?zc
Batman mist oude romantiek
Heerlijk en schoon om te sien
&rags
mmr*
'.mt -
Rumoer rond
bloemstilleven
erugkeer
fan een
leermuis
Hortus
Botanicus
Scheren en schaven
aan het talent van
jonge tekstschrijvers
kunst cultuur
V„_
VRIJDAG 7 AUGUSTUS 1992
I en jaar geleden werd het
I gezicht van de zomer
(epaald door een gapende
lond waarin een paar tanden
ptbraken. Dat was het nieuw
ptworpen logo voor de film
Utman. Maandenlang voordat
lat ding overal in de wereld in
e bioscopen verscheen werd
teel rumoer gemaakt, de pers
ireeg de film niet te zien en er
jierd in het algemeen heel
heimzinnig gedaan over de
houd van de film. Het
Iteindelijke resultaat viel
|aarom nogal tegen, het was
eerlijk te zijn een
jervelende, langdradige film.
Goed en kwaad aardig gekostumeerd: Batman komt terug!
foto DC Comics
Voor Batman returns, het ver
volg dit jaar. heeft men een an
dere reclamecampagne gekozen.
Men heeft eerst een goede film ge
maakt, sloeg het maandenlange
rumoer over, deed nog wel geheim
zinnig, maar vertrouwde zodanig
op de kwaliteiten van de film dat
ook de pers weer van te voren werd
uitgenodigd. Veel uit de eerste
Batmanfilm van Tim Burton is, zo
als het hoort, nog hetzelfde. Het
gapende logo dat nu een beetje ge
wend is, een hevig acterende Mi
chael Keaton, die net doet of hij he
lemaal niet acteert, als miljonair
en arme wees Bruce Wayne alias
Batman, een overacterende be
kende acteur die de schurk neer
zet, een blonde love-interest, geen
Robin en een duistere, dreigende
atmosfeer die uit de nieuwe edities
van de strip afkomstig is.
Het zag er zo geweldig uit, was een
veelgehoorde kreet over de eerste
Batman- film. Als er niet over de
film zelf gesproken wordt, maar
over hoe het eruit ziet, dan wordt
het tijd om argwaan te krijgen.
Batman returns ziet er op zijn
minst net zo spectaculair uit en het
is deze keer niet het meest opval
lende aan de film. De man die ver
antwoordelijk was voor de decors
van Batman, Anton Furst, is voor
het vervolg vervangen door Bo
Welch, de production designer
waar Tim Burton ook mee heeft ge
werkt voor zijn films Beetlejuice en
Edward Scissorhands. Voor de 55
tot 75 miljoen dollar die Batman
returns heeft moeten kosten, valt
het een beetje tegen dat het er nog
steeds uitziet alsof ze in een New
Yorks Madurodam of de Efteling
waar de verlichting is uitgedaan de
opnamen hebben gemaakt voor de
scènes die de meeste indruk zou
den moeten maken.
De reden waarom het decor zo op
viel in Batman I was het feit dat
elke vorm van plot ontbrak. Dat is
nu ook weer het geval. Het is dan
ook niet de eerste zorg van Tim
Burton. Hij heeft de humor en rela
tivering van het fenomeen Batman
met knipogen naar de televisiese
rie en de eerste film in weten te
brengen en bovendien zijn eigen
voorliefde voor de vervreemding
en eenzaamheid in de Amerikaan
se samenleving, die we uit eerdere
films van hem kennen, tot thema
van de film gemaakt.
De overacterende schurk is dit
keer Danny DeVito die een licha
melijke weerzinwekkende Pen
guin neerzet. De Penguin, die als
baby door zijn rijke ouders in een
wiegje a la Charlton Heston in The
Ten Commandments te water
wordt gelaten, komt via het on
overtroffen riool van Gotham City
in de dierentuin terecht waar pin-
guins hem tot een rauwe vis vre
tende meestermisdadiger opvoe
den. Deze Penguin wordt weer in
gehuurd door een nog grotere
schurk, ene Max Shreck, gespeeld
door Christopher Walken, een wa
renhuismagnaat. die snode plan
nen heeft met Gotham City en
haar bewoners die nooit helemaal
duidelijk worden.
Ondanks de Amerikaanse spelling
van Shreck is dat een duidelijke
verwijzing van Burton naar de
Duitse acteur Max Schreck die de
titelrol in Mumau's Nosferatu,
Eine Symphonic Des Grauens
speelde, ook een film met vermeen
de vleermuizen. Vergelijkingen
met Duits expressionisme en
Lang s Metropolis waren al niet
van de lucht en in deze aflevering
zit ook nog een enscenering die
rechtstreeks gekopieerd is uit
Lang's M {Die Mórder Sind Unter
Uns).
Visuele flair is een van de sterke
punten van Burton, een belangrij
ke reden om zijn films in de bio
scoop te gaan zien. Een minder
sterk punt van hem is zoals eerder
gemeld plot en motivatie. Waarom
zouden de burgemeester en com
missaris van Gotham City een be
roep doen op deze Batman om
recht en orde te herstellen en te
handhaven. Een assistent-officier
van justitie in Los Angeles heeft,
alsof hij niets beters te doen heeft,
in een Amerikaans filmtijdschrift
uitgelegd waarom hij tegen de Jo
ker, als die de eerste film overleefd
zou hebben. 10 maal levenslang
plus 40 jaar zou eisen. Batman zou
er afgekomen zijn met levenslang
en 10 jaar met aftrek wegens een
hele waslijst van misdaden varië
rend van dood door schuld tot rij
den zonder kenteken en rijden met
een defecte uitlaat (vlammen zijn
zichtbaar).
In deze film is een van de plannen
van de schurken om Batman uit te
schakelen door net zo'n schurk
van hem te maken in de ogen van
de bewoners van Gotham City.
Dat is hij dus feitelijk al en Burton
gaat met veel vaart over het pro
bleem heen hoe Batman zich daar
weet uit te redden. Verantwoorde
lijk voor zulke scenariokronkels is
deze keer Daniel Waters, de man
die ook Hudson Haivk heeft ge
schreven. Hij heeft gelukkig ook
Heathers geschreven, een zwarte
komedie over de breekbare psyche
van Amerikaanse schoolmeisjes.
Hij is er waarschijnlijk de oorzaak
van dat de beste scène van de film
er een is waarin niets explodeert.
Catwoman
We zien daarin Selina Kyle, de al
leenwonende, schuchtere secreta
resse van Shreck thuiskomen,
haar kat melk geven en haar ant
woordapparaat afluisteren. Meer
niet. Selina gaat na die prachtige
scene waarin we haai- betrappen
op het verrichten van alledaagse
dingen, terug naar kantoor waar ze
door haar baas Shreck uit een
raam op de 27e verdieping wordt
geduwd. Beneden aangekomen
wordt ze door straatkatten nieuw
leven ingeblazen om zo het tweede
van haar negen (tel zei levens als
Catwoman te beginnen. Ze gaat
weer terug naar huis om achter de
naaimachine van een zwarte rub
beren regenjas een prachtig Cat-
womanpak met bijpassende vin-
gerhoedklauwen te maken. Mi
chelle Pfeiffer in een rubberen SM-
pakje compleet met zweep, miau-
In de Amsterdamse
Universiteitsbibliotheek (UB) aan
iet Singel liggen op dit moment rijk
[eillustreerde 17e en 18e eeuvvse
lotanische werken uit de
voormalige collectie van de Hortus
lotanicus te pronk. In het
uincomplex van de Hortus aan de
Plantage Middenlaan is
tegelijkertijd een wandelroute langs
13exotische planten uitgezet
«aarvan er enkele nog direct uit de
lie en 18e eeuw stammen. Deze opzet
seen geslaagde koppeling van de
botanische theorie aan de praktijk:
de boeken zijn juweeltjes en
Kandelen door de Hortus is altijd al
een genoegen.
De Universiteitsbibliotheek
(UB) en de Hortus zijn met
elkaar verbonden sinds in het
midden van de 19e eeuw een aan
tal boeken uit de Hortus-collec
tie werd overgebracht naar wat
eerst nog de Stadsbibliotheek
heette. De Hortus was aanvanke
lijk een afzonderlijke stedelijke
instelling maar werd in 1877 defi
nitief onder beheer van de uni
versiteit geplaatst. Enkele jaren
geleden verhuisde ook de rest
van de collectie naar de UB om
dat de bewaaromstandigheden
daar beter zijn dan in de Hortus
zelf.
De geschiedenis van het tuin
complex begint in de Gouden
Eeuw. een periode van steeds
stijgende welvaart in onze gewes
ten. Het Amsterdamse stadsbe
stuur besloot in 1682 een drassig
stuk land bij de Nieuwe Heren
gracht te bestemmen tot 'artze-
nijhof. een plantentuin die er
voor moest zorgen dat de genees
middelenvoorziening van de stad
op peil bleef. In het besluit van de
vroedschap over de oprichting
van de Hortus werd ook melding
gemaakt van de bouw van een
warme kas, in die tijd omschre
ven als 'warme stoof. Daardoor
werd het voor het eerst mogelijk
op grote schaal tropische plan
ten in bloei te krijgen.
Morelandsche Kraak
De leiding van de Hortus werd in
handen gelegd van twee commis
sarissen, de Amsterdamse burge
meester Johannes Huydecoper
en het raadslid Jan Comrpelin.
Huydecoper was ook bewindheb
ber van de Verenigde Oostindi-
sche Compagnie en beschikte zo
over een uitgebreid netwerk van
contacten in de overzeese gewes
ten. Dat kwam meteen uitste
kend van pas bij het verwerven
van zaden, bollen en planten.
Ook latere Hortus-beheerders
bleven de collectie verrijken door
bestellingen over de hele wereld
te plaatsen. Op een landkaart in
de UB is te zien dat bij voorbeeld
uit Kaap de Goede Hoop de Afo-
relandsche Kraak naar ons land
kwam en uit Ceylon de Ceylon-
sche Narcisse.
Jan Commelin was handelaar in
farmaceutische produkten en
had met een publikatie over het
opkweken en verzorgen van li
moen- en oranje-bomen een repu
tatie als plantkundige opge
bouwd. Bij het opstellen van de
eerste inventaris in 1689. de Ca
talogus plantarum Horti Medici
Amstelodamensium, konden al
2200 planten worden vermeld. In
het voorwoord aan den kruyd-
lievenden leser stelde Commelin
tevreden vast dat in de tuin „alle
die de genees-, heel-konst en
kruidkunde beminnen en oeffe-
nen. alles in deselve konnen vin
den. het gene tot haar genoegen
dienen kan." Bij zijn dood in 1692
was de Hortus uitgegroeid tot
een van de belangrijkste Euro
pese plantentuinen De fakkel
werd enige jaren later overgeno
men door zijn al even bekwame
neef Caspar.
Moninckx Atlas
De plantenschat is tussen 1686
tot 1709 vereeuwigd op 420 aqua-
Het Afrikaans Huysloock, aquarel van Jan Moninckx.
foto Universiteitsbibliotheek Amsterdam
rellen op perkament, die in acht
kalfsleren folianten zijn gebun
deld in wat bekend staat als de
Moninckx Atlas. Daarvan zijn er
271 gesigneerd door Jan Mo
ninckx en 101 door Maria Mo
ninckx. waarschijnlijk twee tel
gen uit een Haags schildersge
slacht. Dertien aquarellen uit de
atlas zijn door Alida Withoos ge
maakt en twee door Johanna He
lena Herolt-Graaf. De expositie
in de UB toont prachtige voor
beelden van deze fijnschilder-
kunst. Caspar Commelin, een ge
lijknamige oom van de botani
cus, schreef er niet voor niets al in
1693 over:
Door de combinatie van vak
manschap en liefde voor de na
tuur zijn de andere oude werken
op de expositie al net zo „heerlijk
en schoon" om naar te kijken.
Neem bij voorbeeld het werk van
Maria Sibylla Merian (1647-1717),
die in 1699 met een toelage van de
overheid naar Suriname trok om
vlinders te vereeuwigen. Om als
vrouw van middelbare leeftijd in
die tijd zo'n reis te ondernemen,
moet zij zeker over een grote ge
drevenheid hebben beschikt. De
planten op haar werken waren
bedoeld als decoratieve achter
grond. maar zijn net als de insec
ten nog steeds een genot voor het
oog.
Opvallend is ook de grote liefde
die veel welgestelde burgers voor
hun tuinen toonden. Het meest
opmerkelijke voorbeeld is de
schatrijke bankier George Clif
ford die op zijn buitenplaats 'De
Hartecamp' bij Haarlem een bij
zondere verzameling exotische
planten aanlegde. Hij gaf per jaar
maar liefst 12.000 gulden aan zijn
tuin uit, in die tijd de prijs voor
een grachtenpand. Clifford werd
geldschieter voor de arme
Zweedse botanie-student Lin
naeus, die in 1735 in ons land arri
veerde.
Linnaeus publiceerde in 1753 zijn
beroemde werk Species planta
rum, waarmee hij de bedenker
werd van de botanische systema
tiek die ook nu nog wordt gehan
teerd. In 1735 was zijn eerste
gang in Amsterdam naar de Hor
tus. Op onze wandeling door de
Hortus anno 1992 kunnen we ons
dat nog steeds indenken.
Frantjoise Ledeboer
Expositie Voor de kruyd-lievende le
ser, in de Universiteits Bibliotheek
aan het Singel 425 in Amsterdam, tot
en met 11 september. Geopend maan
dag tot en met vrijdag van 11 00 tot
16 01
Het erfgoed van de Commelins in de
Hortus aan de Plantage Middenlaan 2
duurt eveneens tot en met 11 septem
ber Geopend maandag tot en met
vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur en in de
weekeinden van 11.00 tot 17.00 uur
wend over de daken van Gotham
City zien kruipen, dat is onvergete
lijk.
Burton maakt gebruik van jaren
veertig kostuums en decor, ge
mengd met een futuristische tech
niek, maar het gevoelsleven van
zijn personages komt uit de jaren
negentig. Of we daar blij mee mo
gen zijn is nog maar de vraag. Be
halve de ouvertures van Catwo
man naar Penguin en vooral omge
keerd, is er ook nog sprake van een
mogelijke romance tussen Selina
en Bruce. In Lethal Weapon 3 ver
geleken Mel Gibson en Renee Rus-
so hun lidtekens als voorspel. In
Batman returns geven Batman en
Catwoman elkaar in hun strijd bo
ven de straten van Gotham City
lidtekens, die ze als Bruce en Se
lina tijdens het voorspel voor el
kaar verborgen willen houden. As-
taire/Rogers, Grant/Russell. Tracy
/Hepburn, het waren koppels uit
de Amerikaanse droomfabriek die
ieder op hun eigen manier met el
kaar vochten en elkaar beminden.
De romantische fantasieën die nu
uit Hollywood komen hebben toch
een dimensie verloren. Amusant
en interessant is het nog wel. maar
romantiek is ook niet meer wat het
geweest is.
Piet van der Merwe
Batman returns gaat vandaag vrij
dagI in premiere in Alhambra Vlissin-
gen. Roxy Bergen op Zoom en De Ko
ning Hulst.
Mensen aanleren hoe ze een goede
liedtekst moeten schrijven is
eigenlijk niet mogelijk. Liedjes
schrijven valt niet te leren, dat is een
gave. Maar scheren en schaven totdat
een - getalenteerde, en enigzins
ervaren - huis-, tuin- en keukendichter
uitgroeit tot een 'echte' tekstschrijver,
dat is wél mogelijk. Conamus. de
Nederlandse promotor van de lichte
muziek wil het in ieder geval gaan
proberen.
Met hulp van gerenommeerde
professionals als Jan Boer
stoel, Ivo de Wijs. Margriet Marke
rink. Henk Westbroek en Tol
Hansse organiseert Conamus dit
najaar - waarschijnlijk in novem
ber - een cursus liedjes schrijven
voor tekstdichters. 'Liedjes per do
zijn' gaat het tweedaags gebeuren
heten. Dat het initiatief, waaraan
ook wordt meegewerkt door de
TROS en Buma/Stemra. in een be
hoefte voorziet, daarover is geen
twijfel mogelijk, vertelt een Cona-
mus-medewerkster. „De telefoon
staat roodgloeiend. We zullen
streng moeten selecteren, want er
kunnen maar maximaal 50 men
sen meedoen. We hebben een leef
tijdsgrens van 35 jaar gesteld. Het
gaat erom dat we een nieuwe, jon
ge generatie tekstschrijvers een
kans willen geven. Mensen van
vijftig of zestig jaar zijn dus helaas
uitgesloten."
Volgens Conamus zijn er maar wei
nig liedjesschrijvers in staat mooie
en muzikale teksten te produce
ren. De meeste schrijvers blijven -
vaak door gebrek aan goede bege
leiding - steken in rijmende volzin
nen als ik hou van jou en blijf je
trouw'. De Conamus-woordvoer-
der: „Het is een moeilijk vak, en je
komt moeilijk aan de bak Ens een
bepaalde groep van oudere tekst
dichters die veel werk hebben,
minder bekende talenten vallen
gauw uit de boot Met deze cursus
willen we vooral de jongere genera
tie een kans geven, onder goede be
geleiding. Misschien worden deze
mensen wel de tekstschrijvers van
de toekomst."
Verschillende genres
Mensen die de cursus willen bijwo
nen krijgen een cassettebandje (a
tien gulden) toegestuurd met
twaalf muziekstukken in verschil
lende genres. Bij maximaal twee
stukken kan een tekst geschreven
worden, die door een nog samen te
stellen jury beoordeeld wordt. De
meest veelbelovende en originele
stukken worden uitgekozen. De
scheppers daarvan worden vervol
gens uitgenodigd aan de weekend
cursus deel te nemen, waar de ver
vaardigde teksten worden bijge
schaafd door vakmensen uit het
bewuste genre.
Thema's die behandeld worden
zijn ondermeer de opbouw van een
tekst en compact schrijven. „De
deelnemers worden gestimuleerd
om te experimenteren met woor
den, om de vele mogelijkheden van
taal te ontdekken."
De beste arrangementen worden
begin volgend jaar uitgevoerd tij
dens een speciale radio-uitzending
van de TROS, door jonge artiesten
onder begeleiding van het Metro-
pole Orkest. Een gecombineerde
vak/publieks-jury reikt tenslotte
een onderscheiding uit aan de
schrijver van het beste liedje.
Monique Brandt
Het schilderij kan niet eens worden
bezichtigd, toch staat
bloemstilleven in kuip van de 17de-
eeuwse meesterschilder Jan Brueghel
de Oude in het middelpunt van de
belangstelling. Aanleiding is de
procedure die de Duitse
kunstverzamelaar D. Doll heeft
aangespannen voor de Raad van State
om het paneel dat in bruikleen is bij
Museum Boymans-van Beuningen, in
zijn bezit te krijgen.
De Duitse verzamelaar heeft
een koop-optie op het schilde
rij geerfd van de eigenaresse me
vrouw L. Thurkow-van Huffel.
Voor de marktwaarde van naar
schatting 1.1 miljoen gulden mag
hij het schilderij kopen. Ware het
niet dat sinds 1985 de Wet Behoud
Cultuurbezit van kracht is. Jam
mer voor kunstverzamelaar Doll.
Hij krijgt nu geen toestemming om
het schilderij aan te kopen en uit te
voeren. De Wet bepaalt namelijk
dat waardevolle kunstwerken in
Nederlands bezit het land niet uit
mogen. Het paneel van schilder
Jan Brueghel de Oude staat op die
lijst van 'beschermde kunstwer
ken'.
Inzet van de procedure voor de
Raad van State is nu of het desbe
treffende paneel onmisbaar en on
vervangbaar is; twee criteria waar
aan een kunstwerk moet voldoen
om in aanmerking te komen om op
de lijst geplaatst te worden.
De onmisbaarheid van het doek
wordt door Doll bestreden, omdat
er in het Amsterdamse Rijksmu
seum ook een Bloemstilleven in
kuip van Jan Brueghel de Oude
hangt, volgens hem een authen
tiek werk, terwijl het doek in Boy
mans van een leerling van Brueg
hel zou zijn.
Zoals gebruikelijk: de meningen
daarover zijn verdeeld. Kunsthis
toricus dr A. Blankert heeft de
beide panelen op verzoek van mr
P. W. Russell, de advocaat van de
Duitse verzamelaar, middels de
tail-opnamen onderzocht.
Blankerts conclusie luidt: „Het
schilderij in Boymans blijkt door
een minder kundig schilder ge
schilderd dan dat in het Rijksmu
seum. Het is minder verfijnd van
techniek en uitvoering. De schil
der volgt wel Brueghels vormen,
maar schematiseert en versimpelt
ze. Waar de schilder van het stuk in
het Rijksmuseum bloemen en bla
deren in een ruimte suggereert,
geeft de schilder van het Rotter
damse stuk slechts een decoratie!
patroon, dat aan borduurwerk
doet denken."
Het rapport gaat verder: „Vervol
gens werden de beide dia-series
zonder enig commentaar getoond
aan zowel stillevenkenner Fred
Meyer van het Rijksbureau voor
Kunsthistorische Documentatie
als aan Guido Jansen, conservator
van oude schilderijen verbonden
aan Museum Bovmans-van Beu
ningen. Beiden kwamen zonder
enig reserve onafhankelijk van
Blankert tot precies dezelfde con
clusie."
Expert
Deze conclusie wordt evenwel niet
gedeeld door de kunsthistoricus dr
S. Segal. Op verzoek van dr B.
Haak, lid van de commissie Wet
Behoud Cultuurbezit, onderzocht
hij vorige week de beide panelen.
Zijn conclusie staat haaks op die
van zijn collega-historicus Blan
kert: „Al kijkende ben ik tot de
conclusie gekomen dat het paneel
in Amsterdam een kopie is, waar
schijnlijk geschilderd door zijn
zoon Jan Brueghel de Jonge. Het
schilderij in Boymans daarente
gen is een van de versies die De
Oude heeft geschilderd", aldus Se
gal.
Daar waar de meningen botsen
moet de rechterlijke macht uit
spraak doen. De Raad van State
buigt zich momenteel over deze
heikele kwestie. Een definitieve
uitspraak zal nog wel even op zich
laten wachten: de eerste zitting die
onlangs is gehouden, werd ge
schorst tot begin september.
Maarten van Kleij
-
Jan Brueghel de Oude, Bloemstilleven in kuip.
foto Boymans-Van Beuningen