Puin benut voor dijkversterking
Kottervissers zien
omzet fors dalen
Walsoorden heeft geen strand nodig
I
Stadshart klopt weer met
toren in hervonden glorie
Windmolens in het
Sloe maken plaats
voor grotere broers
Rijkswaterstaat doet proef bij Breskens met resten steen en beton
Sint Willibrordustoren
zeeuwse almanak
Weerzin
door Harmen van der Werf
BRESKENS - Het project Zee
weringen van Rijkswaterstaat,
dat is opgezet om zwakke dijk-
glooiingen te verbeteren, ont-
Fietspadennet
tot Engeland
volgende week
in gebruik
RETRANCHEMENT - De nieu-
jwe Euro coast cycle track, die
Engeland met Nederland ver
bindt, wordt op zondag 30 au
gustus officieel geopend. Vanaf
die datum is het mogelijk om per
rijwiel vanuit Canterbury (En
geland) zonder onderbreking
via de Belgische kust Zeeland te
bereiken.
Een groep Britse lange af
standsfietsers, begeleid door
een delegatie van de gemeente
Canterbury, rijdt de route op 29
augustus feestelijk in. Dat
wordt op Belgisch grondgebied
omlijst met allerlei activiteiten,
zoals helikoptervluchten voor
het publiek. De volgende dag is
het gezelschap te gast in Ren-
tranchement.
De gemeente Sluis-Aai'denburg
en het waterschap Het Vrije van
Sluis lieten het laatste stukje
vanaf de grens tot de Zwinstraat
in het voorjaar in Retranche-
ment asfalteren. Hiermee werd
de laatste schakel geplaatst tus
sen het Belgische fietspadennet
en de vele fietsroutes in Neder
land. Ook de zeedijk te Knokke-
Heist kreeg een fietspad.
De gemeentebesturen van
Knokke-Heist, Sluis-Aarden-
burg, dorpsraad Retranche-
ment en Evenementen Commis
sie Retx'anchement, muziek-
jgezelschap Apollo en Miss Zwin
geven de opening'een feestelijk
tintje. Loco-bui'gemeester G.
ivan Daele van Sluis-Aarden-
burg verricht om 10.00 uur de
openingshandeling.
popt zich tot een praktijklabo
ratorium van nieuwe soorten
dijkbekledingen. Na het plan
om twee dijkvakken bij het Ver
dronken Land van Saeftinge
met tweeënhalve meter klei te
bekleden in plaats van stenen,
staat een volgende praktijk
proef op de rails. Bij Breskens
wordt een oud stuk dijkglooiing
overlaagd met 'puin'.
De grondstoffen voor het 'puin',
natuursteen en betonblokken,
zijn afkomstig uit dijkglooiin-
gen langs de Westei'schelde die
al zijn vernieuwd. Het is over
tollig matei'iaal, waaxwoor
Rijkswaterstaat een nieuwe,
nuttige bestemming zoekt. Op
een dijkvak bij Temeuzen wor-
den betonblokken al herge-
bx-uikt door die stenen te kante
len, waardoor de dijkbekleding
twee keer zo dik en zwaar
wordt.
De proef met het overlagen van
een oude dijkglooiing bij Bres
kens past in dezelfde hexge-
bruik-strategie van Rijkswa-
tei'staat.
Als het expei'iment slaagt, kan
dat ook geld schelen. Het is
goedkoper de bestaande dijkbe
kleding te laten zitten en oude
spullen in plaats van nieuwe te
gebruiken.
Hamvraag
De hamvraag bij de proef, die
wordt uitgevoerd met mede
werking van de Dierxst Weg- en
Waterbouwkunde van Rijkswa
terstaat en de Zeeuwse watei'-
schappen, is of het puin goed
blijft vastzitten aan de oude
glooiing.
Er wordt gebruik gemaakt van
asfalt en beton om de gebi'oken
stukken natuxirsteen en beton
blokken te 'lijmen'.
De nieuwe versterkingstech
niek wordt bij Breskens toege
past over een lengte van zeshon
derd meter. Bovenop de oude
stenen glooiing van twintig cen
timeter komt een laag van ruim
zestig centimeter. De onderzoe
kers zijn met name benieuwd of
de twee componenten ook bij
strenge vorst aan elkaar blijven
kleven. Het experiment met
groene dijken bij het Verdron
ken Land van Saeftinghe wordt
volgend jaar uitgevoerd. Het
was de bedoeling dit seizoen al
een laag klei op twee dijkvak
ken aan te brengen, maar dat
werd te kort dag, onder meer
omdat de juiste sooit klei niet
direct beschikbaar was. Rijks
waterstaat hoopt in 2004 klaar
te zijn met het vernieuwen van
te zwakke dijkbekledingen in
Zeeuws-Vlaanderen. Het pro
ject Zeeweringen, dat zich later
ook zal uitstrekken tot de Oos-
terschelde en onder meer de IJs-
selmeer-kust, moet in 2003 he
lemaal afgerond zxjn.
door René Hoonhorst
WALSOORDEN - Geen zacht zandstrand, geen eettentjes en
geen mooi weer, maar dreigende wolken. De zomer leek gister
middag alweer op zijn retour, maar het kon de dagrecreanten op
de dijk in Walsoorden niet deren.
Zij keken naar zeeschepen die door de Bocht van Walsoorden
vlak langs de kust voeren, lazen een boek in het gras of visten op
kokkels of andere schelpdieren. Een enkeling waagde zich zelfs
in zwemkleding in het Westerscheldewater.
Hontenisser ondernemers klaagden onlangs nog dat de gemeen
te weinig voor de toerist over heeft en bovendien niet laat weten
waar vertier te vinden is. Boxxljes dxe verwijzen naar het haven
hoofd van Walsoorden zijn ook nexgens te vinden. Maar de echte
liefhebbers weten de dijk te vinden: vooral Vlamingen, wat Hon-
tenissenaxen die geen zin hebben om 'helemaal' naar het stx'and
te i'ijden en een enkele vei'd waalde Duitser. Een paar picknickta
fels, wat bankjes en, een beetje afzijdig, een openbaar chemisch
toilet zijn tenslotte luxe genoeg om er een paar uurtjes helemaal
uit te zijn. En als je wat langer wil blijven, zorg je toch gewoon
voor een goedgevulde koelbox of picknickmand
foto Peter Nicoiai
i
doorWout Bareman
De opgang van de toren wordt
voornamelijk beheerst door
duivenpoep. Wie naar boven wil,
dient zich welhaast van lieslaarzen
te voorzien. Dus maar beneden ge
bleven en intensief naar boven
gekeken. Om vast te stellen dat de
Sint Willibrordustoren in het hart
van Temeuzen er na een opknap
beurt weer fraai bij staat.
Na tijden van top tot teen in de stei
gers, is de top van de toren in elk ge
val in oude eer hersteld. Binnen
kort wordt ook het stadscarillon
geïnstalleei'd. Het is een toren zon
der kerk, dat wel. De kei'k bezweek
jaren geleden onder de beul van de
sloper. De toi'en bleef staan, vooi'al
omdat-ie bepalend is voor het
stadsbeeld van Texueuzen.
Een maand of wat geleden ging de
wethouder van cultuur van deu r tot
deur in de binnenstad. Om de me
ning te peilen over de komst van het
carillon in de toren. Het kwam hem
te staan op een schrobbering van
verschillende raadsfracties. Maar
de wethouder in kwestie kon de
raad wel melden dat de overgrote
meerderheid van de omwonenden
het klokkenspel gaax-ne verwel
komde. Het geklingel van die klok
ken - die eerder moesten wijken
van het Stadhuisplein - geeft im
mers iets knus aan een stadsgedeel
te dat in het recente verleden voor
namelijk werd afgeschilderd als
hét centi-um van drugshandel.
Daar werden gebi'uikei's uit België
en Noord-Frankiijk door runners
op het juiste spoor gezet, om ver
volgens de spuiten en de zakjes in
de bosjes te deponeren en op de
achterbank van de auto hun 'roes'
uit te slapen.
Het herstel van de toren was ook
een beetje het eerherstel van de ou
de binnenstad. En dat de homo-or
ganisatie COC de toi'en uitriep tot
'het fallus-symbool' van Terneuzen
en daarom ludiek behoud bepleit
te, ach... dat was een bijkomstig
heid.
Tactiek
De plaatselijke kunstenaar Cees
van Langevelde (inmiddels de 65
jaren gepasseerd) werpt zich al
eeuwen op als pleitbezorger van de
toren. De watertoren, dat andere
markante punt van de skyline van
Temeuzen, kan hem gestolen wor
den. „Laten we wel zijn, dat ding
ziet er toch niet meer uit. Scheuren
in de ommanteling, verpauperd.
Een beproefde tactiek van de ge-
meentebestuurdei's ovex-igens.
Aanvankelijk ging het met de Wil-
libroi'dustoren dezelfde kant op.
Laten verpaupei'en, herstelplan
nen afkeux-en omdat die veel te
duur zouden uitvallen en dus... slo
pen."
Zover kwam het niet, dankzij ac
ties van het bestuur van de stich
ting tot behoud van de Willibror-
dustoren. „Het geldis op, 'tis over",
verzuchtte woordvoerder Hans
Vlottes van die club in febmari
1997 nog. Maar zie, de gemeente
Terneuzen toonde zich van z'n goe
de kant, tastte in de buidel en stelt
nu een kleine tien mille per jaar be
schikbaar voor onderhoud van de
tox-en. En nog eens vijftienduizend
gulden voor het carillon. Tja, het
blijft altijd nog stukken goedkoper
dan het slopen van de toren. Die
klus werd vorig jaar nog begroot op
anderhalve ton en misschien zelfs
meer.
Culturele plicht
Er bestaan veel plannen voor een
nieuwe functie van de toi'en. In
combinatie met het oude klooster
aan de voet - het huidige water
schapsgebouw - wordt vooral ge
dacht aan een culturele bestem
ming. Maar ook aan winkeltjes is
Het 'Klein Vaticaan' werd het Pastersbos in het hart van de oude
binnenstad van Terneuzen wel genoemd. Het was een beetje spot
tend, verwijzend naar de katholieke enclave rond de toren. Een pas
torie, een kerk, een paar rooms-katholieke scholen en een klooster.
Wat nu nog rest is de toren, de pastorie en het klooster, het huidige
waterschapsgebouw. In 1849 werd er de eerste kerk neergezet. De
kerk, opgetrokken in Waterstaatsstijl, was de opvolger van de RK-
Hulpkerk die aan het begin van de vorige eeuw in de De Jongestraat,
elders in de binnenstad, in een schuur was ingericht. De eerste Willi -
brorduskerk werd Patronaatsgebouw toen Willibrorduskerk num
mer twee verrees, een schepping van de Noordbrabantse architect
J. A Vermeulen. Ingewijd door bisschop Opmans van Breda op 18
maart 1915. Vijftig meter hoog, beeldbepalend en dus onmisbaar.
foto's Peter Nicoiai
door Harmen van der Werf
DEN HAAG - De Nederlandse
kottervisserij heeft vorig jaar
slecht geboerd. De omzet daalde
fors, meldt de afdeling visserij
van het Landbouw Economisch
Instituut (LEI), en voor het eerst
sinds jaren boekte de bedrijfs
tak als geheel weer verlies. Ern
stiger is, vindt het LEI, dat de
kottervloot in 1997 verder is in
gekrompen en verouderd.
Het LEI onderzoekt elk jaar hoe
de zee- en kustvisserij het heeft
gedaan. De bedrijfsresultaten
van 25 tot 30 procent van de
vloot worden uitgeplozen en
vervolgens omgeslagen over de
hele sector. „Zo krijgen wij een
redelijk betrouwbaar beeld",
stelt onderzoeker W. Smit.
Erg tevreden kan met name de
kottervisserij niet zijn over
1997. De besomming (omzet)
van de kottei-vloot nam aan
zienlijk af: van 608 tot 569 mil
joen gulden. Bijna de helft van
de kotters schoot in de min. De
hele bedrijfstak boekte een ver
lies van twee miljoen gulden.
Smit relativeert dat laatste cij
fer overigens. In de netto-op
brengst zijn alle mogelijke kos
ten verrekend, tot en met de
afschrijvingen op de schepen en
het 'loon' van de eigenaren.
Smit: „Twee miljoen gulden is
op zich niet veel. In 1996 was de
opbrengst nog wel positief,
maar even goed erg beperkt,
acht a negen miljoen gulden."
Tongprijzen
De daling van de omzet is vol
gens het LEI voox-al veroorzaakt
door een sterke vermindering
van het tongquotum en de slech
te garnalenvangsten en -prij
zen. Een geluk bij een ongeluk
was dat het lagere tongquotum
grotendeels is gecompenseerd
door een forse stijging van de
tongprijzen.
Hoewel met name kotteivissers
in het zuiden van Nederl and va n
die hogere tongprijzen hebben
geprofiteerd, signaleert het LEI
dat vooral de grote boomkor-
kotters (1.501 tot 2.000 pk) uit
de zuidelijke havens een minder
jaar hadden Smit kan niet zo
snel achterhalen waarop die
conclusie is gebaseerd.
De omzet in de kottervisserij
kan van jaar tot jaar sterk ver
schillen, omdat de bedrijfstak
sterk afhankelijk is van de vis
quota die de Europese Unie
vaststelt. Daarom vindt het LEI
de structurele daling van het
aantal schepen en de veroude
ring van de vloot ernstiger. Het
aantal actieve schepen nam in
1997 verder af; van 437 tot 416.
De leeftijd van de kotters is op
nieuw gestegen. Voi'ig jaar was
43 procent van de vloot ouder
dan tien jaar, in 1990 29 procent.
Opvarenden
Dat de Nederlandse visserij in
krimpt, blijkt ook uit het aantal
opvarenden. Tien jaar geleden
werkten er nog zo'n drieduizend
mensen. „In 1997 is dat aantal
voor het eerst onder de tweedui
zend uitgekomen", meldt Smit.
Helemaal zuiver is die vergelij
king niet, omdat veel Neder
landse vissers zijn overgestapt
op buitenlandse kotters die in
handen zijn van Nedei'landers.
Het gaat vooral om schepen die
zijn omgevlagd naar Duitsland,
België en Groot-Brittannië.
Hoe lang Nederlandse vissers
daar nog van kunnen profiteren,
is de vraag. Smit: „De Britse re
gering wil vanaf 1 januari 1999
eisen stellen aan onder meer de
samenstelling van de beman
ning van Britse vissersschepen.
De helft moet uit Britten be
staan. Ik verwacht dat Neder
landse vissers daar tegen in be
roep gaan bij de Europese Unie,
maar het is een bedreiging. Als
Engeland wint. zullen andere
Europese landen zeker volgen."
Van de achthonderd miljoen
gulden omzet die Nederlandse
visafslagen vorig jaar behaal
den, kwam bijna eenderde voor
rekening van (in naam) buiten
landse aanvoerder-s.
De mosselsector heeft het vorig
jaar wel goed gedaan: de omzet
steeg daixkzij hogere prijzen van
106 naar 118 miljoen.
door Arjan van Westen
MIDDELBURG - Acht van de
vijftien windturbines aan de
Europaweg in het Sloegebied
worden vervangen door nieuwe
uitvoeringen met een groter
vermogen. De nieuwe turbines
hebben een hoogte van zestig
meter en een vermogen van elk
750 kilowatt.
Het gehele pai'k produceert
straks 7,2 xnegawatt, genoeg om
vierduizend huishoudens van
stroom te voorzien. Het project
begint binnenkort met de ont
manteling van de acht oude tur
bines. Delta Nutsbedrijven is
voor de bouw van het nieuwe
pai'k met Eurowind Energie een
joint venture aangegaan, Sloe-
wind genaamd.
Ir. H. J Bouma, bestuurslid van
de Stichting Bevordering Wind
energie, zegt dat het oude park
zijn tijd heeft gehad. De stich
ting had dan ook al lang plan
nen om nieuwe turbines te
plaatsen. Doordat deze hoger
zijn. leveren ze meer energie
Omdat de nieuwe turbines ook
breder zijn, kunnen niet alle
vijftien exemplaren worden
vervangen. Zeven oude molens
met een lengte van 2 5 meter blij -
ven staan. Het hele project kost
15 miljoen gulden, een investe
ring die zich pas na minimaal
tien jaar terugbetaalt. „Dat kan
best langer duren", vexielt Bou
ma.
Op het moment zijn het volgens
Bouma behoorlijk magere
windjaren. Recent onderzoek
van het KNMI wees uit dat in
1996 en 1997 de wxndproductie
tegenviel. De turbines die blij
ven staan, zijn volgens Bouma
onlangs gerenoveerd en in tech
nisch opzicht grondig nageke
ken. Met een van de windmolens
worden proeven genomen. Bou
ma: „We gaan kijken of we met
nieuw ontwikkelde i'otorbladen
tot een hogere productie kunnen
komen."
Wanneer de nieuwe turbines
worden geplaatst, is nog niet be
kend. Bouma: „Momenteel wor
den er nog offertes bekeken van
aannemers die de fundamenten
kunnen aanleggen." Enorme
betonblokken moeten er komen
waarin de masten van de turbi
nes kunnen worden geplaatst.
Dat het project doorgaat staat
buiten ki j fde gemeen te Gissin
gen heeft reeds bouwvergun
ningen verstrekt.
Fietser breekt
been in Terhole
TERHOLE - Een 45-jarige fiet
ser uit Lamswaarde heeft bij
een ongeval in Terhole zijn on
derbeen gebroken.
Op de kruising Notendijk-
Rijksweg N60 verleende een 43-
jarige automobilist uit Graauw
woensdagnamiddag geen voor
rang aan de fietser. Die kwam
ten val en liep daarbij een breuk
op in zijn onderbeen. De man is
naar het ziekenhuis gebracht.
gedacht. Bijna tien jaar geleden al
pleitte de Bond Heemschut in Am
sterdam voor een nieuwe functie
van de Willibrordustoi'en. Direc
teur drs. J P. J. van der Haagen van
die bond: „In een stad waar zo wei
nig gebouwen van cultuurhistori
sche waarde zijn is het een culturele
en morele plicht van de gemeente
de toren te bewaren."
„De gemeente had de toren gekocht
omdat ze hem zo mooi vondZe wil
den hem zelfs graag hebben, voor
één gulden. En nu hebben ze er nog
geen twee kwartjes voor over om
hem te houden." Koster De Schep
per zei het ruim tien jaar geleden.
Maar de gemeente kwam tot inkeer
De Willibrordustoren blijft het
Pastersbos én de oude binnenstad
domineren. Met lichtjes in de kroon
en straks een carillon. Een baken
voor wie Temeuzen binnenrijdt. En
er oog voor heeft natuurlijk.
Wij dachten eerlijk gezegd,
goede lezer, dat de tijd niet al
leen alle wonden heelt maar
ook gramschap en weerzin
wist. Dat die van Domburg
en Westkapelle elkaar niet
beminnen, och dat is een ge
geven van weleer. Veronder
stelden wij.
Uit de waarneming van een
echtpaar van een van de an
dere Walcherse dorpen blijkt
dat idee te berusten op een
misvatting. Na beklimming
van de vuurtoren was het bo
venop voluit genieten vanhet
uitzicht. Niet alleen dat echt
paar ging zich daaraan te
buiten, ook een man van mid
den dertig en zijn zoontje van
een jaar of tien zochten de
verten af.
Waarbij dit dialoogje werd
afgewikkeld:
„Kiek voader,wees het jon
getje, „di lei noe Domburg."
De man, blijkbaar doordron
gen van de zekerheid dat wie
de jeugd heeft, ook de toe
komst beheerstgaf zonder
aarzeling zijn karrenvracht
vooroordeel en tegenzin door
aan de komende generatie:
„Dae moe jie me ni kieke.
Dae gae j'n öögen me zeere
van doe."
