Glamour-advocate strijdt tegen slapende rechter Max Euwe schaakte wetenschappelijk ,PZC reportage Honderd jaar sport, honderd jaar sporthelden. Nu de twintigste eeuw ten einde loopt publiceert de PZC portretten van Nederlandse topsporters, die de laatste honderd jaar van zich hebberi doen spreken. Vandaag nummer 7: Max Euwe Sorry dat ik er zo slonzig bijloop. Ze zegt het twee keer, drie keer, een vierde keer. Maar 'slonzig' is geen predikaat dat op Cynthia Sinatra-McMurray van toepassing is. De lange haren zitten strak in de lak, de make-up is tot in de puntjes, zelfs nu de 46-jarige advocate uit Beverly Hills zich, gehuld in joggingpak, na een lange dag werken in haar hotelkamer heeft opgesloten. De blonde glamour bezorgde haar, voor haar huwelijk vorig jaar met Frank Sinatra junior, bij het Joegoslavië-tribunaal de bijnaam 'McBarbie'. Cynthia Sinatra verzamelt ammunitie voor een hoger beroep dat even geruchtmakend dreigt te worden als het mega-proces waarin zij in Den Haag 16 maanden lang een Bosnische moslim verdedigde. Doelwit is een rechter die volgens Sinatra door een „substantieel deel van de zittingen is heen geslapen." Hoi, Jaap, hoe gaat het nu met je, be groet ze de medewerker van het Haagse Bel Air Hotel. Ook de receptionis te krijgt een persoonlijk praatje, de ober in het restaurant kent haar vaste bestel ling van een karaf Ice Tea. Cynthia Sina tra is hier thuis, haar suite de tijdelijke basis voor de verdediging van Esad Landzo.De jonge kampbewaker werd een jaar geleden voor een reeks van sadisti sche martelingen en drie moorden door het Joegoslavië-tribunaal tot 15 jaar ge vangenisstraf veroordeeld. „Een intellec tueel avontuur", omschrijft Sinatra het proces. Het was niet de persoon Landzo noch de Bosnische tragiek die de advocate in 1996 naar Den Haag bracht. „Ik wist nauwelijks iets over de oorlog. Ik wist niet eens waar Bosnië lag." Ze zegt het zonder gene. Sinatra had een interview gelezen met tri- bunaalrechter Gabrielle Kirk-McDonald over de eerste zaak legen de Bosnische Serviër Dusko Tadic. „En dat klonk ont zettend spannend." Ais 72ste advocaat die zich bij het Joegoslavië-tribunaal meldde, werd Sinatra door Landzo zelf van de lijst geplukt. Het waarom is haar nooit duidelijk geworden, maar 'hij wilde per se een Amerikaanse, vrouwelijke ad vocaat'. Al vond Sinatra de moslim met zijn kaalgeschoren hoofd in eerste instan tie 'eng', ze verkaste voor de duur van het proces tegen Landzo en drie medever dachten naar een appartement in Scheve- ningen. Terugkijkend op de Esad Landzo, met wie zij in 19 9 6 in het VN-cellenblok in de Scheveningse gevangenis werd gecon fronteerd, concludeert Sinatra dat hij niet zozeer eng was als wel 'in de war'. „Zo veel mensen hadden hem zo veel verschil lende dingen verteld, en hij was nog zó jong. Ik vond hem erg onrijp voor zijn 22 jaar." Landzo was 19 toen hij Servische gevangenen in brand stak in het concen tratiekamp Celebici in Centraal-Bosnië, met volgens de rechters 'pervers plezier in het pijnigen en vernederen'. Zijn onver wachte bekentenis en spijtbetuiging aan het einde van het proces kwamen te laat. Wie eerst doodgemoedereerd de getuige nissen bijwoont van zijn slachtoffers en hen aan 'slopende kruisverhoren' laat on derwerpen, zo stelden de rechters, mag niet op strafvermindering rekenen. Deal Sinatra zegt dat Landzo zijn daden tegen over haar nooit heeft ontkend en dat zij vergeefs had geprobeerd met de aankla gers een deal te sluiten. Van een publieke bekentenis werd Landzo door eerdere ad vocaten maar vooral door angst weerhou den. „Hij was bang voor zijn familie. Hij zou de eerste moslim zijn die de schuld ook bij de Bosnische moslims, en niet al leen bij de Serviërs legde." Zij voerde ver minderde toerekeningsvatbaarheid als verweer en liet psychiaters uitleggen dat Cynthia Sinatra, vanwege haar blonde haar ook wel McBarbie genoemd. foto Rob Keers Landzo 'schizofrene kenmerken' ver toont. „Landzo is als een kameleon", al dus Sinatra. „Hij wil worden wat mensen van hem verlangen." Lichtend voorbeeld tijdens de oorlog was plaatsvervangend kampcommandant Hazim Delic, met wie Landzo een tandem van terreur vormde. Maar toen Landzo van zijn advocate een laptop kreeg, nette kleren en het advies zijn haar te laten groeien, ontpopte hij zich tot het braafste jongetje van de klas. Een ironisch lachje speelt om Sinatra's mond. „Ik ben blij dat hij besloot dat hij liever mijn assistent was dan één van Delic' beulen." Maar sinds de bekentenis waarmee Land zo ook de kampcommandant ten val bracht, vormt Delic een bedreiging. De twee moeten uit veiligheidsoverwegingen in Scheveningen op aparte afdelingen worden ondergebracht. „Delic spuugt nog altijd als Landzo voorbij komt." Het feit dat Sinatra een van haar dochter tjes meenam om haar vanaf de publieke tribune naar Landzo te laten zwaaien, de pakken en cadeautjes die ze voor hem kocht, wekten de indruk dat er een hechte band ontstond tussen advocate en cliënt. Sinatra aarzelt. „Het was een heel andere situatie dan in de Verenigde Staten", zegt ze. „Landzo en ik waren allebei ontwor teld. De zaak duurde lang en ik had zijn medewerking nodig." En er waren tactische overwegingen. „Ik wilde hem een menselijker gezicht geven. Toen de aanklacht in de rechtszaal werd voorgelezen, zagen mensen hem als een monster. Heel zwart-wit. Het was mijn taak om het grijze gebied te tonen. Ik ga randeer je dat ik hetzelfde zou kunnen doen als één van mijn dochters was ver kracht. Künnen, let wel, of ik het ook zou doen is een tweede." Toch heeft het extre me sadisme van Lanclzo's daden ook op Sinatra zijn weerslag gehad. „Ik zou hem niet mee naar huis nemen of zoiets." Lichtere straf Sinatra vindt Landzo's voorbeeldige ge drag in de gevangenis reden voor een lich tere stra t',Het bewij st dat Landzo zijn le ven kan beteren en hij moet de kans laijgen nu hij nog jong genoeg is." Maar Sinatra zet hoger in wanneer in fe bruari het beroep dient. Zij wil dat het he le proces wordt overgedaan omdat voor zittend rechter Adolphus Karibi-Whyte tijdens de zittingen meermaals in slaap' sukkelde. De hazenslaapjes van de Nige- riaan waren algemeen bekend en een bron van zorg als wel geginnegap. Soms moes ten medewerkers van de griffie hem wak ker porren. Sinatra imiteert het korte snurkje dat, door microfoons versterkt, het dommelen van de rechter inluidde. Landzo is zo een eerlijk proces misgelo pen, zegt Sinatra. „Al slaapt de rechter maar een minuutje, hij mist bewijsmate riaal. De besluiten van de rechter moeten eronder hebben geleden dat hij een sub stantieel deel van het bewijs eenvoudig weg niet heeft gehoord." Want dat het om meer dan een minuutje ging, blijkt vol gens Sinatra uit de vele uren opnames van de video-camera die tijdens het proces constant op Karibi-Whyte gericht stond. Haar medewerkers hebben het gros van het materiaal bekeken en alle tijdstippen van snurken, halfslaap en slaap geno teerd. Chaos regeerde het Celebici-proces. „Het was de eerste zaak voor het tribunaal met meer verdachten tegelijk. Niemand wist hoe het moest", zegt Sinatra. Sturing kwam slechts moeizaam van het driekop pige rechtersteam. Karibi-Whyte bracht zijn grillige besluiten mompelend en be naderde verdediging en getuigen met ten enkrommende botheid. In haar argumen ten voor het hoger beroep noteert ze: ,Zijn neiging om in slaap te vallen was duide lijk niet iets wat de rechter verkoos te doen of, klaarblijkelijk, iets wat hij kon beheersen." De formulering is even diplo matiek als vernietigend. „Ik haat hem niet, ik heb niet eens een hekel aan hem. Maar als het Hof van Beroep dit negeert, is de integriteit van het tribunaal in het ge- ding." Griezelend Toch vertelt ze bijna griezelend hoe ze, in een donker kamertje van het tribunaal, urenlang de beelden moet bekijken van de rechter die haar zo te grazen heeft geno men. Sinatra is als Landzo's hoofdadvo caat de enige die de banden mag afspelen van zittingen die uit bescherming voor de getuigen achter gesloten deuren plaats vonden. Tien tapes heeft ze tijdens haar bliksembezoek al bekeken, daarna moest ze Landzo moed inspreken. Die is na het teleurstellende vonnis van 15 jaar erg nerveus en onzeker over de toe komst, en maakt volgens Sinatra 'een soort psychologische verandering' door. „Tijdens het proces stond hij in het mid delpunt van de belangstelling, nu moet hij het berqep afwachten. Zijn familie is te rug naar huis, en ik ben er niet meer iedere dag om zijn handje vast te houden." De volgende morgen stapt ze, strak in mantelpak, weer binnen bij het tribunaal. Een flitsende glimlach voor de bewakers, oorlogskleuren op het gelaat. Nog acht banden Karibi-Whyte te gaan. Marjolijn de Cocq zaterdag 13 november 1999 D. Prof. Dr Max Euwe, van 2 mei 1901 Amsterdam, werd 34 jaar later in zijn geboortestad wereldkampioen schaken. Zijn zege op de Kus Aljechin ontketende in Nederland een ware rage. „Ik had geen zelfvertrouwen, maar dat is gelukkig nooit aan de oppervlakte gekomen," bekende hij vele jaren later. Zijn unieke prestatie maakte de latere preses van de FEDE tot een meer dan gerespecteerde schaakgrootheid. Schaken was Euwe en Euwe was schaken. Op 26 november 1981 overleed hij in dezelfde stad waar hij ter wereld kwam. Collega Jan Timman heeft zich eens la ten ontvallen dat hij 'graag wereld kampioen zou willen worden zoals Euwe dat werd.' „Euwe was eigenlijk niet zo sterk als Aljechin, maar door de omstan digheden versloeg hi] hem toch." Timman blies daarmee geruchten nieuw leven in als zou Euwe de wereldtitel schaken te danken hebben gehad aan het feit dat Al jechin tijdens de bewuste match weer eens te diep in het glaasje had gekeken. Niet ontkend kan worden dat er destijds, jaren dertig, veel te doen is geweest om het drankprobleem van de geniale doctor Alexander Aljechin uit Moskou, de rege rend wereldkampioen, die volgens een andere schaakgrootheid uit die tijd, dr. Tartakower, een soort 'zonneschaak' Want wat schreef de NRC die november dag in 1935, toen de door het land trek kende WK-deelnemers voor de 21e partij Ermelo aandeden? 'Dr. Aljechin bleek bij aankomst in Ermelo - waar gespeeld werd in een etablissement voor geheelonthou ders! - 'eenigszins ongesteld' te zijn. Het is ons bekend dat die ongesteldheid veroor zaakt was door een overvloedig gebruik van alcohol.' De toen 34-jarige Max Euwe won die be wuste dag in Ermelo en op die zege was niets aan te merken. Analyses leerden dat het een partij was van bijzonder hoog ge halte en de deskundigen waren het er over eens dat de verliezer speelde een wereld kampioen waardig. Toch bleven de aantijgingen en bedenkin gen. Iemand schreef: 'Het is waarlijk geen pretje tegenover iemand te zitten die als een beest in zijn stoel ligt en zelfs de een voudigste vormen van burgerlijke be leefdheid niet meer betracht. Euwe, fijn en gevoelig als hij is, was er geheel ont daan door. Hij kon het potlood, waarmee hij de zetten moest noteren, niet meer hanteren en moest - na de 14e zet - in de koele avondlucht de rust en het herstel van zijn zenuwen zoeken.' Werkelijkheid of fantasie? Jaren later zei Euwe zich van dat incident niets te kun nen herinneren. 'De maestro', zoals zijn opvolger Hein Donner hem steevast eer biedig noemde, verwees alle insinuaties naar het rijk der fabelen. 'Ach, er werd ge schreven dat ik gewonnen had omdat Al jechin van dronkenschap de stukken niet meer kon zien. Nou, na de match lustte hij wel een slokje, maar ik heb hem nooit dronken gezien. Goed, hij was wispelturig en nogal bijziend, waardoor hij soms de indruk maakte dronken te zijn als hij moeizaam zijn weg zocht.' Rage Euwe besliste de tweekamp op 15 decem ber 1935 in hotel Bellevue in Amsterdam met één punt verschil in zijn voordeel (15 1/2-14 1/2, en dat na een 6-3 achterstand), het land stond op zijn kop en er ontstond een rage in schakend Nederland die zijn weerga niet kende. Toch deed 's lands eer- MaxEuwein 1935. foto G PD Schaaktweekamp in 1975 tussen dr. Euwe (rechts) en Sosonko. foto ANP ste grootmeester op latere leeftijd een opvallende 'bekentenis'. 'Ik had geen zelfvertrouwen. Dat is nooit aan de op pervlakte gekomen, omdat ik er waar schijnlijk aardig in geslaagd ben het te verbergen. Toen ik Aljechin versloeg dacht ik dat mijn schaakkennis in feite op niets berustte. Later heb ik moeten be kennen dat ik toch wel erg goed speelde toen ik wereldkampioen werd. Sommige partijen hebben echt indruk op me ge maakt. Er waren er van hoog niveau bij.' Kalm, bedaard, rustig - zo heeft de enige vaderlandse wereldkampioen schaken uit de geschiedenis zich leren kennen. Hij streefde naar het klassieke, naar het wetenschappelijke en was daarmee de te genpool van de origineel en riskant opere rende Aljechin, die twee jaar later de revanchematch tegen zijn rivaal uit Am sterdam overtuigend op zijn naam schreef (15 1/2-9 1/2) en derhalve weer beslag op de wereldtitel legde. 'Ik heb Aljechin toen een beetje onderschat, ik had me niet goed voorbereid,' bekende Euwe later. Nederig Machgielis Euwe werd 20 mei 1901 gebo ren in de Watersgraafsmeer, als tweede in een gezin van zes kinderen. Zelf noemde hij zijn afkomst eens 'een heel nederige omgeving.' 'Mijn vader, een onderwijzer, - een goed pedagoog, streng - was elke avond weg om wat bij te verdienen. Hij gaf muziekles, viool en piano. Hij was zelf een aardige violist. Hij werkte hard. In die sfeer ben ik opgegroeid.' Zijn moeder was vaak ziek, had last van een maagzweer, al is ze 62 geworden. 'Tja, misschien was het toch wel een wat rare familie, met bij voorbeeld een mongooltje, maar tenslotte wordt gezegd dat die dingen dicht bij el kaar liggen.' Bleef op de HBS een jaar zitten, 'maar dat was niet omdat ik dom was. Ik besteedde te veel tijd aan andere dingen, zoals voet ballen.' Met zijn studie wiskunde aan de universiteit zette hij wat 'recht': hij deed er vijf jaar over in plaats van de voorge schreven zeven jaar en slaagde cum laude. Hij huwde, werd vader van drie dochters, van wie een nog getrouwd is geweest met Han Lammers, oud-wethouder van Am sterdam. Werd leraar wiskunde op de HBS aan het Afrikaanderplein in Rotter dam, gaf een kwart eeuw les op een meis jeslyceum in Amsterdam. En hij schaakte, in woord en geschrift. Zijn theoretische kennis was indrukwekkend, zijn leerboe ken over openings- en eindspeltheorie vormden jaren lang standaardwerken voor iedere schaker, tot op de dag van van daag zelfs. Veroverde twaalf keer de na tionale titel, een absoluut record, kwam op hoge leeftijd nog uit voor Volmac Rot terdam en werd in 1970, voor een periode van acht jaar, voorzitter van de wereld schaakbond, de FIDE. De kritiek op zijn beleid was veelal niet mals, zeker toen hij op IJsland Bobby Fi scher uitstel verleende in zijn WK-match tegen Boris Spasski en later de Ameri kaan in de ban deed. Zijn gezag hield de zaak bijeen. Euwe lag overigens niet wak ker van de kritiek. 'Wie nooit vijanden heeft gehad, heeft ook nooit geleefd,' werd een soort lijfspreuk van de schaken de geleerde. Zekere welstand Euwe heeft altijd hard moeten werken, maar hij vond dat zelf de gewoonste zaak van de wereld. Het heeft hem volgens ei gen zeggen 'geen kwaad' gedaan. Tot zijn 55e heeft de doctor in de wis- en natuur kunde het niet breed gehad. 'Ik heb nooit financiële zorgen gekend, maar ik ben pas van een zekere welstand gaan genieten toen ik met de computerkunde in aanra king kwam.' In 1963 volgde zijn benoe ming tot hoogleraar in de methodologie van de automatische informatieverwer king aan de hogescholen te Rotterdam en Tilburg. Maar professor doctor Max Euwe - op 26 november 1981 in het Wilhelminagast- huis in Amsterdam overleden - is in de herinnering in de eerste plaats de schaker Max Euwe gebleven. Als ambassadeur van het edele spel kende hij zijn gelijke niet, hij werd bewonderd en gerespec teerd als weinig anderen. De Russische oud-wereldkampioen schaken dr. Bot- winnik, die een jaar of veertig bevriend is geweest met zijn Nederlandse voorgan ger, noemtEuwe inzijn memoires een heel moeilijk te begrijpen man. Hans Ree heeft in dit verband eens geschreven: 'Euwe heeft me wel eens verbaasd doen staan toen hij vertelde over zijn wandelingen als j onge man 's avonds van de schaakclub naar huis. 'Dat was een eind lopen, geluk kig had ik altijd een pistool op zak.' Een pistool, meneer Euwe, U? 'Ja, je wist maar nooit hoe het uitkwam.' Hans Reismann

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1999 | | pagina 31