Boeren eisen
een exclusief
j stukje Afrika
Volksstaat aan
;de Oranjerivier
Oranje Volksstaat
ORANIA
1 boerderijen
2 picknickplek
3 pompstation
De Nederlandse
boer Jan Brak
heeft zijn draai
gevonden in
Orania.
weeëneenhalf jaar geleden bracht onze correspondent Peter van
Nuijsenburg een bezoek aan Orania, een verlaten gehucht in de
Kaapprovincie halverwege Johannesburg en Kaapstad. Hier zou de
Afrikaner Volksstaat gevestigd worden. Hij trof een door hitte
jeteisterde spookstad aan, waar hij niet welkom was. Nu is de
- Volksstaat actueler dan ooit. Rechtse Afrikaners dreigen met een
burgeroorlog', wanneer het nieuwe Zuid-Afrika geen plaats biedt aan
1 een eigen staat voor de boeren. Maar is zo'n staat levensvatbaar
Aanleiding voor een nieuw bezoek aan Orania, waar de praktijk
weerbarstiger blijkt dan de theorie.
Orania heeft toekomst, als de inwoners 'selfwerksaam' worden.
woestijn en is economisch vrijwel onont
gonnen. De niet-blanken. voornamelijk
kleurlingen, krijgen dezelfde rechten als
de Afrikaners, maar Boshoff gaat er stil
zwijgend van uit dat ze niet in de Volks
staat zullen willen blijven of geen gebruik
zullen maken van hun stemrecht.
De plannen lijken zo redelijk dat de rege
ring in haar blauwdruk voor het toekom
stige federale stelsel van Zuid-Afrika in de
noordwestelijke Kaap ruimte heeft vrijge
maakt voor een Volksstaat. Boshoff gaat
ook regelmatig in conclaaf met het ANC.
dat de Afrikaners hun eigen cultuur en
tradities gunt, maar een op ras gebaseer
de staat blijft afwijzen.
Orania is in 1963 gesticht voor de blanke
werknemers van Rijkswaterstaat, die
werkten aan een nabijgelegen stuwdam.
Voor de kleurling-arbeiders werd 250 kilo
meter verder een bescheidener gehucht
uit de grond gestampt dat nu Kleingeluk
heet en bewoond wordt door een groep
verpauperde blanken, die voor een scha
mel loon het vuile werk in Orania opknap
pen. Na de voltooiing van de werkzaamhe
den in 1988 werd het dorp verlaten. In ja
nuari 1991 werd het complex gekocht door
een BV die daar de Volksstaat wilde vesti
gen.
Het project was van meet af aan omstre
den. omdat de vierhonderd kleurlingen
die nog in Kleingeluk woonden, binnen
drie maanden moesten vertrekken. De
Volksstaat was. zo leek het. de voortzet
ting van de apartheid op kleine schaal.
Het experiment dat in Zuid-Afrika een
fiasco was geworden, zou aan de Oranjeri
vier een nieuwe kans krijgen. Die indruk
werd nog versterkt toen mevrouw Betsy
Verwoerd, de 92-jarige weduwe van de
apartheidsprofeet, verleden jaar haar in
trek in het dorp nam.
Cultuur
Nico van den Berg is de PR-man van Ora
nia. Hij leidt bezoekers rond. introduceert
ze bij bewoners en geeft tekst en uitleg
over de doelstellingen van Orania. Hij be
strijdt, evenals later burgemeester Jerrie
Pelser en hoofdonderwijzer Sampie Coet-
see, dat racisme de grondslag is van de
Volksstaatsfilosofie. Het gaat om cultuur,
tradities en wereldbeschouwing, zegt hij.
En de Afrikaner cultuur wijkt wezenlijk af
van die van de zwarten en de kleurlingen,
ook al worden de laatsten wegens hun her
komst. hun godsdienst en hun taal, de
bruine Afrikaners genoemd. „Ik houd van
de kleurlingen, kan goed met ze opschie
ten. maar ze horen niet bij ons. Nog niet.
Misschien over 50 jaar, als de zaak gesta
biliseerd is."
De rondgang maakt duidelijk dat Orania
de aanloopproblemen nog.niet heeft over
wonnen. Op het eerste gezicht ziet het
dorp er welvarend uit. De 83 prefab-huizen
die 2,5 jaar geleden nog rijp voor de sloop
waren, zijn nu opgelapt en in de meeste
gevallen bewoond. De Volksschool Ora
nia. met 52 leerlingen van zes tot achttien
jaar, is uitgerust met computers. Bouw
vakkers verbouwen het voormalige kan
toor van Rijkswaterstaat tot een zieken
huis. De mededelingen op het prikbord
van het gemeenschapshuis suggereren
een rijk sociaal leven.
Maar wat vooral opvalt, is het ontbreken
van bedrijvigheid, die produktief ge
noemd kan worden. De familie Brak
maakt kaas. burgemeester Pelser heeft
een meubelfabriek opgezet en Toppie
Steenberg is aannemer, maar daarmee is
de opsomming vrijwel volledig. De andere
bedrijven, een winkel, een makelaardij,
een cafetaria, opereren in de dienstverle
ning. die per definitie afhankelijk is van
wat er in de produktieve sector wordt ver
diend.
Zorgen
Pelser geeft na een lange, rooskleurige uit
eenzetting over de toekomst van zijn dorp
toe, dat de economische levensvatbaar
heid van het project hem zorgen baart.
„We hebben momenteel geen geld voor de
verdere ontwikkeling van het dorp en er is
ook weinig werk. Er zijn mensen genoeg
die zich hier willen vestigen, maar ze kun
nen niet aan de slag."
Pelser schermt met „investeringen van
prominente Afrikaner zakenlieden", die
de dorpseconomie een injectie moeten ge
ven. Maar hoe realistisch zijn deze
verwachtingen Pelser: „Daar kan ik nu
nog geen antwoord op geven. Aan het ein
de van de maand weten we meer."
De economische problemen kunnen mis
schien nog overwonnen worden, maar dat
wordt moeilijker met een probleem, waar
mee de visionairen van de Volksstaat
geen rekening wensten te houden: de
mentaliteitsverandering die zich onder de
Afrikaners heeft voltrokken. De Afrikaner
die hun droom moet verwezenlijken, be
staat voornamelijk in hun verbeelding. De
onverzettelijke Boer van de Grote Trek.
de vrijheidsoorlogen tegen de Engelsen en
de beginjaren van de apartheid zijn een
mythe geworden. De meeste Afrikaners
zijn na veertig jaar apartheid bezadigde
burgers, over wie de pioniersgeest op zijn
best na een stevige slok bij de 'braai', de
Zuidafrikaanse barbeque, vaardig wordt.
Dat verklaart ook waarom de toeloop
naar Orania niet overweldigend en het
verloop onder de bewoners groot is. Offers
brengen voor een ideaal, dat willen nog
maar weinigen.
Pelser zegt dat de Afrikaner 'verweekt' is.
„De oude Afrikaner waarden, en dan voor
al zelfwerkzaamheid, moeten weer in ere
hersteld worden. De Afrikaner moet weer
met zijn handen leren werken, onderne
mer worden." Hij is er heilig van over
tuigd, dat dat zal lukken. „We hebben hier
mensen die niet wisten hoe ze aan de kost
moesten komen, maar het ondernemen in
het bloed blijken te hebben. Maar ik denk
dat er eerst een periode van verarming
moet komen, voordat de echte Afrikaner
weer opstaat." Die 'periode van verar
ming' treedt in zodra het ANC de regering
overneemt, aldus Pelser. „En dan zullen
de Afrikaners in groten getale naar Orania
trekken."
Het is de vraag of Orania, laat staan de
Volksstaat, dan nog zal bestaan. Want dit
Afrikaner Utopia wordt niet alleen be
dreigd door de politiek, de economie en de
Jan Salie-geest onder het volk, voor wie
professor Boshoff zijn droom droomt. De
misschien wel grootste bedreiging is de
oude Afrikaner ziekte: chronische ver
deeldheid, met als nevensymptoom: diep
gewortelde onverdraagzaamheid.
De Afrikaner geschiedenis is een feuille
ton van afsplitsingen, vetes en verkette
ring. 'Eendracht maakt macht' was het
motto van de leiders van de Grote Trek.
Het kon niet voorkomen dat ze na het ver
trek gelijk begonnen te ruziën over de
richting waarin ze de ossewagens zouden
sturen. Wie het waagde van de aangege
ven route af te wijken, was een verrader en
het mikpunt van haat. Dat is nog steeds
zo. „Als ik hem op straat tegenkom, schiet
ik hem dood", zegt Van den Berg over
ANC-woordvoerder Carl Niehaus.
Scheuren
Orania is geen uitzondering. Het dorp is
klein en heeft de trekken van veel kleine
gemeenschappen: roddel en achterklap
en de afgunst van degenen die moeten
sappelen jegens anderen die het breder
hebben. Maar Orania is ook een ideolo
gisch experiment en dat kan alleen slagen
als de gelederen gesloten blijven. Nu, na
2.5 jaar, zijn de scheuren in de facade van
eensgezindheid al zichtbaar. De Volks
school was voor sommige ouders niet con
servatief genoeg en zij hebben een eigen
school opgericht.
Burgemeester Pelser gaf hoog op van de
oecumenische gezindheid van de kerken
in het dorp die in een Godshuis hun dien
sten houden. De reactionaire Afrikaans
Protestantse Kerk blijkt de dorpskerk te
hebben opgeëist en heeft haar voormalige
kerkdeurdelers naar het gemeenschaps
huis verjaagd. Maar de spanningen lopen
vooral hoog op tussen de leden van de neo-
nazistische Afrikaner Weerstandsbewe
ging (AWB) en de meer 'verlichte' Volks
staters.
Gawie Posthumus is lid van de AWB. Hij
spreekt de bloed-en-bodemtaal van zijn
leider, Eugene TerreBlanche. Hij haat De
Klerk en ANC-leider Nelson Mandela uit
het diepst van zijn hart. Mandela is de
anti-christ en aan hem levert De Klerk dit
land uit. land waarvoor wij met ons bloed
hebben betaald." Hij citeert aan de lopen
de band uit de bijbel om zijn gelijk te be
wijzen. „De schrift zegt dat ik raszuiver
moeten blijven en daarom hebben we hier
in Orania onze biocratie gesticht."
Het bleef niet bij deze uitspraken. De daad
werd vooral in het eerste jaar regelmatig
bij het racistische woord gevoegd. Boeren
uit de omgeving moesten in het geweer
komen omdat hun arbeiders, kleurlingen
die het waagden inkopen te doen in de
dorpswinkel, werden afgeranseld. Dit
soort excessen zijn de laatste tijd niet
meer voorgekomen, maar Nico van den
Berg erkent dat er nog regelmatig moei
lijkheden zijn met. de AWB-ers. Hij schat
hun aantal op 15 procent van de bewo
ners; volgens anderen zit hij daarmee aan
de lage kant.
Buste
Aan het eind van zijn rondleiding brengt
Nico de bezoekers naar de heuvel waar het
gemeenschapshuis staat. Hier onthulde
mevrouw Verwoerd begin dit jaar een bus
te van haar man. Het beeld stond ooit op
het Verwoerdplein in Pretoria. Maar de tij
den zijn veranderd en het plein is nu ver
noemd naar Sammy Marks, een Joodse
zakenman uit het begin van deze eeuw en
voor het beeld van Verwoerd was geen
plaats meer.
Nico vertelt dat het de bedoeling is dat er
een park wordt ingericht met alle beelden
van Verwoerd, die in het nieuwe Zuid-Afri
ka bij het grof vuil zullen worden gezet.
Hij lijkt het niet te beseffen, dat hij daar
mee het vonnis uitspreekt over de toe
komst van Orania.
Peter van Nuijsenburg
Orania moet
uitgroeien tot het
exclusieve
thuisland voor
Afrikaners,
fotografie
Sylvia Moresche
Petrusville
Het dorp ligt als een oase in het uitge
mergelde landschap. De bomen, de
struiken, de planten en de gazons rond de
keurige pre-fab woningen zijn onwezenlijk
groen voor de bezoeker die uren door een
eindeloze vlakte heeft gereden, waar de
droogte elke kleur heeft uitgeloogd en een
enkel schaap het bewijs moet leveren, dat
leven hier mogelijk is.
Het dorp dankt zijn bestaan en naam aan
va de Oranjerivier, de levensader voor de be-
woners van deze noordelijke uithoek van
Jl de Kaapprovincie, halverwege Johannes
burg en Kaapstad, waar de temperatuur 's
s zomers tot ver boven de 40 graden kan op-
- lopen en per jaar zelden meer dan 200 mili-
meter regen valt.
Het is een dorp als zovele in dit gebied.
Een kerk, een gemeenschapshuis, een
winkel, een zwembad, straten die langs de
liniaal zijn aangelegd. Het leven heeft er
K de snelheid van een vertraagde film. Je
a stopt er alleen om te tanken en bent in de
meeste gevallen de naam 100 meter verder
i al weer vergeten.
y Maar vrijwel elke Zuidafrikaan kent Ora
nia. Het 307 inwoners tellende gehucht is
sinds tweeëneen half jaar de bakermat
van wat moet uitgroeien tot de Volks
staat, het exclusieve thuisland voor Afri
kaners.
C Jan en Rika Brak (beiden 56) wonen sinds
april in Orania. Ze verkochten 16 jaar gele
den hun boerderij in Drenthe en emigreer
den naar Zuid-Afrika, „omdat we in Ne
derland geen toekomst meer zagen voor
L onze vier kinderen." Het zat ze in het be
gin niet mee in hun nieuwe vaderland, een
aantal ondernemingen liep op een misluk-
- king uit, maar de laatste jaren leken ze
i hun draai te hebben gevonden. De boerde
rij die ze in Cullinan, even buiten Pretoria,
iei hadden gepacht, liep goed en Brak wilde
iis het bedrijf zelfs overnemen.
Diefstal
„Het koopcontract was al opgesteld, maar
er was een fout in de tekst geslopen. Niet
belangrijk, maar ik wil in een contract
geen fouten hebben. Het contract zou wor
den herzien en toen gebeurde het: er wer
den twee koeien van me gestolen. Dat was
een strop van 4000 Rand (f 2400) Kijk, het
was al onrustiger geworden, al was het
nog niet zo erg als in de rest van het land,
en er werd al steeds meer gestolen, maar
dit deed de deur dicht. Ik liep 's nachts
met een geweer rond We zeiden tegen el-
03 kaar: 'dit is geen leven', en besloten van de
koop af te zien en naar Orania te gaan."
Brak had twee jaar geleden 'negatieve be-
richten' over het experiment aan de Oran-
ris jerivier gelezen. „Maar dan wordt mijn
nieuwsgierigheid geprikkeld, hè, en verle-
den j aar zijn we wezen kijken. De grondge-
dachte spreekt me aan. een eigen staat
voor de Afrikaners, waar ze zelf. zonder
zwarte knechten, voor hun eigen kostje
moeten zorgen. In Cullinan hadden we
maar vier kaffers en die gaven al heel wat
iTl problemen. Ze kwamen niet opdagen als
41 we ze nodig hadden, of waren dronken.
Het is regelmatig voorgekomen dat de
kinderen op zondag de varkenshokken
moesten schoonmaken. Nu doen we het
allemaal zelf met een blanke knecht en
het gaat prima."
Brak heeft nu 40 koeien, waarvan 20 'in
produktie'; tien fokzeugen en 70 biggen,
die voor de slacht zijn bestemd. Rika
maakt kaas. ongeveer 100 kaasjes per
week en de zaken gaan goed, zeggen ze. Zij
m en hun nog thuiswonende kinderen Ria
t a (18) en Wim (15) zijn 'geweldig gelukkig' in
M Orania. Jan prijst het feit dat Orania een
ecil hechte gemeenschap is, „net zoals een
- Hollands boerendorp." Rika is vooral te-
rieden. omdat 'hier geen kaffers zijn, want
die stelen alles wat los en vast zit."
..Twee jaar geleden zei iedereen dat Pro
fessor Boshoff een gaatje in zijn hoofd had.
Nu willen 'ze' ook komen. Ze zijn het beu
om van hun boerderij te worden ver
jaagd", zegt Jan in een verwijzing naar
niet bestaande plannen van het ANC
om alle blanke boeren te onteigenen.
Professor Carel Boshoff (65) is de geeste
lijk vader van de eigen staat voor het Boe
renvolk. Ooit was deze schoonzoon van
Hendrik Frensch Verwoerd, de architect
van de apartheid, een pijler van het Afri
kaner establishment. Hij was voorzitter
van de Broederbond, het geheime genoot
schap dat de verheffing van de Afrikaner
nastreeft en de thinktank is van de rege
rende Nationale Partij, en hoogleraar
theologie aan de Universiteit van Preto
ria. Deze invloedrijke en machtige posi
ties heeft hij opgegeven voor zijn ideaal,
de Afrikaner Volksstaat.
In deze Volksstaat kan de Afrikaner, die
het nieuwe non-raciale Zuid-Afrika ver
werpt, zijn eigen 'unieke cultuur en le
venswijze' in stand houden. Hij hoeft niet
te vrezen voor inmenging door en vermen
ging met andere rassen, met wie hij overi
gens wel in vrede kan leven, want racisme
is taboe. Zelfwerkzaamheid is een van de
hoekstenen van de Volksstaatsideologie,
zodat hij zelf de handen uit de mouwen
moet steken en geen zwart personeel mag
hebben. Boshoff vergelijkt zijn project
graag met Israël, de pioniersstaat waar
van alleen joden burger kunnen worden
en dat het toevluchtsoord voor elke be
dreigde jood is.
Beter doordacht
Nu is voor vrijwel elke Afrikaner partij,
waarvan de belangrijkste verenigd zijn in
het Afrikaner Volksfront (AVF), het zelf
beschikkingsrecht van de Afrikaner het
belangrijkste programmapunt. Maar Bos
hoff komt de eer toe dat zijn plannen beter
doordacht zijn dan die van andere Volks-
staatfilosofen. Waar de AVF-partijen nog
steeds niet kunnen aangeven, waar hun
Volksstaat moet liggen, heeft Boshoff zijn
oog laten vallen op het westen van de
Kaapprovincie. Het gebied is dun be
volkt. er wonen naar schatting 100.000
niet-blanken, is in grote delen een semi-
ONS WERK
SELF
