Aanpak N61 mag ook in fasen
Cokes! raakt gevoelige snaar
6?
Graafmachine stuit
in Middelburg op
middeleeuwse kerk
Inter Scaldes krijgt
toch geen derde
ster in Michelingids
Mysterieuze ziekte velt opnieuw Vlaamse koeien
zeeuwse almanak
Fantasie
Rijkswaterstaat is bereid tot compromis
Waterland op
Neeltje Jans
gooit roer om
ZEEUWS-VLAANDEREN
pzczeela n d
4HB MWlr vrijdag 28 januari 2000
door Wout Bareman
MALDEGEM - In de grensge
meente Maldegem in Oost-
Vlaanderen is een nieuw geval
van de mysterieuze koeien
ziekte geconstateerd.
In een maand tijd zijn op een
boerderij in deze plaats acht
koeien gestorven. Verschillen
de koeien lopen ziek rond. Het
is het derde geval van plotse
linge sterfte van koeien in
Oost-Vlaanderen. Laboratori
umonderzoek heeft nog geen
duidelijke ooi-zaak van de
ziekte aan het licht gebracht.
Inspecteurs van het Belgische
ministerie van Landbouw en
van justitie in Gent hebben op
de drie betreffende boerderijen
(in Zwalm, Sint-Jan-in-Eremo
en Maldegem) monsters geno
men van de daar opgeslagen
bietenpulp, afkomstig van sui
kerfabrieken in Moerbeke en
Fransnes. Beide fabrieken val
len onder dezelfde directie. Di
recteur Robert Van Gaever van
de NV Suikergroep gaat er
vooralsnog niet vanuit dat de
koeienziekte is veroorzaakt
door mogelijk giftige pulp uit
zijn fabrieken. Weken geleden
haalden de fabrieken wel grote
hoeveelheden geleverde bie
tenpulp op bij boeren, die
klaagden dat hun koeien het
niet wilden eten. Op de drie be
drijven, die nu door de ziekte
zijn getroffen, was de pulp
gemengd met hooi, gras en
mais. Dat aten de koeien wél.
De twee fabrieken van de Sui
kergroep leverden de afgelo
pen maanden pulp aan ruim
2000 veehouderijen, waaron
der ook bedrijven in Zeeuws-
Vlaanderen. Donderdag waren
nog geen meldingen binnenge
komen van ziekteverschijnse
len op Zeeuws-Vlaamse boer
derijen. Veeartsen is wel
gevraagd ieder verdacht ziek
tebeeld bij de koeien direct te
melden.
Het Belgische ministerie van
Landbouw heeft een bijzonde
re commissie in het leven ge
roepen, die de mysterieuze
ziekte moet onderzoeken. De
Belgische overheid laat - met
de recente dioxinecrisis in het
achterhoofd - niets aan het toe
val over.
De muur ligt vlak onder de oppervlakte. foto Lex de Meester
door Miriam van der Schot
MIDDELBURG - Voor het Van
de Perrehuis op het Hofplein in
Middelburg zijn fundamenten
gevonden van de in 1833 afge
broken Noordmonsterkerk. Bij
werkzaamheden voor de aanleg
van een nieuwe riolering stuitte
een graafmachine op de dikke
muren uit het jaar 1100.
Behalve de muur, is er ook een
grafkelder compleet met been
deren blootgelegd. Vlak naast
de muur zijn resten gevonden
van de karolingische gracht.
Dat was de eerste gracht die ver
sterking gaf aan Middelburg.
,Het stuk muur dat gevonden is,
maakt deel uit van de zuidelijke
muur van de zuidelij ke kruiska-
pel", zegt R. M. van Die-
rendonck van het Provinciaal
Archeologisch Centrum Zee
land.
„Het was bekend dat in deze
omgeving de Noordmonster
kerk heeft gestaan, maar de
exacte locatie wisten we niet."
Straatniveau
Echt lang duurde het niet voor
dat de fundamenten bij de
graafwerkzaamheden boven
kwamen. „De kerk is destijds
afgebroken tot straatniveau. De
huidige bestrating ligt daar
slechts twintig centimeter bo
ven."
De kerk is volgens Van Die-
rendonck rond 1100 gesticht.
Op de fundamenten uit die tijd
is van 1286 tot 1313 de latere
kerk gebouwd. „We weten dat in
deze kerk belangrijke mensen
werden begraven", zegt de ar
cheoloog wijzend naar de graf
kelder. „Nicolaas de Castro was
van 1561 tot 1574 bisschop in
Middelburg. Hij is in deze ka
thedraal begraven. Ook de zee
helden Johan en Cornelis Evert-
sen zijn hier begraven. Het kan
dus goed zijn dat er hier meer
graven liggen."
De eeuwenoude fundamenten
zijn gevonden doordat de ge
meente een riolering in het Hof
plein wilde aanleggen. De ar
cheologen hopen dat de
gemeente de muur zal sparen.
„Het is de op één na oudste kerk
van Middelburg. We willen dat
het bewaard blijft als monu
ment. Ik zou graag zien dat de
contouren van de kerk of van de
fundamenten in de bestrating
worden weergegeven." De ar
cheologen gaan vrijdag de fun
damenten inmeten en sluiten
daarna hun onderzoek.
door Jacques Cats
KRUININGEN - Maartje en
Kees Boudeling van restaurant
Inter Scaldes in Kruiningen
hadden er niet op gerekend
maar er stiekem een beetje op
gehoopt. Een derde Michelin-
ster zou, met het einde van hun
culinaire loopbaan in zicht, een
fraaie kroon op hun levenswerk
zijn geweest. Maar het zat er
niet in.
De teleurstelling wordt licht ge
temperd door de wetenschap
dat nergens anders in Neder
land die hoogste score van ex
clusiviteit is bereikt. Kees Bou
deling: „Onder die omstandig
heden valt er mee te leven."
„Als er één zaak recht heeft op
die derde ster is het wel Inter
Scaldes", vindt cuisinier Ron
Hendrikse van Het Groot Para
dijs in Middelburg, dat sinds
1996 één ster bezit. Dat klinkt
Boudeling bekend in de oren.
„Iedereen riep het: dit jaar is In-
ter Scaldes er bij. Op den duur
ga je er dan zelf ook een beetje in
geloven. We hebben nu al zeven
tien jaar die tweede ster."
Heisa
Een beetje bevreemdend vindt
hij het wel, dat uitblijven van
die opperste erkenning. „Als we
ergens in Frankrijk gaan eten in
een driesterrenzaak stellen we
vast dat wij zeker niet minder
zijn." Zo'n derde ster zou anders
wel een hoop heisa met zich mee
hebben gebracht, bedenkt de
uitbater: „Als je de eerste van
het land bent wordt het een gek
kenhuis en kom je het eerste half
jaar niet fatsoenlijk aan koken
toe."
Kees en Maartje kennen de ver
halen: Michelin zou niet meer
met een derde ster willen afko
men omdat de eigenaren van In-
ter Scaldes zo langzamerhand
op een leeftijd zijn gekomen om
aan stoppen te denken. „Wij zijn
niet aan het afbouwen", meldt
Boudeling resoluut. „We zetten
ons nog voor driehonderd pro
cent in. De zaak is ons kind. Dat
willen we zo hoog mogelijk op
de trap zetten."
Bij het oude
Voor Zeeland is alles bij het ou
de gebleven. In de nieuwe Mi
chelingids blijven Inter Scaldes
en Oud Sluis in Sluis genoteerd
als de restaurants waarboven
het culinaire licht tweevoudig
straalt. Nolet Het Reijmerswale
in Yerseke en Het Groot Para
dijs in Middelburg hebben hun
kwaliteitssymbool weten te be
houden. Zeeland heeft daarmee
acht Michelinsterren binnen de
provinciegrenzen. „Op de totaal
zestig voor heel Nederland is
dat toch een mooie score",
meent Ron Hendrikse.
Zes jaar is Eva en de laatste
tijd ontwikkelt ze een leven
dige fantasie. Zo komt ze
thuis met verhalen over jon
getjes die haar op school heb
ben geknepen en maakt ze
melding van niet-bestaande
ruzies met een vriendin. Dat
vindt ze spannend.
Ze heeft ook de beschikking
over de figuur Kees, die in de
meterkast woont en die ze
aansprakelijk stelt voor wat
er zo al mis kan lopen. „Dat
heeft Kees gedaan", zegt ze
als er modderige afdrukken
van laarsjes op de vloer
staan.
Dezer dagen kwam ze met de
mededeling dat ze de klas
uitgestuurd was voor een
vergrijp dat haar nooit ten
laste gelegd had mogen wor
den. Dat verdroot haar zeer.
Navraag op school leerde dat
van heenzending in het ge
heel geen sprake was ge
weest.
Echt zorgen maken haar ou
ders zich niet.
Nou ja, het kan natuurlijk
zijn dat Eva ook wel vreemde
geruchten over hen ver
spreidt. Dat ze liederlijke
taal gebruiken en geweldda
dig zijn, om maar eens wat te
noemen.
Voor dat geval hebben ze hun
verweer gereed. Iedere be
schuldiging zal achteloos
worden doorgeschoven naar
Kees. In de meterkast.
NEELTJE JANS - Het Waterpa
viljoen op Neeltje Jans wordt
wat minder abstract ingericht
en in het Topshuis komt een uit
gebreide expositie met een vol
ledig aan de watersnoodramp
van 1953 gewijde tentoonstel
ling. Ook het Delta Paviljoen zal
actiever worden benut, zo is de
opzet. De bedoeling is daar in de
maanden juli en augustus elke
dag evenementen te houden.
Een toegangskaartje wordt
twee gulden goedkoper wordt.
Waterland-interimdirecteur G.
van der Veen trekt alle registers
open om het noodlijdende the
mapark, geplaagd door fors te-
I ruglopende bezoekersaantallen
én dus ook inkomsten, er weer
I bovenop te helpen.
I Hij maakt de toekomstplannen
vandaag bekend tijdens de
nieuwjaarsreceptie van de or
ganisatie. Het slagen van de op-
I zet is afhankelijk van de steun
die Rijkswaterstaat er aan
geeft. Van die kant dient nog het
licht op groen te worden gezet.
Van der Veen wil verder de films
die vertoond worden, actualise-
I ren en de samenwerki ng met het
Dolfinarium in Harderwijk
voor wat betreft de opvang van
zieke bruinvissen uitbreiden.
Verder wil de interim-directeur
gaan praten met het Product
schap voor Vis en Visproducten
om te zoeken naar mogelijkhe
den oester-, mossel-, en kreeft
cultuur in te passen in het Wa
terland-aanbod.
GroenRijk
f> Habo Renesse
Beelden uit de film Cokes! van Pieter Jan Smit.
door Pascalle Cappetti
OOSTBURG - Als Zeeuws-
Vlaanderen met een goed plan
komt, is Rijkswaterstaat is be
reid de verbetering van de N61
tussen Schoondijke en Hoek in
gedeelten uit te voeren. Dit
maakt de weg vrij om delen van
het tracé eerder dan 2007 (het
jaar waarin overheidsgeld vrij
komt voor de aanpassing) aan te
pakken.
Het veranderen van de Rijksweg
N61 in een hoofdverkeersader
met parallelwegen voor het
langzame verkeer is essentieel
voor het slagen van de operatie
Duurzaam Veilig Verkeer West-
Zeeuws-Vlaanderen. Onder
deel van dit verkeersproject is
het verkeersluw maken van het
buitengebied, maar de uitvoe
ring ervan stagneert als het ver
keer niet snel kan doorstromen
op de N61. De betrokken ge
meentes en de provincie zien
daarom graag dat deze weg met
spoed wordt aangepakt.
Rijkswaterstaat zegt nu bereid
te zijn mee te werken aan de eer
dere uitvoering van het werk,
eventueel in fasen. Het geld voor
de aanpassing kan niet eerder
dan 2007 vrijkomen, maar als de
N61 in gedeeltes wordt aange
pakt, kunnen andere partijen
(gemeentes, provincie of het
waterschap) de wegwerken
wellicht voorfinancieren.
P. Donk van Rijkswaterstaat
geeft aan dat binnen 'zijn'
dienst de reconstructie van de
N61 als één project wordt ge
zien, maar dat het bespreekbaar
is als eerst het westelijk deel van
de rijksweg onder handen wordt
genomen en daarna pas het tra
ject tussen Biervliet en Hoek.
„Wij hebben daar formeel geen
standpunt over, maar als men
met goede ideeën komt dan valt
daarover zeker te praten. Al kan
ik me voorstellen dat Terneuzen
het stuk bij Hoek ook belangrijk
vindt."
„Als de regio het voor elkaar
krijgt om de geld bijeen te bren
gen, dan wil Rijkswaterstaat er
aan meewerken dat het wegvak
ook daadwerkelijk eerder
wordt aangepakt. De regio moet
wel zelf het initiatief nemen."
De provincie krijgt voor alle in
frastructurele werken die de ko
mende jaren op stapel staan een
totaalbedrag in handen, maar
mag volgens Donk met dit geld
zelf 'kwartetten'. Als de rijks
weg N61 eerder dan 2007 aan de
beurt is, dan moet een ander
project doorschuiven.
Wethouder L. Wille van Oost
burg beseft dat hierover nog een
stevig robbertje moet worden
gevochten. Volgens hem wordt
er inmiddels hard gelobbyd
voor de N61. Alles hangt echter
af van de keuze die de ministers
van Verkeer en Waterstaat en
VROMin november dit jaar ma
ken voor het soort weg dat de
N61 moet worden (een honderd
kilometerweg, al dan niet met
ongelijkvloerse kruisingen,of
een tachtig-kilometerweg). Pas
in het voorjaar 2001 is bekend
welk alternatief wordt uitge
voerd en hoeveel geld daarvoor
nodig is.
Schitterende kamerplant die
opvalt door de mooie rood-qroene
bladtekening.
Exclusief sierpot.
Van 11.50
voor
ioie rood-qroe
door Ernst Jan Rozendaal
ROTTERDAM - De Rotter
damse filmmaker Pieter Jan
Smit heeft nooit iets met Zee
land gehad, laat staan met
Sluiskil. „Maar ik wist wel wat
cokes was." Die wetenschap,
opgedaan in Rusland bij het
maken van een film over Sta-
lins eerste vijfjarenplan,
bracht Smit op het spoor van
de vorig jaar opgedoekte Co-
kesfabriek in Sluiskil. Kort
voor de sluiting filmde hij de
fabriek en de werknemers.
Donderdagavond ging zijn do
cumentaire Cokes! in première
tijdens het Internationaal
Filmfestival Rotterdam.
De film begint met de radiore
portage die Omroep Zeeland
vorig jaar juli wijdde aan het
drummen van de laatste cokes
in de oven. In de kantine luiste
ren de arbeiders die op deze
ovens werken, in het hart van
de fabriek, naar het radiopro
gramma. Hun geforceerde jo
ligheid kan het verdriet om de
sluiting van de fabriek niet
verhullen. Bijna vijftig minu
ten later, aan het einde van de
film, heeft Smit ook bij zijn
toeschouwers een gevoelige
snaar geraakt. Hij heeft de tra
giek voelbaar gemaakt van
eenvoudige levens die op hun
kop werden gezet, omdat de
Cokesfabriek na 98 jaar de
ovens doofde.
„Ik wilde de mensen in beeld
brengen en hun fysieke relatie
tot de fabriek", vertelt Smit.
„Ik wilde met de camera dicht
bij de mannen komen. Laten
zien hoe ze op de ovens staan.
De tijd ervoor nemen dat op de
kijker over te brengen."
Kokend
In Cokes! brengt Smit niet de
fabriek in al zijn facetten in
beeld. Hij concentreert zich op
een groepje arbeiders dat op de
ovens werkt, het kokende mid
delpunt van de fabriek. Het
complex in Sluiskil leent zich
voor het schieten van mooie
plaatjes, van de industriële ar
chitectuur, van de roodgloei
ende kolen en van de witte
stoompluimen boven het
Zeeuws-Vlaamse land. De mo
numentaliteit van deze beel
den contrasteert sterk met die
van vegende arbeiders, be-
helmde mannen in overalls en
pauzerende werknemers of
oudgedienden die verhalen op
dissen uit de oude doos. Over
kerstgratificaties van twee si
garetten of één sigaar, over het
koken van erwtensoep en het
friet bakken op de fabrieks-
ovens en over de staking van
1929, waarbij gevochten en ge
schoten werd.
„Ik ben in de geschiedenis van
de fabriek gedoken", verklaart
Smit. „Van de hoeveelheid re
search die ik heb gedaan, is
maar een klein stukje in de film
terecht gekomen. Het viel me
op hoe weinig de mensen daar
van wisten. Op de fabriek zelf
zijn geen foto's aanwezig van
de mensen die de boel hebben
opgericht."
Dat waren ijzerbaronnen uit
Frans Lotharingen, luisterend
naar namen als Hyppolyte
d'Huart en graaf Fernand de
Saintignon. Zij wilden voor
hun cokes - een grondstof voor
de staalindustrie die wordt
vervaardigd door kolen te dis
tilleren - niet afhankelijk zijn
van het Duitse Ruhrgebied. Ze
kozen voor Sluiskil dat, gele
gen aan het kanaal van Ter-
neuzen naar Gent, toegang
verschafte tot de wereldmarkt.
Smit: „Dat was strategisch
goed bedacht van die onderne
mers. Vier jaar later was
Frankrijk in oorlog met Duits
land."
Verdronken
Cokes! is doorsneden met oude
filmbeelden en foto's. Smit
stuitte op bizarre verhalen, zo
als dat van Piet van Drongelen,
wiens vader tijdens de staking
van 1929 werd opgepakt. Tij
dens de overtocht van Terneu
zen naar Hoedekenskerke, op
weg naar het gerecht in Mid
delburg, verdween hij spoor
loos. Waarschijnlijk is hij ver
dronken in de Westerschelde.
„Die man was blij dit verhaal
te vertellen", zegt Smit. „Hij
had het al die jaren als een last
met zich meegedragen. Al fil
mend vonden we ook. de cel
waarin zijn vader aanvanke
lijk was opgesloten."
De film ontleent zijn dramati
sche kracht uiteraard aan de
sluiting van de fabriek. Door
het filmen van de door de fa
briek gesponsorde gildefees-
ten in Sluiskil laat Smit ter
loops zien welke impact het
eerste industriële complex van
Zeeuws-Vlaanderen op dat
dorp had. Hij laat arbeiders
aan het woord over him onge
wisse toekomst. De één over
weegt na 36 jaar op de fabriek
leerling-matroos te worden.
Roerend zijn de beelden van
zijn gesprek op het arbeidsbu
reau en het voorzichtig infor
meren bij een schipper of hij
personeel nodig heeft. Een an
der is blij vervroegd met pensi
oen te gaan, want de ervaring
leert dat de arbeiders op de
ovens kort na hun pensione
ring 'in het koffertje liggen'.
Dat VToege einde hoopt hij nu
te ontlopen door schilderijen te
maken.
Stoere mannen
Het is opvallend hoe stoere
mannen met de ogen knippe
rend van emotie hun verhaal
doen. „Wat ze vertellen is sym
bolisch voor een tijdperk dat is
afgelopen", besluit Smit. „De
veranderende gemeenschap
van Sluiskil staat voor een ver
anderend Zeeuws-Vlaande
ren. Als er straks een tunnel
onder de Westerschelde ligt,
zijn ze niet meer de overkant,
zijn ze niet meer een afgelegen
stukje Nederland. Het is stil
staand water, maar de tunnel
gaat dat in de nieuwe eeuw, de
eeuw zonder Cokesfabriek, in
beweging brengen."
De eerste Zeeuwse vertonin
gen van Cokes! vinden waar
schijnlijk eind februari plaats
in de Koning van Engeland in
Hulst.
(Advertentie)
