Monument voor
Piet Mondriaan
Clancy net iets te gelikt
m
PZC
Hele oeuvre
in werk
van 7 kilo
Buitenbeentje Van Gelder
piekt met seriemoordenaar
f
Baker voorspelt een inktzwarte
toekomst voor Noord-Ierland
kunst cultuur
11
thrillers
Politika
De erfenis
vrijdag 21 augustus 1998
Twaalf jaar reeds na de dood van
Mondriaan (1944) publiceerde
zijn goede vriend Michel Seuphor -
pseudoniem voor Fernant
Berckelaers - in New York een
vuistdik boek 'Piet Mondrian - Life
and Work'. In het daaropvolgende
jaar verschenen vertalingen in het
Frans, Duits en Italiaans.
Decennia lang (in 197 0 nog her
zien en herdrukt) is het een
soort bijbel gebleven voor iedere
Mondriaan-vorser. Schrijver/
kunstenaar Michel Seuphor, die
begin jaren twintig Antwerpen
verliet en zich in Parijs vestigde,
had talloze avonden met de arm
lastige Piet op de terrasjes van
Montparnasse doorgebracht. In
zijn boek, dat al eind jaren veertig
door hem werd geschreven, ver
werkte Seuphor eigen en ander
mans herinneringen tot een be
knopte biografie; aangevuld met
een deel foto's en beschrijvingen
van alle tot dan bekende werken
van Mondriaan.
Herinneringen
Hoewel Seuphors boek vol (op dat
moment verse) herinneringen uit
de eerste hand nog altijd een on
misbaar werk is in elke kunsthis
torische bibliotheek, is het als
informatiebron toch deels achter
haald. Wie eind jaren veertig nog
decent zweeg en over de dode niets
dan goed wilde spreken, heeft in
middels de stilte verbroken. Tallo
ze eerder onbekende brieven van
Mondriaan (zelf bewaarde hij
geen correspondentie) kwamen
boven water en dagboeken uit de
vrienden- en vriendinnenkring
onthulden hun gehei
men.
Maar ook het geïllus-
treerde overzicht van
de werken behoefde in
de loop der tijd bijstel
ling. Brieven en we
tenschappelijk on
derzoek gaven
nieuwe
informatie en
leidden tot ande
re dateringen, tot
dan toe onbeken
de Mondriaans
doken op in schu
ren en achter kas
ten. Vervalsingen
van vroeg werk
werden ontmas
kerd, want het
was inmiddels
lucratief om van
een F. (Frits)
Mondriaan een P.
Mondriaan te
maken. Ander
zijds werden eer
der afgeschreven
werken ook als
nog erkend, om
dat duidelijk was
geworden dat
Mondriaan op
talloze manieren
signeerde en ook
wel toestemming
aan anderen gaf namens hem te
signeren als tijdens zijn afwezig
heid toevallig een doek kon wor
den verkocht. In de jaren na Seup
hor lieten wereldwijd Jaffé,
Wijsenbeek, Holtzman, Blok,
Henkels, Blotkamp, Joosten,
Welsh, Ottolenghi, Bois, Hoek en
andere Mondriaan-speurders hun
licht op zaken schijnen, haalden
onbekende feiten naar boven.
Joop Joosten werkte een kwart eeuw aan het boek.
Twee van hen, Joop Joosten (1926)
en zijn Amerikaanse collega Ro
bert Welsh (1932), besloten in 1971
samen een oeuvrecatalogus op te
zetten. Ze konden toen nog niet
vermoeden dat het een project van
meer dan 25 jaar zou worden. In
die tijd worstelden ze zich door ve
le honderden brieven, foto's, ar
chieven, tentoonstellingscatalogi
en wat al niet meer, vochten ze zich
een weg door de jaloerse wereld
van collega-Mondriaandeskundi-
gen en leverden ze hun strijdjes
met de ongeduldig wordende uit
gevers. En nu ligt het ding er dan:
1156 pagina's, verdeeld over twee
banden - in totaal ruim zeven kilo
Mondriaandocumentatie voor 595
gulden. Dat is flink duurder dan
destijds bij de intekening was be
loofd.
De uitgave heeft tot wanhoop
van V K Publishing (de relatie
met Joosten is niet echt prettig
meer) ook veel en veel langer op
zich laten wachten en staat nu
zelfs nog vol doorhalingen, die
kennelijk niet meer op een meer
decente wijze uit de tekst konden
worden verwijderd.
Deze Catalogue Raisonné. een op
basis van documenten berede
neerde oeuvrecatalogus, is een
bijna encyclopedisch werk gewor
den. Welsh nam het vroege (figu
ratieve) werk tot 1911 voor zijn re
kening, Joosten de tijd daarna -
die van de abstractie. Dat levert
puur feitelij ke verhalen, overzich
ten, soms een voorzichtige veron
derstelling, maar nooit vlot lees
bare literatuur op. Welsh en
Joosten hebben zich ook niet tot
taak gesteld Mondriaans leven en
werk opnieuw en vollediger dan
Seuphor en anderen in kaart te
brengen; het beeldende werk
wordt aan de hand van leven, cor
respondentie, catalogi etc. op
nieuw gerangschikt, benoemd en
gedateerd.
Bloemen
Naast de overbekende hoogtepun
ten uit zijn oeuvre levert dat een
onafzienbare hoeveelheid afbeel
dingen van landschappen, por
tretten en bloemen op. We leren zo
bijvoorbeeld dat Mondriaan om
den brode niet alleen een eindelo
ze reeks chrysanten en lelies schil
derde, maar op den
duur de roos tot
zijn favoriet
maakte. Dat al
les levert tegelijk
natuurlijk een
chronologie van
zijn leven op.
maar het biogra
fische verhaal
speelt slechts in
de marge. Zelfs
de briefkaarten
die Mondriaan in
1938 vanuit Lon
den "^an zijn
broer Carel
stuurde, voor
zien van uitge
knipte Disney-
plaatjes van
'Sneeuwwitje en
de zeven dwer
gen', blijven bui
ten deze oeuvre
catalogus: Piet
heeft daar immers
alleen maar geknipt en
geplakt en er persoonlijk nog
geen lijntje bijgetekend.
Mondriaans relaties met vrouwen
komen alleen aan de orde als van
de betreffende dames door Piet
vervaardigde tekeningen of schil
derijen bestaan Dus lezen we wel
over Agatha Zethraeus. maar
niets over de 20-jarige Lilv Bles
(dochter van dichter Dop Bles),
met wie Mondriaan in 1928 op zijn
56ste wilde trouwen. Ook Mondri
aans literaire activiteiten spelen
een ondergeschikte rol. Alle publi
caties staan weliswaar keurig op
Emile van Gelder de Neufville is een buiten
beentje in het Nederlandse thrillerwereldje.
En dat niet alleen vanwege zijn dubbele (wel ech
te) naam. De Noordwij ker is van origine golf jour
nalist. Hij houdt ervan om flink op lange tenen te
trappen; zo ook in zijn nieuwste spannende boek
'De laatste column'. Dat heeft, net als de vorige
twee, een interessante intrige, dit keer over een se
riemoordenaar die stukjesschrijvers slachtoffert,
plus de twee gebruikelijke dalletjes.
In een interview naar aanleiding van zijn goed
ontvangen thrillers 'Het contract' (misdaad in de
golfsport) en 'Gezichtsverlies' (oplichting en gok
ken) gaf Van Gelder het zelf toe: wat dialogen en
gevoelens betreft had hij als schrijver nog wel wat
te leren. Als het op seks aankomt, leek zijn pen te
weigeren.
Uit 'De laatste column' blijkt dat hij het nodige
heeft bijgeleerd, maar onvoldoende om met een
gerust hart examen te kunnen doen. Gelukkig val
len die schoonheidsfoutjes weg tegen de rits posi
tieve punten, gebaseerd op noest huiswerk. Thril
ler nummer drie staat als een nieuwbouwhuis dat
nog slechts vraagt om een likje verf.
De Amsterdamse diender Arie Zwetsloot zit met
een onopgeloste moord op een columnist. Als in
Noordwijk een tweede columnist op even gruwe
lijke wijze om zeep wordt geholpen, sluit Zwet
sloot zich aan bij het rechercheteam dat zich
daarmee bezighoudt. Maar voordat ze de diep
geestelijke gestoorde dader hebben getraceerd, is
ook de derde krantenman al bijgeschreven op de
dodenlijst.
Minister Sorgdrager moet toestemming geven om
een oneigenlijk opsporingsmiddel toe te passen:
uitlokking van het vierde misdrijf. Daarvoor
wordt gebruik gemaakt van Ben Spong, de broer
van de vrouwelijke officier van justitie met wie
Zwetsloot een verhouding krijgt De ontknoping
is even on-Nederlands als het thema en uitwer
king ervan. Goed gedaan
Spong. Nordholt, Straver, Peter R. de Vries: alle
bekende namen uit de misdaad (bestrijding) dui
ken op in 'De laatste column' Zij het dat ze zijn ge
plakt op heel andere personages. Een wie-was-
dat-ook-weer-spelletje, dat extra leuk wordt
doordat Va n Gelder opnieuw en met groot enthou
siasme tikken uitdeelt naar de werkelijkheid
Arno Ruitenbeek
Emiel van Gelder de Neufville: De laatste columnuitge
ver Van Holkema Warendorf; prijs f 19,90.
foto Hielco Kuipers
een rijvoorzien van de noodzake
lijke gegevens. Maar dat Mondri
aans boek 'Neue Gestaltung' in de
serie Bauhausbucher uit 1925
vooraf was gegaan door delen ge
schreven door onder andere Wal
ter Gropius en Paul Klee en dat
zijn weldoener Sal Slijper tever
geefs bij Mondriaan om een pre
sent-exemplaar bedelde (de
Haagse kunstschilder Christiaan
de Moor, die hem in december 1925
in Parijs bezocht, kreeg er wel een
tje) zul je nergens lezen: dat is
overbodige anekdotiek waar jour
nalisten en biografen gek op zijn,
maar die door wetenschappers al
snel als niet relevant terzijde
wordt geschoven.
Want Welsh en Joosten zullen al
die kleurrijke verhalen ongetwij
feld kennen. De boeken geven er
blijk van dat de auteurs elk knip
sel, iedere gedrukte zin over
Mondriaan waar dan ook ter we
reld hebben gelezen. En daar waar
het ze in hun argumentatie uit
komt, halen ze relevante gegevens
aan en verwijzen naar de her
komst. De lijst met geconsulteerde
bronnen is ook schier eindeloos.
Gereedschap
Dit Engelstalige boek dat in een
oplage van 6400 exemplaren we
reldwijd wordt gedistribueerd, is
ongetwijfeld onvolledig en zal ze
ker fouten bevatten Dat is niet te
voorkomen. Maar het is met zijn
1800 illustraties (325 in kleur)
voor de komende decennia een on
misbaar stuk gereedschap voor ie
dereen die verder (deel)onderzoek
naar Mondriaan wil doen. Het be
vat bewaard gebleven informatie
van een soort dat in deze tijd van
telefoon, faxen en e-mails voor het
nageslacht goeddeels verloren
gaat.
Los van dit alles speelt egn ele
ment van erkenning. 'Holland
heeft drie grote schilders voortge
bracht', schreef de Amerikaanse
kunstverzamelaarster Katherine
S. Dreier eind 1926 in een uitgave
van het Brooklyn Museum in New
York, 'de eerste was Rembrandt,
de tweede was Van Gogh en de
derde is Mondrian'. Rembrandt en
Van Gogh zijn in de loop der tijd
internationaal op alle denkbare
manieren geëerd. Voor Mondriaan
is deze oeuvrecatalogus een mo
nument waarop lang is gewacht.
Coos Versteeg
J. M. Joosten en R P. Welsh - Catalogue
Raisonné Piet Mondrian, een uitgave
van V+K Publishing, 1156
pag.J 595,0.0
De wereld staat aan de vooravond
van de grootste Nieuwjaarsviering
ooit. De klok tikt de laatste minuten weg
van 31 december 1999. Het nieuwe
millennium zal zo dadelijk beginnen. Op
Times Square in New York hebben zich
miljoenen mensen voor het feest
verzameld als een helse serie bommen
afgaat. Het duurt niet lang voor de
mogelijke bron van dit geweld ontdekt
wordt: het onrustige Rusland.
Daar is net enkele maanden te
voren president Jeltsin ge
storven. Het land is in de greep van
een hongersnood. Een onstabiele
troika onder leiding van vice-pre
sident Starinov staat aan het
hoofd van een interim-regering.
Wie zat er achter de aanslag en
waarom?
In zijn nieuwste roman Politika
heeft Tom Clancy wellicht met de
ze gegevens iets te veel hooi op de
vork genomen. Okay, overpein
zing volgt op geweld, dan weer is
er de gebruikelijke prikkelscène
in bed of heeft er onder duistere
omstandigheden een ontmoeting
plaats tussen enkele van de hoofd
rolspelers. Maar het is allemaal
net iets te gelikt.
Het lijkt wel of er gewoon een sja-
bloontje over het verhaal is ge
legd: hier wat doden, daar wat
seks, daar een paar mensen die de
wereld van de ondergang willen
redden en her en der een kleine be
schrijving van wat persoonlijk
leed, maar er komen in Politika
maar weinig echte mensen uit de
verf.
De logica achter de gebeurtenis
sen blijft eveneens onderweg ste
ken. Hoewel ook de van het juiste
hart voorziene speurder, in dit ge
val elektronica-gigant Roger Gor-
dian. zich regelmatig beklaagt
over het ontbreken daarvan,
wordt nergens ook maar een mi
nieme poging gedaan om het wer
kelijke waarom uit te leggen. We
moeten het doen met 'de machts
strijd in het Kremlin', maar waar
om er daarom honderden mensen
Tom Clancy
op Times Square moeten sterven,
blijft onduidelijk.
Storend daarbij is dat er ook nog
eens ergerlijke fouten in voorko
men. Hoe kon bijvoorbeeld Mi
chael Gorbatsjov in 1992 nog
steeds president zijn (pag. 129),
terwijl deze op 28 december 1991
aftrad? En het wil ook niet over
tuigen dat diezelfde Gorbatsjov
op 1 mei 1985 de parade op het Ro
de Plein afnam vanaf 'een balkon
van het Lenin Museum' (pag. 63).
Heette dat vroeger niet het Mau
soleum?
Is het de vertaling of heeft Clancy
zelf niet meer alles degelijk ge
checkt? Voorwaarde voor een goe-
foto GPD
de thriller is dat er geen losse ein
den zijn en geen feitelijke fouten,
anders wordt ook het fictiegedeel
te onverteerbaar.
Tom Clancy heeft het boek samen
met Martin Greenberg gemaakt.
Het is de bedoeling dat er binnen
kort een cd-rom van verschijnt.
Het moet een op Java gebaseerd
computerspel worden, volgens
Clancy zelf 'een nieuwe kunst
vorm'. Misschien had hij zich be
ter tot het spel kunnen beperken
Aly Knol
Tom Clancy's Power Plays: Politika,
Tom Clancy en Martin Greenberg. Uit
geverij AW. Bruna, 256pag.f 24.95.
Zal er in 2016 echt vrede zijn in
Noord-Ierland? Worden dan geen
onschuldige kinderen meer vermoord?
Keith Baker, topman bij de Britse
omroep BBC. keek in de toekomst,
doopte zijn scherpe journalistenpen in
zwarte inkt en schreef 'De erfenis', een
wereldthriller over de helaas weer
brandend actuele strijd tussen
katholieken en protestanten. Een
weergaloos debuut dat bol staat van
complotten, verraad, moord, aanslagen
en emoties.
Over geloofwaardigheid hoe
ven we het niet te hebben. De
lafhartige aanslag op het gezin
Quinn, dat daardoor zijn drie
zoontjes verloor, en de slachting in
Omagh bewijzen dat in Noord-
Ierland ook het onmogelijke en
onmenselijke gewoon kan En Ba
ker, ooit populair columnist bij de
Belfast Telegraph, weet dat als
geen ander. De Noord-Ierse
'Troubles' begonnen op 13 augus
tus 1969 tijdens een parade van de
Apprentice Boys in Londonderry.
Bij ongeregeldheden vallen vijf
doden. Britse militairen moeten
de rust en orde herstellen.
Terroristische aanslagen zijn aan
de orde van de dag Het aantal
slachtoffers is niet meer te tellen.
Het vredesoverleg wordt pas in
april van dit jaar afgesloten.
Die moeizaam bereikte vrede is er
20 jaar later nog, vertelt 'De erfe
nis". Aan de dood van de protes
tantse voormalig politieman van
de Royal Ulster Constabulary
(RUC) Bob McCallan door een
brand en diens huishoudster bij
een verkeersongeluk lijkt dan ook
Thriller-schrijver Keith Baker voorziet geen einde aan de sektarische
moorden in Noord-Ierland. foto ANP
geen luchtje te zitten. Bobs zoon
Jack reist vanuit Londen af om de
zaken te regelen. Hij wordt opge
zadeld met een nalatenschap die
behalve uit miljoenen guldens ook
uit levensgrote problemen be
staat. De hernieuwde kennisma
king met de vrienden, collega's en
kennissen van zijn vader komt
hem te duur te staan. Zonder uit
zondering dragen ze voor hem een
masker, leiden ze hem om de tuin
of misbruiken hem voor hun wei
nig nobele doelen.
Voordat Jack een beetje in de
smiezen krijgt dat zijn vader be
trokken was bij een snood plan om
de fanatiekste IRA-lui uit de weg
te ruimen, is opnieuw een slagveld
aangericht, waarop nieuwe
'Troubles' gedijen. En zelfs als,
door interventie van de geheime
dienst en de politiebazen, de sle
pende affaire voor de zoveelste
keer in de doofpot is gestopt, valt
er nog een dooie
Baker heeft, zoals de Engelse cri
tici terecht vaststelden, een nieuw
'Vaderfand' (Robert Hams' kra
ker over de nazi's die wel hebben
gewonnen) geschapen. De span
ning is bij tijd en wijle ondraag
lijk, de karakters pure juweeltjes
en intrige en ontknoping van bo
venaardse schoonheid. Het is te
hopen dat het gruwelijke toe
komstbeeld uit 'De erfenis' fictie
blijft. De in dit genre onbekende
uitgeverij Van Buuren uit Weert
heeft een bestseller in huis
Arno Ruitenbeek
Keith Baker: De erfenis; uitgeverij Van
Buuren; prijs f 36,90.
