Zelfs de grote treinroof
bracht geen geluk
Butch Cassidy en de Sundance Kid waren verliefd op Patagonië
31
Perfecte
overval
ontmaskerd
Begin deze week keerde
treinrover Ronnie Biggs,
na 35 jaar voortvluchtig te
zijn geweest, vanuit Brazilië
terug naar zijn vaderland
Groot-Brittannië. Die ge
beurtenis bracht ook de mis
daad waardoor hij ooit be
kend kon worden terug in de
herinnering. Het was The
Great Tram Robbery in 1963,
die staat geboekstaafd als
een van de bekendste mis
drijven van de voorbije
eeuw. Maar hoe ging die gro
te treinroof ook al weer in
zijn werk. En wat is er te
rechtgekomen van Biggs'
collega's in de roversbende?
zaterdag 12 mei 2001
Een dag nadat in de nacht van
donderdag 8 augustus 1963
de posttrein van Glasgow naar
Londen was overvallen, moet
rechercheur en onderzoekslei
der Tommy Butler van Scotland
Yard gezegd hebben: „We zullen
ze krijgen, de 'bastards', koste
wat het kost." De buit: 2,6 mil
joen pond (negen miljoen gul
den), voorwaar een enorm be
drag.
Butler wist zijn belofte nage
noeg volledig in te lossen.
Twaalf treinrovers kreeg hij
achter de tralies, dë meesten al
binnen een paar maanden, al
ontsnapte Biggs na 15 maanden.
Eén lid werd vrijgesproken en
slechts vier bendeleden zijn
nooit gepakt. Wat voor de bui
tenwereld aanvankelijk de per
fecte misdaad had geleken,
werd een grote overwinning
voor politie en justitie.
Na de roof namelijk, stapelden
individuele bendeleden - soms
in paniek - blunder op blunder.
Velen zijn er bovendien van
overtuigd dat in de Londense
onderwereld te veel mensen er
van wisten en zijn gaan praten.
De uitgeloofde beloning
(300.000 pond) loog er namelijk
niet om.
De misdaad zelf is nog altijd een
juweeltje van crimineel vernuft,
en sprak daarom ook zo tot de
verbeelding. Leider van de ben
de en 'mastermind' was be
roepscrimineel en garagehou
der Bruce Reynolds, tweede
man was Gordon Goody, een
briljante regelneef. Zij recru-
teerden de bende om zich heen;
een verzameling van be
roepscriminelen, avonturiers en
kruimeldieven. Ronnie Biggs
behoorde tot de laatste catego
rie en speelde een ondergeschik
te rol. Benodigde inside-infor-
matie kreeg de bende van een
Noord-Ier, die nooit gepakt is
maar wel zijn deel van de buit
heeft gekregen.
Uitvalsbasis
Reynolds en Goody leken aan
alles te hebben gedacht. Een
boerderij bij Oakley, zo'n zestig
kilometer ten noordwesten van
Londen, was hun uitvalsbasis,
waar ze een paar dagen wacht
ten op een telefoontje van de
Noord-Ier. Dat kwam op de
avond van 7 augustus: „Er komt
vannacht een ongebruikelijk
grote lading."
Even na middernacht, bij helde
re maan, ging de bende in een
konvooi van twee Landrovers
en een vrachtwagen op weg
naar de veertig kilometer ooste
lij k gelegen spoorbrug Bridego
Bridge. De maan scheen helder
en het was vrij fris. De 15 rovers
waren gekleed in legerunifor
men en beschikten over vervals
te papieren, waaruit zou blijken
dat ze op patrouille waren.
Aangekomen bij de spoorbaan
hulden ze zich in de blauwe
overalls die spoorwegwerkers
dragen. Telefoonlijnen naar de
enige bebouwing in de omge
ving, twee boerderijen, werden
onklaar gemaakt. Enkele kilo
meters voor de spoorbrug hiel
den electriciën Roger Cordrey
en zijn hulp John Daly zich be
zig met de seinen naast het
spoor. Zij moesten er voor zor
gen dat die op respectievelijk
oranje en rood stonden als de
trein er aan kwam. Weer enige
kilometers daarvoor stond Bru
ce Reynolds op uitkijk naar de
trein.
Na anderhalf uur wachten, even
na drie uur, meldde Reynolds
zich via de walkie-talkie. „Hij
komt." Het sein ging op rood en
de posttrein met twaalf wagons,
waarin zo'n zeventig postsor-
teerders aan het werk waren,
kwam voor het sein tot stil
stand. Daar stonden dertien
bendeleden klaar.
Postwagons
Toen reservemachinist David
Whitby uit de ronkende diesel
locomotief stapte werd hij door
de overvallers overmeesterd en
in de boeien geslagen. De over
vallers wisten dat de eerste wa
gon het geld bevatte. De bedoe
ling was nu om deze wagon los te
koppelen van de overige elf, en
er ongeveer twee kilometer mee
verder te rijden tot Bridego
Bridge, waar een vrachtwagen
klaarstond voor de buit. Zo kon
ook letterlijk afstand worden
genomen van de zeventig sor
teerders in de postwagons. Het
plan lukte: op een onderdeel na.
Treinmachinist Jack Mills werd
tot bloedens toe geslagen, toen
hij zich verzette.
Na een overval die van begin tot
eind amper veertig minuten
duurde, keerden de overvallers
in konvooi en met meer dan
honderd postzakken vol met
briefjes van 1 en 5 pond terug
naar hun boerderij. Daar werd
het geld verdeeld in porties van
zo'n 150.000 pond en bleek het
uiteindelijk mis te gaan met de
tot dan toe bijna perfect gelopen
misdaad.
Volgens de oorspronkelijke
plannen zou de hele club een
week ondergedoken blijven op
de boerderij. De onzekerheid op
de boerderij sloeg echter toe,
toen de rovers op de radio hoor
den dat de politie de wijde om
geving, tot dertig mijl rond de
plaats van het misdrijf zou uit
kammen. De boerderij viel
daarbinnen. Al na vijf dagen
verliet iedereen in lichte paniek
de boerderij, en nog dezelfde
dag viel de politie na een tip van
een boer uit de omgeving er bin
nen. Lege postzakken bleken
het overduidelijkste bewijs dat
dit het vluchtoord van de bende
was geweest. En hoewel de
treinrovers alle moeite hadden
gedaan voor vertrek vinger
drukken uit te wissen, bleken ze
niet grondig genoeg te hebben
schoongemaakt. Op een verge
ten monopolyspel bleek menig
een zijn vingerafdrukken te
hebben achtergelaten.
Handschoenen
Drie bendeleden die nooit zijn
gepakt, hebben dat geluk vol
gens Ronnie Biggs te danken ge
had aan het feit dat ze op de
boerderij continu handschoe
nen hebben aangehouden. Vol
gens andere verhalen zouden
deze drie echter een stiekeme
deal met de politie hebben ge
sloten. De vierde die de dans
ontsprong was de treinmachi
nist van de bende. Hij had als
enige geen crimineel verleden,
zodat zijn vingerafdrukken bij
Scotland Yard ook niet bekend
waren.
Al een paar maanden na de
treinroof werden twaalf bende
leden veroordeeld tot lange cel
straffen, de meesten - onder wie
Biggs - tot 30 jaar. Twee man
wisten naar het buitenland te
vluchtten maar werden na enige
jaren toch ingerekend. Allen, op
Biggs na, hebben hun nader
hand sterk ingekorte straf uit
gezeten.
Van de buit is slechts een zeer
klein deel teruggevonden. Dat
wil niet zeggen dat de bendele
den er veel aan hebben gehad.
De meesten zijn voor grote be
dragen gechanteerd door
'vrienden' in het criminele cir
cuit.
Ook anderszins heeft The Great
Train Robbery bewezen dat mis
daad doorgaans niet loont. Op
vallend veel bendeleden zijn na
hun celstraf tragisch aan hun
einde gekomen of leidden een
roemloos leven. Buster Ed
wards had een bloemenstalletje,
dronk te veel en verhing zich in
1994. Charlie Wilson ging in
Spanje in drugs handelen en
werd doodgeschoten. Brian
Field kwam om bij een ver
keersongeval. Roy 'de wezel' Ja
mes schoot zijn schoonvader
dood en stierf, na een hartope
ratie, als proefkonijn in een me
disch experiment. Bob Welch
raakte kreupel na een mislukte
operatie, mislukte als autohan
delaar en schraapt nu wat cen
ten bij elkaar als beroepsgokker.
Jimmy Hussey eindigde als af
wasser in een restaurant in So-
ho. Slechts een paar hebben nog
iets van het leven weten te ma
ken. Onder wie natuurlijk Ron
nie Biggs.
Harm Harkema
Butch Cassidy (links vooraan) en Sundance Kid (rechts vooraan) met collega-bankovervallers in 1900. De foto
werd met een dankwoord gestuurd naar de First National Bank in Winnemucca Nevada, die door het gezelschap
was overvallen. foto AP
Legendes fascineren blijvend. Met
dit gegeven in het achterhoofd
werkt de Chileense schrijver Luis Se-
pülveda aan een reconstructie van de
levenswandel in Patagonië van het
roemruchtste bank- en treinrovers
duo uit de nadagen van het Wilde Wes
ten: Butch Cassidy en de Sundance
Kid. Zijn inspanningen zullen resulte
ren in een boek dat voor eens en altijd
afrekent met de fabels rondom de
duistere wandel van de twee in Zuid-
Amerika aan het begin van de vorige
eeuw.
De odyssee van de Amerikaanse revol
verhelden is wereldwijd bekend ge
worden met de gelijknamige film uit
1969 van de regisseur George Roy Hill.
Daarin speelt de jonge Paul Newman
Butch Cassidy en Robert Redford de
Sundance Kid. Hill zette het tweetal
neer als sympathieke outlaws, die ge
dwongen worden de VS te ontvluch
ten en in 1908 hun laatste levensadem
uitblazen in een hinderlaag in Bolivia,
opgezet door legertroepen van dat
land. Sepülveda beoogt met zijn boek
de filmversie onderuit te halen. Het
ware verhaal - zo belooft hij - wordt
vele malen interessanter dan de legen
de. Uit vijf jaren van onderzoek is ge
bleken dat de bandieten nooit verzeild
zijn geraakt in Bolivia, maar zich in
Argentinië en Chili hebben ingelaten
met de anarchistische beweging.
Op de hielen gezeten door de Ameri
kaanse justitie zetten Butch en Sun
dance in 1901 voet aan wal in Buenos
Aires. In hun gezelschap is de jonge
onderwijzeres Etta Place meegereisd,
de vriendin van Sundance. De drie ha
ten de stad, omdat ze het gevoel heb
ben dat ze er te veel in de gaten lopen.
Ze besluiten daarom door te reizen
naar Patagonië, waar Butch en Sun
dance van de meegebrachte buit 2500
hectare grond kopen, aan de voet van
de Andes.
Maar eerst steken ze de Rio de la Plata
over voor een bezoek aan de Uruguay-
aanse hoofdstad Montevideo. Het be
zoek maakt deel uit van hun plan om
in rook op te gaan. In Montevideo
woont de Amerikaanse schrijver Ar
thur Chapman, die bijverdient met
een correspondentschap voor de Bal-
timore Journal. In deze onverbeterlij
ke alcoholist ziet het duo een prima
persoon om op de loer liggende pre
miejagers op het verkeerde been te
zetten. Chapman krijgt een handvol
dollars betaald om hun dood uit de
duim te zuigen. Enige tijd later publi
ceert de Baltimore het nieuws over de
dood van het tweetal in Bolivia. Hill
baseert er zijn film op.
Eenmaal aangekomen in Patagonië
raken Butch, Sundance en Etta Place
op slag verliefd op het ruige land
schap. Ze bouwen een simpel houten
huis dat tot op de dag van vandaag be
staat en beginnen een boerderij. De
twee daarop volgende jaren verlopen
uitermate vredig zonder opzienbaren
de gebeurtenissen.
In de VS is er echter één man die het
verhaal van Chapman niet als zoete
koek aanneemt. Martin Sheffields,
een sheriff aan het begin van zijn car
rière, meent dat beide boeven onmo
gelijk zo onnozel zijn geweest dat ze
zich in een hinderlaag hebben laten
lokken. Sheffields besluit tot een ei
gen onderzoek en niet veel later stuit
hij op sporen die naar Patagonië lei
den. Hij arriveert op hetzelfde mo
ment dat Etta Place de boot terugpakt
naar de VS. Ze heeft kanker en wil zich
thuis laten behandelen.
Bij de confrontatie tussen Amerika's
meest gezochte criminelen en Shef
fields wordt er geen schot gelost. De
jonge sheriff overrompelt de voort
vluchtige avonturiers, slaat ze in de
boeien en zet koers terug naar Buenos
Aires. Maar in de havenstad komen ze
nooit aan. Sheffields kan onderweg
geen weerstand bieden aan de sympa
thie die opborrelt voor het bandieten
duo en hij laat ze alsnog gaan. Ook
Sheffields raakt betoverd door het Pa-
tagonische landschap en het ingeto
gen leven daar. Hij wordt schapen
houder, huwt een indiaanse vrouw en
krijgt elf kinderen met haar. Vijf ervan
leven nog. De jongste is 77 jaar.
Handlanger
Toch blijft hun verleden de bankro
vers achtervolgen. In de VS loopt Etta
Place bij toeval op tegen een voorma
lige handlanger van het duo en vertelt
hem waar de twee wonen. Big Nose
Flat reist af naar Patagonië om zijn
deel van de buit op te eisen. Omdat al
hun geld in het landgoed zit, besluiten
de boeven nog een keer een bank te be
roven, waarbij Big Nose de kassier
dood schiet. Hij krijgt hierdoor de
smaak te pakken en richt een eigen
bende op. Door de golf van bankover
vallen worden Butch en Sundance ge
dwongen onder te duiken. Ze vluchten
naar het extreme zuiden en nemen in
het kleine Porvenir op Vuurland hun
intrek op de tweede verdieping van
een van de oudste bioscopen van Ar
gentinië. Die behoort toe aan José
Bohr. Hij is regisseur van een van de
allereerste Argentijnse films: Gaucho
Huwelijk. Via Bohr raken ze bevriend
met een ander fascinerend personage
uit de geschiedenis van Patagonië. De
Spaanse immigrant Antonio Soto is
naast een verdienstelijk kapper voor
al een notoir anarchist. Soto vereen
zelvigt zich onmiddellijk met de twee
vogelvrij verklaarden en weet beide
outlaws te overtuigen dat ze de zaak
van de anarchie financieel gaan steu
nen door opnieuw een bank te bero
ven.
„Leve de arbeidersemancipatie", gil
len Butch en Sundance na de geslaag
de roof. Duizenden wolarbeiders op
de schapenboerderijen sluiten zich
hierna aan bij Soto's anarchistische
beweging. De Argentijnse politie
heeft weinig genade met de anarchis
ten en Butch en Sundance nemen de
wijk naar Chili. Daar lopen ze in de -
volgens Sepülveda enige geschied
kundig juiste - hinderlaag. De Chi
leense politie maakt een eind aan het
leven van het illustere tweetal. Slechts
een man is hen solidair gebleven: Mar
tin Sheffields. Niemand weet hoe hij
aan zijn eind is gekomen.
Frans Lindenkamp
De posttrein op Bridego Bridge, veertig kilometer oostelijk van Oakley, kort na de overval in de nacht van 8 augustus 1963. foto's AP
Van de totale buit van 2,6 miljoen pond werd slechts een deel terug
gevonden.