PZC
Anna
Blaman
Het helend middel
om te overleven
Venema laat Appel verder met rust
week-uit
21
ZATERDAG 14 JULI 1990
Anna Blaman verliefd.
Iedere lezer weet dat
het in haar werk vooral
over de liefde ging, en niet
bepaald als over een feest.
Hunkering, obsessie,
teleurstelling, wanhoop,
tragedies van liefde die
niet vervuld kan worden.
Iedere lezer weet ook dat
zij eigen ervaring
omdichtte in romans en
verhalen en daarbij
homoseksualiteit
omdichtte in
heteroseksualiteit.
Tenslotte: iedere lezer
weet dat de verpleegster
Alie Bosch (1909-1984)
model is geweest voor
Alide in Anna Blamans
indertijd zo
opzienbarende roman
Eenzaam avontuur.
Vrijpoes
Zelfstandig
Huiselijk
Albums
Ongerief
Anna Blaman
Het leven van een verliefde
Er is heel veel bekend over An
na Blaman, over haar zuster,
zwager, moeder, over de mensen
die model hebben gestaan voor
haar romanpersonages. Henk
Struyker Boudier begon met het
onderzoek, Aad Meinderts zet het
voort. Fragmenten, gelegenheids
stukjes, aantekeningen werden ge
publiceerd. Getuigenissen van
vrienden en kennissen werden op
getekend. En de brieven. Struyker
Boudier beschikte over de corres
pondentie met Jeanne van
Schaik-Willing. Aad Meinderts
maakte een boek van de brieven
aan Emmy van Lokhorst en Sonja
Witstein. Er is een boekje van An
na Blamans zuster, onmisbaar, zij
het leugenachtig en vals. En nu is
er dan Dit tussen ons is geen een
zaam avontuur. Brieven 'aan Ma
rie-Louise Doudart de la Grée en
aan Alie Bosch. Ingeleid en be
zorgd door Aad Meinderts.
Marie-Louise (1907-1981) was ge
trouwd met een rijke zakenman
die het haar blijkbaar niet kwalijk
nam dat zij lesbisch was. Zij had
den een zoon en woonden in een
riante villa in Zeist. Marie-Louise
was mooi, coquet, eerzuchtig, pu
bliceerde enige boeken, over vrou
welijke homoseksualiteit, over
Han van Meegeren, schreef voor
toneel en zou het liefst actrice zijn
geworden, vooral voor de film. In
oktober 1948 schreef zij Anna Bla
man een brief vol bewondering.
Deze lachte erom. Maar was al in
november heftig verliefd en noem
de haar 'lieve vrijpoes'. En al komt
in de volgende brieven van alles
voor aan ziekte, kritiek, jaloezie,
vermoeienis, het opvallendst zijn
toch uitingen van erotisch verlan
gen dat royaal bevredigd wordt:
,ons sterkste trefpunt was onze
heerlijke erotische liefdesuitwisse
ling en het plezier dat we samen
konden hebben' (16 maart 1949).
Op 31 augustus 1949: ,Van liefde
doorstroomd was ik, en ben ik nog.
Begerig grijpt mijn ziel die liefdes-
roes aan, een voortdurende inner
lijke zwijmel. Maar mijn bang ver
stand wil zich verzetten en zegt:
pas op, pas op! en mijn ziel zegt
dan weer: Waar voor oppassen,
dacht je soms niet dat zij het niet
roerend ernstig meent? Luister lie
ve liefste, ik verlang hartstochte
lijk naar je. Wanneer we elkaar
weer zien, is voorlopig een raadsel.
Volgende week dinsdag? Dag lief
warm haaiig opgewekt mooi en
volstrekt niet vervelend vrouwtje.
Was je maar bij me; ik zou me door
je laten verleiden, na flauw verzet'.
Anna Blaman maakt van het be
gin af aan duidelijk dat zij, hoe ver
liefd zij ook is, niet van plan is zich
aan de geliefde uit te leveren. Zij
heeft haar les geleerd, zij heeft haar
werk, zij voelt zich verplicht tot
prestatie, zij verdedigt fel haar zelf
standigheid. In 1950 is de liefde
over. Vriendschap blijft bestaan,
en in 1955, nadat Anna Blaman
was genezen van een hartinfarct,
verbleef ze zes weken in het prach
tige huis van de vriendin die haar
met liefde verzorgde. Er is niet veel
tragedie in deze relatie, zo meent
de lezer van de brieven. Er is zo nu
en dan wat ruzie en misverstand,
en Anna heeft de pest aan sommi
gen van Marie-Louise's vriendin
nen en vrienden.
Ze kan aardig tekeergaan: ,Er zijn
zo nog wel allerlei nuances die de
wezenlijke ondiepte van je gevoe
lens verraden. Zo weet'ik ook'dat
mijn wijze van debatteren met de
buitengewoon kleinzielige zelfin
genomen en ongemanierde Roel
Houwink je niet bevredigde. Ik
kreeg toen het gevoel alsof ik een
soort tentoonstellingspaard was
waarmee je ten opzichte van deze
groezelige en louche Roel Hou
wink niet met zo'n mooie prijs ging
strijkend'.
Zo beleefde de schrijfster van Een
zaam avontuur, die roman van te
leurstelling over onvolkomen lief
de, een opgewekt liefdesavontuur,
juist in de tijd dat het boek be
roemd en berucht werd. Het is
goed om te weten.
De brieven aan Alie Bosch, tussen
1946 en 1957 geschreven, zijn
huiselijk van toon. Interessant is
dat Anna Blaman haar vroegere
geliefde pas terug wil zien als zij
haar verhouding met haar min
naar heeft opgegeven. Het is be
kend dat de vriendschap hersteld
werd.
Weten we nu genoeg over Anna
Blaman? Het is waarschijnlijk niet
in haar geest dat al deze intimitei
ten aan ons, de voyeurs, worden
verklapt. Waarom zou men zich
daar zorgen over maken? Zij blijkt
in haar brieven dezelfde als in haar
boeken. Geen lezer zal gedesillu
sioneerd worden, geen lezer zal de
brieven als haar beste werk gaan
beschouwen. Maar curieus is het
wel: dat nu juist van deze vrij te
ruggetrokken levende, vrij schu
we, vrij snel gekwetste vrouw het
hele leven, tot in bizarre details,
bekend wordt.
Aad Meinderts heeft de uitgave
voorbeeldig verzorgd. Het moet
een zwaar karwei zijn geweest om
over al de vrienden en kennissen
die genoemd worden informatie te
krijgen. En die informatie dan ook
overzichteijk te verwerken, in de
inleiding en in de noten.
Alfred Kossmann
Anna Blaman, Dit tussen ons is geen
eenzaam avontuur. Brieven aan Ma
rie-Louise Doudart de la Grée en aan
Alie Bosch. Ingeleid en bezorgd door
Aad Meinderts. Uitgave; Meulenhoffl
Amsterdam.
Nu ik hier ben, van huis en haard verdreven,
en in den vreemde alles mij doet beven,
zoek ik - als Gilliams - in poëzie
het helend middel om te overleven.
Hoe leer je verzen en versjes lezen?
Door er bovenop te gaan zitten,
vakantie of niet. Als het gedicht
het overleeft, overleef jij zelf een
stukje verder.
Volle bureaus moeten leeg. Dat
lukt niet. Bovenop ligt sinds kort
Asmodee, een keurige verpakking
van zeventig kwatrijnen geschre
ven door de Rotterdamse Hedwig
Heemskerk nadat zij door Leopold
vertaalde kwatrijnen van Omar
Khayyam las: ,In Oosterse kwa
trijnen werd verwoord, de wan
hoop die mij rechtens toebehoort.'
De Engelsman Fitzgerald ging in
het ongebreidelde exotisme van de
Victoriaanse eeuw met al zijn ge
wicht op de gedichten van de ge
leerde elfde-eeuwse Pers zitten en
herdichtte naar eigen smaak en
taak. Want stoomdrukpersen met
hun plaatjes, godsdienstafval en
van nieuwe bevolkingsklassen ex
ploderende steden maakten het in
rede denkende individu nieuws
gierig naar de emoties van de zin
nen.
Fitzgerald vond ze in Khayyams
kwatrijnen en stookte heel Europa
op. Opgejaagd door de liefde-ver-
storende Asmodee, prins uit de
achterbuurten van oosterse go
denwerelden. laat ik mij meesle
pen in de strenge maar o. zo verlei
delijke wereld van het kwatrijn die
als een Antwerpse Cogels-Osylei is
in het dichtersrijk, met vorstelijke
optrekken voor Leopold en Bou-
tens, een slotkapel voor Ida Ger-
hardt en nu voor Hedwig Heems
kerk een tent, officieel ingezegend
door de strenge classicus Johan
Polak in deze uitgave van De Beuk
in Amsterdam.
Met wijn als beeld voor levens
bloed en kruik voor menselijk be
staan haal ik mijn bureau over
hoop op zoek naar lang geleden
uitgegeven metrische Rubayat-
vertalingen van J. A. Vooren wiens
zorgvuldigheid niets te wensen
laat, op wellicht zijn ontkenning
van mystiek na.
Omvat het glas en hef het in het licht
opdat het rood schijn' op uw aangezicht.
Verlangen opende zovele monden
die door de grote Doder zijn gedicht.
Neem op vakantie mevrouw
Heemskerk mee om alsnog Asmo
dee te straffen! Onder die stapel
past allicht Dit is poëzie met 104
gedichten van 72 dichters van
Querido, een jubileumuitgave
door Jan Kuyper samengesteld,
met een kleurig poesiealbum
plaatje van negen knappe muzen-
dames voorop is dat voor vijftien
gulden te geef. Voor hetzelfde geld
en nog een dubbeltje terug ver
scheen bij Veen, Hier ligt Poot, Hij
is dood, bijna 300 pagina's met de
kortste gedichten in onze taal,
waarvan de titel het allerkortste is,
in bedoeling overtroffen door:
„Hier ligt Gijs van Amerongen. In
de grond geen kwade jongen" van
C. Buddingh'.
Wie na al die knappe vondsten zelf
het dichten niet kan laten, moet
voor straf vijfentwintig gulden uit
geven en de tweehonderd pagina's
dikke Rijmwijzer doorworstelen
van Jaap Bakker die eerder het Ne
derlands rijmwoordenboek uitgaf.
Veel praktische raad, veel inzicht
in dichterstechniek. Zelfs het
meest alledaagse lijkt opeens poë-
Jules Deelder is een uitgeverij be
gonnen om gedichten uit te geven
waarin hij zich kan vinden, aldus
een fax. Casper van den Berg
mocht met Modieus Ongerief het
spits afbijten. Boeiende medede
lingen over een hertog die al in
1740 het te verwachten luchtver
keer met een apart ministerie in
goede banen wilde leiden. Wie met
,de gedachten tezeer bij Plato's
dialogen' in een .costuum uit de
hardere prijsklasse' op een pasge-
verfd wandelaarsbankje is gaan
zitten, kan bij Casper van den Berg
troost vinden. Beeldend is hij en
vermakelijk genoeg in de vakan
tiestapel.
Lenze L. Brouwers schreef drie
bundels rondelen en geeft nu bij
Querido voor f 17,50 een bundel
met 41 sonnetten uit, die beginnen
met plichtsgetrouw witlofkuilen
van zijn vader en eindigen met het
labyrint van de tijd. ,Goed is dat
niemand zichzelf hoeft te wekken'.
Dat is het sympathieke van Asmo
dee van Hedwig Heemskerk. Op de
laatste pagina's staan een nette rij
verklaringen van namen en vreem
de woorden die haar kwatrijnen,
door hun vierregelige schema al
streng genoeg, ook leesbaar
voor niet-gestudeerden maken.
Leg Asmodee maar bovenop en
laat er stof en zand en dennenaal-
den tussen £omen.
blijf rechts rijden
haal niet in,
en probeer de spookrijder
met lichtsignalen te waarschuwen
Jules Deelder
Ik bid U, Asmodee, laat mij met rust;
mijn huid, mijn haren eindeloos gekust;
bestookt hebt Gij mij met onreine liefde:
de kalk werd magistraal door u geblust.
Tjitte de Vries
De schrijver en kunsthandelaar
Adriaan Venema ziet af van
zijn voornemen een boek te publi
ceren over het oorlogsverleden van
de kunstenaar Karei Appel. Vene
ma, die met vergelijkbare onthul
lingen over ander anderen Bert
Voeten, Ed. Hoornik en Pierre H.
Dubois de laatste tijd voortdurend
in opspraak is, zegt deze beslissing-
onder druk genomen te hebben.
„Daar mag ik verder niets over zeg
gen. Het is een moeilijke zaak,
waar ik zes jaar aan heb gewerkt.
Het gaat niet zozeer om wat Appel
in de oorlog gedaan heeft dat
valt wel mee maar om de manier
waarop hij zich daar na de oorlog
over uitliet. Dat was het gebruike
lijke verhaal".
Venema wil zijn onderzoek nu op
een 'journalistieke manier' presen
teren. Geconfronteerd met het 'be
lastende materiaal', ontkende Ap
pel vier jaar geleden alles. Zelf
werd Venema vorig jaar door Het
Parool beschuldigd van handel in
valse Appels, maar de krant kon
dat uiteindelijk niet hard maken.
Volgens Venema was er sprake van
een complot. „De reden dat ik ge
flikt moest worden is dat boek over
Karei Appel. Ik moest hangen en
ongeloofwaardig gemaakt wor
den".
Venema noemt de beschuldiging
„een traumatische ervaring die
mijn besluit om binnenkort met
schrijven te stoppen heeft bespoe
digd".
Begin december begint hij een
kunsthandel aan de Amsterdamse
Prinsengracht. De zaak gaat Wen
ding heten. Onder dezelfde naam
had Venema van '79 tot '84 een ga
lerie aan het Rokin. Venema wil
zich richten op wat hij noemt ,de
kleine avantgardistische schilders
Appel
Venema
na Cobra'. Daarbij denkt hij aan
kunstenaars als Willem Hussem,
Jan Cremer en Jan Sierhuis. „De
meesten hebben in de jaren '50 en
'60 prachtig werk gemaakt, maar
zijn daarna artistiek doodge
bloed".
Kunsthandel is voor Venema „een
verslaving. Ik ben een aantal jaren
verslaafd geweest aan het schrij
ven van boeken. Wat research voor
mijn serie Schrijvers, uitgevers en
hun collaboratie betreft, heb ik de
ergste tijd nu achter de rug. En dan
ga je weer eens om je heen kijken.
Maar het is natuurlijk redelijk pro
vocerend om na alles wat ik over
die wereld geschreven heb, nu zelf
weer een kunsthandel te beginnen.
Maar zo zit ik nu eenmaal in el
kaar".
Gerlof Leistra
Tobias Wolff: De jongen die ik was
(Bert Bakker, ƒ34,90, vertaling
Guido Golüke). Autobiografisch
verhaal over Tobias Wolffs jeugd in
Amerika.
Amos Oz: De Heuvel van de Boze
Raad (Meulenhoff, ƒ29,50, verta
ling Hilde Pach). In de serie Lite
rair Moment verscheen de verha
lenbundel De Heuvel van de Boze
Raad. Naast het titelverhaal zijn
dat Meneer Levi en Verlangen. Het
boekje bevat tevens informatie
over de schrijver.
Patrick Liegh Fermor: Tussen
wouden en water (Contact, 24,90,
vertaling Paul Syriër). Tweede
deel van de trilogie Zwerversiaren.
Het eerste deel volgt de schrijver
op diens voettocht door Nederland
en Duitsland, Tussen wouden en
water beschrijft de reis van Leigh
Fermor door centraal-Europa.
Ian McEwan: De brief in Berlijn
(De Harmonie, ƒ34,90, vertaling
Heieen ten Holt). Nieuwe roman
van Ian McEwan die zich afspeelt
in het Berlijn van na de tweede we
reldoorlog. Een jonge Britse tech
nicus raakt verwikkeld in een spio-
nage-complot.
Primo Levi: Liefde en Meccano (Li-
bris 6,95, vertaling Reinier Speel
man). Zeven korte biografische
verhalen van de Italiaanse auteur
Primo Levi, voor het eerst in verta
ling.
David Grossman: Zie: liefde
(Veen, ƒ39,90, vertaling Hilde
Pach). De Israëlische schrijver
Grossman 1954) behandelt de pro
blematiek die de jodenvervolging
oplevert voor de naoorlogse gene
ratie Israëli's.
Andrzej Szczypiorski: Ameri
kaanse whiskey (Amber, 34,50,
vertaling Gerard Rasch). Twaalf
verhalen van de Poolse schrijver
Szczypjiorksi, geschreven in de ja
ren tussen 1975 en 1982.
Julio Llamazares: De gele regen
(Fragment, 32,50, vertaling Fran-
cine Mendelaar en Danny Meyn-
derts). Tweede roman in vertaling
van de Spaanse auteur Llamaza
res (1955). Het boek beschrijft de
herinneringen van de laatste be
woner van een verlaten dorp in de
Pyreneeën.