Variatie en veelzijdigheid Ethnografica Theo van Baaren in Groningen 10 14 Theo van Baaren (1912-1989) is een veelzijdig man geweest. De een zal zeggen: Van Baaren, de dichter, de ander: de theoloog. Of de hoogleraar godsdienstwetenschappen en egyptologie. Of de verzamelaar van ethnografica, of de dadaïst, de surrealist, de man van De Schone Zakdoek en de curieuze fotocollages. Hij was het allemaal. Het Volkenkundig Museum in Groningen wijdt deze zomer extra aandacht aan Van Baaren, die door de donatie van zijn grote collectie ethnografica aan de Rijksuniversiteit van die stad de basis heeft gelegd voor het museum dat hij als eerbetoon naar zijn voorganger Gerardus van der Leeuw vernoemde. Theodoor Pieter van Baaren werd 13 mei 1912 in Utrecht geboren in een ka tholiek milieu, waar hij zich al jong aan ontworstelde om Vrijzinnig Hervormd te worden. Zijn ouders dreven een winkel waarin feestartikelen en curiosa verkocht werden. Die ging failliet in de crisisjaren. Hij volgde eerst de kweekschool en deed daarna staatsexamen gymnasium tenein de in Utrecht theologie te kunnen gaan studeren. Als bijvak koos hij egyptologie. Hij debuteerde als dichter in 1939, het zelfde jaar waarin hij Gertrude Pape (1907-1988) leerde kennen. Zij was dus een jaar of vijf ouder dan hij en zeer geïn teresseerd in dadïsme, surrealisme en an dere in Nederland tamelijk onbekende avantgardistische kunstzinnige stromin gen. Vermoedelijk is Gertrude in menig opzicht zijn leidsvrouwe geweest, al bleef zij altijd wat op de achtergrond. Tijdens de oorlogsjaren dook hij bij haar onder, in 1945 trouwde hij met haar. Het huwelijk zou kinderloos blijven. Tijdens de oorlogsjaren vermaakten zij en hun vriendenkring zich met het uitgeven van een tijdschriftje dat slechts in één exemplaar verscheen en in strikte zin geen tijdschrift was, en dat De Schone Zakdoek werd genoemd. Het verscheen van 1941 tot 1944 en het bevatte verhalen, gedichten, originele foto-collages en te keningen, foto's en objecten. Een veertig tal kunstenaars heeft aan de ongeveer veertig afleveringen meegewerkt, waar onder enkelen die later bekend geworden zijn, als Ad den Besten, Buddingh', Van Geel, Hussem, Van Moerkerken, Leh- mann. Ook werden veel vertalingen gepu bliceerd. Men kon de nummers op maan dagavond ten huize van Gertrude Pape lezen en bekijken. Het merkwaardige is, dat De Schone Zakdoek later een faam heeft gekregen die de betekenis van dit curiosum verre overstijgt. In 1981 is er een ruime selectie uit verschenen, met op het omslag onder andere deze ronkende aan beveling: „Een boek dat de literatuurge schiedenis een ander accent zal geven! Oude godsdiensten Theo van Baaren studeerde in 1945 af, ging werken aan de Utrechtse universiteit en promoveerde in 1951. Zijn dissertatie ging voornamelijk over primitieve en ou degodsdiensten. Hij werd in 1952 hoogle raar godsdienstwetenschappen in Gro ningen, als opvolger van Gerardus van der Leeuw. Hij zou veel publiceren op zijn vakgebied, maar de lier hing hij voorlopig aan de wilgen. In het begin van de jaren veertig was Van Baren begonnen met het aanleggen van een collectie ethnografica. Hij was be vriend met de surrealistische schilder Jo- pie Moesman en met Leendert van Lier, ook kunstschilder, maar zijn brood ver dienend als galeriehouder en kunsthan delaar. Behalve oude en moderne kunst verkocht Van Lier, net als zijn voorganger en naamgenoot Carel van Lier ook ethno grafica uit Afrika, Oceanië, Amerika en andere gebieden. Een groot gedeelte van de enorme verzameling die Van Baaren bijeenbracht, werd bij Van Lier betrok ken. Zijn collectie bestond uiteindelijk uit ruim tweeduizend voorwerpen, waar van de helft uit Oceanië, 764 uit Afrika en de rest uit Indonesië en de Amexika's. De grootste verdienste van het geheel lijkt mij de variatie en veelzijdigheid. Hij con centreerde zich niet op één gebied, maar koos voorwerpen van tientallen verschil lende volkeren, zodat een soort encyclo pedie van de volkenkunde is ontstaan. Het was de periode waarin de meeste stukken nog tegen redelijke of zelfs lage prijs te koop waren. Zelf heeft Van Baaren de verre streken en volken nooit bezicht, wat hem op een flin ke sneer te staan kwam in de roman Onder Professoren van stadsgenoot-collega W. F. Hermans. Toegankelijk Toen Van Baaren zijn verzameling in 1968 aan de universiteit van Groningen schonk, heeft hij wel bedongen dat die voor wetenschappelijke doelen gebruikt staat, wordt er bijzondere aandacht aan Van Baaren gewijd. Zijn collectie staat weliswaar grotendeels in de vaste opstel ling over de zalen verspreid, maar tijde lijk is een expositiezaal geheel voor hem en zijn werk ingeruimd. Zo kan men een flink aantal van zijn collages bezichtigen. Je houdt ervan of je gaat er, geamuseerd schouderophalend, aan voorbij. Hij nam deze bezigheid zelf ook niet al te serieus: „Wie goed kan schilderen of tekenen, hoeft niet te knippen en te plakken om zijn picturale verbeelding vorm te geven. Het maken van collages is een techniek voor schilderkundig onbegaafden om dat toch te doen." Al vergeleek hij zich zelf ook wel eens met Magritte en Ernst.. Boeken Dan zijn er vitrines met boeken en allerlei voorwerpen als orakels, vlechtwerk. En last not least is er een in het Engels gesteld boek te koop The Collection Van Baaren, rijk geïllustreerd met 'geheugensteuntje foto's'. Dit boek is op ietwat futuristische manier samengevoegd met The Power of Joy, dat fraaie kleurenfoto's van hoofd werken uit de collectie bevat. Het mag dan nog niet helemaal duidelijk zijn hóe het nageslacht zich Theo van Baaren zal herinneren, als kunstenaar met absurdistische trekken of als weten schapper met een hang naar magie en occultisme, maar hij heeft zoveel interes sante sporen nagelaten dat het onwaar schijnlijk lijkt dat algehele vergetelheid hem wacht. Hans Warren Tentoonstelling: 'Boven/werkelijk Werk' - De collectie Theo van Baaren, t/m 8 september: di t/m vr 10-16 uur, za en zo 13-17 uur, gesloten maandag, 28 augustus. Volkenkundig Museum Gerardus van der Leeuw, Nieuwe Kijk in 't Jat straat 104, 9712 SL Groningen-gratis toegang Boeken: The collection Van Baaren en The Po wer of Joy - samen f 65- Uitgave van het muse um Masker, Nieuw Caledonië. Theo van Baaren (1952). moest worden, èn toegankelijk moest zijn voor het publiek. Zo werd de basis gelegd voor wat nu het Volkenkundig Museum is, dat in 1978 werd geopend. In 1980 ging Van Baaren met emeritaat. Sinds 1976 was hij opnieuw gedichten gaan schrijven, onder andere gestimu- foto E.van Moerkerken leerd door Laurens van Krevelen van Uit geverij Meulenhoff. Ook maakte hij in de jaren tachtig, tot zijn dood toe, weer veel collages, nu van kleurenfoto's, en begon hij aan een studie over Jeroen Bosch. Deze zomer, nu herdacht wordt dat het Volkenkundig Museum twintig jaar be- Masker, Dogon West-Af rika H. C.ten Berge toont in zijn jongste boek De jaren in Zeedorp teveel inleving en te weinig beheersing De Turkse schrijver Orhan Pamuk maakt van Het zwarte boek een feest vol verdwijningen Henk Poort zingt de hoofdrol in reismusical Anatevka Navolgers van Rembrandt waren lang niet allemaal slaafse kopiisten In 'de kleinste galerie ter wereld' kan één schilderij hangen Tom Clancy zorgt voor een helse milleniumwisseling Een monument waarop lang is gewacht: zeven kilo standaardwerk over Mondriaan Thrillerauteur Keith Baker voorspelt Ierland een inktzwarte toekomst Alles moet eerlijk zijn bij Deense filmregisseur Lars von Trier Nijmegen brengt hommage aan Joris Ivens Johnny Dowd is sinds enige tijd de sensatie van de alternatieve pop Ruinwolder groep Titt'n bestormt weinig subtiel de hitparade Vlaamse popmuzikant Jan Leyers staat weer overeind Flores (1) en Timor (r), Indonesië. fotografie collectie Van Baaren: Ben Grishaaver Neksteun, Geelvinkbaai.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 9