PZC
De zaak Duinmeijer
Het vrije volk wil een andere krant
week-in
33
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1989
Minderjarig
Therapie
Jeugdrecht
Mes
Publiciteit
Herhaling
Getekend
Partij krant
Wigbold
Rood wordt groen
Zes jaar geleden werd Nederland opgeschrikt door een,
zoals dat heette, racistische moord: de zestienjarige N. B.
stak in Amsterdam de vijftienjarige Antilliaanse jongen
Kerwin Duinmeijer neer. N. had Kerwin met een mes in de
buik gestoken omdat deze 'vies' naar hem zou hebben
gekeken. En: „Vieze nikkers moeten niet vies naar me
kijken".
In 1984 werd N. in inrichting Op de Berg in Amersfoort
geplaatst, waar toen nog minderjarige zware delinquenten
werden behandeld. Na zijn vrijlating in januari 1988, leek het
hem goed te gaan. Maar 9 september geleden stak hij in zijn
woonplaats Purmerend iemand neer, deze keer een blanke
Nederlander, die de steekpartij maar net overleefde. Een
gesprek met twee deskundigen over de terugval van iemand
die in therapie is geweest.
Kranslegging bij het monument 'Kerwin, teken van de tijd', in het Amsterdamse Vondelpark.
Te vroeg vrij, onverbeterlijk
gestoord, of is er hoop?
Het is de nacht van zaterdag 20 augus
tus 1983. Vier jongens van veertien en
vijftien jaar trekken de binnenstad van
Amsterdam in om de verjaardag van een
van hen te vieren. In de Damstraat nemen
ze een broodje shoarma. In de zaak staan
wat skinheads die naar buiten lopen met
hun patat. Ook de vier verjaardagvierders
gaan de straat op.
Een skinhead roept tegen een zwarte jon
gen van het groepje van vier, Kerwin
Duinmeijer (15): 'Loop door!'. Deze ant
woordt: 'Ik heb net zoveel recht om hier te
zijn als jij'. Waarop een andere skinhead -
later in de pers de zestienjarige 'N. B.' ge
noemd - zegt: 'Ik steekje verrot'. Hij pakt
zijn mes en steekt Kerwin neer. Het mes
gaat dwars door de lever van de jongen.
De operatie mislukt, Kerwin sterft.
De pers beschrijft de kwestie uitvoerig,
ook al omdat het om een racistische
moord zou gaan. Er zijn aanwijzingen voor
die gedachte. Zo meldt de Amsterdamse
krant Het Parool, die achteraf zowel met
de vriendjes van Kerwin sprak als met de
ouders van de dader, dat N. de maandag
na de steekpartij in de krant las dat Ker
win was overleden. Volgens zijn moeder is
hij toen erg blij geweest. Zij reageerde ver
baasd op die blijdschap, waarop de aap
uit de mouw kwam. N. had het zelf gedaan,
en wel omdat 'die nikker' hem vies zou
hebben aangekeken. 'Het is een vieze nik
ker en die moet niet vies naar me kijken',
moet hij hebben gezegd.
Moeder B. belde de politie, die N. direct
arresteerde. Na zijn arrestatie zou N. heb
ben verklaard dat hij alleen spijt van zijn
daad had omdat hij nu 'voor een neger in
de bak' zat. Hoe dan ook, sinds de moord
is N. B. 'de beroemdste racist van Neder
land'.
N. komt begin 1984 in Op de Berg in
Amersfoort terecht, toen nog een rijksin
richting waar minderjarige delinquenten
naar toe werden gestuurd voor een 'bui
tengewone behandeling'. Sinds anderhalf
jaar is Op de Berg een gevangenis voor
volwassenen. 'Buitengewone behande
ling' is vergelijkbaar met TBS (het vroege
re TBR - ter beschikkingstelling van de
regering), maar dan voor jongeren onder
de 21.
N. komt vrij in januari 1988. Hij woont eni
ge tijd in Amsterdam, heeft een vriendin,
krijgt werk en koopt een huis in Purme
rend. Maar op 9 september 1989 is het weer
mis: na een heftige discussie in een café
(die over racisme en discriminatie zou zijn
gegaan), steekt N. zijn - niet zwarte -
plaatsgenoot M.R.B. (30) neer.
Het slachtoffer wordt gestoken in hoofd,
hals en buik. Pas na een spoedoperatie
komt hij buiten levensgevaar te verkeren.
N. wordt op 10 september opnieuw gear
resteerd. Vorige week heeft de Alkmaarse
rechtbank de voorlopige hechtenis van N.
met dertig dagen verlengd. De rechter
commissaris heeft een gerechtelijk voor
onderzoek ingesteld.
Om te kunnen beoordelen hoe het komt
dat N. na enige jaren behandeling toch
weer is vervallen tot zijn oude agressieve
gedrag, is het nodig na te gaan of de thera
pie in Amersfoort ontoereikend is ge
weest. Is N. te vroeg vrijgelaten of hoort hij
misschien tot de categorie 'onverbeterlij
ke gestoorden'?
Prof dr F. H. L. Beyaert is geneesheer-di
recteur van het Pieter Baan Centrum in
Utrecht, de psychiatrische kliniek waar -
meestal zware - delinquenten tijdens het
gerechtelijk vooronderzoek ongeveer zes
weken naar toe gaan ter observatie. Voor
dat N. in Amersfoort werd geplaatst, heeft
hij zeven weken in het Pieter Baan Cen
trum gezeten. Er is kans dat hij er nu weer
komt.
Volgens Beyaert is er geen sprake van dat
de behandeling van N. in kliniek Op de
Berg in Amersfoort is mislukt. „Toen N.
nog hier was, zagen we het somber in met
hem. Hij had tatoeages op zijn lichaam,
was onbesuisd en beïnvloedbaar, iemand
die makkelijk meedoet in een groepje. Hij
verzette zich tegen het gezag, maar dat
vind je bij alle pubers terug. Er is vaak een
golf van het een of ander onder jongeren.
Zo hebben we de provo's gehad, en de no
zems. Opstekende fascistische ideeën ho
ren ook in zo'n golf. Fascisme schokt, wat
juist de bedoeling is. Zo was dat ook bij N..
Maar dat hij iemand neerstak, had te ma
ken met zijn gestoorde persoonlijkheid. N.
is niet op een normale manier opgegroeid,
heeft daardoor geen zelfbeheersing en is
andere mensen vaak tot last. We waren
bang dat hij weer iemand zou neersteken,
en hebben de kinderrechter geadviseerd
hem een 'buitengewone behandeling' op
te leggen".
Die kreeg hij in Amersfoort. Volgens
Beyaert kregen de jonge delinquenten
daar een soort heropvoeding. „Ze werden
er geconfronteerd met het eigen gedrag.
Als er bij voorbeeld ruzie was, vroegen de
therapeuten aan de betrokkenen of ze zich
niet anders hadden kunnen gedragen. Ze
merkten tóch, dat als ze dit of dat deden,
het weer verkeerd liep? Zo leerden ze over
zichzelf na te denken. Ze leerden er ook te
praten, want als je verbaal uiting kunt ge
ven aan je boosheid, hoef je niet te mep
pen. En je leerde er dat de wereld niet om
jóu draait. Wat de opvoeding als doel
heeft".
Daarom kan volgens Beyaert niet worden
gesteld dat de therapie die N. kreeg in
Amersfoort, heeft gefaald. „Ze hebben
hun best gedaan".
„Het probleem zit hem in het jeugdrecht",
aldus Beyaert. Dit bepaalt dat als iemand
de leeftijd van 21 heeft bereikt, hij uit de
rijksinrichting voor jongeren of de tucht
school moet. A. C. Tijman, in N.'s tijd afde
lingshoofd in Op de Berg, nu plaatsver
vangend directeur van het huis van bewa
ring, bevestigt dat de leeftijdsgrens een
probleem is. „De behandeltijd is daardoor
beperkt. Wij pasten onze therapieën altijd
zó aan, dat de jongens vóór hun eenen
twintigste konden worden uitgeplaatst.
Dat is met N. ook gebeurd: voordat hij 21
werd was het risico dat hij weer een zwaar
delict zou plegen klein genoeg om hem vrij
te laten. Dat was ook voordat Op de Berg
een huis van bewaring werd".
Mr. Ch. Haffmans betwijfelt of de behan
deling in Amersfoort wel zo goed was.
Haffmans is docent strafrecht aan de Uni
versiteit van Amsterdam en is gepromo
veerd op een onderzoek naar de berech
ting van psychisch gestoorde delinquen
ten. De kwestie-N. B. heeft hij nauwgezet
gevolgd, vooral middels informatie die hij
kreeg van een vriend die goede contacten
heeft met de familie B.
Volgens Haffmans zijn de therapieën die
in Op de Berg werden gegeven niet goed.
„In Amersfoort was geen psychiater, al
leen een psycholoog. Er waren wat groeps
leiders die maar wat probeerden. De be
handeling was er veel minder intensief
dan in de TBS-inrichtingen. Bovendien
werd er veel meer geklooid dan in de
TBS-inrichtingen, omdat er alleen jonge
ren zaten. Zo was het tenminste toen ik er
een aantal jaren geleden kwam kijken".
Maar wat Amersfoort zeker valt te verwij
ten is, aldus Haffmans, de slechte nazorg.
„N. ging als agressieve skinhead met ta
toeages en een kaal hoofd de kliniek in. Hij
kwam er redelijk goed uit, was geen skin
head meer, had weer haar op z'n hoofd. Hij
had meer controle over zichzelf. Hij ging
weer aan het werk en had goede contacten
met zijn psycholoog in Amersfoort."
Haffmans zegt dat er toen twee dingen
fout zijn gegaan. Ten eerste heeft de
Amersfoortse kliniek niet kunnen voorko
men dat N. weer in zijn oude omgeving te
rug kwam. Voordat hij Kerwin neerstak,
werkte hij met zijn vader als koopman op
het Waterlooplein. Dat ging niet goed tus
sen die twee. Na 'Amersfoort' kwam hij
wéér op het Waterlooplein terecht. Op
nieuw ging het mis tussen vader en zoon.
De vader wilde niet meer met N. samen
werken. N. raakte betrokken bij een con
flict op het Waterlooplein en zijn oude
vrienden, de skinheads^ kwamen weer te
rug. De situatie was weer net als in 1983,
„Na TBS is het gebruikelijk dat de delin
quent in een andere omgeving terecht
komt dan waarin hij vroeger zat. Hij kan
dan opnieuw beginnen, andere vrienden
maken. Maar bij de bijzondere behande
ling is dat niet zo vanzelfsprekend."
Wat in de visie van Haffmans ook niet
goed was, is dat de Amersfoortse inrich
ting het contact met N. na diens vrijlating
heeft laten verwateren. „N. moest elke
week geld halen in Amersfoort. Zo had hij
een stok achter de deur om daar steeds
weer naar toe te gaan. Maar hij kreeg al
snel voor elkaar dat hij zijn geld op een
andere manier kon krijgen. Zo ontspoorde
het contact tussen hem en de psycho
loog."
Een caféruzie in Purmerend zorgde er vol
gens Haffmans voor dat de gemoedstoe
stand van de 22-jarige nog meer verslech
terde. In juni dit jaar werd N. zélf neerge
stoken. Volgens enkele kranten door een
groep zwarten, omdat hij in een café racis
tische uitlatingen had gedaan. Het Parool
had echter achteraf een gesprek met hem,
waarin hij verklaarde dat zijn vriendin in
een café woorden had gehad met een ne
ger. N. had de ruzie proberen te sussen,
wat door de politie werd bevestigd. N. en
zijn vriendin waren vervolgens naar huis
gegaan. Bij een bushalte werden ze opge
wacht door de man met wie de vriendin
ruzie had gehad. Hij had versterking ge
haald. N. werd vlak bij zijn hart neergesto
ken. De vriendin kreeg ook messteken in
haar lichaam, maar die waren niet ernstig
van aard.
„Sinds die gebeurtenis nam N. weer een
mes mee", aldus Haffmans. Dit mes werd
twee weken geleden gebruikt toen N. zich,
na een verhitte discussie met M. R. B., be
dreigd voelde: „M. R. B. pakte een balk
om Weg te zetten. Maar N. dacht dat die
voor hem was bestemd en stak. Hij is ge
woon super-agressief."
Het ziet ernaar uit dat Purmerend de ko
mende jaren geen last meer zal hebben
van N.. Hij zit de komende weken in voor
lopige hechtenis: „Dat is om hem, zolang
het vooronderzoek duurt, van de straat te
houden", aldus Haffmans. „En ook omdat
de samenleving behoorlijk is geschokt"
door wat er is gebeurd. Die verlangt een::
veroordeling voor een zwaar delict via een
behoorlijke vrijheidsberoving."
In principe kan het voorarrest maximaal
102 dagen duren en langer als er bijvoor
beeld een psychiatrisch rapport moet ko-,,
men en het Pieter Baan Centrum geen
plaats heeft. Of als er geen zittingsruimte
is, wat vaak voorkomt.
Directeur Beyaert van het Pieter Baan
Centrum verwacht dat N. uiteindelijk
TBS krijgt. „Als je voor de tweede keer
een zwaar delict pleegt, is de kans hierop;
groot."
Haffmans is daar nog niet zo zeker van?
„N. heeft al een bijzondere behandeling
gehad, er is al eens aan hem gewerkt. Bo
vendien heeft hij veel negatieve publici-.-
teit gehad, met name in De Telegraaf. De-"
ze krant heeft hem voortdurend afgeschil
derd als grote onverbeterlijke racist, voor
al sinds hij een gesprek heeft geweigerd
nadat hijzelf was neergestoken. Terwijl je
de racistische uitlatingen van N. veel
hoort in Amsterdam. Die kun je denk ik
niet associëren met het agressieve fascis
me dat bestreden moet worden. Het pro-?,
bleem zit in de jongen zélf."
„In elk geval is er door het feit dat N. al
eerder is behandeld, en door de negatieve
publiciteit een kans dat de officier van jus
titie zegt dat hij enkele jaren gevangenis
straf moet hebben. In de jaren zeventig
was er een redelijk strafrechtelijk klimaat,
dat wil zeggen dat de opvatting 'straf met
mate' heerste. Maar tegenwoordig zijn:
veel mensen, ook officieren van jusitie,
voor de harde aanpak, dus opsluiting zon
der behandeling. Dat komt met name
door de huidige minister van justitie, die
ook voor de harde aanpak is."
Haffmans zou het betreuren als N. gevan
genisstraf krijgt zonder psychiatrische be
handeling. Volgens hem en ook volgens
Beyaert is het succes van TBS namelijk
allang aangetoond. Beyaert gaat uit van
een onderzoek van het ministerie van jus
titie. Hieruit bleek dat slechts een half
procent van de delinquenten na de TBS
weer eenzelfde soort zwaar delict pleegt
als vóór de behandeling, en dat vijftig pro
cent na de TBS wel weer in aanraking
komt met de politie, maar dan voor bij
voorbeeld diefstal. Haffmans trekt die cij
fers in twijfel. „Vooral die half procent is
iets te vriendelijk, denk ik. Ik schat dat
ongeveer vijftien procent recidiveert. -
Maar TBS scoort hoog, zeker in vergelij
king met gevangenisstraf. Tachtig tot ne
gentig procent van de mensen die gevan
gen hebben gezeten zonder behandeling
vervalt in herhaling. Dat is bij TBS zeker
niet zo. En dan te bedenken dat TBS-
cliënten altijd zware delinquenten zijn."
Beyaert: „De bedoeling van TBS is ge
stoorden die gevaarlijk zijn zo lang als no
dig is uit de samenleving te houden. TBS
kan elke twee jaar worden verlengd. De
therapeuten geven hierover advies, maar
de rechtbank beslist. In de Verenigde Sta
ten krijgen zware delinquenten levens
lang. Met TBS is zo'n straf niet nodig."
Er zijn volgens Beyaert wel 'hopeloze ge
vallen', mensen die na twintig jaar TBS
nóg niet in de maatschappij terug kunnen
keren. Bij hen helpt de psychiatrische be
handeling onvoldoende. „Je mag hopen
dat zulke mensen met het ouder worden
minder gevaarlijk worden." Maar N. re
kent hij nog niet tot die categorie: „Ik acht
de kans groot dat N. na behandeling onge
vaarlijk wordt. Al zal het voor hem, als ge
tekende, moeilijk zijn weer aansluiting te
vinden. De samenleving zal hem versto
ten."
Haffmans hoopt dat N. geschikt wordt
geacht voor de zwaar beveiligde Van Mes-
dag-kliniek in Groningen, mocht hij TBS
krijgen. „Daar worden geen therapieën op
mensen uitgeprobeerd zoals in sommige
andere klinieken. De behandeling is er in
tensiever dan elders, en individueler. Ze
doen er ook aan groepstherapie, maar de
nadruk ligt op de psycho-analyse. En voor
psycho-analyse moet je redelijk intelli
gent zijn."
Maar het belangrijkst is volgens Haff
mans datN. TBS krijgt. Want de categorie
'hopeloze gevallen' bestaat niet naar zijn
mening: „Het etiket 'onbehandelbaar'
mag je van mij op iemands doodskist
plakken. Maar zolang iemand leeft, mag je
die conclusie met trekken."
Karin Bos
Gerard Krul, energiek hoofdredac
teur van Het Vrije Volk, heeft al
eens uitgerekend wanneer bij ongewij
zigd beleid de begrafenis van zijn krant
mocht worden verwacht: 10 oktober
19921
Het rekensommetje maakte hij in maart
vorig jaar, bij de start van de groot
scheepse reddingsoperatie die Het Vrije
Volk tienduizend nieuwe abonnees had
moeten opleveren. De voorspelling was
gebaseerd op de gemiddelde levensver
wachting van het grijze abonneebe
stand, toen voor een kwart ouder dan ze
ventig en voor de helft ouder dan zestig
jaar. Sindsdien is het percentage oudere
lezers aanmerkelijk gedaald, in zoverre
is de operatie geslaagd.
Maar de patiënt verkeert niettemin in
ernstig levensgevaar, aldus Krul donder
dag in een voor Het Vrije Volk opmerke
lijk omvangrijk hoofdartikel waarin hij
de toekomst van zijn krant bespreekt.
Want het verlies van de oude getrouwen
overtreft de aanwas van jonge lezers
ruimschoots. Het Vrije Volk wordt nu
nog gelezen door circa 60.000 abonnees.
Dat waren er begin jaren zestig nog
325.000.
Volgende week komt de raad van com
missarissen bijeen van wie een beslissing
wordt verwacht over de toekomst van
het roemruchte dagblad. De eigenaren,
de Nederlandse Dagblad Unie (NDU),
uitgeefster van onder andere Algemeen
Dagblad en NRC/Handelsblad en de
Perscombinatie (de Volkskrant, Trouw
en Parool), staken vorig jaar maart bijna
drie miljoen gulden in een restyling van
Het Vrije Volk. Veel animo om nog meer
geld beschikbaar te stellen zal er niet
zijn, daarvoor hebben de drie miljoen
van vorig jaar te weinig opgebracht en
zijn de verwachtingen voor de toekomst
te somber. En hoewel de belangen van de
eigenaren op talrijke punten niet paral
lel lopen, hebben de Perscombinatie en
de NDU één gemeenschappelijk belang:
verlost te worden van een krant die - in
de woorden van hoofdredacteur Krul zelf
- verliezen leidt die grenzen aan een ge
zond economisch draagvlak.
Wat is er misgegaan? Dat is een lang ver
haal, dat ontspringt in de jaren zestig.
Het Vrije Volk was toen nog de partij
krant van de PvdA en maakte als volg
zaam koerier deel uit van De Rode Fami
lie waartoe ook de NVV en de Vara be
hoorden.
Het Vrije Volk verkondigde de te ver
wachten zegeningen van de socialisti
sche heilstaat via een eigenlijk onbetaal
baar editiestelsel dat in zijn hoogtijda
gen tweeënveertig standplaatsen kende.
Toen de kinderen van De Rode Familie
op kamers gingen wonen en het eens zo
hechte gezin uiteen begon te vallen, bleef
Het Vrije Volk als sociaal-democratisch
herder zijn boodschappen door het hele
land bezorgen.
Pas in 1967 sneed de krant zijn banden
met de PvdA en NVV door, te laat vol
gens de wrede analyse achteraf. Twee
jaar later werden de tekenen van verval
reeds pijnlijk zichtbaar met de sloop van
'De Rode Burcht', het hoofdkwartier aan
het Amsterdamse Hekelveld. Als een
soort super-regionale krant trok Het
Vrije Volk zich terug aan de Rotterdam
se Witte de Withstraat. De bordjes op de
wachthuisjes van de Amsterdamse tram
met het opschrift 'Het Vrije Volk, de
grootste krant van Nederland' waren
toen al verwijderd.
Ook na de komst van hoofdredacteur
Herman Wigbold, die Het Vrije Volk van
af 1969 tot 1987 onder zijn hoede nam,
zette de neergang van de arbeiderskrant
door. Pogingen om het tij te keren door
m?
M°P^fa„(J ge-
<§g£ 5
qe qav °nS
sïöj..
een ongebonden, progressieve krant te
maken liepen stuk op het proletarische
imago dat Het Vrije Volk bleef achtervol
gen. Na achttien jaar verliet Wigbold de
krant met achterlating van negentigdui
zend abonnees.
Hij werd twee jaar geleden opgevolgd
door Gerard Krul, afkomstig van het
FNV-magazine en eerder redacteur van
Het Vrije Volk.
„Succes begint met de geur", vond Krul
die het met instemming van de redactie
zocht in een opwaardering van het imago
van 'die rooie rotkrant'. De bonkige rode
kop van Het Vrije Volk, voorheen het
beeldmerk van de Haagse editie, werd
vervangen door een breed groen logo. Er
kwam meer aandacht voor illustraties.
Klagerige, zeurderige linksdoenerij werd
vervangen door blijmoediger kopij die
een jongere, meer welgestelde lezers
groep moest aanspreken. Dat lukte ook,
maar niet voldoende om de afkalving
van het aantal lezers te stoppen.
In zijn commentaar 'De toekomst van
Het Vrije Volk' snijdt Gerard Krul een
pijnlijk onderwerp aan: de krant die zijn
leven heeft gewijd aan de verheffing van
de arbeidersklasse dreigt ten gronde te
gaan aan het relatieve succes van zijn ei
gen doelstellingen.
De sociaal-democratische grondslag,
eens de grote kracht van Het Vrije Volk,
is een loden last geworden. De krant ont
leent aan deze identiteit nog steeds zijn
bestaansrecht - neutrale kranten wor
den er al in Rotterdam gemaakt, zegt
Krul - maar wordt vanwege diezelfde
identiteit gehinderd door het imago van
de traditionele arbeiderskrant. Daarbij
heeft Het Vrije Volk de pech zich te bewe
gen op de overvolle Rotterdamse kran
tenmarkt met een sterk Algemeen Dag
blad, het NRC/Handelsblad en het Rot
terdams Nieuwsblad, de lokale concur
rent waarmee Het Vrije Volk reeds com
mercieel samenwerkt in de Avondbla
den Combinatie Rotterdam.
Er is een anekdote over de legendarische
verkeersredacteur van Het Vrije Volk,
Karei Polak. Toen de krant in 1969 van
Amsterdam naar Rotterdam was ver
huisd, behoorde hij tot de kleine groep
achterblijvers aan het Hekelveld. Af en
toe ging hij in het trappenhuis aan het
Hekelveld staan en riep: 'Is hier nog een
abonnee?' De echo gaf het antwoord:
'nee, nee'.
Twintig jaar later besluit de hoofdredac
teur van Het Vrije Volk zijn commentaar
met een gelijkluidende vraag: 'Wij vech
ten door; wie knokt er mee'? De echo
heeft nog niet geantwoord, want het
trappenhuis in Rotterdam wordt nu nog
dagelijks betreden door tachtig redactie
leden. Zij wachten gespannen op het ant
woord dat de Raad van Commissarissen
in zijn vergadering van volgende week
zal geven.
Bert van den Hoed
