Zelfs het klimaat is te koop
Eise Eisinga bereikte vurige hoogten
Wijting weet
Greveiingen
weer te vinden
PZC
Stille stroomvreters
varia
)S
Oliedollars maken wonderen mogelijk in de emiraten
WOENSDAG 20 APRIL 1994
coj jnorCees van Zweeden
Dn.
e zeven sjeikdommetjes die
nu bekend staan als de Ver
enigde Arabische Emiraten,
«ren een kwart eeuw geleden
weinig: meer dan zand. Maar
mei behulp van oliedollars wer-
7' jende emiraten, waarvan Abu
Dhabi en Dubai de bekendste
lijn, in de vaart der volkeren
ipgsstoten. Abu Dhabi expor-
ieert nu bloemen naar Neder-
land, Dubai ontwikkelde zich
[ot het 'Rotterdam van het Mid-
den-Oosten'. De voormalige be-
doeïnen ontdekten dat voor
tó F a"es ze'fs een
2 Ultr klimaat.
Josser Assad zegt als hij achter
de dienstbode en zijn eigen buik
jn de woonkamer betreedt:
ieder gezin heeft hier een villa
joals deze." Hij draait zich om,
maakt een uitnodigende be-
seging. „Kom binnen, en neem
temst plaats."
Sij staan een ogenblik als ver
steend op de drempel. Aan het
Mg ontrolt zich een ruimte ter
fjrootte van een concertzaal,
raarvan de vloer is belegd met
oosterse tapijten. In een verre
soek staat een stoeltjesklok, de
da; njzers op 12.00 uur.
m ij passer gebaart werktuiglijk
naar de 23 enorme fauteuils en
oeps ie 12 gewone stoelen die de zaal
kïtj tullen, en herhaalt: „Gaat u zit-
org jen." Dan zijgen wij neer in een
steü anstoel van zwart pluche,
plaatsen de voeten op een Per
zisch tapijtje van 4.000 gulden,
en leunen achterover tegen de
muur met het gouden zwaard.
Nasser is nu 28 jaar, en heeft een
bescheiden positie op het minis
terie van informatie te Abu Dha
bi. Hij geniet een leuk inkomen,
en hoeft niet al te hard te
werken. De werkdag begint om
8.00 uur met de eerste Arabische
koffie in het airconditioned kan
toor, en eindigt rond 1.30 uur.
Pensioengerechtigde leeftijd: 45
jaar.
Ondanks zijn relatieve jeugd
heeft Nasser nog het lemen tijd
perk meegemaakt. „Als kleine
jongen woonde ik in een hut van
leem in de woestijn", vertelt hij.
„Dat was slechts iets meer dan
twintig jaar geleden."
Thans, anno 1994, is er nog maar
een plek in Abu Dhabi waar le
men hutten zijn te vinden: het
openluchtmuseum. Het emiraat
heeft in minder dan drie decen
nia de sprong van het lemen
naar het computer-tijdperk ge
maakt, van kameel naar auto.
„Een gemiddeld gezin", legt Na
sser uit, „heeft nu drie tot vier
auto's."
Koopjestoerisme
„Een kwart eeuw geleden woon
den ze hier nog in een tentje óp
het strand", bevestigt Ron Huis
man, en gebaart naar de vergeel
de foto van Dubai die de direc
tiekamer opsiert. „Kijk nu eens
naar buiten."
Vanaf de vijfde verdieping van
het hoofdkantoor van Al-Fut-
taim, waar de Nederlander
hoofddirecteur is. presenteert
het nieuwe Dubai zich aan het
oog: wolkenkrabbers, door pal
men omzoomde boulevards, uit
gestrekte parken „Het golfter
rein is vijf minuten rijden",
voegt Huisman eraan toe.
Al-Futtaim is de grootste han
delsmaatschappij in de Perzi
sche Golf, en staat in menig op
zicht model voor het land. De
groei van het concern is onstui
mig, het werk wordt er door bui
tenlanders gedaan, en de winst
gaat naar de Arabische eigena
ren. Hoe hoog die winst is, weet
niemand, want het familiebe
drijf verstrekt geen jaarcijfers.
Dubai, waar Al-Futtaim is ge
vestigd, is een van de zeven
sjeikdommen die onder de naam
'Verenigde Arabische Emiraten'
door het leven gaan. Het sjeik-
dom dankt zijn opkomst aan de
olie, maar heeft de afgelopen ja
ren met grote voortvarendheid
andere geldbronnen aange
boord - anders dan in Abu Dha
bi is de olie er over 15 jaar op.
Steeds meer toeristen vinden
hun weg naar het sjeikdom-
metje. aangelokt door de lage
prijzen in de winkels. Wekelijks
landen in het naburige Sharjah
bijvoorbeeld twintig vliegtuigen
uit Rusland, en de inzittenden
foto Cees van Zweede'n
komen niet voor strand of woes
tijn. Zij verdringen zich in Du
bai's airconditioned winkelcen
tra, waar Japanse elektronica en
sieraden door het ontbreken van
BTW en invoerrechten 40 pro
cent goedkoper zijn dan thuis (of
in West-Europa).
Naast het 'koopjestoerisme'
drijft de economie van Dubai
echter in toenemende mate op
de handel. De stad heeft zich de
bijnaam 'Rotterdam van het
Midden-Oosten' verworven, en
de havenfaciliteiten doen niet
onder voor die in de Maasstad.
Jebel-Ali (bij Dubai) is de groot
ste door mensen gegraven haven
ter wereld", zegt Huisman. „Hij
is zichtbaar vanaf de maan. En
de tijd die wij nodig hebben om
goederen van vliegtuig naar
boot te krijgen, is zes uur. Dat zie
ik ze in Rotterdam niet doen."
Waterval
In 1958 werd in de emiraten het
eerste olieveld aangeboord (in
Abu Dhabi), maar het zou nog
lang duren voordat de moderni
sering van het land ter hand kon
worden genomen. Pas vanaf
1973, toen de beide emiraatjes
hun olievelden goeddeels natio
naliseerden, begon de stroom
oliedollars tot een waterval aan
te zwellen.
Het was aan sjeik Zayed bin Sul
tan Al Nahyan (ongeveer 75),
heerser van Abu Dhabi en presi
dent van de federatie van emira
ten, om het oliegeld te besteden.
En zelfs zijn ergste vijanden ge
ven toe dat de sjeik, die kan le
zen noch schrijven, zich kundig
van die taak heeft gekweten.
Niet dat de sjeik veel vijanden
heeft, want wie zou zich tegen
een heerser willen keren die als
een sinterklaas regeert? Inwo
ners van de emiraten betalen
geen belasting, en krijgen een
hoop cadeau. Elk gezin heeft
recht op een stuk land waar het
zijn eigen villa mag bouwen, on
derwijs wordt gratis verstrekt,
en hetzelfde geldt voor medische
hulp. Ook in ethisch opzicht is
de heerser genadig. Voor isla
mieten geldt de sharia, waaron
der bijvoorbeeld overspeligen
gestenigd kunnen worden. Maar
op de buitenlanders, die in de
emiraatjes 80 procent van de be
volking uitmaken, zijn de veel
soepeler christelijke wetten van
toepassing. En anders dan in het
naburige Saudi-Arabië kan in de
emiraten de bevolking via de sa
telliet gewoon de soft-porno zen
ders ontvangen.
Dubai, dat 130 kilometer noor
delijker aan de Golf ligt, poogt
niet achter te blijven. De haven
stad laat zich thans voorstaan
op drie golfterreinen, elk waar
van dagelijks een miljoen liter
water behoeft. En de golfclubs
trekken bezoekers uit de hele
wereld.
Voor de woestijstad Al Ain in het
hete binnenland waren wuiven
de palmen en grazige golfbanen
echter nog te prozaïsch. De stad,
die de oudste zoon van sjeik
Zayed tot haar inwoners mag re
kenen, bouwde gewoon een ijs
baan in de woestijn. De prijs be
liep bijna 20 miljoen gulden,
maar dat had het stadsbestuur
er graag voor over. Al Ain mag
zich nu laten voorstaan op een
bloeiende ijshockeyclub.
In het snikhete Al Ain werden
nog meer wonderen verricht.
Dankzij de aanwezigheid van
een ondergronds waterreservoir
en de dagelijkse aanvoer van 72
miljoen liter ontzilt zeewater uit
Abu Dhabi wist de stad uit te
groeien tot een agrarisch cen
trum van formaat. Al Ain voert
dezer dagen aardbeien uit naar
Engeland en bloemen naar Ne
derland.
Maar de allergrootste verrassing
heeft Adial Sinnari, de meteoro
loog van de uitgestrekte staats
boerderij in Al Ain „Kijk, u
moet begrijpen dat wij in dit
land de afgelopen twintig jaar
ruim honderd miljoen bomen
hebben geplant", zegt hij. „En
aanplant op die schaal blijft niet
zonder gevolgen voor het kli
maat. Woestijnzand weerkaatst
zonlicht, en drijft daardoor de
temperatuur op. Bossen en par
ken daarentegen absorberen het
zonlicht."
Sinnari gaat met zijn verweerde
vinger over een eindeloze tabel
met cijfertjes..„Wij hebben in Al
Ain tien jaar lang temperatuur
en luchtvochtigheid gemeten,
en opmerkelijke verschuivingen
geconstateerd. De temperatuur
is nu gemiddeld bijna 3 graden
lager, de luchtvochtigheid 30
procent hoger."
Het moderne Abu Dhabi.
foto Cees van Zweeden
'n Franeker draaien planeten rond een houten zon
door Anko de Jong
Jij wordt wat misleidend
„een eenvoudige wolkam
mer" genoemd, Eise Eisinga.
'Geniaal' is betei op zijn
plaats. Hij weidde uit over de
'Regelen der Driehoeks Mee-
linge" op amper zestienjarige
leeftijd en schreef drie jaar la-
Ier Grondbeginselen der Astro
nomie of Starre-loopkunde.
Zijn grootste prestatie, en in
middels enig in zijn soort op de
wereld, is het planetarium in
Franeker. Nog steeds draaien
in het achterkamertje van zijn
vroegere woning de planeten
in werkelijke tijd rond een zon
van hout. Het is dit jaar 250
jaar geleden dat hij werd gebo
ren, dit wonderkind.
Het pleintje aan de Tsjerke-
buorren in Dronrijp draagt de
sporen van ingrijpende renova-
De trap- en klokgeveltjes
aen er verdacht gaaf uit, de ge
le steentjes in het plaveisel te
ïatig om authentiek te
?Ün. Het is anno 1994 de beste
benadering van de wereld die
èe jeugdige Eisinga moet heb
ben gekend. Aan dit plein,
tsjerkebuorren 13 in de scha
duw van de grote zeventiende
eeuwse kerk, werd hij in 1744
geboren.
Het eenvoudige geboortehuis
staat er nog steeds, donker
rood bepleisterd. Onlangs
het monumentale pand
tekoop. De gemeente Franeke-
J el had plannen er een Ei-
i-museum van te maken,
roaar conservator Henk Nieu-
Wnhuis ried dit met klem af.
-Dat zou een ramp geweest
ajn". zegt hij. Want wat had er
tentoongesteld moeten wor-
„Er is niets meer. Alle
jubels zijn weg, er zijn geen
zieren meer en de instrumen
tendie er nog zijn staan in het
taetarium. Het was vol
dtsch gekomen." Een handge
schreven bordje voor het raam
Wdt dat 'It Fiterke' (Het Ve-
tertje) er nu zit - 'inbreng en
terkoop van gedragen kle
ding'.
Gouden handen
ga was vijf, toen het gezin
ten wolkammer Jelte Eises de
poning verliet en in het dorp
terhuisde. Jelte leerde zijn
teon Eise alles wat hij wist van
^wassen, kammen en verven
130 schapehuiden, maar ook
ten werktuigkunde en wis-en
'terrenkunde. En dat was veel.
telte bouwde fraaie zonnewij-
P en een formidabele draai-
m "nnk, waarop grote raderen -
H ',Jk ovalen - van zeventig cen-
Portret van Eise Eisinga in 1827: op de achtergrond een demon
stratieplanetarium. foto Wietze Landman
Conservator Henk Nieuwenhuis in het Franeker planetarium.
foto Wietze Landman
timeter doorsnee konden wor
den gemaakt, Jelte had gouden
handen, een kwaliteit die Eise
van hem erfde. De raderen van
het mechanisme van het plane
tarium zijn voor een groot deel
op zijn vaders draaibank ge
maakt.
De hoog begaafde Eise viel al
snel weinig meer te leren. Hij
greep naar het wiksundige
werk 'de zes eerste, het elfde en
het twaalfde boek' van Eucli-
des. (Het origineel is in het pla
netarium te zien). Zo jongle
rend met meetkundige en re
kenkundige formules, schreef
hij op vijftienjarige leeftijd zijn
eerste wiskundeboek Reken
kunde. Drie jaar later bereken
de hij alle zons- en maansver
duisteringen die in Dronrijp te
zien zouden zijn tussen 1762 en
1800. De in wiskunde begaafde
Franeker Willem Wytzes gaf
hem les. Eisinga moet een snel
le leerling zijn geweest, zegt
Nieuwenhuis. „Hij was een
menselijke computer waar de
goede antwoorden zo uitrol
den."
Hemel verschij nsel
Het is voor Eise onbegrijpelijk
geweest dat de Friese platte
landsbevolking in 1774 met
angst en beven een „merk
waardig hemelverschijnsel" te
gemoet zag: op 8 mei zouden
Jupiter, Mercurius, Venus,
Mars en de maan op één lijn
staan. Een „liefhebber van de
Waarheid", ds Eelco Alta uit
Bozum. stookte het vuurtje
nog wat op met een boekje,
waarin als gevolg van de sa-
menstand de „ontsloping of
vernieling" van het zonnestel
sel werd voorspeld.
Het bijgelovige gepeupel
krimpte in die tijd al bij 'on
verklaarbare' hemelverschijn
selen als kometen en halo's. Ui
teraard, de achtste mei kwam
en ging. „Het was aangenaam
weder en de nacht brak aan".
melden de geschriften. Voor
Eise Eisinga. die inmiddels ge
trouwd was met Pietje Jacobs
uit Hijlaard en in Franeker
woonde, was de maat vol. Hij
besloot een planetarium te
bouwen om het volk op aan
schouwelijke wijze te laten zien
dat een conjunctie van plane
ten een onschuldig, te bere
deneren verschijnsel is.
Hij toog aan de slag in zijn ach
terkamer, waarvoor hij het pla
fond verlaagde. Met zijn vrouw
Pietje sprak hij af dat het werk
zeven jaar mocht duren. De
Franeker hoogleraar professor
Jan Hendrik van S winden
noemde het later „(alleen)
groote geesten eigen, eenen zoo
grooten stap ineens te dóen."
Wat zijn vrouw ervan vond ver
meldt, de historie niet.
Wel is bekend dat Eise een keer
te ver ging. De meterslange
slinger aan de klok, die het me
chanisme op gang houdt, paste
niet. Eise zaagde onbekom
merd een gleuf in de zolder van
de bedstede, zodat de slinger
zichtbaar in de echtelijke spon
de heen en weer ging. Dat nam
Pietje niet. Ze accepteerde een
met dierenriem en gradenbo
gen beschilderde zoldering in
de kamer, zeven gleuven waar
in de planeten en de maan hun
baan trokken en meters in de
wanden. Maar 's nachts ook
nog eens wakker liggen van een
slinger ging haai' te ver. Het be
tekende wel dat Eise weer aan
het rekenen moest voor nieuwe
raderen, maai- dat zal voor deze
rekenkunstenaar geen straf
zijn geweest.
Levenswerk
De samenstand van planeten
was de aanleiding voor zijn le
venswerk. maar er zijn aanwij
zingen dat hij eerder al op het
idee kwam. In 1765 stelt hij in
een geschrift met honderd ma
thematische vragen dat de ron
de lijn „de nuttigsten" is.
„Door de ronde lijn komen we
tot de kennis van de paden der
hemellichten" en hij vervolgt
dat uit observaties de vol
maakte gang van de hemelli
chamen zal blijken, „Eeuw uit
Eeuw in."
Dan vervolgt hij: „Sla uw oog
eens op de raderwerken dei-
molens en wat dies meer zij."
Had hij zich tien jaar voordat
hij het planetarium bouwde al
de mogelijkheden van een ra
derwerk voor een planetarium
gerealiseerd? Het lijkt er sterk
op. Eisinga maakte vergaande
plannen voor een nog beter pla
netarium, met lichtpuntjes van
glas in een koepel, maar zover
is het nooit gekomen.
Toch is het bewonderend vers
van zijn vader ondubbelzin-
ning van toepassing:
Ik Sie u heenen dringen;
Door lugt en wolken na om
hoog;
U ijxoer geest en Vlerken;
Gi Vlijgt mi Sxiellijk uit het
Oog;
Om Scheppers groote Werken:
Hier te beschoxixoen van nabi.
Eisinga bereikte zijn doel.
steeds meer mensen kwamen
naar zijn werk kijken, leken zo
wel als geleerden. Ook zijn
diepe hoop dat het planeta
rium generatie op generatie
zou blijven functioneren werd
waar. Het stond wel even stil in
de roerige patriottische tijd.
toen Eisinga eerst vluchtte en
daarna nog eens verbannen
werd (1787-'96), maar het in
strument kwam die periode on
geschonden door.
Het Franeker planetarium is in
zijn omvang het enige nog
werkende instrumentarium
dat de bewegingen van het zon
nestelsel toont.
Eisinga reikte naar de sterren.
'Arces attigit. igneas': hij be
reikte vurige hoogten, luidt
toepasselijk het citaat van Ho
ratio boven Eisinga's geschil
derde portret. Hij stierf 84 jaar
oud in 1828. Zijn graf is nog
steeds bij de kerk in Dronrijp te
zien.
Conservator Nieuwenhuis
roemt Eisinga als „de eerste
popularisator van de astrono
mie in Nederland". Nu bezoe
ken jaarlijks zeker 30.000 men
sen het planetarium, van wie
5000 buitenlanders. En nog
steeds niet vergeefs. Een vrouw
uit Nieuw-Zeeland sprak Nieu
wenhuis verontrust aan over
een samenstand van planeten
in het jaar 2000. De zeespiegel
zou er dertig meter door stij
gen. „Jazeker, en dan verzui
pen we met z'n allen als rat
ten", antwoordde Nieuwenhuis
schamper. De les van Eisinga is
nog steeds goed besteed.
De hengelsportactiviteiten
stonden, wat het vissen be
treft, de afgelopen wintermaan
den op een laag pitje. Oorzaak:
De bijzonder slechte vangsten.
Zowel vanaf de wal, als vanaf
de boten, werd bijna niets ge
vangen. De gul en kabeljauw
hebben het weer volledig laten
afweten. Er is vanaf het strand
slechts bij uitzondering een gul
of kabeljauw gevangen. Aange
zien er ook weinig andere vis op
het droge kwam was het voor
veel hengelaars tijd voor ande
re dingen.
Toch is er altijd wel een licht
puntje in de duisternis, zo ook
bij de hengelsport. In januari
hoorde ik van schipper Boog
aard dat er volop wijting werd
gevangen. De plaats waar deze
wijting werd gevangen was nog
opmerkelijker; het Greveiingen
Meer. Voor sommigen was het
Greveiingen Meer voor de hen-
Constaod van Schelven
gelsport al bijna afgeschreven
en dan zo'n bericht Met niet al
te hoge verwachtingen (anders
valt het tegen),stapte ik begin fe
bruari, in den Ósse bij Brouwers
haven, aan boord van een van de
boten van de firma C. Boogaard.
Het was een prachtige zonover
goten dag en de vangst was uit
stekend. Aan het eind van de
dag had ik 32 wijtingen en 3
scharren in mijn emmer. Boven
dien ving ik nog een flink aantal
steenbollen die ik aan andere
hengelaars heb geschonken. De
overige twintig hengelaars vin
gen, gemiddeld genomen, even
veel. Er werd deze dag in een
diepe put bij Scharendijke ge
vist. Een put van ongeveer 30
meter diep. Op het echolood was
een grote school vis te zien. De
school vis bestond in hoofdzaak
uit wijting, steenbolk en haring.
De haring vormde tevens een
voedselbron voor de wijting.
Uitwateringssluis
Het gebeurde regelmatig dat
een gevangen wijting een haring-
uit spuwde. De haring liet zich
nog niet vanger. Dit was te wij
ten aan de nog lage watertempe
ratuur. Na afloop van de visdag
en tijdens de terugtocht naar
den Osse, registreerde het echo
lood op verschillende plaatsen
flinke scholen vis. Deze wijting
en steenbolk is vorig najaar mas
saal het Greveiingen Meer opge
trokken via de uitwateringssluis
in de Brouwersdam. In het na
jaar werd door de hengelaars zo
hier en daar op het Greveiingen
Meer ook wel wijting gevangen,
maar niet in de hoeveelheden
van nu. De wijting heeft zich nu
meer in scholen geconcentreerd.
De spuisluis in de Brouwersdam
heeft een oppervlakte die mis
schien nog geen duizendste be
draagt van de totale oppervlak
te van de Brouwersdam. De
waarde van deze sluis voor de
visserij wordt daarom wellicht
onderschat of onderkend. Het is
natuurliik niet zo dat deze sluis
de visstand voor het hele Greve
iingen Meer kan bepalen. Wel
voor een deel van het meer kan
deze sluis een impuls zijn. Er is
bijvoorbeeld dit voorjaar dooi
de hengelaars al meer wijting op
het Greveiingen Meer gevangen
dan het vorige najaar op de Oos-
terschelde. De hoeveelheid vis
die door zo'n sluis komt is niet te
regelen en niet te berekenen.
Belangrijk is dat de vis op het
goede moment ook de kans
krijgt om het Greveiingen Meer
op te zwemmen. Voor de hengel
sport betekent deze komst van
wijting en steenbolk een welko
me aanvulling. Hopelijk zal de
natuur de vissers nog vaker gun
stig gezind zijn zodat er voor de
hengelsport op het Greveiingen
Meer een toekomst blijft.
Oosterschelde
Wat de vangsten rond de Ooster
schelde betreft hoort men ook
hier veel klachten van de walvis-
sers. De opmerking van: Vroeger
werd er veel meer vis gevangen,
is een bekend geluid. Individu
eel zal dit best wel zo zijn. Of het
bij wedstrijden ook zo is? Daar
kan ik iets anders over vertellen.
Mijn hengelsportvereniging be
staat dit jaar 40 jaar. Al diejaren
zijn er in verenigingsverband
wedstrijden gevist. Al de vang
sten van die jaren zijn in wed-
strijdboeken genoteerd. Bij het
nagaan van al de vangsten over
zo'n 35 jaar blijkt dat 1993 een
topper was.
Een topper wat het gewicht be
treft want er werd in 9 wedstrij
den 225 kg vis gevangen. Iets
wat voordien nooit gepresteerd
is. Het lijkt prachtig maar de
werkelijkheid is iets anders. Er
worden eerder minder dan meer
vissen gevangen. De gevangen
vissen zijn alleen groter van for
maat. Het aantal ondermaatse
wordt steeds kleiner of bijna
zeldzaam. De oorzaak ligt in het
feit dat de Oosterschelde steeds
zouter wordt en de functie als
kraamkamer voor bijvoorbeeld
bot heeft verloren. Deze wijsheid
is verteld door drs Hoddeke. Het
leefklimaat voor de bot in de
Oosterschelde is uitstekend
maar het mist de onderste trap,
namelijk de voortplanting.
De bot die thans op de Ooster
schelde rond zwemt is ergens an
ders geboren. Dit vormt voor de
bot echter geen belemmering
om de Qosterschelde op te zoe
ken. Zo werd er tijdens de laatste
wedstrijd van dit jaar in maart in
de Oosterschelde, bij mijn ver
eniging weer een nieuw record
geboekt. De winnaar had 21
platvissen (waaronder een schol
van 1055 gram) of ruim 10 kilo
gram vis. Voor een drie uur du
rende wedstrijd in de Ooster
schelde uniek.
De videorecorder is een sluimerende kleingebruiker. fotoGF
door Herman Damveld
Elektrische apparaten die
voortdurend in werking of
'stand-by' zijn slurpen veel
elektriciteit. Het gaat om 14 tot
40 procent van het stroomge-
bruik van een gemiddeld gezin.
Dat blijkt uit een studie van de
faculteit Industrieel Ontwerp
van de Universiteit Delft.
Tot de apparaten die voortdu
rend in werking zijn behoort een
groot aantal 'sluimerende' klein-
gebruikers, zoals televisie, vi
deorecorder, audioset, transfor
mator van de deurbel en signaal
lampjes. Het stroomgebruïk van
deze apparaten kan oplopen tot
400 a 700 kilowattuur. Dit is 14
tot 24 procent van het gemiddel
de gebruik van een huishouden.
Volgens onderzoeker dr ir J.
Remmerswaal kan door een
aantal vrij eenvoudige aanpas
singen 200 tot 360 kilowattuur
worden bespaard. De televisie is
de belangrijkste sluimerende ge
bruiker met ongeveer 100 kilo
wattuur per jaar. stelt Rem
merswaal vast. Uitschakelen
van de televisie is de simpelste
manier om stroom te besparen.
Volgens de onderzoeker heeft dit
ook een technisch voordeel. Als
een televisie lange tijd stand-by
staat kan dit leiden tot een
slechtere weergave.
Een probleem bij sommige ap
paraten is dat ze niet uit te zet
ten zijn. De enige oplossing is
dan de stekker uit het stopcon
tact trekken.
