RAADSELS
'ik had net al
mijn doeken
afgekrabt'
Het debuut van Tessa de Loo
telkens weer
nieuwe aandacht
voor Gerard Reve
OVER DE BKR-
DREMPEL
MANNEN, ZE WILLEN MAAR EEN DING
- RIJDAG 30 DECEMBER 1983
PZC/ kunst/cultuur
jlr is geen tweede hedendaagse auteur in onze letteren over wie zoveel geschreven wordt
•j Jals over Gerard Reve. De raadsels rond hem worden echter in al die secundaire literatuur
iet opgelost. Hij blijft een ongrijpbare figuur bij wie je nooit kunt vaststellen wat hij meent
wat niet en tot hoever zijn ironie zich uitstrekt.
eel vaak betreft die ironie zijn eigen boek' aangekondigd, daarin zullen Voor Anneke Reitsma werd een arti-
jrsoon: Reve schaamt zich niet om dan zijn racistische uitspraken uit- kei over Reve's poëzie opgenomen
Kfcilf *1 slln dat eerder jn .Qns Erfdeel' was ver.
schenen. Eric Rinckhout herzag voor
deze gelegenheid een artikel over het
chzelf in al zijn kleinmenselijkheid voerig belicht worden,
portretteren. Juist die zelfspot
«kt de wereld die hij in zijn boeken Er is geen andere levende Nederland- M
ind zichzelf opbouwt geloofwaardig se schrijver aan wie een vergelijkbare Drozaweri, 'Werther Nieland' dat eni-
mngrijke thïmas z,Jn daarbij de periodieke uitgave wordt gewijd, In
mek. de eenzaamheid en de dood, het redactie van het Reve Jaarboek' nS is het 2ïk
et alleen zijn thematiek, ook zijn bebbe£ z'tting Arnold Greidanus, van j0s Paardekooper over de mtga-
is b°?8.at peb ma^ena^™,w„ird,nrrSd0,0Pdr. veb van 'De ondergang van de familie
inlijk. Bijvoorbeeld zijn stijl, waar- In
ven van unucigaiik v au uc taiiiuic
Boslowits- en 'Werther Nieland'. Al
-j— j -T uubiuniw cii vvcitiici ivicidnu ru
het archaïserende taalgebruik pbdacb? dat'41Ja"bbef, ee,n brand~ jarenlang worden deze werken gecom-
Ixschien een in het ooe SDrineend. Punt wil zijn voor de Reve-studie. Er ,,;trrarrQ„D., /i™-
zijn vaste rubrieken, zoals een over- S^SooKr^nt^dM
zicht van primaire en secundaire lite- H if hi, Ja
rat,nu- riv.r i naë h,«n rt» lö.t deze uitgave bijzonder slecht is: taUo-
Isschien een in het oog springend,
lar niet het beste kenmerk is
eze maand is Reve zestig jaar gewor-
a. Van verschillende zijden leidde «tuur Over 1982 blijkt de lijst van ze zet[cmten werden „00it verbeterd.
I t tot terugblikken op zijn werk. ^'™b'tbnpub'IC"bea J, A de teksten stemmen niet meer over-
(X «rugblikken, want het lijkt er een oorspronkelijk werk te bevatten. Op
al setje op of hij in literair opzicht over vallend groot is de hoeveelheid illega-
i n hoogtepunt heen is. In zijn oor- 'e 'Piratenluitgaven. Elk jaar zullen
o ronkelijk werk bereikt hij niet meer ook Reve-foto's worden opgenomen;
peil van voorheen. Veel oorspron- deze keer zijn die gemaakt door Ro-
iljk werk publiceert hij overigens na'd Sweering. Tenslotte zijn er stuk-
hans warren
door een rabiaat antisocialisme. Hij is
opgegroeid in een communistisch ge
zin en de ervaringen die hij destijds
heeft opgedaan hebben hun weerslag
gehad. Cohen wil ook Reve's religiosi
teit en nog andere zaken vanuit die
biografische achtergrond verklaren.
Curieus is in deze 'Tirade' een ver
taald vers van de dertiende-eeuwse
Arabische dichter Abü al-Hasan al-
Shushtari dat sterk de beruchte
'ezelscène' uit Reve's 'Nader tot U' in
herinnering roept.
Frank van Herk en Martin van Reste
ren schrijven onder de titel 'Er moet
een God zijn iwant zoiets kan men
onmogelijk zelf bedenken)' over de
religie in Reve's werk. Ook zij noemen
Reve's jeugd een voedingsbodem voor
zijn godsdienstige gevoelens. Reve's
godsbeeld komt duidelijk naar voren
in een gedicht uit 'Nader tot' dat
zowel in het 'Jaarboek' als in 'Tirade'
geciteerd wordt. Ook wat vormgeving
betreft is het typerend voor Reve:
zag te Woudsend
niet meer. de meeste boeken die ken over Reve: nieuwe artikelen en een met die van de eerste edities,
hem verschijnen bevatten oude artikelen die eerder elders werden n
irespondentie en andere oude tek- gepubliceerd
Na de rel rond het Interview met
Paardekooper geeft aan wat er alle
maal moet gebeuren om de uitgave
weer aanvaardbaar te maken. Ër
ludewijn Buch lijken de lezers zich Hans Hafkamp schrijft over Reve in nog meer lezenswaardigs in dit 'Jaar-
!c wat van Reve af te keren. Al- !982- Het was geen werkelijk vrucht- boek": onder andere een analyse door
ans: onvoorwaardelijke bewonde- baar Jaar voor Reve Hafkamp be-
ig is opeens niet meer mogelijk, jij fijfmi—m—
lewel racisme al jarenlang een be-
rnddeel van Reve's werk was. Ieder- in de kritiek waren. Een aantal van de over Reve's religiositeit.
C i haast zich nu te zeggen dat hij uitgaven waarover Hafkamp bericht
i it de minste waardering op kan zijn zo zeldzaam dat het op zichzelf al Tifddc
mgen voor Reve's politieke denk- een verdienste mag heten dat hij ze
dden. onder ogen heeft gekregen. Zo schrijft
hij over het illegaal uitgegeven brie-
vaker aanstoot genomen aan venbundeitje Brieven aan Arend S
^leringen van hem. Maar met eer- waarvan naar Hafkamps schatting Direct betrekking op Reve's racisti-
setrof dat ZO n wezenlijke aangele- nne s]Prht.s zeven exemnlaren he- sche denkbeelden heeft de beschou
wing van H. F. Cohen: .Gerard Reve
en de politiek'. Hij opent met de
Paul van Capelleveen van de liefdes-
spreekt de nieuwe publicaties van de relaties in het werk van Reve en een
schrijver en vat samen hoe de reacties beschouwing door Arnold Greidanus
onder ogen heeft gekregen. Zo schrijft Het nieuwste nummer van hel voor
aanstaande letterkundige tijdschrift
'Tirade' is ook aan Reve gewijd.
nog slechts zeven exemplaren be-
beid Zo is het jaar 1983 heel wat staani De brjeïen dateren p,t I£|74
rider feestelijk voor Reve geworden
hij zich wellicht had voorgesteld,
sa triomf, maar gedeeltelijke ver- uiic
azing werd zijn lot. Want ook literair
zien was er een belangrijke teleur-
illing. De roman 'Wolf viel bij kri-
k en publiek een ongunstige ont-
ingst ten deel.
ornamelijk betrekking heeft op Het onthutsende voorbeeld uit eigen
12, komt een en ander al meer dan
bs ter sprake. Voor komend voor-
ir wordt het tweede 'Reve Jaar- Iers er zich
zijn kennelijk de moeite waard. Haf
kamp wijst erop dat ook in deze stelling dat de kunstenaar het wezen
brieven racistische uitspraken te vin-.
In 1982 verscheen tevens 'Archief
Reve 1961-1980'; Hafkamp geeft'uit-
is dat de politiek niet begrijpt.
Als reden dat hij toch op Reve's
ideeen in wil gaan noemt hij: „omdat
ze in al hun idiosyncratische mallotig
heid toch eén wijze van denken
sluitend de opinies van de besprekers ervaren en verwerken onthullen waar-
ichs vraaggesprek verscheen in ja- over deze uitgave weer. Elders in dit
1983. Hoewel het eerste 'Reve
irboek' dat dezer dagen verscheen
de analyse ons van nut kan zijn
'Jaarboek' schrijft Jos Paardekooper wanneer we daarna gaan kijken naar
ver deze en vergelijkbare uitgavei
het werkelijk waardevolle dat Reve,
elders in zijn oeuvre, over sommige
aring dat hij geeft, maakt duide- politieke zaken te zeggen heeft ge
lijk hoe gemakkelijk de samenstel- had" (644).
an af hebben gemaakt. Reve's denkbeelden worden gevoed
Nu weet ik. wie gij ztjt.
de Jongen die tk eenzaai
en daarna,
nog op dezelfde dag. in een kafee te Heeg
Ik hoor «1(771 Moeders stem
O Dood. die waarheid zgt nader tot V.
De aanbeden jongen die later tot de
befaamde Meedogenloze Jongen zal
uitgroeien heeft een plaats in de reli
gie van Reve als een verschijnings
vorm van God. Ook de hier al aanwe
zige Moeder krijgt in later werk van
Reve een nog belangrijker betekenis.
Dit alles wordt in één adem genoemd
met de Dood. Voor wie enigszins weet
heeft van dat merkwaardige stelsel
van het revisme zijn het bekende
gegevens.
In ditzelfde artikel worden Reve's
denkbeelden vergeleken met die van
De Sade. Ook worden er vergelijkin
gen getrokken met ideeén uit de gnos
tiek. Een aardige bijdrage is die van
D. P. Walker met 'Some memories of
Gerard Reve'. Hij kent de schrijver al
drtig jaar en kent hem nog steeds niet.
Hij hoopt nog eens te kunnpn onder
scheiden 'his genuine personality and
opinions from what he displays' (708)
Ludo Picters' artikel is eveneens ge
baseerd op persoonlijke herinnerin
gen. Ook hij vermeldt Reve's al te ver
doorgeslagen afkeer van het socialis
me. Hans van den Bergh schrijft met
gebruikmaking van niet eerder gepu
bliceerde brieven van Reve over
diens 'romantisch-decadent kunste
naarschap'.
Reve meldde ..Ik ben een romanties-
dekadent schrijver, maar met het ak
sent op romanties. Omdat ik een
eigen Gesloten Maatschappij bezit,
behoef ik geen krant te lezen of naar
de radio te luisteren: er is van binnen
al rotzooi keet genoeg" (712/2).
Pierre H. Dubois probeert evenals
Herman Tromp enig begrip te kweken
voor de roman 'Wolf Als document
werd opgenomen het vraaggesprek
dat Aad van den Heuvel in zijn televi
sieprogramma met Reve had Daarin
werd Reve om opheldering gevraagd
voor de uitspraken die hij in het
interview met Buch had gedaan Het
is een voor Reve nog al pijnlijk docu
ment. Hij poogt zich aan zijn verant
woordelijkheid te onttrekken, maar
neemt geen afstand tot zijn bewerin
gen.
Dit nummer van 'Tirade' besluit met
een gesprek dat redactieleden H. F
Cohen en G. Nefkens met hun mede
redacteur H. Verhaar hadden. Het is
een wat malle vorm om Verhaar's
ideeen over Reve op papier te krygen,
maar wat hij beweert is de moeite
waard.
Zowel deze 'Tirade' als het 'Jaarboek'
bevatten veel belangrijks over Reve.
Misschien krijgt hij op deze wijze wat
meer aandacht dan hij op het ogen
blik verdient. Al wordt in onze
literatuur tenminste zijn positie
van groot prozaschrijver door weini
gen betwist.
Waarom Reve's werk in het buiten
land weinig indruk zou maken9 Moge
lijk omdat zijn mythologisch wereld
beeld, hoewel van een heel andere
orde, even grote kolder is als bijvoor
beeld dat van Harry Mulisch Hoe
gemeend ook. hoezeer ontstaan uit
gemis, het 'revisme' blijft onzin en
heeft als de lezer van goede wil is
hooguit geldigheid binnen Reve's ei
gen boeken
Je hebt er niets aan om de wereld
beter te kunnen begrijpen. Dat is nu
juist een eis die vrij algemeen aan
grote literatuur wel gesteld wordt.
Er zijn nauwelijks Nederlandse au
teurs die daaraan voldoen.
1 Reve Jaarboek l 148 pagf32,50.
Reflex. Postbus 454. 3500 AL Utrecht
2 Tirade 289 - Los nummer f 15.-. abonne
ment f70- 'zes nummers G A van Oor
schol. Herengracht 613, 1017 CE Amster
dam.
Het heeft de gemeente Arnhem ruim 85.000 gulden
gekost om 36 beeldende kunstenaars over de 3000
gulden-grens te helpen die hen scheidde van een BKR-
uitkering. In totaal werden door de beeldende kunstenaars
gisteren in een archeologisch museum 60 werken aan de
gemeente verkocht. Voor de grootschalige kunstaankoop
was een bedrag van maximaal 110.000 gulden door de
gemeenteraad uitgetrokken.
Zoals bekend besliste de Tweede OokaquarellisteNatasjaKaindl(34)
Kamer op de valreep van dit jaar dat verwacht in 1984 geen onoverko-
alleen kunstenaars die in 1983 voor menlijke problemen. Dat het haar
minimaal 3 mille aan werk op de dit jaar niet lukte om meer dan 3000
vrije markt verkochten het komend gulden te verdienen wijt ze aan
jaar een beroep kunnen doen op de gebrek aan tijd. „Ik ben druk bezig
Beeldende Kunstenaars Regeling. met illustraties voor een weekblad.
De Arnhemse wethouder van cul- Ik zag dus geen kans om met mijn
tuur G. Kuiper is tevreden met de werk te gaan leuren Dat zal volgend
kwaliteit van het aangekocht werk. jaar wel moeten gebeuren. Overi-
..De selectiecommissie heeft niets gaos voel ik me door de nieuwe
hoeven af te wijzen. Ik reken er op regeling behoorlijk overvallen. Wat
dat we bij de verkoop in het gemeen- er nu gebeurt is werkelijk volslagen
temuseum voor zeker 15 mille weer idioot. Moet je binnen een paar
kunnen kwijtraken. Dan zijn we min weken maar even zorgen dat je
of meer uit de kosten. Er resteerde voldoende verdiend hebt"
immers nog 70.000 gulden uit de Natasja Kamdl, al dik vijf jaar m de
BKR-pot" BKR. bood twee aquarellen ter ver
koop aan. Als tegenprestatie ont-
Muurschildering 2ze van de gemeentó 1600 gul'
Een van de Arnhemse kunstenaars
die m de bijstand dreigde te raken CjQ7\f\
maar door een financiële injectie
van de gemeente ook volgend jaar Christine van Dobben (34) en even-
aan de slag kan blijven is Henk van eens vijf jaar in de BKR moest het
der Ploeg. Van der Ploeg (34) maakt volle pond nog incasseren. Ze ver-
olieverfschilderijen. litho's en pente- kocht dit jaar helemaal niets. „Ik
keningen Hij studeerde van 1971 tot moet voor een gezin zorgen. De tijd
1976 aan de Akademie voor Beelden- die dan overblijft heb ik nodig om te
de Kunsten en maakt sinds 1977 schilderen. Aan het verzorgen van
publiciteit kom ik niet toe. In fe
bruari heb ik een expositie. Mis
schien dat het daarna wat beter
loopt. Ik heb echter weinig hoop dat
ik het in 1984 zal redden
Christine nam drie olieverfschilde
rijen voor verkoop mee naar het
archeologisch museum. Het kostte
haar zo zegt ze enige moeite om er
drie te vinden. .Deze maatregel
komt voor mij op een erg ongelukki-
Van der Ploeg leverde om aan de ge tijdstip Omdat ik niet zo tevre-
benodigde 2000 gulden te komen den was over mijn werk heb ik
drie schilderijen bij de gemeente in. onlangs vrijwel alle doeken afge-
Hoe moet het nu volgend jaar? Dan krabt"
moet er weer drie mille, misschien Het werk van Van der Ploeg,
zelfs 6 mille op tafel komen? De Kaindl, Van Dobben en anderen
kunstenaar „Ja, ik zal er meteen wordt door de gemeente de komen-
moeten aan trekken, meer mi- de week op een openbare verkoop
gebruik van de BKR
„Ik heb dit jaar voor ongeveer 1
gulden verkocht. Maar ik heb dan
ook niet zo gek veel gemaakt. Tus
sen de 10 en 20 schilderijen", ver
klaart hij. Dat hij niet tot grotere
aantallen kwam ligt a
muurschildering die hij in Arnhem
aanbracht en die nogal wat tijd i;
beslag nam.
tiatieven nemen. Een paar keer ex
poseren stimuleert particuliere ver
koop".
Van de Ploeg ziet de komende tijd
redelijk optimistisch tegemoet.
in het gemeentemuseum aan de
man gebracht. De kunstwerken
gaan voor aankoopprijs (tussen 400
en 3000 gulden) de deur uit.
Wat dan niet verkocht is zal wor-
denk dat het me wel zal lukken om den ondergebracht bij diverse
genoeg te verkopen." openbare istellingen.
Terugziende op 1983 kan moeilijk beweerd wor
den dat het een jaar is geweest met veel literaire
verrassingen. Werkelijke vernieuwingen in poëzie
1.1 of proza tekenden zich niet af. Wel waren er een
paar debutanten die verwachtingen voor de toe
komst hebben weten te wekken. Zo was er een half
jaar geleden het verrassende eerste boek van Ma
rion Bloem, 'Geen gewoon Indisch meisje' en een
paar maanden geleden viel het debuut van Tom
Lanoye met polemische essays te noteren, de bundel
■Rozegeur en maneschijn'. Enkele weken terug
Verscheen het debuut van Tessa de Loo, de verha
lenbundel 'De meisjes van de suikerwerkfabriek'. In
betrekkelijk korte tijd maakten de schrijfster en
baar boek furore. Er kwamen vraaggesprekken,
instige kritieken, en de publieke belangstelling
Jblijkt nu al groot te zijn. Zoiets overkomt een
j beginnend schrijver niet vaak.
De naam van Tessa de Loo is pas sinds kort bij
literaire insiders bekend. Nooit heeft ze zich op
tnigerlei manier met het literaire leven ingelaten,
woonachtig als ze is in het verre Pieterburen. Voor
bet eerst hoorde de buitenwacht van haar bij het
verschijnen van haar verhaal 'Muziekles' in het
terste nummer uit 1983 van het literaire tijdschrift
Maatstaf.
In het derde nummer werd het verhaal "De meisjes
van de suikerwerkfabriek' opgenomen. Dat verhaal
werd overal opgemerkt H M. van den Brink stelde in
N'RC'Handelsblad vast: „Wanneer haar eerste boek
lang uitblijft, is er iets mis met de uitgevers in dit
land". Dit opvallende, geprezen verhaal blijkt ook
bet hoogtepunt te zijn uit de nu verschenen bundel
'n totaal zes novellen bevat,
serieus Tessa de Loo het schrijverschap op
neemt, leert een vergelijking tussen de versie van 'De
A meisjes vanb de suikerwerkfabriek' in 'Maatstaf en
be versie in de gelijknamige bundel. Er zijn stilisti-
sche verbeteringen, en overbodige woorden verdwe
nen. Bij voorbeeld het minder juiste 'in een fractie
van enkele seconden' werd gewijzigd in 'in een fractie
van een seconde' (541. Weinig relevante uitwijdingen
werden soms weggewerkt Waar nu staat: „Geef
n hier", zegt hij schor en doet een wilde greep naar zijn
bril, die door Cora met gestrekte arm hoog boven het
hoofd wordt gehouden (54) werd in de eerste versie
1 nog toegevoegd het lelijke en nietszeggende „zoals
i de heldin van het vrijheidsbeeld voor de kust van
4 Hew York de toorts onbereikbaar houdt voor grijp-
bare handen". Helaas heeft Tessa de Loo niet altijd
H de goede smaak gehad dergelijke, als origineel
f bedoelde wendingen, die haar stijl uit het evenwicht
d brengen, te schrappen of weg te werken. Zo kan men
In ditzelfde verhaal nog steeds de overbodige zin
lezen: „Hij heeft vast een hekel aan de hysterie van
vrouwen die, bodyguards en zaalwachters trotse
rend, het podium beklimmen om Elvis Presley te
kunnen aanraken; hij vereenzelvigt zich dan niet met
Elvis Presley, maar met de zaalwachters, de mannen
met de petten op en uniformen aan"(56).
Tessa de Loo heeft vooral zitten schaven aan het slot
van het verhaal. Dat slot heeft al veel gewonnen,
maar is nog allerminst de perfecte bekroning van
deze opmerkelijke vertelling geworden.
Vier vrouwen spelen een belangrijke rol in het
verhaal. Zij werken op een suikerfabriek en
reizen er elke dag per trein naar toe. Ze vormen met
hun vieren een hecht vriendenclubje: de dikke Cora,
de vlijtige Lien, de mooie Trix en de ik-figuur, die
een nieuwkomer in het gezelschap is.
Al jarenlang maken ze elke morgen dezelfde reis, ze
bezetten altijd dezelfde coupé en de conducteurs die
op de lijn dienst doen zijn oude bekenden geworden.
Heel openhartig wisselen de vrouwen hun levenser
varingen uit. Alleen de ik-figuur is betrekkelijk
schuchter, al heeft ze, hoe jong ze ook is, reeds net als
haar vriendinnen een ongunstige ervaring met een
man opgedaan, zij heeft met haar vriend Ruud voor
de eerste maal de liefde bedreven, en die gebeurtenis
heeft zij door zijn gedrag als heel onaangenaam
ervaren. Bovendien heeft Ruud haar daarna in de
steek gelaten voor een ander. Cora heeft niets meer
aan haar man omdat deze een ziekte heeft die hem
tot een lastig wrak maakt. Trix blijkt op een morgen
hans warren
LETTERKUNDIGE KRONIEK
ernstig te zijn mishandeld door haar echtgenoot.
Lien vertrouwt haar man ook niet verder dan ze hem
ziet. Een tekenende opmerking van haar over man
nen „Ze zijn allemaal hetzelfde, ze willen een
madonna voor hun kinderen en een Marilyn Monroe
in bed" (51).
Op een morgen verschijnt een onbekende, jonge en
dienstklopperige conducteur m hun tremcoupé. Het
abonnement van de ik-figuur blijkt juist te zijn
verlopen. De vertrouwde conducteurs zouden daar
luchthartig overheen zijn gestapt, maar de nieuwe
ling wil maatregelen treffen, schrijft een bon uit. De
vrouwen besluiten dit niet te nemen, Cora verklaart:
„Het gaat niet door" (54). Wanneer de conducteur
weigert te zwichten, ontdoen de vrouwen hem van
zijn bril. zijn pet. zijn tas en tenslotte van al zijn
kledingstukken. Het geheel krijgt iets van een rituele
wraakneming op alle mannen. De vrouwen die altijd
aan mannen onderworpen zijn geweest, nemen nu
zelf een keer het helft in handen. Fascinerend is in dit
verhaal de wisselwerking tussen wraakoefening, ui
terste vernedering, wellust, ontgoocheling en troost
Het slot is, zoals reeds gezegd, misschien niet het
sterkst, maar hoe deze volkomen uit hand lopende
schermutseling dan wèl had moeten eindigen?
In elk geval maakte Tessa de Loo met deze vertelling
een onvergetelijke entrée in onze letteren!
„Mannen, ze willen maar één ding" tl75i weet de
alleenstaande buurvrouw Leïfbrand uit het verhaal
'Mottenballen en parfum'. De moeder van het meisje
dat de ik-figuur is, lijkt ook op een gegeven moment
vast van plan zich op alles wat man heet te wreken.
Bij de angstige buurvrouw is een man gesignaleerd:
„Mijn moeder knikte zwijgend. Ze was nu eigenlijk
onaanspreekbaar, zag ik. Ze was een gedrevene, op
weg om onrecht te wreken". (193).
Het misbruik dat mannen dikwijls van vrouwen
maken is echter niet het enige onderwerp van
Tessa de Loo's proza. In allerlei menselijke verhou
dingen maakt de ene partij misbruik van de ander.
Zo worden ook op verschillende plaatsen in deze
bundel kinderen op onwaardige manier behandeld.
Het meisje in 'Mottenballen en parfum' moet onno
dig en tegen haar zin voor oppas spelen bij de
zojuist aangehaalde buurvrouw die dus zéér bang is
voor mannen. Een en ander blijkt heel wat subtieler
te liggen: de weinig appetijtelijke mevrouw Leif-
brand laat zich nog geen dag later met graagte door
een man grijpen.
Dit alles wordt in het verhaal gezien door de ogen
van hel meisje dat nog te jong is om de gebeurtenis
sen precies te kunnen duiden. Dit perspectief de
dingen zien vanuit een kind komt in meer verhalen
voor. Een belangrijke reden voor dat merkwaardige
perspectief lijkt te zijn, dat de schrijfster in die
verhalen waarin meisjes van een jaar of twaalf,
dertien de hoofdpersonen zijn. uit eigen herinnerin
gen zou putten.
Tessa de Loo vertelde mij dat het verhaal 'De meisjes
van de suikerwerkfabriek' niet op een persoonlijke
herinnering gebaseerd is. maar vooral op belevenis
sen van een familielid van haar. Volgens de flaptekst,
van haar boek gaan echter de verhalen 'Roze met
bizarre stukjes geel ertussen' en 'De Grote Moeder'
wel op eigen ervaringen van de schrijfster terug. In
het eerste verhaal mist men node een pointe, een
mooie scène erin is de plechtige begrafenis van een
poes door het meisje dat hier de ik-figuur is en haar
nog jongere broertje en zusje. In 'De Grote Moeder'
verblijft de ik-figuur tot haar verdriet in een padvind-
sterskamp. Haar ouders kunnen zo zonder haar
ongestoord gemeten van een vakantie in Parijs Een
inconsequentie in het perspectief moet hier gesigna
leerd worden. Over Parijs wéét zij te veel, ze kan zich
niet realiseren wat zich op de Place Pigalle afspeelt
<p. 93) terwijl ze nog geen besef heeft wat jongens
betekenen (p. 107). Met veel humor worden gebeurte
nissen in het kamp beschreven, vooral het geheime
inwijdingsritueel is een onthutsende gebeurtenis. De
verhalen uit deze categorie lees je geboeid, maar de
schrijfster bereikt er toch niet het peil van het
titelverhaal in.
In de twee nog niet vermelde verhalen komt ze wel
dicht bij dat peil.
Zeer onderhoudend is het reisverhaal 'Op hoge
hakken'. Een jonge vrouw, Berber, en een jongeman.
Richard, houden vakantie op het Griekse eiland
Korfoe. Het bevalt hen niet langer iedere dag
landgenoten tegen het lijf te lopen en daarom
besluiten ze een dagtocht te maken naar het rustige
eiland Paxos. Berber loopt zich voortdurend af te
vragen of Richard haar wel aantrekkelijk genoeg
vindt valt ze wel in de smaakis het wel gezellig, is ze
niet te dik Zeer angstig wordt zij vooral wanneer hy
eens een blik op andere meisjes laat vallen. Er blijkt
geen boot meer terug te gaan die avond naar Korfoe,
ze zullen moeten wachten tot de volgende morgen.
Geld voor een slaapplaats is er niet meer. dat is
opgegaan aan middeltjes om haar stukgelopen voe
ten te verzorgen. Ze moeten de nacht in de buiten
lucht doorbrengen, maar alles krijgt voor Berber een
gelukkige wending wanneer blijkt dat Richard haar
wel degelijk begeert
Veel van de verhalen van Tessa de Loo passen in
de Hollandse realistische traditie. Dat geldt
voor de verhalen met meisjesherinneringen die
doordrenkt zijn van het gevoel dat je als kind
onbegrepen bent en geminacht wordt. Dat geldt
zeker voor het tot nu toe onbesproken verhaal
'Muziekles' waarmee de bundel opent, en waarvan
het gegeven terug te brengen is op zielige mensen
die treurige dingen beleven.
De belangrijkste personen zijn moeder Lisa. vader
Johan en zoon Tom. In kort bestek komt een
binnenhuisdrama tot stand Tussen de vader en de
moeder bestaat geen innigheid meer, enkel wrevel.
De moeder heeft haar idealen opgegeven en is een
zeur geworden. De vader die een groot liefhebber is
van popmuziek, heeft zijn idealen geconcentreerd in
zijn zoon Tom. Zelf heeft hij ambitie gehad om
musicus te worden, nu is zijn hoop op Tom gevestigd.
„Bloed van mijn bloed, dacht hij. Wij hebben talent,
Tom en ik. wij zijn geschapen voor de muziek Tom
zou het wel eens ver kunnen brengen, hij heeft lef
met z'n smalle billetjes in z'n nauwe broek. Beroemd
heden zijn ook eens kind geweest met een vader die
overdag op kantoor of in een fabriek werkte en 's
avonds na de zuurkool met losgegespte broekriem de
tuin in slenterde om te zien hoe de duiven het
maakten Over die vaders hoorde je nooit iets. Ik zou
Toms manager kunnen worden". (21-22)
Allerlei instrumenten worden Tom voorgesteld, en
tenslotte kiest hij tot vreugde van zijn vader voor de
gitaar. Een virtuoos blijkt hij allerminst. Ook de
lessen die zijn vader hem geeft blijken vruchteloos.
Tom geeft er de brui aan. Zo stranden de verwachtin
gen van zyn vader.
Er wordt wel gesuggereerd dat Tessa de Loo's grote
succes deels aan oneigenlijke factoren te danken is
haar charmante verschijning, een gewiekste recla
mecampagne. Het zijn echter deze verrassende ver
halen die het hem doen Verhalen waarin onderwer
pen waarover je gemakkelijk in sentimentaliteiten
zou kunnen vervallen, met allure behandeld worden
Er valt nog veel aan Tessa de Loo's proza te
verbeteren, vooral in stilistisch opzicht is zij soms
slordig. Compositorisch zit het werk beter in elkaar,
let eens op de geraffineerde vooruitwijzingen. Maar
hoe dan ook: deze bundel behoort tot de schaarse
debuten die niet alleen een belofte inhouden, maar
meteen ook een deel van die belofte vervullen.
Tessa dc Loo 'De meisjes van de suikerwerkfabriek'. 196
pag 29.50. De Arbeiderspers, Amsterdam