'declina tie', zoals het verschil in de offi ciële navigatieleer heet, zo ■H 'Kambsnes', een van de 22 foto's waarop kunstenaar Kees Verbeek op IJsland met twee grenspaaltjes het verschil tussen het magnetisch en het geografisch noorden aangeeft. nauwkeurig mogelijk te onder zoeken en in beeld te brengen. De eerste stap bestond uit de bouw van een zuiver mecha nisch instrument om de declina tie te meten, geïnspireerd op ne- gentiende-eeuwse tekeningen uit het Teylers. „Volstrekt over bodig natuurlijk zo'n apparaat met alle satellieten en radars van tegenwoordig. Maar omdat ik alles zelf wil ontdekken, be gin ik altijd bij het begin." Maanden priegelde hij aan zijn declinatiemetertje - een ouder wets ogend instrument van fraai blinkend koper vol stel- schroefjes, lenzen, een mag neetje en een graadmeter. Ver volgens reisde hij bepakt met dit instrument in een koffertje, twee rood->witte landmeter paaltjes en een fotocamera drie maanden lang door IJsland. „Daar zette ik langs de zuid- en de noordkust 22 punten uit op de lengtegraden die het eiland doorsnijden. Ter plekke bere kende ik onder soms barre om standigheden het verschil tussen het ene en het andere noorden en fotografeerde dat met behulp van de paaltjes." Het resultaat is een indrukwek kende serie foto's van IJslands overweldigende landschap, vol gletsjermuren en lavastromen, rotskorst en stomende bronnen. „Het mooie is dat die twee lulli ge paaltjes daarbij als het ware in het niet vallen. Zoiets leer ik dus van zo'n onderneming: dat boekenwijsheid één ding is, maar de echte ervaring iets to taal anders. Wetenschappelijke problemen worden futiliteiten, zodra je je meet met de elemen ten en aan den lijve ervaart wat de onvoorspelbare krachten van de natuur zijn. Moderne weten schappers komen daar nauwe lijks meer aan toe, die meten alles van binnenuit met compu ters, steken hun neus nooit meer even buiten de deur om te voelen hoe koud het is of hoe nat. Ik doe dat juist wel, omdat ik iets pas geloof als ik het zelf ervaar. Daarmee roep ik in een adem iets van de oude uitvinders te rug in herinnering. Uiteindelijk is dit de weg waarlangs wij wijs zijn geworden; dankzij het doorzettingsvermogen en het afzien, het eindeloos experi menteren en fouten maken van enkele geobsedeerde onderzoe kers." Hoewel het meest indrukwek kend zijn de zelfgebouwde de clinatiemeter en de fotoserie niet de enige artefacten die deel uit maken van 'Double North'. Reizend door het ruige IJsland tekende Verbeek ook een grote kaart waarop hij alle rivieren, gletsjers, zee-armen en bronnen aangaf. Verder verzamelde hij bijzondere gesteenten waarvan hij kleurenafdrukken maakte in een serie boekjes en tekende het nauwkeurig nagemeten profiel van de kusten waar hij langs trok, het silhouet van de grens tussen land en lucht. Serie Overigens staat 'Double North' niet op zichzelf. Het project maakt deel uit van Verbeeks nu al jaren uitdijende 'Seismisch Observatorium' - een samen hangende serie beeldende on derzoeken naar aardkorst en sterrenhemel. Een serie ook waarmee Verbeek nog lang niet klaar is. Zo reist hij naar het ui terste puntje van Noorwegen om daar het poollicht te aan schouwen en goud te zoeken in Lapland. En als alles volgens plan verloopt trekt hij volgend jaar zes maanden door Alaska op zoek naar goudaders. „Om dat daarmee alles ooit begonnen is, nietwaar, met goud. Die koorts wil ik ook wel eens voe len." Angelique Spaninks 'Double North' van Kees Ver beek is nog t/m 5 augustus te zien in het Teylers Museum, Spaarne 16 in Haarlem. Ge opend van dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur. Op zondag van 12 tot 17 uur. De gelijknamige publicatie (verschenen bij October Foun dation) kost 37,50 gulden. Het door Verbeek zelf gebouwde apparaat waarmee in een blik bei de noordens gemeten kunnen worden. Het Nederlands Tegelmuse um in Otterlo wijdt een ex positie aan de gloriedagen van de jacht op de walvis. Negen te geltableaus geven een goed beeld. Een ijslandschap ergens in de buurt van Spitsbergen. Door de zee afgeknabbelde topjes van ijsbergen glijden als reusachtige tafels langzaam langs elkaar door de Noordelijke IJszee. Dit is het landschap waar eeuwen geleden de galjoenen van de walvisvangst voeren. Robuuste roodbehaarde mannen, har poen op scherp, turen eindeloos langs de horizon van dit onaards aandoende desolate landschap. Ze zijn op zoek naar het drijven de goud van de achttiende eeuw: de walvis. Als er iets is dat heden ten dage wordt verguisd, dan is dat de zinloze walvisvangst. Toch wijdt het Nederlands Tegelmu seum in Otterlo een expositie aan de gloriedagen van de jacht op de walvis. Aanleiding is de aanschaf van negen tegelta bleaus uit de 18e eeuw met voor stellingen van de walvisvaart in die tijd. De tableaus, geschil derd naar prenten van Adolf van der Laan, waren bij aan koop in december 1999 in een dusdanig slechte staat, dat ze moesten worden gerestaureerd. Dat gebeurde vorig jaar. De negen tegeltableaus tonen in weinig verhullende beelden hoe de kolossale walvissen vanuit de kleine sloepen werden gehar poeneerd en vervolgens op sleeptouw naar het schip wer den geroeid. Dat lijkt op zichzelf een beetje wonderlijk, zo'n beest van zeker honderdduizend kilo zwaar. Maar eenmaal dood blijft zo'n beest drijven op zijn vetlaag die zo gewild was om er traan van te koken. De tandwalvissen, zoals potvis sen, werden toen nog niet ge vangen. Die zonken direct naai de zeebodem. Jammer voor de eerste walvisvangers die dach ten dat ze een potvis ook wel konden vangen: die werden meegesleurd naar de duistere diepten van de zee. Nederlanders Ook Nederlanders deden gretig mee aan de walvisvangst. In 1612 voer het eerste schip uit. Tot aan de Franse tijd (1795) bood de jacht op de zeereuzen jaarlijks werk aan acht tot tien duizend zeelieden. In topjaren aan 14.000 man. Nederland tel de in die tijd twee miljoen inwo ners. Niet alleen het vet van de walvis werd tot traan gekookt, dat vooral werd gebruikt voor olie in lampen. Ook de baleinen of baarden, waarmee walvissen hun voedsel zeven, werden ge bruikt als buigbaar en niet- roestend materiaal: voor in hoe pelrokken of als spijlen in zon neschermen. De walvisvangst van tussen 1612 en 1795 laat zich op de se rie van negen tegeltableaus 'le zen' als een chronologisch ver haal: van het 'Seylen in 't ys' en 'Het harpoeneren van de walvis' tot en met 't Binnenseylen van der Groenlands vaarders'. Ook domme pech en barre tijden, zo als het verloren gaan van de la ding of het vergaan van het schip wordt uitgebeeld op de te geltableaus. Behalve de negen tableaus zijn tal van attributen te zien, zoals oude harpoenpunten, de rib van een walvis en de baarden van een walvis. Sandra Bos Tentoonstelling: Walvisvaart op tegeltableaus. Te zien: t/m 2/9, Nederlands Tegelmuseum, Eik- enzoom 12 in Otterlo. Geopend van dinsdag tot en met vrijdag van 10 tot 17 uur. Op zaterdag en zondag van 13 tot 17 uur. De tijd is voorbij dat vooral orthodoxe protestanten en met rozenkransen gewapende gelovige rooms-katholieken het Bijbels Openluchtmuseum in Nijmegen doorkruisten. Toe voeging van een Arabisch dorp markeert de verdere ontwikke ling van devotie naar cultuur. Arabieren in het Heilige Land? Zeker, ook al in Christus' tijd, verzekert directeur Pieter-Mat- thijs Gijsbers van het Bijbels Openluchtmuseum Dit historische feit is slechts een zijdelingse verdediging voor de introductie van zo'n 'oneigen lijk element' in het bij Nijmegen nagebouwde oude Israël. De di recteur wil simpel het aanbod aan bezienswaardigheden ver breden. Dat past in het beleid sinds zijn voorganger de hemel bestormende naam 'Heilige Landstichting' verving door Bijbels Openluchtmuseum. Als een restje uit een blokken doos. Zo ligt het nieuwe Arabi sche dorp aan een ven, dat nog maar kort geleden werd aange duid als Meer van Galilea. Daar stonden de huisjes voor de disci pelen die Christus had gerecru- teerd uit vissers. De verbouwing van de recht hoekige optrekjes tot Arabische visserswoningen was tamelijk eenvoudig. De platte daken kre- gen op de hoeken ezelsoren, ver sieringen die opminuscule trap gevels lijken. Zelfs de armste arabische hutten worden op die wijze opgefleurd. Betimmerin gen voor en om de ramen en kleurige beschilderingen van de deuren zorgen voor de andere arabische elementen. Oman „Misschien had Petrus wel een arabier als buurman", mijmert Gijsbers. Toch leek het hem niet wijs Palestijnen te introduce ren. Hij ging naar Oman om zich te oriënteren voor de beoogde 'arabisering' van zijn museum. Oman moet in alle eeuwen een kruispunt zijn geweest voor handel tussen de woestijnen en de Indische Oceaan. Moedige kooplieden voeren in kleine bootjes zelfs naar China. Het vissersdorp aan het tot Ara bische Zee omgedoopte ven is ook handelspost. Met enkele winkeltjes vol kleding en een in drukwekkend assortiment ko perwerk, dat wordt beschermd door houten tralies en een elek tronische beveiliging. In een woning zal een figurant voort durend thee schenken in zo'n karakteristiek kleurig arabisch servies. De Islam is nog niet indringend aanwezig in dit Arabische dorp op 'Bijbels grondgebied'. Gijs bers heeft wel plannen een mos kee en een islamitische begraaf plaats te bouwen. Waarmee een 'multireligieus openluchtmuse um zal ontstaan. Gerard Bons Het Bijbels Openluchtmuseum, tussen Nijmegen en Groesbeek, is dagelijks van 9.00 tot 17.30 uur geopend. De toegangsprijs bedraagt vijftien gulden; kinde ren betalen de helft. Het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo. foto Marianne Stevens Gidsen verzorgen in de Hor tus Botanicus in Leiden rondleidingen met extra aan dacht voor tulpen en afstamme lingen daarvan. Voorafgaand is er een bezoek aan Panorama Tulipland, dat is een attractiein het midden in de Bollenstreek. Hier komt de cultuur van de Bollenstreek aan bod. De rondleidingen met lunchen high tea kosten 67,50 gulden per persoon. De rondleidingen zijn op 22 en 29 mei. Meer informatie: Leiden Pro motie VW: 071-5161213 en in ternet www.leiden.nl Bij recreatiepark Aquabest, aan de A2 bij Best, is on langs een grote hoeveelheid 'zeezand' gestort om het strand bad aantrekkelijker temaken. Volgens een woordvoerster van het recreatiepark gaat het om zo'n 250 vrachtwagens. Het is de bedoeling om het Kinder- speelpaleis Dippie Doe zo snel mogelijk uit te breiden met een speelhal met meer mogelijkhe den, het hele jaar door, voorkin deren van twee tot twaalf jaar Meer informatie: 0499-392236, Na een verbouwing van ruim een jaar is op 23 mei de ope ning van Heineken Experience in de vroegere brouwerij aan de Stadhouderskade 78 in Amster dam. Dit bedrijfsmonumentuit 1876 is een museale attractie ge worden. Een nieuw onderdeel van de presentatie is de Bottle Ride ('Hoe voelt het om een bier flesje te zijn?'). Bezoekers kun nen voortaan individueel de route bepalen om kennis tema ken met de historie van Heine ken en het productieproces van dit bier. Heineken Experience is ge opend van dinsdag tot en met zondag van 10.00 tot 18.00 uur De kassa sluit om 17.00 uur.Het gebouw is met de tram vanaf het Centraal Station bereikbaar met lijn 16, 24 en 25. Meer informatie: 0 2 0- 5 2 3 9230. Op verschillende locatiesin Utrecht is van 17 tot en met 26 mei het Festival aan de Werf. Het gaat om een groot aantal theatervoorstellingen. Er zijn ook enkele concerten van onder meer Zuco 103 en The Proov. Meer informatie: 030-2315355 en internet www.festivalaandewerf.nl. Apenkrassen Kinderkrab bels is de naam van een ex positie die tot en met 28 oktober is te bekijken in het Ecodrome Zwolle. Een tentoonstellings ruimte is ingericht als een apen kooi en laat een aantal tekenin gen van mensapen zien. In een andere zaal zijn tekeningen te zien die zijn gemaakt door kin deren in de leeftijd van 0 tot 12 jaar. Er is een galerij met kunst, geïnspireerd op kindertekenin gen. 'Historische' boeken bie den informatie over weten schappelijk onderzoek op dit gebied. De expositie is opgezet in samenwerking met Ignace Schretlen. Hij is de initiatiefne mer van onderzoek op het gebied van ontwikkeling van creativiteit bij mensapen en kinderen. In 1992 richtte hij de Stichting 'Kijk op Krabbels'op Ecodrome is gevestigd aan de Willemsvaart 19 in Zwolle. Open dagelijks van 10 tot 17 uur. Recreatiepark Hemelrijk (Zeelandsedijk in Volkel) is uitgebreid met een 'outdoor' touwenparcours. 'OutbackSur- vi valis net als de rest van het re creatiepark dagelijks geopend van 10.00 tot 17.30 uur. Meer informatie: 0413-277001 In het Groene Hart zijn dit voorjaar vijf nieuwe kano routes te bevaren. Ze zijn ge schikt voor zowel beginnende als ervaren peddelaars. Van elke route is voor 3,75 gulden een be- schrijving te koop bij de VW Alphen aan den Rijn, bij enkele andere VW-kantoren in het Zuid-Hollandse Groene Harten bij in het gebied gevestigde ka noverhuurbedrijven. Meer informatie: VW Alphen aan den Rijn 0172-495600.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2001 | | pagina 44