JENEVERMUSEUM
HASSELT
mensen
met een
passie.
iaa tafel
eten en drinken voor
de tweede wereldoorlog
SAFETOP
spijkerbroek
in aidsstrijd
ijzer sterke couture
van nestor heymans
tafeldekken
met mondriaan
museum
panacee
sleutel
ijlJDAG 25 SEPTEMBER 1987
»ok altijd gedacht dat
jenever een Nederlandse
vinding was? Zeg dat dan
aarniet hardop in Belgie.
jnt hoewel de wet
ndervelde in 1919 het
henken van 'wittekes' in
.'senstaminees verbood
>ven de Belgen hun
ielkretserke' (keelkrabbertje)
duw innemen, waarbij zij
us konden maken uit enkele
mderden soorten en merken,
industriële revolutie in de
;ede helft van de vorige eeuw
historie levend houdt. Zo
bekend was indertijd de
Hasseltse opkikker dat Guy de
Maupassant het heeft o ver 'un
Hasselt' als hij een jenever be
doelt.
Sinds 1980 is Hasselt een
jenevermuseum rijk dat
gedragen wordt door een
enthousiaste groep
particulieren. Wim van Lishout,
schepen voor cultuur van de
stad Hasselt noemt hen
ggepaard met een massale
knaar de steden waar
moede, onmenselijke
rkomstandigheden en slechte
ïuizing duizenden deed
ichten in de drank. De
i-alcoholwet was het
twoordophetvaak
irijnend leed dat grof
oholmisbruik aanrichtte
der het proletariaat.
nds de wet Vandervelde een
arjaar geleden werd
;etrokken openden in
evers en likeuren
ipecialiseerde proeflokalen
mdeuren. Voorbeelden
arvan zijn De Vagant in
twerpen en het Dreupelhuisj e
Uin de Kemelstraat te
«gge waar de sfeer wordt
jaald door rood pluche en
ien panelen uit een door de
ularisatie getroffen kerk.
ide etablissementen bieden
ikeusuithonderdenjenevers.
aronder ook N ederlandse
arde hoofdmoot is van
lgische oorsprong. En dat zijn
gniet allemaal borreltjes van
irocent.
wil kennismaken met de
lgische borrel moet eigenlijk
arHasselt, de levendige
ofdstad van Belgisch
nburg en het Schiedam (waar
tigens nauwe contacten mee
rden onderhouden) van onze
derburen. Weliswaar is het
ntal stokerij en in Hasselt op
vingers van één hand te tellen
ar vroeger waren dat er
ntallen en er is een Confrérie
de Hasseltse Jenever die de
„mensen met een passie". Het is
trouwens een stuk beleid van
Hasselt om interessante
museale collecties bijeen te
brengen en die dan over te
dragen aan groepen
geïnteresseerden. Zo worden
steeds weer andere
bevolkingsgroepen betrokken
bij het wel en wee van hun stad.
„De idee moet gedragen en
gekoesterd worden door de
bevolking", zegt schepen Van
Lishout en het stadsbestuur
stimuleert die betrokkenheid
door de activiteiten een dak
boven het hoofd te bieden.
In het geval van het
jenevermuseum gebeurde dat
door de collectie
museumstukken voorlopig
onder te brengen in het
Oud-Gasthuis dat ook het
Stadsmuseum herbergt en door
in 1979 de vroegere
jeneverstokerij
Stellingwerff/Theunissen aan de
Witte Nonnenstraat 19 te kopen
en te restaureren. Deze maand is
die restauratie klaar en verhuist
hetNationaal Jenevermuseum
van Belgie naar een passende
lokatie, een gebouw dat het
oudste industriële monument
van Belgie is, in 1975
geklasseerd.
Kern van het museum, in feite
een werkende jeneverstokerij, is
de voor Europa unieke
stoombranderij van H. Servais
uit Malmédy die dateert uit het
laatste kwart van de vorige
eeuw. Onder leiding van Roland
Wissels, telg uit een befaamd
°r tafeldekken zijn er meer mogelijkheden dan zwaar damast,
'eren bestek en borden met gouden randjes. Vooral voor een
a"ijd in de wat informele sfeer, bijvoorbeeld bij fondue, gour-
'of raclette, zijn placemats soms wel zo leuk en stijlvol.
us is er genoeg en zelfs mensen die kiezen voor een Mondriaanse
htlijnigheid komen sinds kort aan hun trekken. Het Rotterdamse
wijf Collection Products Europe brengt een serie uit ontworpen
"Irene Bakker. Bij de placemats zijn bijpassende papieren se-
)es te koop. De placemats kosten 35,- in een koker van vier, de
ïetjes 5,- per 20 stuks.
De laatste hand wordt gelegd aan het werkende deel van het jenever-
museum: de stokerij.
Hasselts stokersgeslacht - zijn
moeder versnijdt nog al tij d
j enevers en maakt likeuren -
wordt gedemonstreerd hoe
mout wordt geplet, versuikerd,
tot gisting gebracht en tenslotte
gedistilleerd. Stokerijen
stonden vroeger altijd op de
arme zandgronden.
Grondstoffen waren gerst en
rogge. Het afvalprodukt, de draf,
werd aan de ossen en varkens
gevoerd en hun mest verrij kte
weer de grond waarop gerst en
rogge werden geteeld.
Stokerijen waren dan ook deels
boerderijen, 's winters werd
jenever gemaakt en 's zomers
het land bewerkt. De voormalige
ossestal aan de Witte
Nonnenstraat is nu tentoonstel
lingszaal.
Hasseltse brandewijn was rond
de eeuwwisseling voor velen
het middel tegen alle kwalen.
De drie man sterke folkgroep
'De Eenige Echte Hasseltse
STOOPKES' (afkorting voor
Sociëteit ter Ondersteuning
Onzer Plaatselijke Kroegen en
Staminees) namen in hun vorig
jaar op de plaat gezette
De beeldfontein 'Het Jenever-
manneke' in de binnenstad van
Hasselt symboliseert de
kringloop gerst en rogge - jene
ver - draf (veevoer) - ossen en
varkens - mest - en weer gerst en
rogge.
Jeneversuite over die panacee
van een kwakzalver het
volgende lied op:
'Hebt gij jicht ofhartepijn
Klauwzeer, pips offlerecijn,
Koopt en neemt mijn medecijn
En weg zal 'tzijn.
Maar ook zonder te worden
gekweld door een van deze
kwalen, kunt u in Hasselt
terecht voor een echt Belgisch
opkikkertje naar keuze. Een
drupke ofbobijntjejeneverisin
het bruine museumkroegje voor
luttele frankskes te bekomen en|
kan worden genuttigd onder de
bomen die altijd bij elke stokerij
werden aangeplant en die
morellen, walnoten en
Williamsperen voortbrengen,
vruchten waarmee jenevers op
smaak en kleur werden
gebracht. Een bezoek aan het
N ationaal J enevermuseum in
Hasselt, dat dagelijks behalve
op maandag is geopend van
14.00 tot 18.00 uur, is trouwens
goed te combineren met een
stadswandeling langs vele
monumenten en uitstekende
winkels. Hasselt is namelijk niet
alleen jeneverstad maar ook
modestad en kan wat dat laatste
betreft met Maastricht en
Brussel wedijveren. En
binnenkort zult u er een Klank
en Beeldmuseum aantreffen.dat
wordt opgebouwd rond de
compact disc die door
Philips-Hasseltis 'uitgevonden'.
Van 20 tot en met 27 september
is het Jenevermuseum gratis
toegankelijk en er worden dan
feestelijkheden rond de opening
georganiseerd met veel muziek
en folklore.
RIEN VAN RE EMS
Hoewel de volkskundige
Dirk Jan van der Ven in
zijn lange leven - hij werd 82 -
vijftig boeken en een niet te
tellen aantal artikelen
schreef, bleven verscheidene
van zijn studies onuitgegeven.
Dank zij een initiatief van de
Belgisch-Nederlandse Acade
mie voor de Streekgebonden
Gastronomie is één daarvan,
'Eten en drinken in de Neder-
landsche Folklore', thans ver
schenen in de reeks verzamel
de opstellen van de ASG. Het
gaat om een gedegen studie
naar gewoonten en gebruiken
op gastronomisch gebied in de
periode vóór de tweede we-|
reldoorlog.
Van der Ven was een van de op-
stammen van Zuid-Beveland
en hebben een amoureuze
strekking. Zo vertelt hij hoe
het 'tootelokken' in zijn werk
ging. Jonge boeren kochten tij
dens de kermis voor hun gelief
de een zogenaamde kermis-
koek. Het meisje nam de koek
in de mond en de jonge vrijer
mocht daar steeds een stuk
van af happen. 'Tot er geen
koek meer was en alleen maar
een lokkende mond om te zoe
nen.' Vrijen buiten het dorp
mocht vroeger op Zuid-Beve
land niet tenzij met toestem
ming van burgemeester, wet
houders en de leden van de
Jonge Jongers-vereniging. De
Jonge Jongers inden daarbij
een boete van veertig cent
richters van het Openluchtmu
seum in Arnhem. Hij was een
nauwgezet observator en zijn
beschrijvingen van het dage
lijks leven in zijn tijd waren
zeer gedetailleerd. Dank zij
Van der Ven en de ASG is het
mogelijk een beeld te verkrij
gen van de eetgewoonten van
gewone mensen op bijzondere
dagen. Wat dan vooral opvalt
is dat er zoveel aan oude tradi
ties is verdwenen. Voor een bij
zondere maaltijd is niet langer
het excuus van een feestelijke
gebeurtenis nodig en het eten
van specialiteiten tijdens ge
denkdagen is een vrijwel verge
ten geneugte. Van der Ven
deed ook persoonlijk moeite
om enkele teloor gegane tradi
ties weer ingang te doen vin
den, zoals de Driekoningen
avondviering met het eten van
het bonenbrood.
Zeeland neemt in het werkje
van Van der Ven een beschei
den plaats in. De voorbeelden
die hij geeft van oude tradities
vooraf en bezochten op zater
dagavond de jonge geliefden
ook in de bakkeete om 'de
fooie' op te strijken. Het vaste
tarief was twee rijksdaalders
als het een boerendochter en
een boerenzeun betrof en min
der dan de helft daarvan als de
vrijer een arme drommel was.
Als teken van verbroedering
werd dan een drankje geschon
ken uit de Jonge Jongersfles.
Netty Engels-Geurts heeft aan
de studie van Van der Ven wat
recepten van traditionele ge
rechten toegevoegd. Een paar
daarvan laat ik hier volgen.
ZUURBRAAD
Ingrediënten: 1 kilo paarden-
braadvlees, zout, azijn, laurier
bladen, peperkorrels, kruidna
gels, stukje Spaanse peper, een
paar uien, boter of vet, appel
stroop, ongevulde ontbijtkoek,
bloem of aardappelmeel. Be
reiding: maak een marinade
van 2/3 azijn en 1/3 water. Leg
in de marinade de specerijen
en de in stukken gesneden
uien. Bestrooi het vlees met
zout en leg het zo in de marina
de dat het helemaal onder
staat. Laat het twee tot drie da
gen koel staan. Laat het vlees
uitlekken. Maak boter of vet in
een braadpan warm en bak het
vlees aan alle kanten bruin.
Voeg de stukken ui er bij en
laat deze meebakken. Voeg de
marinade bij het vlees en laat
het vlees gaar sudderen. Als
het vlees bijna gaar is een lepel
appelstroop en een paar ver
kruimelde sneden ontbijtkoek
in de saus doen. Haal de spece
rijen uit de saus of zeef ze. Bind
de saus bij met aangemaakt
aardappelmeel of aangemaak
te bloem. Snijd het zeer gare
vlees in plakken en dien deze
op in de saus.
STROOPJANNEVER
Ingrediënten: 1 liter oude jene
ver, 1 stuk pijpkaneel, 500
gram keukenstroop. Berei
ding: breek de kaneel in stuk
ken en overgiet die met wat
van de jenever. Laat de kaneel
aftrekken in een goed gesloten
pan op een kleine vlam gedu
rende een half uur. Laat de pan
een nacht staan. Doe de stroop
in een kom en zet die warm zo
dat de stroop vloeibaar wordt.
Zeef het kaneelaftreksel en giet
dat met een flinke scheut jene
ver bij de stroop. Zet de kom
met de stroop op een pan warm
water en laat het au bain Marie
trekken tot de stroop vloeibaar
is. Roer er geregeld in en dek de
pan telkens goed af. Haal het
mengsel van het vuur en laat
het afkoelen. Meng er de reste
rende jenever door. Doe de
drank in goed schoongemaak
te flessen en laat ze vier weken
rusten voordat de drank ge
schonken wordt.
RIEN VAN REEMS
Eten en drinken in de Nederland-
sche Folklore,
door D.J. van der Ven.
Uitgave Academie voor de Streek
gebonden Gastronomie.
Abraham Orteliuslaan 4.
3500 Hasselt, Belgie.
De ziekte Aids houdt de
laatste tijd de gemoede
ren nogal bezig om het voor
zichtig uit te drukken. Voor
lichtingscampagnes, televi
siefilmpjes en foldermateriaal
moeten ervoor zorgen dat de
ziekte niet als een razende om
zich heen grijpt. Alles wordt
uit de kast gehaald om het pu
bliek van de gevaren van de
ziekte te doordringen. Op de
vaderlandse televisie liet Ver
onica maar liefst tot twee keer
toe zien hoe er veilig gevrijd
moest worden. Als er dan ech
ter vragen komen over hoe'
met een condoom moet wor
den omgegaan, en of je altijd
een knoop in het condoom
moet leggen na gebruik, vraag
je je overigens wel af of die
voorlichting zin heeft. De
jeugd weet blijkbaar alleen
van het bestaan van de pil af.
Maar dit terzijde-
In het hele Aidsvoorlichtings-
gebeuren is nu een 'nieuw gat
in de markt' ontdekt door Kiwi
Benelux BV in Amsterdam.
Dit is een groothandel en im-
en exporteur van vrijetijdskle-
ding met name spijkerbroe
ken. Zij brengen sinds kort de
zogenaamde Topsafe-spijker-
broek op de markt. Een broek
die eenmaal aangetrokken,
een wandelende voorlichting
voor, of beter gezegd tegen,
Aids moet zijn.
Deze Topsafe-spijkerbroek
heeft een speciaal afsluitbaar
zakje waarin een condoom is
opgeborgen. Daarnaast moe
ten een foldertje in de broek en
een publiciteitscampagne er
omheen wijzen op de gevaren
van ondoordacht vrijen. Maar
dat is nog niet alles. Het uiter
lijk van de spijkerbroek is aan
gepast. Zo is op de gulp een
slotje aangebracht en zijn alle
zakken voorzien van een rits.
Een hedendaagse kuisheids
gordel?
„Dat slotje is niet een echt slot
met een sleutel. Je kunt het
niet op slot doen", help Kiwi
Benelux-directeur J. Hette-
ling ons uit de droom. „Het
geeft de aanblik van een lipss-
lot maar het is in feite een
drukknoop. Je kunt er niet
echt een sleutel insteken. Het
heeft dus niet echt een functie.
Het legt accent op het veiligh-
seidkarakter van de broek.
Hetzelfde geldt voor de ritsen
op de zakken. Ook dat bena
drukt de hele 'beveiliging' van
de broek. Ja, als je iets in je
zakken doet en de rits is dicht,
dan kan het er niet uitvallen.
De Topsafe-spijkerbroek met al zijn 'beveiligingsmaatregelen'.
Maar dat is niet de directe
functie ervan".
Ontwerper van de broek is
Kees Albers. Zijn filosofie ach
ter de broek: „Voor jongeren is
kleding heel belangrijk. Het
vormt een deel van hun levens
filosofie. Vaak dragen zij hun
opvattingen mede uit door hun
manier van kleden. Door een
broek helemaal in het teken
van de ziekte te zetten hopen
wij bij jongeren het bewustzijn
over veilige sex te vergroten.
De broek zit als het ware op
slot. Aan de buitenkant kun je
zien waar het ons, en dus ook
degene die de broek draagt, om
'gaat. Door die broek aan te
trekken laat je je omgeving
duidelijk merken dat je een
voorstander bent van veilig
vrijen. Op die manier hopen wij
meer jongeren aan het denken
te zetten en menen we een bij
drage te kunnen leveren aan de
voorlichting over Aids".
Directeur Hetteling ontkent
overigens dat met het op de
markt brengen van deze broek
de ziekte is gecommerciali
seerd. Voorlichting zou het eni
ge uitgangspunt zijn geweest.
De broek is ook niet duurder
dan andere modellen. Het is
wel wat kostbaarder om het te
produceren vanwege de ritsen,
dat zakje en het slotje maar wij
brengen de broek voor een nor
male prijs". De super-stone-
washed broek in loose fit (half-
wijd) model moet in de winkel
ƒ109,95 gaan kosten. En dat is
iets duurder dan een 'merk'-
broek.
Volgens Hetteling speelt zijn
bedrijf met deze broek in op
een vraag van de jeugd. "Wij
zijn sponsor van de Dutch
Dance Trophy en zitten daar
om gemiddeld zo'n drie keer
per week in een disco. Daar ko
men veel jongeren en zij vroe
gen ons of wij niet eens iets
konden doen op het gebied van
Aids-voorlichting. Op die ma
nier is het idee voor deze broek
geboren. We hebben daar een
aantal maanden aan gewerkt
en de reacties tot nu toe zijn
erg goed. Wij geven in die dis
co's altijd modeshows met on
ze modellen en de Topsafe-
spijkerbroek wordt op die ma
nier ook aan het publiek ge
toond".
Overigens is de naam Topsafe
geen toeval. Het in de broek
aanwezige condoom is afkom
stig van Neerlands grootste
condoomfabriek. Wat zou nu
de volgende stap zijn? Mis
schien is beveiligd ondergoed
een idee. Er zijn allicht fabri
kanten te vinden die daar op
willen inspelen. Uit louter
voorlichtende ideologie na
tuurlijk
ANNEMARIE ZEVENBERGEN
Het zakje in de broek waarin het condoom zit opgeborgen
Vorige seizoenen mag het dan soms kwakke
len zijn geweest, deze week maakte Max
Heymans onmiskenbaar duidelijk dat hij nog
steeds in staat is op perfecte wijze inhoud te ge
ven aan het woord couture. Heymans' winter
collectie klonk als een klok met vooral prachti
ge tailleurs en opzienbarende avondjurken met
veel stroken en kant. Het trouwe publiek van
de nestor reageerde veelvuldig met enthousias
te kreten en gul applaus.
De rokken bij Heymans zijn kort tot zeer kort,
waarmee hij aansluit bij het heersende mode
beeld. De variatie zit niet in de lengte, wel in de
breedte: van zeer smal tot wijd-klokkend met de
ballonrok als alternatief. Ook een andere mode
trend, de terugkeer van het bont deze winter, is
bij Heymans terug te vinden.
Heymans is een meester in het maken van fraaie
tailleurs van het type Chanel met kraagloze jas
jes en goudkleurige knopen. De jasjes zijn kort
en mooi aangesloten of recht en de taille wordt
geaccentueerd door een brede lakceintuur.
Daaronder een pittig kort rokje of een zwierige
dubbele klokrok, waarvan de zoom nergens la
ger zakt dan een handbreedte boven de knie.
Juist die korte rok haalt het toch stijve karakter
er helemaal uit. In de actuele A-lijn biedt Hey
mans jasjes vervaardigd van Harris-tweed in
gloedvolle herfstkleuren. De fraai klokkende rug
komt bij een enkele mantel terug. Als afwisse
ling toonde Heymans een heel sterk getailleerd
koket manteltje in een zwart/wit ruit dat de
naam 'Very Saks fifth avenue' meekreeg. Hey
mans maakt het beeld vaak compleet met bij
passende sjaals en omslagdoeken.
Opvallend tussen de vele korte, heel vrouwelijke
avondtoiletten is een klein halterjurkje met
daaroverheen een enorme wijde tafrok, bestikt
met stroken in zwart en marron-bruin. Pikant
zijn de modelletjes met doorkijk-blouses van
zwart kant en taftzijde ballonrok. Er horen enor
me stola's bij met een zoom van stroken.
CONNIE HEID A
