Vocht en mensen
bedreigen
Iers heiligdom
Printer en fax in één apparaat
Harz klampt
zich vast aan
het toerisme
PZC
Newgrange
mh m hü
vrije tijd
- -
ZATERDAG 21 MEI 1994 23
Eerbied ontberen de heren/dames uit het land van
Waldheim und Sachertorte zeker. Met zijn veertigen
dringen ze de reeds wachtende Ieren en andere
dagjesmensen tegen de afrastering. Zij zijn gekomen om
letlands heiligdom te zien, te bekijken. Ze hebben er voor
betaald en wachten? Daar hebben ze geen zin in. „Komm
mit....'\ zegt de grootste Alpenbewoner, terwijl hij het
toegangshek een duw geeft. Als een kudde schapen hobbelt
het gezelschap de hellende weide op. De waakster van het
Ierse ministerie van Publieke Werken, gevangen achter haar
kassa in een houten huisje, roept vergeefs. „Bloody
foreigners...."
Het regent in de vallei van de
Boyne, het dal van de ko
ningsgraven ten noordwesten van
Dublin. Een grove nevel daalt neer
op de groene velden. Drie eeuwen
geleden vocht op enkele kilome
ters van de imposante grafheuvel
van Newgrange de Nederlands-En
gelse vorst Willem III het beslis
sende robbertje uit met zijn
schoonvader James II. Willem won
en kon zijn revolutie glorieus af
sluiten. Protestants Ierland en En
geland juichten en de katholieke
Ieren mochten nog eeuwen onder
de Britse knoet zuchten.
Hoe anders was het eeuwen daar
voor. Tweeduizend jaar voor Chris
tus, toen de Ierse vorsten zetelden
op Tara, een heuvel enkele tiental
len kilometers noordwestelijk van
Dublin. Eens in de drie jaar vond
op die heuvel, die niets meer prijs
geeft van de vorstelijke pracht en
praal van jaren her, een groots
volksfeest plaats, er werd gegeten,
gedronken, gevochten en verga
derd en soms getreurd. Als een
vorst het ondermaanse verruild
had voor een andere bestemming,
zette zich vanaf de koninklijke re
sidentie Tara een begrafenisstoet
in beweging naar Brugh na Boin-
ne, de vallei van de Boyne, waar de
overledene werd bijgezet in een
van de tumuli (grafheuvels) in het
dal.
Vandaag de dag liggen er nog ver
schillende grafheuvels op de noor
delijke oever van de rivier tussen
Slane en Drogheda. Sommige ver
zonken in de zompige bodem, an
dere zoals de graven van Knowth,
Dowth en Newgrange, prominent
zichtbaar in het groene land. Het
graf van Knowth is niet te bezichti
gen, dat van Dowth incidenteel
(maar dan ook alleen met toestem
ming van het ministerie van Pu
blieke Werken).
Newgrange is van maart tot en met
september toegankelijk. „Jaar
lijks," zegt Dermot McCullen, één
van de Newgrange-gidsen, „trekt
deze grafheuvel zo'n 130.000 bezoe
kers. Het is daarmee één van Ier-
lands belangrijkste toeristische at
tracties. Of dat de komende jaren
zo blijft valt te betwijfelen. De tom
be is dringend aan restauratie toe,
maar er is geen geld. Overigens is(
dat niet het enige probleem. Willen
we de grafheuvel goed opknappen,
dan moet de koepel open en zoiets
kun je gemakkelijk doen in Spanje
of Griekenland, maar in Ierland is
dat onbegonnen werk. Het klimaat
is eigenlijk ons grootste probleem.
De regen, altijd maar die regen..."
Een Oostenrijker is op souvenir-
jacht. In de nauwe gang naar de
grafkamer zet hij een zakmesje in
het gesteente. 'Even mijn initialen
nalaten' moet hij gedacht hebben.
McCullen is hem voor en vraagt
hem beleefd te stoppen met zijn
beeldhouwwerk. De gids loodst
een dertig toeristen door de nauwe
achter een langwerpige steen met
Keltische spiralen verscholen
gang naar de ronde grafkamer. De
opstaande stenen in de gang dra
gen ornamenten uit het Stenen en
het Ik-tijdperk. 'John was here'
und Ludwig, Jacques et Vera. De
grafkamer bestaat uit een ronde
ruimte met drie zijkamertjes. Bo
ven de hoofden torent zich een
taps toelopend plafond van grote
stenen. De bovenste deksteen, zes
meter boven het grondoppervlak,
weegt, zo zegt de gids, tweeëntwin
tig ton. Boven die steen ligt nog
eens zes meter aarde.
Zonnestraaltje
Het is alsof je in het hart van de we
reld staat. Zeker als de gids ook
nog eens het licht uitdoet. De be
zoekers houden van spanning de
adem in. Even althans. McCullen
doet zijn verhaal. „Eens per jaar en
wel op 21 december, het begin van
de winter, valt om precies 8.58 uur
(onder voorbehoud dat het onbe-
De ingang tot de grafheuvel
van Newgrange.
foto Iers Verkeersbureau
wolkt weer is) een zonnestraal in
de nauwe doorgang tot in de tom
be. Zeventien minuten lang kleurt
dan het binnenste van de grafheu
vel goudgeel en zijn alle tekens en
details in de wanden en de graven
waar te nemen. Let u maar eens
op..." Langzaam draait hij een
lichtknop aan, een gouden gloed
valt door de meterslange gang tot
in de grafkamer. Gezichten kleu
ren geel. De interesse valt op de ge
zichten te lezen. Even terug in de
tijd, ver terug, maai' niet lang. De
spaarlampen flikkeren weer aan.
„Thats all folks...."
Het bezoekje aan Ierlands innerste
heeft hooguit tien minuten ge
duurd. Voor het graf wachten
reeds drie nieuwe groepen. Om de
tijd te doden maken de mensen
een rondje om de heuvel met een
middellijn van honderd meter,
proberen kinderen te klimmen op
de twaalf nog resterende standing
stones (de andere - en dat waren er
tientallen - zijn in de loop der tijd
verdwenen in de stenen omheinin
gen van de weilanden in de vallei,
wisten de boeren veel...)
Tot 1962 ging de heuvel volledig
verscholen onder het groen. Boven
op het vorstengraf graasden scha
pen en koeien. Toen dat jaar de Ier
se Staat zich aandiende om het
stuk grond met de grafheuvel over
te nemen was de boer allang blij.
Zijn beesten braken de poten op de
bult... De tumulus van Newgrange
was volledig verwaarloosd. Een
ploeg deskundigen legde de stenen
heuvel volledig bloot en opende de
gang. Binnenin bleek er in bijna
5000 jaar niets veranderd te zijn.
De bodem van de tombe was kurk
droog gebleven, de stenen zaten
nog precies in hetzelfde patroon
als ze vijftig eeuwen tevoor geor
dend waren. Alleen de buitenring
was volledig vernield, de staande
stenen grotendeels verdwenen. De
Ierse staat stak tonnen in de res
tauratie en McCullen gaat er van
uit dat de komende jaren nog eens
tonnen nodig zijn om de heuvel in
stand te houden.
Het is volgens hem met Newgran
ge precies zo als met de prehistori
sche grotten van Lascaux en Alta-
mira. Hoe meer mensen je er in
laat, hoe sneller de erfgoederen uit
het Stenen Tijdperk vergaan. De
genoemde grotten zijn - omdat de
grotschilderingen dreigden te wor
den aangetast - gesloten. De gids
sluit dit toekomstperspectief voor
Newgrange niet uit.
„Eigenlijk," stelt McCullen. „zou
den we het bezoek aan de tombe
aan banden moeten leggen. We - de
gidsen - proberen dat ook door de
bezoekers op te vangen en dan
groep na groep in hoog tempo door
de tombe te leiden, maar prettig
werkt dat niet. Wat we missen is
een gedegen informatiecentrum in
de directe nabijheid van Newgran
ge. Waar we met behulp van beel
den de mensen het verhaal kunnen
vertellen wat we nu in de tombe
doen. We zijn ervan overtuigd dat
na een goed verhaal veel mensen
niet per se meer de tombe in willen.
Maar ach, er wordt al jaren gepraat
over zo'n centrum. De plannen zijn
uitgewerkt, maar nu is er weer
sprake van dat het in Drogheda
(twintig kilometer oostelijker) zou
moeten komen. Verstandig lijkt
me dat niet, maar wie ben ik..."
Conny van Grembreghe
Canon heeft iets gedaan waar
op de eenvoudige zakenman,
de kleine kantoorhoudster, al
een tijd zat te wachten. Het com
bineren van een goede computer
printer met een fax. Een appa
raat dus, dat twee andere machi
nes op het bureau vervangt. De
meeste kleine kantoren behelpen
zich met een losse printer en best
wel handige faxmachientjes, die
echter speciale faxrollen nodig
hebben. Maar het papier krult,
verbleekt, kan vaak niet opnieuw
wordt gefaxt, omdat het dan
vastloopt in het apparaat en er
steevast gescheurd uitkomt.
Met de, wat afmetingen betreft,
zeer bescheiden Canon B-320
(grondvlak 36 bij 30 cm ongeveer)
is dat in één klap afgelopen. De
printer 'engine' werkt volgens
het inktspuit-principe. Uit zo'n
bubblejet komen bijna 'gedruk
te' velletjes papier en het maakt
niet uit of dat nu een brief uit de
computer is of (op gewoon pa
pier) een fax. Want het apparaat
wordt zowel op de telefoonlijn,
als op de printer-uitgang van de
computer aangesloten.
De inktjet-printer heeft stan
daard niet geweldig veel letterty
pen aan boord: Prestige en Cou
rier. In de Epson LQ mode een
paar meer. Maar wie Windows en
een bijpassende tekstverwerker
op zijn computer gebruikt, zit
daar niet mee. Vrijwel elk letter
type is dan mogelijk en de af-
druksnelheid is hoog.
De Canon heeft een toets waar
mee het machientje kan worden
omgeschakeld van fax naar com
puterprinter. Mocht er tijdens
Deze machine van Canon is papierfax, telefoon, printer, kopieerapparaat en desgewenst ook nog ant
woordapparaat. fotoGPD
het printen een faxbericht ko
men. dan is dat geen probleem:
het toestel slaat het bericht in
het geheugen op. Na het printen
en terugschakelen naar fax
wordt het ontvangen bericht au
tomatisch afgedrukt.
Buffer
Het geheugen speelt ook een rol
als buffer, wanneer het papier of
de inkt op is. Dat gebeurt bijna
altijd bij afwezigheid. De fax
piept om aan te geven dat de pa-
pierla dient te worden gevuld, of
het inktreservoir vervangen en
vermeldt dat ook in het display.
Volgt er geen reactie, dan blijft
een rood alarmlampje branden,
dat opvalt als men terugkomt.
Even de schaarste opheffen en de
berichten rollen uit het machien
tje. Het geheugen is niet onuit
puttelijk: 30 pagina's met niet al
te veel tekst. Zitten er grafische
zaken tussen, eventueel 'fine'
mode. dan loopt het geheugen zo
vol.
Wat fax-functies betreft kent de
Canon geen beperkingen. Afge
zien van het feit dat hij ook als
kopieertoestel te gebruiken is
(keurig op gewoon papier), kent
hij alle trucjes van de letterlijk
veel grotere broers. Nummerher
haling, snelkiezen (16 bestem
mingen), verkort kiezen (100
nummers), groepsverzenden (115
bestemmingen), transit verzen
den, polling, uitgesteld verzen
den (op goedkope uren) en ver
zenden en ontvangen van ver
trouwelijke documenten. Dat
laatste gaat met een wacht
woord. Via een wachtwoord kan
men trouwens de fax geheel of ge
deeltelijk op slot zetten, zodat
het niet mogelijk is dat anderen
het apparaat gebruiken en op uw
kosten faxen of bellen, want dat
laatste kan ook.
Enkele lijn
Juist omdat deze printer/fax ge
schikt is voor het kleine kantoor,
kent hij ook een complete
(handsfree zelfs) telefoon-moge
lijkheden. Bij het aannemen van
een telefoontje herkent de auto
matische fax/telefoon schakelaar
wat voor soort 'gesprek' er bin
nenkomt. Er rolt dan automati
sche een fax uit of de telefoon
gaat netjes over. Dat is van groot
belang als er thuis of op kantoor
maar één lijn ter beschikking
staat. Alle functies, als verkort
kiezen en dergelijke zaken, maar
ook het blokkeren van de buiten
lijn (wachtwoord) staan hier
eveneens ter beschikking.
De Canon kent twee typen B320
én B340. Bij de laatste is het aan
tal functies nog weer groter. Aan
de fax/printer en telefoon is dan
ook nog een digitaal antwoord
apparaat toegevoegd.
Hugo van der Heem
Groter dan Limburg zal de
Harz in Midden-Duits-
land niet zijn, maar door zijn
ruige natuur is het wel zeer in
drukwekkend. Eindelijk, na
bijna een halve eeuw, is de
Harz weer een ongedeeld para
dijs dankzij de Wende in 1989,
waardoor beide Duitslanden
zijn herenigd. De regionale
VVV doet er alles aan om weer
in de gunst te komen bij met
name de Nederlanders. Aan de
prijzen kan het niet liggen,
voor elke portemonnee zijn
riante arrangementen be
schikbaar.
Eens het centrum van het Hei
lige Roomse rijk. nu een lief
plaatsje zoals er zoveel zijn in
de Harz. Slenterend door de
Anton-Pieck-achtige straatjes
van Goslar krijg je het gevoel,
dat hier de Gemütlichkeit is
uitgevonden. Waarheen je ook
kijkt, uit alle gevels van de ty
pisch Duitse Vakwerk-huizen
valt de sfeer klaterend op het
plaveisel. Het lijkt alsof de bur
gers genoeg hadden aan de zoe
te broodjes van bakker Suiker-
bol en de mooie pakken van
kleermaker Knipschaar.
Duizend jaar heeft de rijkdom
door de straten van de stad ge
stroomd. Dankzij de nijvere
mijnwerkers van de Rammels-
berg. de onuitputtelijke 'schat
kamer' van de stad, die dag in
dag uit zilver naar boven
brachten. Geen wonder dat ko
ningen en keizers daar graag
hun macht demonstreerden,
zelfs pausen lieten er zo nu en
dan hun gezicht zien.
Een ander beeldschoon plaats
je, dankzij het meest adembe
nemende raadhuis van de re
publiek een bezoek meer dan
waard, is Wernigerode. Het
eens zo bloeiende streekcen-
trum in het oostelijke deel van
de Harz. beeft van de frustra
ties. De bedrijvigheid heeft
kort na het Grote Geluk een
enorme dreun moeten incasse
ren. De bewoners krijgen links
en rechts te horen dat ze eigen
initiatief moeten tonen, risico's
moeten nemen, zelf verant
woordelijkheid moeten dra
gen, moeten leren incasseren.
Ze moeten dit, ze moeten dat,
ze moeten zus en ze moeten zo.
Kortom ze moeten onderne
men in plaats van wachten op
iemand die wel even vertelt
wat ze moeten doen. Maar de
grote vraag is: hoe?
Ellende
Een schokkend voorbeeld van
de heersende ellende is Thale,
een schattig plaatsje van pak
weg 16.000 inwoners. Het ligt in
het mooiste stuk van de Harz:
wildstromende rivieren, impo
nerende rotsformaties en schit
terend bosgebied. Wie van
wandelen houdt, kan daar zijn
hart ophalen. VVV-informatri-
ce Martina Spier vertelt met
aanstekelijk enthousiasme
honderduit over de schier ein
deloze mogelijkheden, die een
toerist in dit vakantiegebied
tot zijn beschikking heeft.
Maar een voorbijganger, die
sceptisch luistert naar haar be
toog. fluistert zijn eigen ver
haal als zij de hoek om is. „Het
gaat niet goed met Thale", zegt
hij zichtbaar treurig, „vóór de
Wende werkten 7000 bewoners
bij het plaatselijk ijzer- en
staalbedrijf, nu nog maar vier
honderd. De kans zit er in dat
binnenkort ook voor hen het
doek valt. De werkloosheid
wordt schrikbarend hoog, zo
tegen de veertig procent."
Niettemin blijven de Harzers ij
zeren Heinen. Ze roepen met
volharding 'Glück auf, ook al
zitten ze nog zo diep in de put.
Met de moed der wanhoop stor
ten de 'oosterlingen' zich op de
uitbreiding van bijkans de eni
ge industrie die rendement op
levert: het toerisme. Zelfs in de
kleinere plaatsen, waai' niet
met grote gebaren kan worden
gewezen op culturele en/of his
torische attracties, wordt hard
gewerkt aan een aansprekend
alternatief. Noemen we Elbin-
gerode. Als plaats niet veel bij
zonders, maar niettemin aan
trekkelijk om twee redenen: ze
ligt aan de rand van een natio
naal natuurpark, waardoor
liefhebbers van flora en fauna
optimaal worden bediend, en
ze heeft een voormalige ijzer
mijn veranderd in een blikvan
ger voor toeristen.
Wie iets van de Harz wil begrij
pen. kan zo'n mijn niet over
slaan. Dat gebied zit zo vol ert
sen, dat het door de eeuwen
heen op veel plekken is door
boord. Drie keer is de Harz zo
kaal geweest als een pas ge
schoren schaap, omdat al het
hout was gekapt door de
schachtenbouwers. Nu bloeien
de bergen weer als nooit tevo
ren, omdat men met de erts
winning is gestopt.
Kansen gemist
Claus Wolters. de grote baas
van de regionale VVV. heft bei
de handen ten hemel. „Noem
mij eens een aantrekkelijker
gebied dan de Harz?", verzucht
hij, „en toch zien we elk jaar
minder Nederlanders komen.
Vertelt u ons alsjeblieft wat we
verkeerd doen."
Als de sight-seeing door de pa
rel van Midden-Duitsland
voorbij is, kunnen we hem een
antwoord geven. Het is duide
lijk, dat lang niet alle kansen
worden benut. In het idyllische
plaatsje Stolberg bijvoorbeeld,
waar jaarlijks veel Nederlan
ders heen gaan, weet niemand
hoe het precies zit met de rela
tie tussen prinses Juliana en
het geslacht Stolberg, waarvan
het slot hoog boven het stadje
staat te glanzen. Met gedegen
onderzoek en bloeiende fanta
sie moet daaruit toch een inte
ressante 'Oranjerie' kunnen
voortkomen?
Aan de prijzen kan de grote te
rugloop niet liggen. De hotels
zijn gemiddeld niet duurder
dan in Nederland en de pen
sions, inclusief riant ontbijt,
zijn zelfs goedkoop. Voorbeeld:
een gezin van vier personen
kan voor 900 mark een week
heel aangenaam in de Harz
doorbrengen. In dat bedrag
zijn de pensionkosten en de uit
jes naar lieftallige stadjes in de
buurt verwerkt. Eén beper
king: voor opgroeiende jonge
ren, die verslingerd zijn aan
disco's, valt in de Harz niet veel
te beleven.
Jos Bouten
De Harz is ook per auto niet moei
lijk bereikbaar. Vanuit Utrecht
rijdt men via Amersfoort naar Apel
doorn om vandaar meteen de E30
op te draaien. Via Hengelo en Osna-
brück voert de E30 naar Hannover.
Vanmt die plaats doorrijden naar
Hildesheim, welke plaats aan de
rand van de Harz is gelegen.
Hotel Kaiser in Goslar, een van de fraaie stadjes in de Harz.
fotoGPD
