Spanning over
sterrenstorm
mm
Kosmisch
vuurwerk
door zwerm
Leoniden
Matsushita komt met
dvd-videorecorder
14.0C8,
R E PU 8 U Ko5tft^E|CH
wetenschap en techniek zaterdag 13 november 1999 43
postzegels
puzzel
IfMiföcl' re '/nmv'Si
Als het meezit barst er komende
woensdagnacht, rond de klok
van 3, een adembenemend
vuurwerk van meteoren los. Maar de
Leoniden kunnen het net zo goed,
zoals vorig jaar gebeurde, laten
afweten. Of achter wolken
onzichtbaar blijven. Om althans die
vette pech te voorkomen zijn
duizenden sterrenliefhebbers dezer
dagen vertrokken naar oorden met
betere weersvooruitzichten dan in
ons land. Alles hangt af van één
vraag: trekt de aarde in de nacht van
17 op 18 november nu wel of niet
door een dichte wolk deeltjes.
De Alkmaarse amateur-astro
noom Simon van Leverink is
er helemaal klaar voor. Ruim op
tijd is hij afgereisd naar de Portu
gese Algarve, waar de kans op hel
der weer groot is. Hij is uitgerust
met een imposante, zelfgebouwde
batterij van vijf camera's, waar
mee hij uniek onderzoek wil doen.
Drie van de vijf camera's zijn uit
gerust met recht omhoog kijkende
fish-eye-lenzen met uiteenlopen
de lichtsterkten. Daarmee hoopt
hij zowel de krachtige als de
zwakke meteoren te kunnen vast
leggen.
„De verschillen leveren heel pre
cieze informatie over de zoge
noemde populatie-index van deze
zwerm", zegt Van Leverink. „Die
index is, zeg maar, de verhouding
tussen de aantallen deeltjes van
een zekere grootte. Hoe groter een
deeltje, des te helderder immers de
meteoor die hij produceert. Tot
dusverre worden populatie-in
dexen van meteoorzwermen afge
leid uit waarnemingen met het
blote oog. Fotografisch gaat dat
echter veel nauwkeuriger."
Van Leverink (53), ingenieur van
professie, is in zijn vrije tijd vooral
meteoorfotograaf. Al meer dan 30
jaar is hij lid van de in 1946 opge
richte Nederlandse Werkgroep
Meteoren (WGM) en bestudeerthij
'vallende sterren'. Dat doet hij ter
hoogte van Alkmaar in de duinen
met een heel scala camera's vanuit
de Metius-Sterrenwacht, die hij
zelf heeft helpen bouwen in de ja
ren zeventig. Dat is behelpen,
want eigenlijk is Nederland overal
te veel veiiicht om goed zicht te
kunnen hebben op de sterrenhe
mel. Beroepssterrenkundigen
doen hun wetenschappelijke
waarnemingen al sinds jaren van
af hoge bergtoppen in donkere
oorden.
Komende woensdagnacht zijn
professionals en amateurs ge
spitst op de Leoniden. Elke 33 jaar
reist de aarde door het dichtste
deel van een zwerm deeltjes die
een langgerekte ellips rond de zon
beschrijven. Daarbij komen die
deeltjes, meestal niet groter dan
zandkorrels, in groten getale in de
dampkring terecht, waar ze door
hun enorme snelheden (7 0 kilome
ter per seconde) met felle lichtflit
sen verdampen. Het verschijnsel
heet in de volksmond 'vallende
sterren', maar het gaat om meteo
ren. In de jaren 1799,1833,1866 en
1966 traden intense 'sterrenre
gens' op. Honderdduizenden, mil
joenen meteoren, velen helderder
dan de volle maan, joegen de
mensheid de stuipen op het lijf.
Een punt
Perspectivisch lijken de meteoor-
banen uit een enkel punt aan de
hemel te komen. Hetzelfde effect
zien we bij een recht stuk spoor
waarbij rails en bovenleidingen
uit een punt aan de horizon lijken
te komen. Dat (denkbeeldige)
De Japanse fabrikant van consumentenelectronica Matsushita, pro
ducentvan onder meer Panasonic, heeft als eerste een dvd-videore
corder ontwikkeld. Het apparaat werkt volgens de dvd-ram standaard,
waarbij 4,7 GB aan video op het schijfje kan worden opgenomen. Dat is
voldoende opslagcapaciteit om aan een enkele zijde van de schijf twee
uur video in mpeg 2-kwaliteit kwijt te kunnen.
Ook is het apparaat geschikt voor het opnemen van allerlei soorten data
op één disc, zoals video, foto's, geluid en databestanden. Schijven die
met de recorder zijn opgenomen kunnen ook worden afgespeeld en be
werkt op dvd-ramdrives die in een pc zijn geplaatst
Het is nog niet bekend, wanneer de recorder in Nederland op de markt
komt. Er wordt wel met spanning op gewacht, want de opneembare dvd
wordt al enkele jaren aangekondigd als de opvolger van de huidige vi
deorecorder.
Naast de uitstekende beeld- en geluidkwaliteit die met dvd kan worden
bereikt, is het vooral aantrekkelijk dat op de schijfjes voldoende ruimte
is voor allerlei extra's. Zo is het al haast standaard dat op dvd's met
speelfilms ook de bioscooptrailer staat. Een aardig voorbeeld van wat er
verder mogelijk is, is te vinden op een van de recente titels van Warner:
de speelfilm Message in a bottle met Kevin Costner en Robin Wright
Penn; het verhaal over een verloren en hervonden liefde, naar een boek
van Nicolas Spark. Naast de originele speelfilm staan op de dvd ook het
gesproken commentaar van regisseur en producer, met daarnaast enkele
scènes die tijdens het monteren van de film zijn gesneuveld.
Warner kwam recent met een hele serie nieuwe speelfilms op dvd, waar
onder enkele kindertitels. De Kleine Prinses, de klassieker met Liesel
Matthews, The Magic Sword en Free Willy, het verhaal van de vriend
schap van een 12-jarige jongen met een orka, zijn enkele voorbeelden.
Dvd-video's zijn zowel afspeelbaar op dvd-spelers als op dvd-drives in
de pc.
Paul Houkes
Warner kwam recent met een hele serie nieuwe speelfilms op dvd.
waaronder enkele kindertitels.
Vijftig jaar geleden, op 22 de
cember 1949, werd in Douglas
op het Eiland Mande tweeling Ro
bin en Maurice Gibb geboren. Sa
men met hun oudere broer Barry
(1946) schreven ze later als de Bee
Gees muziekgeschiedenis.
Met zes zegels en drie velletjes
heeft Eiland Man op 12 oktober dit
legendarische trio postaal geëerd.
Aangezien het van de zijde van on
dermeer platenmaatschappijen
verboden was foto's van de Bee
Gees op de zegels af te beelden
staan die alleen op het aanhangsel
van elke zegel. De zegels in waar
den van 22p, 26p, 29p, 37p, 38p en
66p tonen platen met in het hart
het jaar van uitkomen. In twee van
de drie velletjes zitten 9 x 22p-ze-
gels en drie siervelden, in het der
de 9 x 64p-zegels en eveneens drie
siervelden. Tevens verschenen
velletjes van 1 x 60p en 1 x 90p.
zie zegel 1
Verder kwam Man op 1 september
nog met een verlate serie ter gele
genheid van het huwelijk van
prins Edward en Sophie Rhys Jo
nes. De zegels tonen: 22p, Sophie
(foto uit 1998), 26p, het paar in de
deuropening van de St. George
Chapel, 39p, Edward (1993), 44p.
een foto van het paar van 6 j anuari
jl., en 53p, het paar zittend in een
auto direct na de plechtigheid.
Het werk 'Caffee Girardi' van
Wolfgang Herzig, met daarop cen
traal ober Romy (of Romano), siert
de 25e zegel 'Moderne kunst' (7 s.;
oplage 2,9 miljoen) die Oostenrijk
22 oktober uitgaf. Caffee Girardi,
in de Weense Friedrichstrasse was
dertig jaar geleden het stamlokaal
van veel Weense kunstenaars, on
der wie Wolfgang Herzig (*1941),
die de sfeer in het etablisement op
enkele doeken treffend vastlegde.
Ook het motief op de jaarlijkse
maximumkaart (Pomona) is aan
deze werken ontleend.
zie zegel 2
Na 25 jaar is deze kunstreeks ze
ker een recapitulatie waard. Der
Spiralbaum van Friedenreich
Hundertwasser (*1928), wiens
schilderijen inmiddels op tal van
zegels prijken (o.a. van de VN),
staat op de 4 s.-zegel waarmee de
reeks in 1975 werd geopend. Ver
der: 1976, Der Liebe Augustin van
Arik Bauer (6 s.); 1977, Das Do-
naumadchen van Wolfgang Hut
ter (6 s.); 1978, Adam van Rudolf
Hausner (6 s.); 1979, Der erbar
mende Christus van Hans Fronius
(4 s.); 1980, Mond-Figur van Karl
Brandsttter (4 s.); 1981, Zwischen
den Zeiten van Oscar Asboth (4 s.);
1982, Madchenkopf van Ernst
Fuchs (4 s.).
zie zegel 3
In 1983, Abandsonne über dem
Burgenland van Gottfried Kumpf
(4 s.); 1984, Fenster van Karl Ko-
rab (4 s.); 1985, Hochradfahrende
Karnevalsfiguren van Paul Flora
(4 s.); 1986, Auflösung van Walter
Schmögner(4s.); 1987,Baumgött-
innen van Axnulf Neuwirth (5 s.);
1988, Wachter van Giselbert Hoke
(5 s.); 1989, Lebensbaum van
Ernst Steiner (5 s.); 1990, Herr des
Regenbogens van Robert Zep-
pel-Sperl(5 s.); 1991, Der General
van Rudolf Pointner (5 s.); 1992,
Die reinigimg des Meerwassers
van Peter Pongrats (5,50 s.); 1993,
Ostern van Max Weiler (5,50 s.);
1994, Kopf van Franz Ringel (6 s.);
1995, Europisisch Landschafts-
bildvanAdolfFrohner(6s.); 1996,
Power Station van Reinhard Art-
berg(7s.); 1997,Haus imWind van
Helmut Schickhofer (7 s.); 1998,
Mein Garten van Hans Standa-
cher (7 s.) en nu dus Caffee Girardi
van Wolfgang Herzig (7 s.).
Doorloper
Horizontaal:1Speleoloog; 2. spreker, gelofte, rivier in Duitsland; 3. slotwoord, tussenruimte, keur; 4. ineens, stad in
Duitsland, deel v.d. bijbel, kostuum; 5. vaart, boerenplaats, soort leer; 6. levenslucht, voormalig Russisch heerser,
specerij; 7. gifslang, flink, graafwerktuig, koraalbank; 8. kloof, mestvocht, Griekse letter, stad in Duitsland;9. plecht
gewaad, herfstbloem, schraal; 10. boterbloem, navigatiemiddel, hijswerktuig; 11 .totaal, Noors windjak, reeds, ook;
12. molentrechter, oppervlakte, watering; 13. stad in Frankrijk, diepte, slingerplant, Chinese lengtemaat; 14. lotzon-
der prijs, vorstelijke woning, rondhout, telwoord; 15. onderdeel, zeewier, kortschrift.
Verticaal: 1. Mop, schandpaal, oproer; 2. belemmering, klimwerktuig, dienstwagentje; 3. muziektempel, lusthof, ei-
ergerecht; 4. voorexamen, Japans parelduikster, vaste spiritus; 5. gewicht, stadhouder in het Oude Perzi', landtong,
wiskundig getal; 6. stad in Itali', blok met rolschijf, sluitpin; 7. steekvlieg, plaaggeest, open plek in een bos, gehoor
zaal; 8. delfstof, soort spijker, speels; 9. rondedans, vroeger, tennisterm, naar; 10. pees, vogel, streling, selenium;
11lofdicht, de onbekende, afzonderlijk, schoeisel; 12. verharde huid, letterkeer, horige; 13. vaartuig, boomvrucht,
ontkenning; 14. laagtij, kraan, Ierland, lieden van adel; 15. jong dier, wandelweg, dochter van Cadmus.
Stuur uw oplossing - bij voorkeur
op een briefkaart - naar onze
puzzelredactie.
Uw briefkaart moet uiterlijk
woensdagmorgen in ons bezit zijn
op het volgende adres:
Puzzelredactie PZC
Postbus 18
4380 AA VLISSINGEN
Vermeldt uw naam, adres en
woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen
beschikbaar: eerste prijs een WV-
bon van 50,-.
Tweede, derde en vierde prijs een
WV-bon van 25,-.
De oplossing en de namen van de
prijswinnaars vindt u in de PZC-
bijlage 'Vrije Tijd' van volgende
week.
Oplossing woordzoeker:
Het sleutelwoord van de woord
zoekervan vorige week is:
INITIATIEFNEMER
De WV-bon van 50,-gaat naar:
Anne en Thijs v. d. Horst, Vlis-
singsestraat 217, Oost-Souburg.
De VW-bonnen van 25,- gaan
naar: C. Kieboom-Dupker,
Steengrachtstraat 5, West-Sou
burg; C. Boone-Hillebrand,
Domburgseweg 82, Oostkapelle
en J.M. Felius, Oostmede 30,
Middelburg.
De prijzen zullen binnenkort
worden toegezonden.
punt heet bij een meteorenzwerm
'uitstralingspunt' of 'radiant'. De
radiant van de zwerm waar het
hier over gaat bevindt zich in het
sterrenbeeld Leeuw (Leo), van
daar de Leoniden. Het is om zijn
ongelofelijke verschijningen in
het verleden en om het grillige, on
voorspelbare gedrag een roem
ruchte zwerm.
Vorig jaar, memoreert ook Van Le
verink, was ook voorspeld dat er in
de nacht van 17 op 18 november
een sterrenregen van heb ik jou
daar zou optreden. Het werd een
wat minder vuurwerk in de vroege
ochtend van 17 november, bijna
een vol etmaal eerder. Geen dui
zenden meteoren per uur, maar
honderden, die overigens wel hel
der waren. Er waren er bij die
schaduwen op het aardoppervlak
wierpen en de hele hemel deden
oplichten.
„Ik was toen om drie uur die och
tend buiten gaan zitten met een
paar camera's", aldus Van Leve
rink. „In amper drie uur tijds foto
grafeerde ik er 78. Dat is onge
hoord veel. Maar ik zag dan ook de
ene prachtige meteoor na de ande
re; ware vuurbollen. Soms lichtte
de hele hemel op van een vuurbol
die achter me verscheen en als ik
dan omkeek kon ik het spoor nog
zien hangen dat hij had achterge
laten."
Van Leverink is nu voorzichtig op
timistisch: „Ik hoop een sterrenre
gen mee te maken zoals in 1966,
maar ik houd er ook rekening mee
dat er weinig of helemaal niets te
zien zal zijn."
McNaught
Meer dan hoopvol is de van origine
Engelse astronoom Rob Mc
Naught van het Australische Si-
ding Spring Observatory'. Hij
stelde vast dat de verdeling van de
deeltjes in en langs de baan die de
zwerm doorloopt, dermate goed
bekend is dat „de aarde in de vroe
ge ochtend van donderdag 18 no
vember om 3 uur door een dicht
gedeelte van de Leonidenzwerm
zal trekken waarbij een sterrenre
gen op zal treden.
Net als McNaught trekken ook le
den van de Duitsland gevestigde
International Meteor Organiza
tion (IMO) een vergelijking met
het Leonidengedrag in de jaren
1965 en 1966. In 1965 was er net
als vorig jaar sprake van een vuur-
bollenstroom. Een jaar later, in
1966, barstten de Leoniden boven
de Verenigde Staten uit tot een
twintig minuten durende sterren
regen waarin op het hoogtepunt
50 Leoniden per seconde werden
geteld. In de vorige eeuw, in no
vember 1833, duurde de 'storm',
ook weer boven het Amerikaanse
continent, ongeveer de hele nacht.
Overal op het continent wisselden
angst en bewondering elkaar af en
een onbekend aantal mensen be
nam zich het leven in de veronder
stelling dat de Dag des Oordeels
was gekomen.
Wie de kans niet wil missen, moet
na middernacht, in de nacht van
woensdag op donderdag wakker
zijn. Het moet wel onbewolkt zijn.
Als de Leoniden komen opdagen
kan niemand het vuurwerk mis
sen. De radiant ligt in het oosten.
Ben Apeldoorn
®VïSf?;ikos.
i )Pr
eJ o\>7i. r.'A.ir.
Sfctietfïëif Tm Wandel
- 15 IO. 1999
zie zegel 4
Een tweede reeks die Oostenrijk
22 oktober aanvulde is die van
Volksbrauchtum und Volkskund-
liche Kostbarkeiten. Op een 8 s.-
zegel (oplage 2,4 miljoen) het Kür-
bisfest in Nederoostenrijk.
Het 14e OGB-vakbondscongres
werd 15 oktober gemarkeerd door
een 6,50 s.-zegel (2,4 miljoen)
waarop een symbolische voorste
ling.
zie zegel 5
Vaticaanstad heeft 12 oktober de
reeks 'De reizen van de paus' ver
volgd. Het gaat om de reizen die de
paus in 1998 maakte: Cuba, 21 tot
en met 26 januari (600 lire), Nige
ria, 21 tot en met 23 maart (8001.),
Oostenrijk, 19 tot en met 21 juni
(9001.), Kroatië, 2 tot en met 4 ok
tober (1300 1.) en op 20 oktober
had de paus in Rome een ontmoe
ting met de Italiaanse president
(2000 1.). Oplage: 450.000 series.
Eveneens op 12 oktober sloot Vati
caanstad zich aan bij de rij van
landen die een zegel '50 jaar Raad
van Europa' hebben uitgegeven.
Op een 1200 l.-zegel (oplage:
450.000 stuks) enkele ballonnen,
de kaart van Europa en een loep.
Hero Wit
Houtsnede van de Leonidensterrenregen in november 1833 boven de Verenigde Staten. Een onbekend aantal
mensen beroofde zich toen van het leven omdat zij dacht dat dit het einde van de wereld betekende.
