Finsterwalde wankelt op
de rand van de afgrond
Beter dan
Viagra
Terug naar de stad in
oosten van Duitsland
33
zaterdag 12 mei 2001
Zeven jaar geleden ging
de eerste grote reportage
van Peter van Nuijsenburg
over Finsterwalde. De kleine
Oost-Duitse stad (toen
24.000 inwoners) bood een
schaalmodel van de proble
men waar de voormalige
DDR toen mee worstelde. Hij
ging regelmatig terug en
sluit zijn correspondent
schap af met een reportage
over het stadje in Branden
burg (nu 20.000 inwoners)
dat nog steeds als een mikro-
kosmos van Oost-Duitsland
kan worden beschouwd.
Dajana Müller houdt de af
zeggingen als een waaier in
haar hand. Soms krult een brief,
waarvan de inleidende tekst
steevast met 'Helaas' begint, om
en moet deze weer in het gelid
worden geschikt. Daar is Daja
na zeer bedreven in. Het is een
handigheid die ze de afgelopen
maanden spelenderwijs heeft
geleerd. Anderen gooien de
jobstijdingen weg. Willen er
niet aan worden herinnerd dat
ze steeds weer worden afgewe
zen. Dajana bewaart ze. Waar
om weet ze eigenlijk niet. Ze
haalt haar tengere schouders op
en glimlacht verlegen. Haar blik
volgt Coco, de parkiet die kwet
terend door de kleine huiskamer
fladdert.
Dajana's waaier bestaat uit
ruim dertig brieven. Ze heeft
vrijwel elk bedrijf in de regio
aangeschreven. En bijna elk be
drijf heeft haar terug geschre
ven. Bijna elk, want sommige
adressanten bestaan al niet
meer. Failliet, de zoveelste
slachtoffers van de malaise die
Oost-Duitsland al jaren in zijn
greep houdt.
Dajana wordt deze zomer ze
ventien en doet nu eindexamen
aan de Realschule, de Duitse
havo. Ze wilde graag bedrijf-
leidster van een dierenhandel
worden. Dat heeft ze uit haar
hoofd moeten zetten. De dieren
handel is vertrokken. Nu sollici
teert ze op aandringen van haar
ouders bij ondernemingen die
administratieve medewerksters
zoeken. In West-Duitsland.
Want het Oosten heeft Dajana
afgeschreven.Hier heb ik geen
toekomst. En er is niets wat me
hier bindt."
Haar ouders, Ralf en Evelyn
Müller, knikken instemmend.
Ze steunen het besluit van hun
dochter. Sterker nog, ze zijn de
animators van haar keuze voor
het westen. Hun zoon Daniël
(23) woont en werkt als compu
terprogrammeur in Frankfurt
am Main. Hij had dezelfde met
afwijzigingen geplaveide lij
densweg achter de rug als zijn
zusje en trok ten slotte naar het
westen. Hij vond snel werk en
meldde het thuisfront: 'Laat
Dajana ook komen. Ze kan hier
zo aan de slag.'
Het vooruitzicht dat hun doch
ter eveneens uit Finsterwalde
vertrekt, heeft Dajana's ouders
aan het denken gezet. Wilden ze
nog wel in de kleine stad in
Brandenburg, halverwege Ber
lijn en Dresden, blijven? Was er
voor hen, midden-veertigers,
nog wel een toekomst? Wilden
ze voor de rest van hun leven af
geschreven worden, zoals de
meesten van hun generatiege
noten? Ralf verwacht dat het be-
drijf waarvoor hij werkt als
electricien, zijn langste tijd
heeft gehad. Vanuit Frankfurt
rapporteerde Daniel dat ze daar
'schreeuwen om vaklui'.
Amtenaren
Voor Evelyn Müller zal het
moeilijker worden. Ze werkt in
Finsterwalde op het belasting
kantoor. Op ambtenaren zitten
ze in het westen niet te wachten.
Daar hebben ze er zelf teveel
van, zoals de door ambtelijke
molens getergde Wessies keer op
keer laten weten. Maar ook Eve
lyn wil niet in Finsterwalde blij
ven. „Al valt het afscheid ons
zwaar. We zijn hier opgegroeid,
hebben hier onze familie en
vrienden, maar we gaan zodra
Ralf werk heeft."
Ruim een half jaar geleden luid
de de voorzitter van de Bonds
dag, Wolfgang Thierse, de nood
klok. Het officiële Duitsland
had de tiende verjaardag van de
hereniging gevierd met de ge
bruikelijke orgie van hoogdra
vende retoriek en galmende
zelfgenoegzaamheid. Thierse is
uit hoofde van zijn functie een
prominente vertegenwoordiger
van het officiële Duitsland.
Maar de sociaal-democraat is
ook een Ossie. Hij toert regelma
tig door de 'nieuwe deelstaten',
zoals wijlen de DDR ruim elf
jaar na de Wende van 1989 nog
altijd wordt genoemd. Thierse
noteerde zijn bevindingen in
een rapport waarvan de strek
king het officiële Duitsland niet
beviel: 'Oost-Duitsland wan
kelt langs de afgrond' Thierse
had de werkloosheid, de armoe
de, de leegloop, het rechtse ge
weld en het gebrek aan perspec
tief voor de jeugd nauwgezet in
kaart gebracht. Die boodschap
werd afgedaan als 'overdreven
paniekerig'. De negatieve ont
wikkelingen hadden teveel en
de positieve te weinig aandacht
gekregen. Vooral bij zijn eigen
SPD waren ze helemaal niet te
spreken over de rapportage van
de Bondsdagpresident. 'Thier-
ses stellingen', zoals zijn waar
nemingen in de media al gauw
heetten, hielden indirect ook
kritiek op kanselier Gerhard
Schroder in. Schroder had de
ontwikkeling van het oosten
formeel tot 'Chefsache' ver
klaard. En als die ontwikkeling
stagneerde, kon daar met enige
logica uit worden afgeleid dat
de chef zich daar onvoldoende
voor heeft ingezet.
Discussie
Thierse begreep de hint en krab
belde terug. Zijn stellingen wa
ren 'bewust gechargeerd om een
discussie uit te lokken', ver
klaarde hij later. Daarin is hij
elk geval geslaagd. Wie in een
talkshow of forumdiscussie om
een onderwerp verlegen zit, kan
altijd de vraag aan de orde stel
len of 'Oost-Duitsland langs de
a fgrond wankelt
In Finsterwalde wordt die vraag
in elk geval door Silvia Geide
bevestigend beantwoord. „Het
bloedt hier dood", stelt de psy
chologe en psychotherapeute
wier praktijk 'tot het eind van
het j aar helemaal vol zit'onom
wonden vast. „Wie kan, gaat
weg. Wie blijft, legt zich er bij
neer dat hij of zij geen toekomst
heeft. Het perspectief voor de
stad is gauw verteld. Zieken, be
jaarden, kinderen, werklozen
en hun dienstverleners zullen
over niet al te lange tijd het
grootste deel van de bevolking
uitmaken. Dat betekent eigen
lijk dat de stad niet langer le
vensvatbaar is."
Geide waadt gemiddeld twaalf
uur per dag door een niet afla
tende stroom depressies. Alco
holisme, dé volksziekte in Oost-
Duitsland, drugsverslaving bij
de jeugd, armoede en het toene
mende rechts-extremisme zijn
de belangrijkste symptomen
van de sociale ontreddering
waarmee zij wordt geconfron
teerd. Het meest verontrust
haar het plotselinge oplaaien
van het extreem-rechtse ge
weld. Finsterwalde leek te zijn
ontsnapt aan de terreur die vo
rig jaar zomer Oost-Duitsland
Schloflpark, Finsterwalde
teisterde. Maar eind oktober
werd een woongemeenschap
van linkse jongeren overvallen
door een groep van ongeveer
twintig neo-nazi's die alles kort
en klein sloegen. Alleen omdat
een jongen via zijn gsm de poli
tie wist te alarmeren, zijn er
geen slachtoffers gevallen.
Maar sindsdien weet ook Fin
sterwalde weer dat het niet im
muun is voor het bruine virus.
Werk is misschien niet de alles
zalig makende oplossing, maar
wel een betere therapie dan zij
ooit kan bieden. „Maar ja, er
wordt allang niet meer geïnves
teerd."
Kwaliteit
Toen twaalf geleden de muur
viel, leek Finsterwalde een stra
lende toekomst tegemoet te
gaan De stad was voor DDR-
begrippen een centrum van
hoogwaardige industrie. De
meeste fabrieken, textiel, me
taal- en houtverwerking, werk
ten voor de export, het onmis
kenbare bewijs van de kwaliteit
van hun producten. Dat bete
kende volgens deskundigen dat
ze ook in 'de nieuwe tijd' alle
kans hadden om te overleven.
Met een paar wel doordachte,
organisatorische ingrepen had
den ze de concurrentie uit het
westen zonder grote problemen
het hoofd kunnen bieden, luid
de de mening.
Een paar jaar na deze optimisti
sche taxatie hadden vrijwel alle
bedrijven hun poorten gesloten
en stonden duizenden werkne
mers op de keien. Over de oorza
ken van deze catastrofe en over
de bijbehorende schuldvraag,
heerst nog altijd grote onenig
heid. Niet alle driftig in het Oos
ten verkondigde theorieën over
de neergang van de DDR-indu-
strie snijden hout. De meeste
bedrijven stonden ten tijde van
de Wende letterlijk op instorten.
Maar dat de Treuhand, de in
stantie die de privatisering van
de staatsbedrijven regelde, in
elk geval in Finsterwalde ge
faald heeft, staat voor Harald
Kappe, districtshoofd van de
IG-Metall (industriebond) als
een paal boven water.
„Er werd met geld gesmeten.
Wie een duur pak aantrok, in
een dure wagen kwam voorrij
den en een - op het eerste gezicht
- redelijk ondernemingsplan
kon voorleggen, hoefde de sub
sidies alleen nog maar op te
strijken. De schroevenfabriek
hier is een voorbeeld. Dat was
internationaal een marktleider.
Hij werd voor één mark aan
twee Zuid-Afrikanen verkocht
in ruil voor een werkgelegen-
heidsgarantie aan het perso
neel. Die Zuid-Afrikanen kre
gen in totaal twintig miljoen
subsidie. En wat hebben ze ge
daan toen ze de poet binnen
hadden? Ze hebben de machines
laten demonteren, naar het bui
tenland laten brengen en zijn 'm
gesmeerd. Ze worden nog steeds
gezocht door Interpol."
De sluiting van de andere be
drijven verliep minder drama
tisch, maar was voor de werkne
mers niet minder ingrijpend.
Van het industriecentrum Fin
sterwalde zijn nu alleen de tot
ruïnes vervallen fabriekshallen
over. En de verhalen van voor
malige arbeiders die bij bier en
schnaps zwelgen in 'ostalgie',
schetsen dankzij koning alcohol
al gauw een veel te rooskleurige
voorstelling van het DDR-ver-
leden.
Dat het 'oosten langs de afgrond
wankelt', wordt door Kappe be
streden. „We moeten alles weer
van de grond af opbouwen. Dat
kost tijd. Hoeveel? Generaties
vermoedelijk. Maar je kunt een
regio niet zomaar afschrijven."
Hoop
Op het industrieterrein even
buiten de stad is het computer
bedrijf (software, service en
kopieerapparaten) van Hans
Günter Richter gevestigd. Het
eenvoudige bedrijfspand van
Richter Computersystemen
(RCS) gold enige tijd als een ba
ken van hoop. Het was het be
wijs dat de zogeheten New Eco
nomy ook in Finsterwalde kon
floreren. Die korte bloeitijd is
voorbij. Richter is tegenwoor
dig blij dat hij het hoofd boven
water kan houden. Tijdens het
gesprek windt hij zich vooral op
over de 'verstikkende ambtena-
renstaat', de 'absurde papier
winkel', die slechts één doel
schijnt te hebben: beginnende
ondernemers het leven te ver
gallen. „Ik ben nu ruim tien jaar
bezig, maar ik kan iedereen die
hier een bedrijf wil beginnen het
alleen maar van harte afraden.
Als ik het geweten had, was ik er
nooit aan begonnen." Hij zegt
het niet met zoveel woorden,
maar de boodschap is duidelijk.
Voor hem 'wankelt het oosten
langs de rand van de afgrond'.
Toch is dat niet de indruk die de
argeloze bezoeker aan een wan
deling door het stadscentrum
overhoudt. Geen illusies: Fin
sterwalde is geen mooie stad. De
attracties zijn op de vingers van
een hand te tellen: het oude, ba
rokke raadhuis uit 1729; het uit
de Renaissance stammende kas
teel dat nu als stadhuis dient;
het marktplein met twee fraaie
Jugendstil-villa's. Maar de
meeste huizen zijn gerenoveerd.
Het aanbod aan winkels is geva
rieerd. Er zijn opvallend veel
reisbureau's. In de etalages van
de twee boekhandels liggen
naast de 'Harry Potters' reisgid
sen met exotische bestemmin
gen.
Burgemeester Johannes Woh-
mann zegt wat hij moet zeggen:
„Finsterwalde wankelt niet
langs de afgrond." Maar met elk
volgend woord wordt deze be
wering gerelativeerd. De ge
meente heeft een redelijk gezon
de begroting, maar geld voor
investeringen is er niet. Aan de
werkgelegenheid kan hij niet
veel doen. Als een bedrijf twin
tig nieuwe banen schept, is dat
groot nieuws. De gemeente zelf
is al blij dat ze komende zomer
een nieuwe badmeester ('met
diploma reddend zwemmen')
kan aanstellen. Ook hij is ge
schrokken van het weer opleven
van het extreem-rechtse ge
weld, dat sinds '94 onder con
trole leek. En hij heeft begrip
voor de jeugd die werk en toe
komst in het westen hoopt te
vinden. Finsterwalde had
24.000 inwoners toen hij elf jaar
geleden aantrad. Nu zijn het er
nog net 20.000 en de prognoses
zijn niet opwekkend.
Verhuispremie
Als Dajana Müller naar Frank
furt am Main gaat, krijgt ze net
als elke andere vertrekkende
werkloze van het arbeidsbureau
in Finsterwalde een premie van
minstens 5.000 mark, ruim 5,5
mille. Dat is een welkome tege
moetkoming in de verhuiskos
ten. Het is ook een afkoopsom
van een instantie die zo de werk
loosheidscijfers, officieel 23
procent, maar in werkelijkheid
waarschijnlijk het dubbele, wil
opschonen. En het is de ultieme
erkenning van het gelijk van
Wolfgang Thierse.
Na het gesprek wijst Ralf Müller
me vanaf het balkon van zijn
drie-kamerflatje op de leeg
stand in de flatgebouwen om
ons heen. „Je ziet", zegt hij alsof
hij zijn voorgenomen vertrek
moet rechtvaardigen, „dat we
niet de enigen zijn."
Peter van Nuijsenburg
Ik ben blij dat ik niet stotter. In
Suriname hebben ze daar een
middeltje tegen dat mij abso
luut niet lokt. Om te beginnen
heb je eenAloutta Seniculus no
dig. Klinkt heel interessant,
maar het is niets anders dan een
baviaan. Brulaap ofbabun zoals
deze aap in de volksmond heet.
Deze arme verwant van de mens
moet wel eerst dood om de stot
teraar van zijn handicap af te
helpen. Want het is de genezers
alleen te doen om de slokdarm.
Giet hier water in en drink het
ingewand leeg. Herhaal deze
handeling een paar dagen ach
ter elkaar en de kans is groot dat
het stotteren tot het verleden be
hoort. De baviaan eindigt uiter
aard op de barbecue. Er is per
slot van rekening in Suriname
bijna geen levend wezen dat niet
eetbaar is.
Surinamers hebben geen apo
theken en drogisterijen vol pil
letjes, drankjes en zalfjes nodig.
Ze hebben het regenwoud als
medicijnkast. En weten daar
ook op verbluffende wijze ge
bruik van te maken. Kook wat
citroengras, drink het zure
goedje en de hoest is de wereld
uit geholpen. De gekookte
schors van de birambiboom ont
smet lelijke wonden. Dus waar
om zou je jodium gebruiken?
Voor elfc pijntje is een blad van
een boom, struik of bloem voor
handen. Het aftreksel van ge
kookte katoenbladeren schijnt
wonderen te doen bij buikkram
pen die ontstaan tijdens de men
struatie. De natuur zorgt sowie
so op alle fronten goed voor de
vrouw. Kook pampunbloem, in
gewoon Hollands de bloem van
een pompoen, en je hebt een al
dan niet smakelijke thee. Die
zorgt ervoor dat een blaasonste-
kingje niet om de vijf minuten
naar de wc doet rennen.
Ook op heel vreemde fronten
kan de natuur wonderen ver
richten. Wat bijvoorbeeld te
denken van kwasibita, bitter
hout? Dit moet je eveneens
koken maar, bij wijze van uit
zondering, niet drinken. Ik zal
proberen het netjes uit te leggen:
zorg ervoor dat de tedere delen
tussen de benen rijkelijk wor
den bedeeld met de hete stoom
van het vreemde goedje, en de
zaak trekt strak. Waar dat goed
voor is weet ik niet, maar menig
Surinaamse vrouw is er geluk
kig bij.
Aan mannen is ook gedacht.
Wist u dat de eieren van zee
schildpadden, die massaal de
Surinaamse stranden aandoen,
garant staat voor een bruisend
seksleven? Vooral Javanen en
Indianen geloven daar heilig in.
Viagra is er mets bij. Het is ook
stukken goedkoper dan dat che
mische middeltje waar de halve
mannelijke wereld aan ver
slaafd lijkt te zijn, maar het is
ivel illegaal. Zeeschildpadden
vallen immers onder de catego
rie beschermde diersoorten.
Maar zoals dat voor meer zaken
hier geldt, lapt menig Surina
mer het verbod aan zijn laars.
Ik kan mij er wel iets bij voor
stellen. Want of het nu wel of
geen gunstige uitwerking heeft
op het libido, de eieren smaken
uitstekend. Vooral in olie gebak
ken met een uitje en een forse
dosis peper. En dat laatste is
weer goed voor de bloedsom
loop.
Harnas
Een andere delicatesse van de
eerste orde is de kwi-kwi, een
visje met schubben als een har
nas, dat zich kostelijk vermaakt
in modderig water. Totdat ze ge
vangen worden. Dan wacht hun
de pan op het vuur. Bij de buren
in Brazilië vinden ze dat maar
goor, voor Surinamers is het
echter een van de meest aange
name gerechten. Wie de schub
ben eraf weet te krijgen en het
malse vlees naar binnen werkt,
zal begrijpen waarom. Wat mij
echter tegenstaat, is dat velen
ook de hersenen naar binnen
werken. En de poep die zich nog
aan het uiteinde van het dode
visje bevindt. Want ook dat
schijnt weer gezond te zijn.
De lijst met natuurlijke middel
tjes die de mens levendig hou
den, is oneindig lang. En dat is
maar goed ook, omdat er een
groot tekort is aan reguliere en
betaalbare medicijnen. Politie
ke en bestuurlijke onkunde, als
mede bureaucratie maken het
schier onmogelijk om de voor
raad in het land op peil te hou
den. De meeste Surinamers we
ten desondanks al generaties op
basis van hun kennis en erva
ring te overleven. Daar hebben
ze geen politicus of bestuurder
voor nodig. Alleen maar de na
tuur.
Armand Snijders
RWW
Het marktplein van Finsterwalde oogt, ondanks alles, welvarend. Veel huizen zijn gerenoveerd en winkels hebben een gevarieerd assorti
ment. foto's Dietmar Seidel/GPD
Paramaribo
