BELGISCHE
RIJKSWACHT
IN OPSPRAAK
...een mand vol
rotte appelen.
één politieman op 300 burgers
PZC/ week-in
31
onrust
openbare orde
misstanden
officieren
hans de bruijn
ZATERDAG 30 APRIL 1988
Vraag: Waarom zijn rijkswach
ters altijd met z'n tweeën? Ant
woord: omdat er een kan lezen en de
ander schrijven. En waarom houdt
een rijkswachter zijn hoofd scheef
als hij een bon uitschrijft? Dan val
len zijn hersens op een hoopje.
Belgen zitten vol met dit soort 'grap
pen' over hun rijkswacht. Sinds kort
is er een nieuwe: Waarom zie je rijks
wachters nooit met zijn drieën naast
elkaar lopen? Antwoord: Omdat het
publiek dan denkt dat de middelste
gearresteerd is.
Een actuele, want de rijkswacht is in
opspraak. Het aantal leden van dit
16000 man (en 50 vrouwen) sterke po
litiekorps dat beschuldigd wordt van
misdrijven of daarvoor al veroor
deeld is begint onrustbarende vor
men aan te nemen.
Volgens voorzitter Lucien Naegels
van het Syndicaat voor het Rijks-
wachtpersoneel, een kleine radicale
politievakbond, is 30 tot 40 procent
van de officieren bij dit keurkorps op
de een of andere manier betrokken
bij strafbare feiten.
Maar dat geldt niet alleen voor de
rijkswacht. Het lijkt erop alsof het he
le politiële en justitiële apparaat is
besmet. Het bijhouden van de Belgi
sche pers levert al gauw een waslijst
op van overvallen, fraudezaken, mis
handelingen en diefstallen waarbij
rijkswachters, gewone politiemensen
en zelfs rechters betrokken zijn of zijn
geweest.
Het aantal ontsporingen bij de rijks
wacht is echter het meest opvallend.
Rijkswachters zijn in België toch al
niet geliefd. Zij beschouwen zich als
een elitekorps en laten dat graag
merken door tegenover de gewone
burgers een grote arrogantie tentoon
te spreiden.
Verkeersovertreders worden vaak als
misdadigers behandeld. Bij een ge
wone wegcontrole is niemand meer
verbaasd als plotseling een machine
pistool door het autoraampje naar
binnen priemt. Vreemdelingen, of het
nu gastarbeiders of toeristen zijn,
worden vaak honds bejegend.
Intimidatie als dagelijkse kost. Met
hun hardhandige optreden bij de
monstraties zijn de rijkswachters tot
over de grens berucht geworden. Vo
rig jaar vielen zij zelfs een Turkse
moskee in Eisden binnen waar een
gebedsdienst aan de gang was en
mishandelden gelovigen, op zoek
naar een voortvluchtige.
Ook anderszins is de rijkswacht de
laatste jaren in opspraak gekomen.
Bij de rellen in het Heizelstadion op
29 mei 1985 vielen de rijkswachters
vooral op door een compleet falende
organisatie bij het handhaven van
de orde.
Maar dat soort voorvallen kan dan
nog als beroepsfout worden aangere
kend. De berichten en beschuldigin
gen over corruptie en pure misdadig
heid onder rijkswachters zijn nieuw
en hebben voor grote onrust gezorgd.
Berichten die overigens op een typi
sche rijkswachtmanier worden be
handeld. Degene die klaagt en be
schuldigt wordt aangepakt, en de
verdachten blijven buiten schot. Dat
ondervond diezelfde vakbondsman
Louis Naegels onlangs.
Zijn beweringen, in het BRT-tv-pro-
gramma Panorama, zijn hem hoogst
kwalijk genomen. Zijn hoogste baas,
minister van defensie 'Ridder' Fran-
cois-Xavier de Donnea de Hamoir
riep hem op het matje voor een uit
brander.
Want Naegels had zich bezondigd
aan een van de ergste dingen die een
rijkswachter kan doen: het korps in
diskrediet brengen. De vuile was
hoort binnenshuis te blijven, naar
buiten toe dient de rijkswacht e e n te
zijn.
Dat vindt zijn oorsprong in de uiterst
strakke organisatie van de rijks
wacht. Het is een militair korps, dat
rechtstreeks valt onder de minister
van defensie. Maar wat de taken be
treft is het veel meer een gewoon poli
tiekorps.
Daarom heeft de rijkswacht, afhan
kelijk van de taak, ook opdrachten
uit te voeren van de ministers van
binnenlandse zaken, justitie en ver
keer. Het gevolg daarvan is juist een
gebrek aan controle, waardoor de
rijkswacht de kans heeft haar eigen
zaakjes te regelen.
De rijkswacht is een soort kruising
tussen de Nederlandse Koninklijke
Marechaussee en het korps rijkspo
litie. Met dien verstande dat de
rijkswacht door heel België, zowel
in als buiten de steden optreedt.
Tot voor twee jaar vervulde zij feite
lijk alle politietaken, van verkeers
controles tot het aanhouden van mis
dadigers. Er werd veel dubbelop ge
daan, en de misverstanden waren
dan ook veelvuldig. 'Dankzij' het Hei-
zeldrama is daarin sindsdien enige
verandering gebracht.
Toen bleek hoe slecht de politiedien
sten in België functioneren. Hoe
slecht ook de coördinatie tussen de
gewone gemeentelijke politiekorp
sen en de rijkswacht was. Overleg
was er nauwelijks. Iedereen ging zijn
eigen gang.
In 1986 werd besloten de rijkswacht
een aantal 'gewone' politietaken te
ontnemen. De rijkswachters houden
zich nu in hoofdzaak bezig met het
handhaven van de openbare orde. En
dat wel in de ruimste zin des woords.
Dat betekent dat zij optreden bij de
monstraties en rellen, de veiligheid in
voetbalstadions verzorgen en de zwa
re misdadigheid en het terrorisme
moeten bestrijden. Voor dat laatste
is er de Bijzondere Opsporingsbriga
de BOB, een speciale recherche-een
heid.
Het gevolg hiervan is dat de gemeen
telijke politieagenten zich vooral met
de kleine criminaliteit en de ver
keersveiligheid bezighouden. Het
'grote' werk gaat naar de rijkswach
ters. De rivaliteit tussen beide groe
pen is dan ook groot.
De enige 'oude' taken die bleven zijn
het surveilleren op de autosnelwegen
en het optreden op het platteland
waar geen gemeentepolitie is. En dat
alles in een strakke militaire organi
satie en tegen een belachelijk laag in
komen.
Bovendien is het een gevaarlijke
baan. Het grote wapenbezit in België
(een vuurwapen op tien inwoners)
leidt tot veel wapengebruik en ook de
rijkswachter trekt daarom gauw het
wapen. Tal van hen hebben dan ook
bij schietpartijen het leven verloren
of raakten gewond.
Ook onschuldige burgers waren het
slachtoffer van triggerhappy rijks
wachters. In Leuven werd per onge
luk een student doodgeschoten, el
ders een toevallig passerend meisje
op de fiets. Een andere rijkswachter
werd veroordeeld omdat hij - in bur
ger - met 1,4 promille alcohol in zijn
bloed na een ruzie met een automobi
list de man doodschoot.
Daarbij komt voor de lagere rijks
wachters de militaire tucht en disci
pline, die als knellend wordt ervaren.
Die tucht is vaak nog strenger dan in
het gewone leger. Wie even uit de pas
loopt wordt hard aangepakt.
Een net pak, kort haar, kordaat op
treden, tucht en discipline. Zo om
schreef een officier-in-opleiding vol
trots zijn opdracht. Opvattingen als
in een kolonelsregime, minachting
voor de politiek, zo schetste de Leu
vens hoogleraar criminologie Lode
van Outrive de andere kant van de
medaille.
Rijkswachters mogen geen lid zijn
van een politieke partij of van een
burger-vakbond. „Door de korps
geest vervreemdt men van de samen-
De rijkswachters: toch al niet geliefd en nu ook nog in opspraak.
foto patrick de kuysscher
Robert Bernaert: de mand is schoon.
Louis Naegels kreeg een uitbrander toen hij de vuile was buiten hing.
leving. Tucht wordt een doel". En die
sfeer is uitstekend om misstanden
toe te dekken.
Die zijn er de laatste tijd volop. Tot
het rijtje van verdachten dat lid zou
zijn (geweest) van de beruchte Ben
de van Nijvel, de moordenaarsbende
die 15 overvallen en 28 doden op zijn
geweten heeft, behoren maar liefst
vier (ex-)rijkswachters.
Bij de Antwerpse rijkswacht is een
onderzoek aan de gang naar rijks
wachters die smeergeld van verzeke
ringsmaatschappijen zouden hebben
aangenomen voor tips die leiden tot
het terugvinden van gestolen goede
ren.
Een rijkswachter die knoeide met
geld en paspoorten vervalste, werd
onlangs in Gent tot een jaar gevange
nisstraf veroordeeld. Een Brussels lid
van de Bijzondere Opsporingsbriga
de was jarenlang tevens pooier.
Een kapitein van de rijkswacht in
Waver - die betrokken was bij het on
derzoek naar de Bende van Nijvel -
staat terecht omdat hij klanten van
een met hem bevriende prostituee
chanteerde. Hij gaf zijn onderge
schikten opdracht om de kandidaat-
slachtofers op te sporen.
Een rijkswachtkolonel uit Hekelgem
kreeg een voorwaardelijke celstraf
voor valsheid in geschrifte, diefstal
en oplichting. Drie rijkswachters in
Brussel kwamen voor de rechter om
dat zij zich lieten omkopen door hoe
ren.
Een rijkswachter in Brussel werd ver
oordeeld omdat hij valse processen
verbaal had opgesteld tegen betaling
van 4000 gulden. In Schaarbeek werd
1985 een rijkswachter aangehouden
die een bank overviel. In Tongeren
werd een rijkswachter veroordeeld
die drie overvallen had gepleegd op
bejaarden.
Een kapitein in Brussel sjoemelde
met processen verbaal van hardrij
ders. Er waren zelfs speciale formulie
ren in omloop waarmee verzocht kon
worden om een verkeersovertreding
van een familielid of bekende te sepo
neren.
België heeft de hoogste
'politiedichtheid' in Europa. Er
zijn 33.300 politiemensen (16.000
rijkswachters, 16.000 gemeentelijke
politieagenten en 1300 leden van de
speciale gerechtelijke politiewat
overeenkomt met 300 per inwoner
in Nederland is dat een op ruim
450).
Die politiediensten blinken vooral
uit omdat ze op een soms groteske
manier langs elkaar heenwerken.
Er zijn 612 verschillende korpsen
een rijkswacht, 589 gemeentelijke
politiekorpsen en 22 gerechtelijke),
die allemaal hun eigen gang gaan.
Soms gebeurt dat zelfs bewust,
omdat het ene korps het niet kan
hebben als het andere met de eer
van een opgeloste misdaad gaat
strijken. Nu komt dat niet zo vaak
voor. Slechts één op de vijf
misdrijven in België wordt opgelost.
Het gebrek aan samenwerking
kwam schrijnend naar voren bij de
rellen in het Heizelstadion, waarin
mei 1985 op het punt van de
coördinatie en de orde-
handehaving zowat alles fout ging
wat maarfout kon gaan.
In het onderzoek naar de
bomaanslagen van de CCC en naar
de Bende van Nijvel werden de
blunders op elkaar gestapeld. Deels
voorkomend uit onkunde, deels uit
onwil en vooral door een gebrekkige
organisatie op alle niveaus.
De moordenaars van de Bende
profiteerden daarvan, toen zij in
september 1985 op een avond een
aanslag in Eigenbrakel (Waals
Brabanten een in Overijse Vlaams
Brabant) pleegden. De
politiekorpsen aan beide zijden van
de taalgrens werkten niet samen.
De opsporing begon pas toen
Brussel'werd ingeschakeld. De
daders waren toen allang
verdwenen.
Bij de militair georganiseerde
rijkswacht lopen de zaken nog het
best. Bovendien worden de
rijkswachters - ondanks alle
hiernaast geschetste problemen -
goed opgeleid. Een officier vijfjaar,
een onderofficier twee jaar en een
wachtmeester een jaar. Maar bij de
gemeentelijke politiekorpsen is de
toestand veel zorgelijker.
Een onderzoeksbureau heeft in
opdracht van het ministerie van
binnenlandse zaken de
gemeentepolitie in België
doorgelicht. De conclusies uit het
800pagina's tellende rapport, die
medio april in de publiciteit
kwamen, waren schokkend.
Een doorsnee rijkswachter krijgt
een opleiding van 4000 uur. Een
gewone politie-agent komt soms niet
eens aan 400 uur. Enkele jaren
geleden, toen er grote
personeelsnood was, werden
agenten na enkele weken opleiding
met een wapen de straat op
gestuurd.
De betaling is te laag en de
motivatie dientengevolge gering. De
materiële uitrusting van de korpsen
is volstrekt onvoldoende, terwijl
veel onnodige spullen dubbel
aanwezig zijn. Het onderzoeksteam
pleit ervoor de politieleiding in een
hand te brengen en het toezicht
erop te centraliseren.
Kort geleden maakte het kamerlid
van de Volksunie, Hugo Coveliers,
bekend dat tegen elf officieren een
onderzoek loopt. Zij zouden rijks-
wachtmaterieel en -personeel ge
bruikt hebben om hun huizen op te
knappen, een stacaravan te schilde
ren of zelfs het restaurant van de zoon
van een van hen te helpen inrichten.
Een van de betrokkenen is volgens
Coveliers nota bene luitenant-gene
raal Devos, de inspecteur van het
korps die juist zou moeten toezien op
de goede gang van zaken. De parle
mentariër zegt dat het onderzoek
naar deze gevallen van binnenuit ge
saboteerd wordt door hoge officieren
die hun collega's waarschuwen dat
een onderzoek tegen hen loopt.
Al deze gevallen deden zich de laat
ste anderhalf jaar voor. Het verweer
van de rijkswacht-top tegen deze ge
beurtenissen is zwak. Volgens luite
nant-generaal Robert Bernaert, de
scheidende commandant van het
korps, gaat het om „rotte appelen in
de mand, maar de mand is schoon".
Dat verleidde vakbondsman Naegels
ertoe om enkele weken geleden bij
wijze van ludieke actie een mand met
appelen op de stoep van de generaal
te deponeren. Een actie die hem
hoogst ernstig wordt aangerekend.
Bernaert weigerde publiekelijk over
deze zaken verklaringen af te leggen
of vragen te beantwoorden. In het
BRT-programma wilde hij niet ver
schijnen omdat daarin politici en
vakbondsmensen kritiek uitten, en
daarmee wil hij niet publiekelijk in
discussie treden.
Toen een jaar geleden een aantal van
deze gevallen in de publiciteit kwa
men, schreef Bernaert een brief aan
het hele personeel waarin vooral de
politievakbonden en de media een
veeg uit de pan kregen.
Opvallend was wel de zinsnede dat -
hoe slecht dat ook is - rijkswachters
nu eenmaal in de verleiding gebracht
kunnen worden om op het verkeerde
pad te gaan, omdat zij te weinig ver
dienen. Dat is ook onbetwistbaar.
Een jonge gehuwde rijkswachter met
een kind verdient ongeveer 1500 gul
den netto in de maand, een fractie
meer dan de uitkering voor werklo
zen. Een onderofficier met 14 dienst
jaren vertelde in het BRT-program
ma 2200 gulden per maand te heb
ben, inclusief alle toelagen.
Volgens voorzitter Paul Van Keer
van het Nationaal Syndicaat voor
het Rijkswachtpersoneel, de groot
ste bond, krijgt de rijkswacht door de
slechte betaling te weinig personeel.
En om het korps toch op sterkte te
houden worden noodgedwongen
mensen aangenomen die men liever
niet zou hebben.
Het gaat natuurlijk te ver om te zeg
gen dat het hele rijkswachtkorps
corrupt is. Feit is wel dat door de
strakke organisatie en tucht mis
standen makkelijk worden toege
dekt, zeker als klagers uit de eigen
geledingen worden bestraft. De
rijkswacht wordt daardoor een
soort staat in de staat.
Volgens Naegels is de corruptie het
grootst onder de 700 officieren. Meer
dan eenderde van hen zou op het ver
keerde pad zijn of zijn geweest. En of
ficieren hebben nu eenmaal de mid
delen en de macht om te voorkomen
dat hun misstappen in de publiciteit
komen.
Een wachtmeester die een klacht in
diende tegen een officier die slachtof
fers van verkeersongevallen bestal
werd geschorst. Hetzelfde gebeurde
met de onderofficier die bekend
maakte dat een officier van het anti-
drugsbureau zelf in drugs handelt.
De onderofficier, met 25 jaar erva
ring, werd overgeplaatst en mocht
voortaan de rijkswachtkazerne
schoonhouden. Hij nam ontslag. De
beklaagde, wiens betrokkenheid
vaststond, is nog steeds officier.
Lager personeel, dat ziet hoe beter-
betaalde officieren rijkswachtmate-
rieel en -personeel voor privédoelen
gebruiken, zou daarin een reden zien
om op het slechte pad te gaan tenein
de zelf ook wat 'bij te verdienen'.
Door hun nauwere contacten met de
georganiseerde misdaad liggen de
aanbiedingen voor het oprapen.
De rivaliteit tussen officieren en
manschappen is groot. De rijkswach
tofficieren beschouwen zichzelf veel
meer nog dan hun ondergeschikten
als de crème de la crème. Harde prak
tijkervaring, zoals de gewone agen
ten die hebben, missen zij veelal.
"Terwijl wij met veel moeite bezig
zijn om een ernstig verkeersongeluk
op te nemen, waarbij soms doden
zijn, komt dan een officier die aan
merkingen maakt omdat ons bu^je
niet schoon genoeg is", merkte een
rijkswachter voor de tv op.
Velen zien als de enige manier om
aan deze toestanden een einde te ma
ken het 'demilitariseren' van de rijks
wacht. Het zou een gewoon politie
korps moeten worden, zoals de Ne
derlandse rijkspolitie. De politieke
partijen die onderhandelen in de ka
binetsformatie zijn het daar al goed
deels over eens.
De militaire structuur zou moeten
verdwijnen. Dat zou ook het toezicht
van de politiek makkelijker maken.
Die krijgt nu nauwelijks de kans om
tot in het korps door te dringen. Vori
ge week daarom werd een speciale
parlementaire commissie voor de po
litiediensten opgericht.
