W
een varkentje wassen
in tanzania
co
oo
Ul
18
Dokter Abraham Ndobigo (Abe voor de vele
vrienden die hij in korte tijd had weten te
maken) wilde dit keer met kerst wel eens een lekker
stukje vlees. Vorig jaar, toen het ministerie van
volksgezondheid hem uit het wat beter leefbare
noorden van Tanzania had overgeplaatst naar dit
godvergeten oord niet ver van de grens met Mozam
bique, was er van de kerstdis niet veel overgeble
ven. Nergens een kilootje vlees te bemachtigen, op
de vismarkt kennelijk niet handig genoeg geweest,
in de staatswinkel alle schappen leeg, nog net geen
relaties genoeg om tegen betaling van vele honder
den shillings wat meel in huis en dus hoogst
zeldzaam brood op tafel te krijgen. De aanvoer
van bier natuurlijk juist twee weken te laat. En dan
was er, als gebruikelijk, ook weer eens een langduri
ge uitval van water en elektriciteit. Een kaars op
tafel kon je helemaal wel vergeten.
Kortom, voor Abe en zijn hang naar sfeergevoelig
heid aan het eind van ieder jaar was kerst 1982 niet
bepaald een hoogtij om met genoegen aan terug te
denken. Zijn donkere ogen versomberden achter de
glimmende brilleglazen als iemand er hem aan
herinnerde. En zijn snorretje zakte bij de sporadische
azijnerige opmerking, die hij er over maakte. In
Nachingwea en omstreken was zo'n samenloop van
allerlei kleine tegenvallers en teleurstellingen de
laatste tijd eerder regel dan uitzondering. Dat had
den een jaartje werken in het regionale ziekenhuis en
het dagelijkse gescharrel om aan de kost te komen
hem inmiddels wel geleerd Alleen was hij er tóen. zo
kort na zijn aankomst in dit stadje-van-het-chroni-
sche-tekort-aan-alles. onvoldoende op bedacht ge
weest. Daarom zou hij er wel voor zorgen dat het hem
ditmaal met kerst geen tweede keer zou overkomen.
Dokter Abe had er lang genoeg over gepiekerd, met
zijn vriendin en zijn collega's zorgvuldig overlegd en
was nu vastbesloten: hij ging varkens houden.
Achterin de tuin van zijn huis die lusthof met
bananenplanten, uitbundig bloeiende Qamboyanten
en volle cashewnotenbomen stond een achtkantig
hok van golfplaten. Alsof het voor zijn nieuwe hobby
was neergezet. Ook voor het voederen had hij zoal^
zijn voorbereidingen getroffen. Met een beetje goeie*
wil zou ei wel iets te ritselen zijn rond het dagelijkse
afval uit de keuken van het ziekenhuis. Bij zijn weten
was daar toch geen belangstelling voor. En ja, het
schoonmaken van het varkenshok zou natuurlijk tot
zijn persoonlijke bezigheden van de vroege ochtend
gaan behoren. Van de huisknecht en de askari. de
nachtwaker die zich tussen zonsonder- en zonsop
gang op de veranda posteerde, had hij in dit opzicht
weinig te verwachten. Tussen moslims en varkens is
het nooit wat geweest en zal het ook nooit wat
worden. Vandaar ook dat hij zichzelf al een beetje zag
als de man die in Nachmgwea een nog volstrekt,
experimenteel stuk veeteelt op minischaal zou gaan
introduceren. En die gedachte op zich beschouwde
dokter Abe, naast de eerste zorg voor een dit keer
geslaagd kerstmaal, als een bijkomstige uitdaging.
helpen
m
Met zijn Zweedse vriend Gustav Larsen had hij al
geruime tijd de afspraak lopen dat er iets van
transport bij de aankoop van de varkens zou
worden geregeld. De dieren moesten nanelijk uit de
mesterijen van Ndanda komen, een tamelijk groot
opgezette Duitse missiepost op zo'n zeventig kilo
meter afstand. Al een halve eeuw lang heeft de
Benedictijner orde daar een vestiging, die bepalend
is voor de Tanzaniaanse gemeenschap ter plekke en
in een wijde kring rondom algemeen bekend staat
als een centrum waar men weet wat helpen bete
kent.
Met Duitse grondigheid is hier een groot ziekenhuis
gebouwd, uitgerust met alle deskundigheid, eigen
tijdse medische voorzieningen en goede mogelijkhe
den tot verzorging van de patiënten, nodig om het
ook inderdaad zonder problemen te laten functione
ren In het stelsel van de staatsgezondheidszorg de
Tanzaniaanse overheid wil die zo dicht mogelijk bij
de bevolking brengen vervult dit Benedictus-
ziekenhuis van Ndanda voor het uiterste zuiden van
het land een belangrijke rol. Het is het eerste
verwijs-ziekenhuis voor het gebied. Daarom zit het
doorgaans tjokvol. En hoewel president Julius K.
Nyerere graag anders zou zien moet toch worden
vastgesteld dat missiecentra als dat in Ndanda nog
steeds zeldzame oases van zelfverzorging zijn in een
land waar vooral sociaal economisch van alles
misgaat en bij de handen afbreekt. Met eigen
financiën en rechtstreekse aanlevering uit het bui
tenland is zo'n gemeenschap in Ndanda iets wezens
vreemd. Rondom het ziekenhuis is een dorp verrezen
met alles erop en eraan. Waterleiding en elektriciteit
werken er zonder mankeren. Voor onderhoud en
reparatie van transportmiddelen en landbouwwerk
tuigen In gebruik bij het aangrenzende landbouw-
en veeteeltproject staan goed uitgeruste werk
plaatsen gereed. De missiepost heeft het voordeel
dat ze is gelegen aan een van de weinige goede
asfaltwegen in het land, aangelegd met Italiaanse
ontwikkelingsgelden. Eerlijk, als ergens de achter
stand van Tanzania schrijnend duidelijk wordt in de
praktijk van alledag dan is dat juist in en rondom
zo'n gestroomlijnd opererend missieziekenhuis Daar
namelijk is (en functioneert) alles normaal wat
erbuiten nog steeds als bijzonder geldt. Vandaar ook
dat in het uiterste zuiden van het land. waar vele
honderdduizenden elke ochtend opnieuw met de
vraag zitten of er misschien wat te verdienen valt en
wat er diezelfde dag te eten zal zijn, de missiepost
van Ndanda een plek is die men weet te vinden. Maar
evenzeer een groot vraagteken. Waarom kan daar
wel wat elders niet kan?
beleid
Toch was het zo'n zestien jaar geleden allemaal zo
veelbelovend begonnen. Aan de voet van Tanzania's
hoogste, eeuwig besneeuwde berg Kilimanjaro
(6341 meter) legde de geboren leider van het land,
president Nyerere zijn bekende Arusha-verklaring
af. En in die verklaring een blauwdruk voor wat hij
en zijn eenheidspartij TANU zag als een eigen,
speciaal op Tanzania toegesneden vorm van socia
lisme: ujamaa. Een sociaal, politiek en economisch
beleid dat zijn wortels zou moeten vinden in twee
beginselen: zelfvertrouwen en gebruik van de eigen
mogelijkheden.
Nyerere toen, in Arusha, letterlijk: „De ontwikkeling
van een land ivordt tot stand gebracht door mensen,
niet door geld. Geld en welvaart zijn het resultaat en
niet de grondslag van ontwikkeling. Tanzania zal
zich moeten ontwikkelen met eigen middelen en zijn
eigen middelen zijn hel volk en de landbouw. Tanza
nia is een groot land en de grond is voor een groot
gedeelte vruchtbaar. We kunnen voedingsgewassen
verbouwen zoals maïs, tarwe, rijst, bonen en aardno-
ten en handelsgewassen zoals koffie, sis al. katoen,
tabak, thee en pyrethreum. Hel land is ook geschikt
voor veeteelt en we kunnen vissen op ome rivieren,
ome meren en op zee Alleen door de produktie in de
landbouw op te voeren kunnen we meer voedsel en
welvaart krijgen voor elke inwoner van Tanzania,
ledereen ivil vooruitgang, maar met iedereen be
grijpt en aanvaardt de eerste vereiste voor ontwik
keling. hard werken".
Het klonk ambitieus, overtuigend en voor Afrikaan
se begrippen was het nieuw. Tanzania is 28 keer zo
groot als Nederland, groter dan Frankrijk en West-
Duitsland samen. Het telt op het ogenblik bijna 20
miljoen inwoners. Wat het kort na de onafhankelijk
heid in 1961, straatarm maar zeker niet intern
verdeeld, nodig had was. toekomstperspectief. An
ders dan in tal van omringende Afrikaanse landen
zat Tanzania niet met een oude erfenis van diepge
wortelde stammentegenstellingen. De traditionele
samenleving hield de gemeenschappelijkheid hoog.
Groot voordeel was bovendien dat er een eenheids
taal bestond, het Swahili Nyerere speelde daar met
zijn ideaal van het 'eigen socialisme' even kundig als
handig op in. Voor de ontwikkeling van het platte
land draagvlak van het nieuwe ideaal schiep
Nyerere een model, waarin gemeenschappelijke inzet
en verantwoordelijkheid voorop stonden. Ujamaa-
dorpen zouden er moeten komen, in de geest van de
vroegere familiegemeenschappen maar aangepast
aan de moderne tijd. De bevolking had vertrouwen in
de denkbeelden van zijn leider en president. Mwali-
mu, zoals hij werd en nog dagelijks wordt genoemd,
inspireerde. Binnenlands heeft Tanzania sinds de
Arusha-verklaring van 1967 een periode van uitzon
derlijke politieke rust te zien gegeven; een zeldzaam
verschijnsel in dit roerige continent. In het buiten
land kwam het eigensoortige socialsme van Tanza
nia doorgaans sympathiek over. Nederland in het
bijzonder heeft goede betrekkingen opgebouwd met
het land van Nyerere. Het behoort tot de zogeheten
concentratie-landen van onze ontwikkelingssamen
werking. In 1983 ging er in totaal een bedrag van
100 miljoen aan directe hulp naar Dar es Salaam.
resultaten
Alleen regeert sociaal-economisch in Tanzania een
rust die bedriegt. Wie erheen gaat met het idee van
het Ujamaa-socialisme al aardig heeft opgeleverd
wat het beoogde, schrikt zich kapot. Natuurlijk zijn
er brede terreinen, waar aanwijsbare resultaten
konden «orden geboekt. Het onderwijs is er een
voorbeeld van. Het analfabetisme wijkt steeds
verder terug. Met het Swahili als eigen voertaal
loopt Tanzania in oostelijk Afrika voorop. De
gezondheidszorg gratis voor iedereen is een
ander gebied waar doeleinden steeds dichter bij de
praktijk komen.
In de buitenlandse politiek heeft Nyerere vaak een
leidende rol op zich genomen als vertegenwoordiger
van het land dat zich ziet als 'het geweten van
Afrika'. Bevrijdingsbewegingen in buurlanden kre
gen steun van Tanzania; in het verzet tegen het
apartheidsregime van Zuid-Afrika is Nyerere vooral
de bindende figuur. En dan was er enkele jaren terug
ook zijn militair ingrijpen in Oeganda om daar de
dictator Amin te verjagen. De lijst van positieve
resultaten is met deze opsomming zo goed als
compleet Vooral sociaal-economisch is Tanzania er
miserabel aan toe Het land is verzeild in een
cirkelgang van problemen, schaarste, mislukkingen
en onmogelijkheden, die maar niet doorbroken kan
worden Een kwaadaardig tekort aan buitenlandse
valuta is er de oorzaak van dat alles stagneert wat
het land juist zo hard nddig heeft om boven de
armoedegrens uit te kruipen. Na enkele zware mis
oogsten aan het begin van de jaren '70 kreeg
Tanzania zoals vele derde-wereld-landen te
kampen met de nijpende gevolgen van tweemaal een
oliecrisis. Omdat de olie in dure dollars moet worden
afgerekend is er een ernstig tekort aan energie. En
juist dat tekort verlamt de samenleving op de meest
vitale plaatsen: elektriciteit, watervoorziening en
transport Veel, zo niet alles is daarvan afhankelijk.
Omdat transport niet goed functioneert raakt de
bevoorrading van slag Dat betekent dat er gebrek
ontstaat aan de eerste levensbehoeften. Vrijwel alles
wat moet worden aangevoerd raakt schaars. De
pryzen schieten omhoog en de produktie is al snel
met concurrerend meer Fabrieken moeten sluiten
omdat de oogst niet op tijd kan worden afgeleverd en
omdat verwerkingsmateriaal niet voorhanden is. De
export komt in de knel en ook de binnenlandse
markt kan niet meer naar behoren worden bediend.
Omdat als gevolg daarvan de boer met meer de prijs
krijgt voor zijn produkt die lonend genoemd kan
worden, dreigt ook de landbouw als economische
factor nummer een van de Tanzaniaanse samenle
ving ernstig gevaar te lopen. En juist die landbouw
was in 1967 in de Arusha-verklaring van Nyerere de
troef waarmee hij het geheel eigen Afrikaans socialis
me introduceerde. Tien jaar later heeft de president
zelf toegegeven dat hij zich had verkeken op de
snelheid waarmee in Tanzania veranderingen zou
den kunnen worden bereikt. In een pamflet waarin
hij de gang van de ontwikkelingen in het land
analyseerde vergeleek hij Tanzania met „een man
die gene pokken meer krijgt omdat hij is gevacci
neerd Zijn arm doet zeer en hij voelt zich misschien
ziek. Als hij niet wist wat pokken zou zijn zou hij het
misschien betreuren dat hij zich had laten inenten".
In zijn toespraken is Nyerere altijd een beeldend en
boeiend man geweest.
kees van der maas
Maar, dat wil nog niet zeggen, dat de werkelijkheid in
Tanzania het spiegelbeeld van de boodschap in die
toespraken is geworden.
duur
Tanzania is vooral ook een schreeuwend duur land.
De shilling (omgerekend in Nederlands geld 0,25)
heeft al jarenlang een kunstmatig hoge koers.
Officieel dan tenminste. Op straat wordt vaak voor
harde buitenlandse valuta het vijf- tot zesvoudige
aan sliillingen neergeteld. De prijzen in dit straatar
me land overtreffen langzamerhand de Amerikaan
se. Als het er om gaat op die manier de import uit
het buitenland terug te dringen wel begrijpelijk.
Maar wanneer ook eerste levensbehoeften haast
niet meer te betalen zijn, beginnen er toch andere
problemen te ontstaan.
Schaarste en duurte in Tanzania liggen in
eikaars verlengde. In de hoofdstad Dar es Salaam
is dat aan alles merkbaar, onmiddellijk daarbuiten
nog veel meer Zwarte handel en corruptie hebben de
afgelopen jaren dan ook sluipend ernstige vormen
aangenomen De regering zit daarover diep in de
zorgen en besloot begin dit jaar tot drastische
maatregelen. Er werd een ongenadige klopjacht
geopend op zwarthandelaren en andere economische
saboteurs Honderden kwamen in voorarrest en de
Daily News of Tanzania meldt vrijwel dagelijks dat
rechtbanken overal in het land het druk hebben met
de afhandeling van al deze economische delicten.
Forse straffen worden er uitgedeeld; voor de geheime
opslag van enkele tientallen zakken meel bijvoor
beeld opsluiting in de gevangenis voor vijf tot zeven
jaar. Er moeten tenslotte voorbeelden worden ge
steld...
Toch worden daarmee de echte problemen in Tan
zania niet opgelost. Steeds openlijker beginnen
steeds meer mensen in het land zich dan ook af te
vragen of met de Ujamaa, het Afrikaanse socialisme
naar eigen snit, niet te veel verwachtingen zijn
gewekt.
En dat terwijl de harde werkelijkheid in dit land een
volstrekt andere was. In de internationale politiek
doet Tanzania zich door een combinatie van een
principiële stellingname en een gematigde houding
vaak kennen als een invloedrijk land en geldt
Nyerere als een gezaghebbend man. Maar in de
directe omgeving heeft Tanzania een jaar of zes lang
niet handig gemanoeuvreerd en zich economisch
meer en meer geïsoleerd De feitelijke opheffing van
de organisatie van Oost-Afrikaanse Eenheid (OAE),
een samenwerkingsverband met de buurlanden Ke
nya en Oeganda in februari 1977 heeft de economie
van Tanzania bepaald geen goed gedaan Het onder
linge wantrouwen ging zelfs zover dat Tanzania bij
die gelegenheid de grens met het buurland Kenya
hermetisch afsloot. Personenverkeer en handel kwa
men volledig stil te liggen. Buitenlandse luchtvaart
maatschappijen waren gedrongen merkwaardige
omwegen te maken. Onder druk van de Wereldbank
nog steeds een van de belangrijkste geldschieters
van Tanzania is er juist vorige maand een
doorbraak in dit uiterst nadelige conflict gekomen.
Nyerere zag kans om zijn collega's Daniel arap Moi
van Kenya en Milton Obote van Oeganda voor een
eendaagse conferentie in Arusha rond de tafel te
krijgen. En 'het wonder' gebeurde. De heren spraken
af dat er een nieuwe basis voor samenwerking was
gevonden ,.m het belang van de bevolking van
oostelijk Afrika"
Het onderling wantrouwen dat de slechte verhou
ding tussen de buurlanden al die jaren had beheerst,
had plaatsgemaakt voor nieuw vertrouwen, met
meer stuk te krijgen. En de grens tussen Kenya en
Tanzania werd van de ene op de andere dag weer
voor geopend verklaard. Kranten en radio aan
weerskanten stonden bol van de opgetogen verkla
ringen. die belangrijke politieke figuren begonnen af
te leggen. Er zou sprake zijn van een historische
beslissing. De regeringsleiders hadden moed en
goede wil getoond door elkaar weer recht in de ogen
te durven kijken. Een voorbeeld voor Afrika.
crisis
m
Of de doorsnee Tanzaniaan er zoveel beier van
worden zal? Voor hem is er de spijkerharde econo
mische crisis, die en dat geldt voor vrijwel alle
derde wereldlanden het dagelijkse leven nog veel
moeilijker heeft gemaakt dan het al was.
Voor hem is er het gebrek aan rechtstreeks resultaat
van meer dan 15 jaar Afrikaans socialisme, Ujamaa.
Voor de partij-ideologen rondom Nyerere nog steeds
een politiek om stevig de hand aan te houden. Voor
de Tanzaniaan die er in de praktijk van alledag mee
te maken heeft een droom die tot nog toe te mooi is
gebleven om waar te kunnen worden. Wat j
dagelijks in de krant krijgt te lezen is dat er hak»
gewerkt moet worden om de doelstellingen van Nj
reres Arusha-verklaring van 1967 te bereiken. Er'j
de straten van Dar es Salaam ziet hij wat er m
worden verstaan onder een regeringscampagne it
gen de werkloosheid. Jongelui, die zich niet t
inwoner van de hoofdstad kunnen legitimeren, w®
den opgepakt en op transport gezet naar het blnna
land. Zachtzinnig gaat het daarbij doorgaans te
paald niet toe.
Een onpartijdig kenner van 's lands ontwikkeling)
model analyseerde de stand van zaken onlanp
scherp: Tanzania balanceert op de rand van ai
en zwarte handel". Om te beginnen is er l
werkloosheid. De regering kan dan pogen die desü
uit te slaan, een werkelijk alternatief is er niet. W|
wèl inkomsten heeft of een salaris verdient mei
iedere dag opnieuw vaststellen dat hij er daan®
nog op geen stukken na is. En dat in een land waai!
procent van de bevolking op het platteland woa
met een doorgaans vruchtbare bodem en klimai
Om zijn bestaan nog een beetje leefbaar te houdt
ontkomt de Tanzaniaan dus niet aan schar
improviseren, handje-klap, ruilen, net zo veel ondt
tafel als boven tafel zaken doen en alle ande
methodes die als beproefd bekend staan. Zeker in«
regentijden van het jaar, wanneer wegen in modd»
poelen veranderen, verbindingen wegvallen, i
gen en toch al moeilijk bereikbare streken in d
immense land totaal geïsoleerd en dus van vrij»!
alles verstoken raken.
eten
Daarom ook was dokter Abe Ndobigo op het id
gekomen om varkens te gaan houden. Op een wan
middag in november kon hij in de Landrover vi
zijn Zweedse vriend Larsen mee naar de missiepo
in Ndanda. De achterbak van het wagentje w
ontruimd om op de terugweg drie biggen te kunnt
herbergen. Krijsend en getrokken aan oren en pote
werden ze bij een van de mesterijen achter bi
missie-ziekenhuis ingeladen. Een emmer water e
overheen om de hitte in de auto een beetje I
temperen en het transport kon op pad. Een aih
daags verschijnsel was het niet, die hotsende i
botsende doktersauto op weg naar Nachingwea, d
keer luid gegil van varkens producerend en vb
voorbijgangers in verbazing achterlatend. Maarj
de dokters willen ook wel eens wat-
Het was al donker toen het amateur-veetransportl
Ndobigo thuis het erf opreed en bij het hok achten
de tuin voorbereidingen moesten worden getroffi
om de lading zonder nsico van ontvluchting op
juiste plaats te lossen. Een van de drie biggen n
duidelijk bestemd voor de kerstdis; de twee ande
(een beer en een zeug) voor de fok. Het stalen hc
behoefde dan ook een stevige scheidingswand en lx
bleek nog een heel karwei daarvoor provisorist
voorzieningen te treffen. Zoals Abe al had verwac!
waren de huisknecht en de nachtwaker heel gedta
stig in het bijlichten met zaklantaarns, maar verd!
staken ze naar de varkens geen hand uit. Ieder zjj
opvattingen tenslotte.
Met een salaris van 4000 shilling schoon (duizea
gulden) per maand kunnen artsen in Tanzania totó
redelijk hoge inkomensgroep worden gerekend Al
leen is papieren geld in dit land nog iets anders di
dagelijks etèn op tafel krijgen Zo heeft dan a
vrijwel iedereen buiten de stad zijn eigen sjamba te
stukje land waar groente, fruit, bonen en aardapf*
len of maïs voor het dagelijkse maal worden geteek
Dokter Abraham Ndobigo begon zijn voor Nachuif
wea wat buitenissige sjambaatje: een varkenshoudf
rij. Maar wel volgens de leefregel waarop de Tana
niaan in alle berusting nog maar het liefst dich'
vaart: ieder voor zich en president Julius K. Nyerei
voor ons allen.
Illustraties naar rotstekeningen uit Zuid-West-Afrika