fluitekruid Generaal Spoor wilde alles behalve vrede PZC reportage Voorspel van de politionele acties ZATERDAG 2.1 MEI 1994 32 Generaal Spoor was veel oorlogszuchtiger dan is aangenomen. De legercommandant in het voormalig Nederlandsch-Indië heeft op het moment dat er in 1947 een vredesakkoord met de Republiek Indonesië 'dreigde' zijn ontslag aangekondigd. Het chanteren met ontslag is het laatste wapen dat Spoor in de strijd gooit om zijn zin door te drijven: een grootscheepse militaire actie met als doel de republiek te bezetten. Die dreiging met ontslag is tot nu toe geheim gehouden. Journalist Ad van Liempt, schrijft in zijn bij de SDU uitgegeven boek Een mooi woord voor oorlog„Het is toch won derlijk dat een legercommandant, die op zo'n botte manier tegen de politieke be sluitvorming ingaat, gehandhaafd wordt en zelfs een grote reputatie behoudt. Er is maar één verklaring voor: het is alle par tijen gelukt het dreigement van Spoor buiten de publiciteit te houden, tot van daag aan toe." Mr Piet Sanders, de nog in leven zijnde se cretaris-generaal van de Commissie-Ge neraal, de club die onderhandelde met de republiek, heeft zelfs nooit geweten van de pressie die Spoor en in diens kielzog vice- admiraal Pinke op landvoogd Van Mook hebben uitgeoefend. Hij reageert verrast. In een interview dat Van Liempt eind 1993 met Sanders had, zegt deze dat dit veel verklaart. Van Mook zat klem. Ook Scher- merhorn, voorzitter van de Commissie- Generaal, die met de republikeinen on derhandelde, deelt die mening. Van Mook ging door de bocht onder druk en dreiging van de militaire bevelhebbers. Het gevolg: een politionele actie, een 'mooi woord voor oorlog'. Sanders zegt in een persoonlijk gesprek met Van Mook een laatste poging te heb ben gedaan om de landvoogd te bewegen tot een vredesgebaar in de richting van Djocja, het regeringscentrum van de repu bliek Indonesië. „Als ik nu weer een toena dering betoon, krijg ik het helemaal aan de stok met mijn militaire bevelhebbers, zei Van Mook mij." Doordrukken De 'subversieve actie' van Spoor heeft te maken met diens pogingen zijn 'tien-pij- lerplan' door te drukken, een blauwdruk voor de organisatie van de binnenlandse veiligheid van Indonesië. In de tweede zin staat al dat Nederland daarin de hoofdrol moet spelen en de veiligheid niet kan overlaten aan 'een door propaganda opge hitst' politie-apparaat. Van Liempt: „De indruk dat na zulke woorden niet echt een objectief, neutraal document zal kunnen volgen is juist. Spoor gaat uit van het Ne derlandse leger waarin, in de toekomst en onder strenge voorwaarden, Republikein se manschappen kunnen worden inge past." „En opnieuw beveelt hij aan dat de Neder- landsch-Indische regering de gebieden aanwijst waar de troepen heen gaan om orde en rust te vestigen. Pas later kan een interimregering die bevoegdheid overne men. Met andere woorden: Spoor wil di rect republikeinse gebieden bezetten. Dat dit voor de republiek Indonesië onverteer baar is moet hem bekend zijn. Als Piet Sanders het stuk van Spoor in handen krijgt weet hij direct: onaanvaardbaar voor de republiek. Sanders heeft vertrou wen in het gezond verstand van land voogd Van Mook. Die zal dat plan nooit accepteren, hoopt hij." Maar Spoor is strateeg en zorgt dus voor dekking in de flank. Als hij het 'verontrus tende' verloop van het gesprek tussen de twee onderhandelingsdelegaties ver neemt, er kortom vrede 'dreigt', stuurt hij een telegram naar zijn hoogste baas in Ne derland, chef-staf mr H. J. Kruis. En hij vraagt hem ronduit om extra steun te 'or ganiseren' in politieke en militaire kring voor zijn standpunt: het op voorhand be zetten van republikeins gebied. Tegelij kertijd gaat een kopie van dit telegram naar Moolenburgh, de verbindingsofficier van Spoor bij de minister-president, met als gevolg dat Beel het direct op zijn bu reau heeft. Ook de andere flank wordt ge dekt: vice-admiraal Pinke alarmeert de marinetak via een telegram aan zijn chef Helfrich. Spoor haalt in zijn noodkreet aan Kruis en Beel alles uit de kast. „De toestand hier te lande verergert met de dag. Wij drijven thans toe naar de puinhopen. De tegen partij is door niemand te controleren en wordt geleid door ondercommandanten, die, volkomen opgesard en verpest door republikeinse propaganda, hun eigen weg gaan." Spoor geeft door welke ultimatieve eisen hij Van Mook heeft ingefluisterd. Als die niet worden ingewilligd komen er 'krachtige maatregelen onzerzijds'. Ongehoorzaam Van Liempt constateert dat generaal Spoor het beeld al helder voor ogen heeft: als de republiek niet inbindt komt er oor log. als ze wel inbindt komt er 'een vreed zame bezetting'. Deze uiting van militaire ongehoorzaamheid ligt diezelfde dag op het bureau van minister-president Beel in Den Haag. Die stoort zich kennelijk niet aan deze 'daadkracht', want hij komt niet met maatregelen. Terwijl Spoor toch het stadium van de omfloerste mededelingen geheel is ontgroeid. Van Mook slijpt de scherpe kantjes van het 'tien pijler plan' van generaal Spoor. Hij haalt de angel er uit: er gaan géén Ne derlandse soldaten op Republikeins grondgebied de orde handhaven in een peaceful occupation, 'een vredelievende bezetting'. Op basis daarvan komen Bata via en Djocja tot een principe-akkoord. In een half uur is het allemaal bekeken. Het is 15 juli, half zes. Om kwart voor zeven zijn Spoor en Pinke op de kamer van plaatsvervangend landvoogd Idenburg geroepen. Daar horen ze op welke formu les de partijen elkaar hebben gevonden. Spoor ontploft bijna. Hij is zo ziedend dat hij de landvoogd niet meer wenst te zien. De generaal en de vice-admiraal zijn het gauw eens. Ze spelen hun laatste troef uit: dreiging met ontslag. De generaal besluit zijn telegrafische woede-uitbarsting naar Den Haag met: „Uit voorgaande moge geheime tipgever vindt dat de generaal het gelijk geheel aan zijn zijde heeft. Bij de marine wordt anders op de 'subver sieve telegrammen' van de legerleiders ge reageerd dan bij de landmacht. Van mi nister van oorlog Fiévez wordt niets ver nomen. Maar marineminister Schagen van Leeuwen zet de opstandige vice-ad miraal direct op zijn plaats. Per telegram wijst hij Pinke op de 'absolute noodzaak in deze zo kritieke ogenblikken een mili taire gezagscrisis met daaraan onvermij delijk verbonden noodlottig effect zowel op politiek als op militair gebied te voor komen'. De volgende dag krijgt Pinke ook een ant woord van admiraal Helfrich. Die vertelt hem over de ruzies die de actie van Pinke en Spoor heeft ontketend. De minister kwaad, Beel kwaad omdat ze Van Mook hebben gepasseerd, botsing tussen Hel frich en Schagen van Leeuwen, enzovoort. Van Liempt schrijft: „En dan geeft Hel frich, de gereputeerde admiraal nog even een kijkje in zijn opmerkelijke gedachten- wereld. Hij schrijft aan zijn ondergeschik te Pinke: Er zit voor mij iets mysterieus in al deze dingen. Velen vertrouwen Van Mook en Schermerhorn niet en toch wor den zij gehandhaafd. Welk spel spelen En geland en Amerika precies? Zit Rusland er ook tussen? Zitten de heren hier muur vast aan de coalitie PvdA/KVP (Katho lieke Volks Partij). Regeert de PvdA door dreiging met stakingen?" Rode joden De hoogste marinemannen in Indië en Ne derland laten zich in hun telegramverkeer vaker neerbuigend uit over de regering, met name over de socialisten. Sanders en Samkalden (later burgemeester van Am sterdam) betitelt Pinke als 'rode joden'. Bij voorbeeld. In het antwoord van Hel frich zoek je tevergeefs naar een afkeuring van dit taalgebruik. Een vooral zo schrij nend taalgebruik omdat de Duitse bezet ting nog zo vers in het geheugen ligt. Van Liempt onthult in zijn boek (het laat zich lezen als een spannend jongensboek) dat generaal Simon Spoor zich van meer ontoelaatbare methoden bedient om zijn zin door te zetten. Hij gebruikt zijn verbin dingsofficier kapitein Moolenburgh om druk uit te oefenen op Beel. De kapitein heeft op het ministerie van Algemene Za ken een eigen bureau en kan op elk ge wenst moment bij Beel binnenlopen. Op donderdag 10 juli, als iedereen opgelucht is dat de oorlog in Indonesië op het nipper tje is voorkomen, seint Moolehburgh naar Batavia dat Spoor de moed nog niet hoeft op te geven. Hij heeft namelijk zojuist Beel gesproken. De grootscheepse mili taire operatie Product gaat weliswaar niet door. Maar Beel gaat er van uit dat andere militaire mogelijkheden open zijn geble ven. Spoor heeft nóg een vooruitgeschoven post in Den Haag. De spion Guus Kies, of ficier bij de inlichtingendienst van het' KNIL (Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger), de NEFIS. generaal Spoor is zelf hoofd van de NEFIS geweest en heeft al vroeg ingezien dat het handig kan zijn zo'n mannetje in Den Haag te hebben. Uit een dossier dat zich bevindt in het privé- archief van generaal Spoor blijkt dat Kies naast zijn officiële opdracht twee geheim? hoofdtaken heeft. Het verzamelen van in lichtingen in algemene zin, al dan niet met behulp van agenten, en het opdoen van in formatie bij het Ministerie van Overzeese Gebiedsdelen. Niet onlogisch, want daar ligt het zwaartepunt van het Indië-beleid Goede contacten Kiès beschikt kennenlijk over goede con tacten op dat ministerie, want hij heeft toegang tot het volledige telegramverkee; tussen Batavia en Den Haag. En zo kan Spoor kennis nemen van de uiterst ge heime uitwisseling van telegrammen tus sen zijn baas Van Mook en de Nederlandse regering. Ook de eveneens zeer geheime telegrammen van de Commissie-Gene raal, de door Schermerhorn voorgezeten onderhandelingsdelegatie in Indië, krijgt hij op die manier onder ogen. Kiès heeft onder zijn agenten een wel heel curieuze: W. Feuilletau de Bruyn, sinds maart 1® vaste informant. Het dossier Frits de schuilnaam van F.) bewaart Spoor in zijn brandkast in Batavia. 'Frits', oud-officier van het KNIL, is be trokken bij de oprichting van het Comité Handhaving Rijkseenheid. Samen met een zekere Rees Vellinga zet hij een reac tionair 'petitionnement' op touw onder het motto 'Wij eisen handhaving van de rijkseenheid', waarmee hij 300.000 hand tekeningen ophaalt. In een lijvige bro chure 'The truth about the Indonesian re public' laat hij geen spaan heel van de jon ge staat. Een Japans-fascistische staat,al dus Frits. Na vier maanden ontdoet Kiès zich van zijn 'topagent'. 'Frits' heeft een uitvoerig persbericht vol anti-republikeinse propa ganda opgesteld en overhandigd aan in Nederland verblijvende Amerikaanse journalisten. Het persbericht is een soort commentaar op de inhoud van een aantal topgeheime telegrammen. Drie invloed rijke Indonesische ministers worden in het persbericht in een kwalijk daglicht ge steld. Premier Sjarifoeddin beweert chris ten te zijn, maar dat is volgens Frits een dekmantel. In werkelijkheid is hij een communist. Dit wordt zelfs Guus Kiès te bar. Van Liempt: „Welbeschouwd is het wel lo gisch waarom Spoor het dossier-Frits in zijn eigen brandkast bewaart. Als bekend zou zijn geworden dat een van de felste be strijders van de regering in Den Haag een betaald agent van het KNIL is geweest dan had Spoor daar natuurlijk flink voor moeten boeten. Zeker als bovendien om huld zou zijn dat op die manier de buiten parlementaire oppositie geheime stukken- in handen had gekregen. Maar dat go- beurt allemaal niet: Frits wordt op tijd ge loosd en tot op heden is deze hoogst op merkelijke intelligence-affaire nooit oni dekt." Pieter van de VlW Ad van Liempt, Een mooi woord voor oorlog zie, roddel en achterdocht op weg naar de rt# nesië-oorlog - SDU, 292 pag., 34,90. Generaal Simon Spoor: Ontoelaatbare methoden. seint alleen bij groot nieuws rechtstreeks naar de premier. Vermoedelijk is het ie mand uit de directe kring rond generaal Spoor. Beel krijgt te lezen: „Deze handel wijze dusdanig striemende belediging van leger en zijn commandant dat hij ontslag aanvraag aan Koningin aankondigt." De duidelijk blijken hoe door Nederlandse re gering gewenste en door mij nagstreefde goede verstandhouding met landvoogd Van Mook er in werkelijkheid ook tot ei gen ontsteltenis blijkt uit te zien." Premier Beel krijgt nog een 'ooggetuige- verslag', uit anonieme bron. Deze bron

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1994 | | pagina 32