Honderd jaar voetbal in Goes
Omkleden in café Havenzicht
PZC
Voetbal
in 1895
sport
VRIJDAG 30 JUNI 1995 28
Op 15 september viert de oudste voetbalvereniging van
Zeeland, de W Goes, het honderdjarig bestaan. Op 15
september 1895 begonnen een aantal schooljongens de voetbalclub
Zeelandia. Zij waren op dat moment pioniers in deze provincie. In
1910 veranderde de naam noodgedwongen in Zeeland Vooruit,
omdat Zeelandia uit Middelburg zich iets eerder had aangemeld bij
de Nederlandsche Voetbalbond.
Op 26 september 1917 volgde een fusie met Hollandia en
veranderde de naam in GW, om pas in 1937 de tegenwoordige
naam G.O.E.S. (Gezamenlijk Opwaarts Eendrachtig Sterk) aan te
nemen na een fusie met Zeeuwsche Boys.
In die honderd jaar kende de club vele hoogte- en dieptepunten. Zo
stond in 1924 tijdens de algemene ledenvergadering zelfs de
ontbinding van de in financiële moeilijkheden geraakte club op de
agenda en zorgden negen stemmen tegen, twee stemmen voor en
één blanco stem dat de crisis werd overleefd. Goes kende
gerenommeerde leden als Frans de Munck, Nederlands beste
keeper aller tijden, maar het duurde tot 1993 voordat Goes in de
eerste klasse belandde. Een verblijf dat overigens maar twee jaar
duurde want uitgerekend in het jaar dat de club het jubileum viert,
degradeerde het eerste team terug naar de tweede klasse.
Al deze feiten zijn opgetekend in het jubileumboek, dat 7 juli
verschijnt en zal bestaan uit acht hoofdstukken. Op deze pagina
een voorpublikatie van het eerste hoofdstuk, dat handelt over de
eerste, aarzelende voetbalstappen in Goes en in Zeeland.
Toen hij er in 1970 nog eens mee werd
geconfronteerd, kon Louis Schneider het
nauwelijks geloven. De inmiddels overleden
Goesenaar was uiterst verbaasd dat zijn
vriendenclubje was uitgegroeid tot een gezond
en groot voetbalbolwerk, dat op het punt
stond het 75-jarig bestaan te vieren. Aloysius
Wilhelmus Schneider, geboren op 14
september 1880 in de Korte Vorststraat 42 te
Goes, was al vele jaren een gepensioneerd
ambtenaar en had triomfen gevierd als
amateurtoneelspeler voor Onderling
Kunstgenot, maar kon zich nauwelijks
herinneren dat hij ooit met wat vrienden een
voetbalvereniging had opgericht.
Dat oprichten van een voetbalclub was
niet meer dan kinderspel geweest. De
jongste zoon van een Duitse koopman, die
een zaak in porcelein. aardewerk, kristal
en glas bedreef in de Lange Vorststraat,
volgde sinds 1892 onderwijs op de Rijks
HBS. Op die school ontdekte Louis samen
met enkele klasgenoten het voetbalspel
dat was komen overwaaien van Engeland
en intussen flink aan populariteit begon
te winnen. Op 15 september 1895, één dag
na zijn vijftiende verjaardag, besloot hij
samen met zijn klasgenoot Samuel de
Jonge Mulock Houwer en nog enkele
scholieren van de Rijksnormaalschool,
waarbij de namen van Fortuin-Kramer en
Huisse via de overlevering opduiken, een
voetbalclub op te richten die de naam
'Zeelandia' kreeg. Ze bleken pioniers te
zijn in deze provincie.
Aan het einde van de negentiende eeuw is
sport een nog ver van populair begrip in
Nederland, dat meer afkeuring dan bijval
oogst. „Het lichaamsafbeulende en geest-
verruwende van de voetbalsport is de oor
zaak van kromme ruggen, de lang uitge
rekte. voorover-gebogen halzen, vooruit
stekende kinnen, de sjokkende onveer
krachtige gang, geen goede krijgslieden
en geen goede verwekkers van kinderen",
meende een Amsterdams geneesheer
zelfs. Voetbal wordt veelal beschouwd als
een laatste storm in de puberteit. Jongens
van twintig jaar stoppen er meestal mee.
Wie op latere leeftijd nog in korte broek
achter een bal aanholt, wordt door velen
als zonderling beschouwd.
Kinderspel
Voetbal was dus kinderspel en dat was
ook in Goes geen uitzondering. Net als
Louis Schneider was ook Samuel de Jon
ge Mulock Houwer, zoon van een wijnko
per in de Adriaanstraat, nog maar vijftien
jaar. Beiden waren die zomer net van de
eerste naar de tweede klas van de RHBS
bevorderd. Dat beiden afkomstig waren
uit een wat hoger sociaal milieu was ook
nauwelijks opmerkelijk te noemen. Voet
bal was in die eerste jaren voornamelijk
een sport voor de gegoede klasse.
„Voor de sport en in het bijzonder de voet
balsport zal men hoofdzakelijk zijn prose
lieten onder de arbeiders met de geest
moeten zoeken", zo beweerde dhr. Hirsch-
man. vice-voorzitter van de Nederlandse
Voetbal Bond (NVB), in de almanak van
1905 zelfs. Met andere woorden: gewone
arbeiders waren te ruw of te stom.
Gloriedagen
In de eerste jaren van Zeelandia duiken
dan ook een aantal namen op, die later op
maatschappelijk gebied nadrukkelijk op
de voorgrond traden. Frans den Hollan
der. die als speler op een elftalfoto uit 1906
is te herkennen, zou later directeur van de
Nederlandse Spoorwegen worden. Bij het
55-jarig jubileum laat hij via een schrijven
weten:
„Ik heb u gekend als Zeelandia. een klein
clubje fanatieke Goese voetballers, vaak
niet talrijk genoeg om nog één reserve
langs de lijn te hebben. Gloriedagen, maar
ook donkere tijden met Boudelings en la
ter Molhoeks gastvrije lokalen als rust
punten... Toen reeds was de nu vijfenvijf
tig] arige een kweekplaats van clubgeest,
'team-spirit', begrip van organisatie, alle
elementen, die we in ons later leven zo zeer
van node hebben."
En verder was de naam van Adriaan Wil
lem Mulock Houwer, geboren op 6 mei
1884, nadrukkelijk verweven met de eer
ste jaren van Zeelandia. De neef van Sa
muel en zoon van de notaris, die was ge
vestigd aan de Bierkade, fungeerde in het
seizoen 1901/1902 als tweede secretaris in
het bestuur van de Zeeuwsche Voetbal
bond. Dat was net voordat hij in 1903 ver
trok naar Amsterdam om geneeskunde te
gaan studeren. Adriaan Mulock Houwer
zou later naar Batavia emigreren en uit
groeien tot een beroemd oogheelkundig
chirurg, een autoriteit op zijn gebied.
Spanningen
De tijd waarin de eerste voetballers van
Goes opgroeiden was vrij onrustig te noe
men en stond bol van verwachtingen,
maar ook van sociale onzekerheden en
spanningen. In de Europese wereld was er
van 1871 tot 1914 sprake van ongekende
materiële en industriële groei, internatio
nale vrede, en de opkomst van constitu
tionele, representatieve en democratische
regeringen. Het vertrouwen in weten
schap en vooruitgang nam toe. De levens
Samuel de Jonge Mulock Houwer was
aanvoerder van de ploeg, samen met T.
Kakebeeke uit de 's-Heer Hendrikskinde- 1
renstraat. Voorzitter was op dat moment f
J. A. Ocheman van de Beestenmarkt. J.H.
Kakebeeke van de Kade secretaris en j
Louis Schneider nog steeds penningmees-
ter.
Ongeorganiseerd
Tegen wie Zeelandia haai- wedstrijden
speelde, blijft onbekend. Slechts van één 1
andere club in Zeeland. Olympia uit Mid- 5
delburg. is het bestaan bekend. Deze ver- l
eniging, die in 1916 via een fusie met Zee-
landia Middelburg zou overgaan in de
M.V. A.V Middelburg', is overigens ou-
der dan Zeelandia Goes: als oprïchtings- 1
datum wordt 1 december 1894 gemeld en 5
verder meldt Olympia zich al in 1897 aan f
bij de NVB. Zeelandia kwam daar die eer- 1
ste jaren nooit aan toe en bleef ongeorga-
niseerd spelen. In 1900 werd er pas voor
het eerst een officiële Zeeuwse competitie c
georganiseerd met Olympia uit Middel-
burg en EMM uit Vlissingen. Die competi-
tie werd glorieus gewonnen door de Goe-
senaren, die in acht wedstrijden dertien s
punten veroverden.
Wenken
Het spelpeil kan overigens niet al te hoog
zijn geweest. De Nederlandsche Voetbal- j
bond legde er in die eerste jaren vooral de
nadruk op het voorlichten en opvoeden
van dë spelers met de regels van het spel.
In de eerste almanak van de NVB staan in
ieder geval de nodige 'wenken voor spe
lers':
'Denkt er aan dat het uit de grond trek
ken van een hoekvlag door den scheids
rechter als wangedrag wordt aangemerkt 1
en als zoodanig gestraft'
'Doelverdedigers pakken somwijlen,
ten einde een schot af te weren of den bal
te houden, de lat beet en trekken haar I
naar beneden. Een speler die aldus han
delt wordt geacht zich aan wangedrag
schuldig te maken en als zoodanig ge
straft'
'Verwijdert u gedurende den rusttijd
niet van het terrein zonder de toestem- 1
ming van uw aanvoerder en denkt er aan
dat, wanneer de rusttijd is verstreken, de
scheidsrechter met de hervatting van het
spel niet op u hoeft te wachten.'
'De scheidsrechter zal u meerdere ma
len moeten teleurstellen. Voelt u dan dus
niet verongelijkt, doch berust in het on
vermijdelijke.'
'Zeer laakbaar is de nog veel te veel in
zwang zijnde gewoonte om -zelfs tegen be
ter weten in - 'off-side' te roepen met het
doel het maar eens te proberen. Verveelt
de scheidsrechter niet met onophoudelijk
appeleren. Het enige wat gij ermee bereikt
is dat gij den scheidsrechter ontstemt.'
'Speelt zoals fatsoenlijke mannen be
taamt en maakt u dus niet schuldig aan
ongeoorloofde handelwijzen. Meent niet
dat, zodra de tegenpartij maar haar vrije
schop heeft gekregen, gij weder in volle
eer hersteld zijt. De straf is geen afkoop
van schuld: zij bevrijdt u niet van blaam!'
En behalve deze raadgevingen waren er
ook nog andere zaken die overwonnen
moesten worden. Het terrein op Klein
Frankrijk kon zelfs met de beste wil van
de wereld nauwelijks een voetbalveld wor
den genoemd. Er waren geen lijnen, geen
kleed-of wasgelegenheid en slechts bij uit
zondering was er enig grassprietje te ont
dekken op de moddergrond. Pas in 1909
veranderde de situatie enigszins toen
Goes naar de 'Schengewei' aan de Polder-
schen weg verhuisde, al moet daar ook
niet al te veel van worden voor gesteld.
Rouwadvertenties
Die verhuizing maakten de oprichters van
de club niet meer mee. Zowel Samuel de
Jonge Mulock Houwer als Louis Schnei
der waren toen al geruime tijd van het to
neel verdwenen en waren inmiddels ver
geten door de voetballers van die tijd. Sa
muel de J onge Mulock Houwer stierf op 30-
jarige leeftijd, op 18 mei 1910. na een lang
durige ziekte. In de Goesche Courant
stonden wel enkele rouwadvertenties van
familieleden, maar de advertenties van de
voetbalclub Zeelandia schitterden door
afwezigheid.
En Louis Schneider hield zich toen ook al
lang niet meer bezig met voetbal. Hij
richtte samen met Hendrik Molhoek, eige-
aar van Hotel Centraal op de Markt, de to
neelvereniging 'Onderling Kunstgenot'
op en was een goede tenor in het kerkkoor
van de Maria Magdalenakerk. Met de
voetbalvereniging Zeelandia had Louis
Schneider echter al lang geen bemoeienis
meer.
„Over het voetbalverleden van mijn vader
weet ik eigenlijk niets", bekent Fred
Schneider, zoon van Louis. „Ik voetbalde
wel vaak met mijn vader op 'De Weitjes' in
Goes-Oost en hij sloeg geen wedstrijd over
op de radio, maar hij heeft nooit gezegd
dat hij ooit een club heeft opgericht." Dat
lijkt nu opmerkelijk, maar is in feite niet
meer dan logisch, gezien in het beeld van
de tijd. Voetbal was rond de eeuwwisse
ling niet meer dan kinderspel.
Taco van den Velde
Bronnen en literatuur:
A history of the modern world - Palmer. Cotton.
De Lage Landen 1780-1940 - Prof dr. F H Koss-
mann.
Cursus hoofdlijnen van de geschiedenis van
Goes - gemeentelijke archiefdienst van Goes,
voetbalalmanak'. 1898-1899. 1899-1900. 1900-
1901. 1901-1902. 1906-1907 - uitgave van de Ne-
derlanschen Voetbalbond.
Encyclopaedia of Football in Holland since
1888. Part 1. 1888P89 1914i l5 - Frank van den
Broek. Frans van den Nieuwenhof. Jan Schoen
makers
Archief Rijks HBS Goes, rijksarchief Zeeland
Fred Schneider Amstelveeni
ArchiefM. J de Kok,
A.M.C. de Jonge Mulock Houwer tAerdenhout)
A. Mulock Houwer iDen Haagi
standaard werd hoger, mensen aten en
kleedden zich beter, sliepen in een zachter
bed. De introductie van spoorwegen, au
to's en na 1880 ook van elektriciteit en te
lefoons wekten grote verwachtingen.
Nederland was wat dat betreft geen uit
zondering in Europa. De Nederlandse eco
nomie begon in de jaren 1890 zo snel te
groeien dat van een wezenlijke structuur
verandering gesproken mag worden. Er
was sprake van nieuwe industrieën, waar
van sommige tot concerns van wereldfor
maat uitgroeiden: de chemische indus
trie, de margarinefabricage door Jurgens
in 1871 en Simon van den Bergh in 1872 op
gang gebracht, de gloeilampenfabriek
van Philips die in 1892 begon. Ook hier
was de vernieuwing een wezenlijke verbe
tering, de kwaliteit van het bestaan werd
hoger. Er was sprake van moderne bewe
gingen, nieuwe tijdschriften, jonge kun
stenaars en critici, terwijl zeker niet werd
geschroomd om met internationale mo
des (zoals het bedrijven van het in Enge
land zeer populaire voetbal) mee te doen.
Depressie
Toch bracht de nieuwe tijd ook spannin
gen met zich mee. Een internationale de
pressie (van 1873 tot 1895) in de landbouw
zorgde ook in Nederland tijdelijk voor eco
nomische stagnatie. De malaise in de
landbouw begon met een daling van de
graanprijzen als gevolg van Amerikaanse
import. Tegelijkertijd werd de werkgele
genheid in de steden ruimer door de in
dustriële expansie, de aanleg van grote
openbare werken en de huizenbouw. Het
gevolg was onvermijdelijk. De migratie in
de stad nam na 1880 dramatische propor
ties aan en het aantal werklozen groeide
onrustbarend. De erbarmelijke ellende
zorgde voor grote sociale onrust en mond
de in juli 1886 te Amsterdam uit in het 'pa
lingoproer'. toen de lompe en slecht be
taalde Amsterdamse politie een wrede
volkssport (het palingtrekken) trachtte te
verhinderen.
Loonsverlaging
Ook een kleine gemeente als Goes ont
snapte niet aan die ontwikkelingen, voor
al omdat de agrarische sector van groot
belang was voor de stad. De vele verzor
gende bedrijf es die in Goes waren geves
tigd. tonen die afhankelijkheid aan. De
landbouwcrisis had dan ook een rampza
lige uitwerking. De produktie werd inge
krompen, loonsverlaging trad op en vele
arbeiders werden ontslagen. Vele Goe-
senaren verlieten de stad, trokken naar de
grote steden weg of emigreerden naar
Noord- of Zuid-Amerika. Aan de andere
kant trokken velen van het Zuidbeveland-
se platteland wel naai- Goes, een ontwik
keling die door het stadsbestuur met zorg
werd gadegeslagen, omdat de dorpelin
gen profiteerden van de sociale voorzie
ningen van de stad.
Pas rond 1900 herstelde de econonnscne
situatie zich. maar de trek van het Zuidbe-
velandse land naar de stad Goes hield
aan. Dat had dan overigens geen nadelige
gevolgen meer, omdat nieuwe bedrijven
toen wel arbeidskrachten konden gebrui
ken, zoals de kerkorgel- en schoolmeube-
lenfabriek De Schelde van A.S.J. Dekker,
het bedrijf van de latere machinefabriek
Franken en Van Weel, het bedrijfje van
Massee en nog vele anderen.
Beschermd
Het. is natuurlijk de vraag of al die ontwik
kelingen enige invloed hadden op de scho
lieren van de Rijks HBS en de Rijksnor
maalschool. Zowel Samuel de Jonge Mu
lock Houwer als Louis Schneider groeide
op in een beschermd milieu en meestal
was de maatschappelijke carrière in die
dagen al uitgestippeld. Zo was het al zeker
dat Samuel de wijnhandel van zijn vader
Samuel Jacobus Johannes, geboren op 5
juli 1852 en getrouwd met Pieternella Eli
zabeth Marteijn, zou overnemen. Hij was
immers de oudste zoon in een gezin met
zes kinderen. Het heeft de eerste voorzit
ter van de club in ieder geval niet geïnspi
reerd tot grootse prestaties op de HBS,
waar Samuel geen al te ambitieuze leer
ling was.
Hij doubleerde twee keer een klas en deed
pas op negentienjarige leeftijd, in de zo
mer van 1900, zijn eindexamen. Maar ook
dat liep niet goed af, want Samuel de Jon
ge Mulock Houwer werd algewezen en ver
liet de school zonder diploma en slechts
met de aantekening dat hij 'in den handel'
ging. Louis Schneider had de school toen
al enkele jaren verlaten. Op zijn rapport-
lijst van het schooljaar 1896/'97 wordt ver
meld dat Louis Schneider in april '97 de
school verliet. De jongste zoon uit een ge
zin van elf kinderen werd ambtenaar op
het kantoor van Rijkswaterstaat.
Over hun prestaties op het voetbalveld is
weinig tot niets bekend. De wedstrijden
werden in die tijd gespeeld bij boer Van de
Linde op de grond van de boerderij Klein
Frankrijk en zeker in de beginjaren was er
slechts sprake van ongeorganiseerd 'voet-
al voor den leut'. In de eerste almanak van
de Nederlandsche Voetbalbond (NVB)
van 1898-1899 wordt Zeelandia vermeld
als één van de clubs die net is toegetreden.
De vereniging telde negentien 'werkende'
leden, vijf 'ondersteunende' leden en ze
ven 'buitenleden'. De contributie bedroeg
20 cent per maand, in de zomermaanden
tien cent, terwijl het 'entreegeld' vijftig-
cent was. De clubkleuren waren rood, wit
en zwart (rood-wit gestreept shirt, zwarte
broek en zwarte kousen) en als kleedlo
kaal fungeerde café Havenzicht.
Zeelandia in 1906. Het was zeer gebruikelijk de pet op te houden tijdens het voetballen. De selectie van Zeelandia bestond toen uit Jan Lunenberg, Rein
Sturm, Jan de Jonge van Zwijnsbergen, Piet van de Meer Mohr, Frans den Hollander, Domien van de Meer Mohr, Kees Tukker, Max Oele, August van dei-
Hoek (Jan Kanon), Jan van der Meer Mohr, Herman Hannink, Paul de Jonge van Zwijnsbergen.
Aloysius Wilhelmus Schnei
der in 1895: scholier aan de
rijks HBS en oprichter van
de voetbalclub Zeelandia.
De winkel in porcelein,
kristal, glas en aardewerk in
de Lange Vorststraat waar
Louis Schneider opgroeide.
