Oosterschelde
en Rekenkamer
PASTORAAT EN DE ANGST OM TE LEVEN
...ALS DAT EENS
VOOR MEKAAR ZOU
KUNNEN KOMEN.
Kamer uiterst
kritisch over
regeringsbeleid
PZC/°Pinie en achtergrond
stemmen uit de kerken
VRIJDAG 16 DECEMBER 1983
iDoor Hans Laroes
Kijk, we waren in die anderhalf jaar nogal opgeschoven en dan probeer je met de
j genade mee te werken. Je ziet al die studies, al die waterloopkundige modellen en je
denkt aan die fantastische prestaties die Rijkswaterstaat en de Nederlandse aannemers
zullen kunnen gaan leveren en dan verzucht je bij jezelf: God, God, God, als dat eens voor
mekaar kon komen. Daarom heb ik het gehouden op vijf procent onvoorzien en geen tien
procent. Die verantwoording neem ik op me".
En daarom heeft ex-minister Wester
terp van verkeer en waterstaat, want
van hem is dit citaat uit een brie!
aan de Algemene Rekenkamer af
komstig, wat méér cijfertjes aangena
mer geïnterpreteerd dan verantwoord
was En daarom wellicht ook heeft
ex-minister Tuijnman de Tweede Ka
mer stelselmatig te laat en onvolledig
geinformeerd over de werkelijke, fi
nanciële gang van zaken bij het Oos
terscheldeproject En daarom heeft
ook de Tweede Kamer zich in een
eerste fase niet al te nadrukkelijk
bezig gehouden met de controle van
wat er op verkeer en waterstaat ge
beurde Dat was 'not done', waar
schijnlijk. als het er om ging het
waterstaatkundige project van de
eeuw te realiseren, de doorlaatbare
stormvloedkering in de Oosterschel
de.
Het is niet eens dat dit project gigan
tisch uit de hand aan het lopen is. De
kostenoverschrijdingen zijn, voor
een project van dergelijke omvang,
niet overdreven groot. Wat er wél
aan de hand is, is eigenlijk erger: de
Tweede Kamer is gemanipuleerd cn
voorgelogen, heeft, vooral in 1976,
zélf nogal makkelijk de ogen gesloten
en heeft pas laat haar wat fatalisti
sche houding laten varen, via een
door het CDA gesuggereerd onder
zoek door de Algemene Rekenkamer.
De Kamer heeft de Rekenkamer ge
vraagd of zij haar controlerende taak
heeft kunnen vervullen. Het ant
woord is eenvoudig: neen.
Perioden
Bij het onderzoek van de Rekenka
mer vallen twee hoofdlijnen te onder
scheiden, die ieder aan een bepaalde
periode gebonden zijn. In eerste in
stantie is er het tijdvak '74-'76, toen
hard werd gestudeerd op de mogelijk
heid een andere dan een gewone dam
aan te leggen, om daarmee het pro
gressieve. milieuvriendelijke karakter
van het kabinet-Den Uyl te demon
streren Dat gebeurde onder verant
woording van minister Westerterp
(KVP).
En vervolgens is er de periode-Tuijn-
man (VVDi Onder zijn bewind is de
Kamer informatie onthouden over de
financiële voortgang, waardoor de
Kamer pas in 1981 voor het eerst over
kostenoverschrijdingen hoorde die al
in '79 waren ontstaan.
Terug naar de periode-Westerterp.
„Men wilde die dam zo graag", zei de
president van de Rekenkamer, dr H.
Peschar, donderdag om te verklaren
hoe het kan dat de Tweede Kamer
zozeer de ogen heeft gesloten voor de
wankele pijlers de beeldspraak
moet een beetje kloppen in relatie
met het project die financieel
gezien het Oosterscheldeproject
schraagden.
Dat wil niet zeggen dat parlement en
kabinet zich zonder enig voorbehoud
in het Oosterschelde-avontuur stort
ten. In de Kamer waren wel degelijk
grenzen gesteld, ontbindende voor
waarden Zou de dam te duur worden,
dan zou er alsnog een gewone, dichte
dam aangelegd worden.
Maar hoeveel mocht die doorlaatbare
stormvloedkering duurder zijn dan de
dam die volgens het oorspronkelijke
Deltaplan zou worden aangelegd''
Minipuleren
Dc meerkosten mochten 1.600 tot
1.700 miljoen bedragen, plus een ex
tra marge van 20 procent vanwege de
onzekerheden die een nog nimmer
uitgevoerd project als dit met zich
meebrengt. Dat werd in '74 vastge
steld. Daarna begon het manipule-
Een samenvatting:
Vry plotseling verhoogt Westerterp
de meerkosten van 1 600 a 1.700 mil
joen tol 1 750 miljoen.
De aanpassing van de geschatte
kosten in verband met prijsstijgingen,
inflatie dus. is hoger dan op basis van
dc werkelijke stijging verantwoord is
Dat scheelt 113 miljoen.
De post onvoorzien, begroot op 250
miljoen (tien procent van de geschatte
kosten voor de stormvloedkering),
ivordt om aan de financiële ontbin
dende voorwaarde te kurynen voldoen
terug gebracht naar 120 miljoen zie
ook het citaat van West&rterp aan het
begin van dit verhaal). De Rekenka
mer acht dit onverantwoord Gezien
de aard van het werk had deze post
zeker 20 procent moeten zijn. oftewel
500 miljoen, 380 miljoen meer dan de
voorstellen van Westerterp
In de onderdelen van het project,
buiten de stormvloedkering zelf om.
zit volgens de Rekenkamer ten on
rechte géén post onvoorzien. Was die
wél opgenomen, dan zou het project
68 miljoen duurder zijn geweest
Het gaat om enkele voorbeelden van
financieel goochelwerk, maar het
rapport van de Rekenkamer is uit
puttender. Opvallend is een passage
waarin wordt geconstateerd dat de
ambtenaren van Rijkswaterstaat
zich onder druk gezet voelden: „Voor
het kabinet stond in het midden van
de jaren zeventig veel op het spel
indien de afsluitbare dam uit koste
noverwegingen niet door het parle
ment zou worden aanvaard. Dit hield
sterke druk in voor de Rijkswater
staat bij het opstellen van de kosten-
calculaties. Anderzijds bestond de
zorg dat een te lage raming de Rijks
waterstaat iin grote problemen zou
brengen tijdens de uitvoering van
het project".
Opvallend is dat al in '75 het toenma
lig hoofd van de Deltadienst tamelijk
indringend waarschuwde voor een
wat al te optimistische voorstelling
van zaken: Dit komt er met
andere woorden op neer dat ik geloof
dat de toelaatbaar geachte kosten
met ten minste een half miljard zullen
worden overschreden". En een half
miljard in guldens van '75 is al gauw
zo'n 1,2 miljard in guldens van '86, als
de pijlerdam voltooid zal zijn.
Prestige
Heeft de Kamer dan zitten slapen? Je
kan immers constateren dat al op het
moment dat er in '76 besloten werd
tot de uitvoering van het project in
de huidige vorm. er een financieel gat
was van enige honderden miljoenen.
Met andere woorden, het project zou
veel meer kosten dan de Kamer zelf
als uiterste grens had gesteld. Maar
de Kamer accepteerde dat. nochtans,
zoals de Rekenkamer opmerkte. Wil
lens en wetens, want behalve geld
stond ér meer op het spel: prestige.
een milieu-vriendelijk beleid, het ge
voel aan de wieg te staan van een
Hollandse 'maanlanding op dc bo
dem van een zeearm'...
Met al dat kunst- en vliegwerk kon
het Oosterscheldeproject beginnen,
met overigens nadat Rijkswaterstaat
zich iets rijker had gerekend dan zij
was door een post van 140 miljoen
voor onderzoek, die in twee verschil
lende nota's voorkwam, gewoon te
verdubbelen tot 280 miljoen toen die
twee nota's werden gecombineerd
Meteen toen het project gestart was,
had het uit die tijd daterende zesde
voortgangsrapport over de uitvoering
van het project een kostenoverschrij-
ding van 70 tot 200 miljoen moeten
melden, zegt de Rekenkamer
Dat gebeurde echter niet. Sterter
nog, pas in december '81 hoorde ae
Kamer voor het eerst officieel dat er
iets mis was, a raison van 728 miljoen
gulden.
Wat dit betreft is het rapport vernieti
gend voor ex-minister Tuijnman, zo
als het ook al vernietigend is voor
diens voorganger Westerterp. Tuijn
man heeft de Kamer stelselmatig ver
keer voorgelicht, stelselmatig de fi
nanciële situatie te rooskleurig voor
gesteld, en éénmaal gelogen toen hem
gevraagd was hoe groot de kans was
dat de pijlerdam in 1986 klaar zou
zijn: 1985 was overigens een eis die de
Kamer gesteld had De kans dat '86
gehaald wordt is zeker méér dan 50
procent, antwoordde Tuijnman des
tijds Intern had de Deltadienst ech
ter al uitgerekend dat die kans 50
procent was Niet méér. dus.
Oorzaak
Het rapport maakt niet duidelijk wie
in dit verband de kwade genius is
geweest. Was hel Tuijnman zelf, een
aimabel man, maar een uiterst zwak
minister, die niet te veel gedonder
wilde hebben tijdens zijn ministers
schap? Of was het de heleidstop op
het departement, dan wel de hoofddi
rectie van Rijkswaterstaat, die profi
teerden van de zwakte van hun mi
nister en, door de Kamer niet in te
lichten, een reeks van voldongen fei
ten creeerden, en de Kamer de weg
terug, naar een dichte dam, afsneden,
mocht de Kamer daar alsnog naar
verlangd hebben? De Rekenkamer
geeft daar geen antwoord op.
Feit is wel. dat de Deltadienst m 1979
begonnen is om méér geld te vragen,
omdat de post onvoorzien aan het
opraken was Men heeft zelfs vanuit
de uitvoeringsorganisatie aangedron
gen op een nieuwe post onvoorzien
van éérst 200. en toen 300 miljoen
omdat men zag hoezeer de zaak uit de
hand aan het lopen was In oktober
1980 waarschuwde ir H Engel, hoofd
van de Deltadienst, in een interne
nota voor een voorstelling van zaken
die met in overeenstemming was met
de werkelijkheid. Die signalen echter
werden genegeerd
In de voortgangsrapportages werden
Tuijnman
de ramingen van de kosten simpelweg
aangepast aan het geld dat men be
schikbaar had. terwijl de ramingen
van de Deltadienst, de zogenaamde
bestedingsplannen, vanaf eind '79
stelselmatig hoger uitkwamen
En er werd méér verzwegen. Zoals
bijvoorbeeld het feit dat er in 1980 een
financieel gat was ontstaan omdat het
kabinet besloten had de gestegen
prijzen niet voltallig aan de verschil
lende ministeries te vergoeden, maar
slechts voor de helft.
Van dat alles bleef de Kamer onkun
dig. Pas onder minister Zeevalking
(D'66) verscheen ln december '81 een
voortgangsrapport dat er mee door
kon, maar dat was lang nadat de
eerste kostenoverschrijdingen ont
dekt waren, en méér dan een halfjaar
nadat minister Tuijnman berichten
over kostenoverschrijdingen en over
schrijdingen van de tijdsgrens als
'indianenverhalen' had gekenschetst,
Kamer
Heeft ook in dit geval de Kamer boter
op het hoofd? Enigszins, maar iets
minder dan in '76 het geval was. De
verschillende Kamerleden zijn in ons
parlementaire systeem namelijk af
hankelijk van de informatie die het
kabinet verstrekt. Is die informatie
onjuist, dan baseert de Kamer zich
bijna automatisch op onjuiste uit
gangspunten.
Desondanks is de Kamer niet echt
nauwlettend te werk gegaan. Zo is
bijvoorbeeld het moment waarop ge
rapporteerd werd dat de post onvoor
zien was uitgeput bijna ongemerkt
aan iedereen voorbij gegaan, terwijl
toen het echte werk aan de pijlerdam
nog moest beginnen. Vandaar waar
schijnlijk dat de reactie van de meest
betrokken Kamerleden enigszins te
rughoudend is
Hoe moet het nu verder? Dat is
simpel. De stormvloedkering wordt
gewoon afgebouwd, en nieuwe tekor
ten zullen voor lief worden genomen.
De Kamer" zal echter het gepaste
vertrouwen in het departement van
verkeer en waterstaat - ook al zit daar
nu een nieuwe minister - moeten
vervangen door gepast wantrouwen.
Het minste wat men kan doen is de
bestedingsplannen van de Delta
dienst opeisen, zodat de cijfers daarin
vergeleken kunnen worden met die in
de halfjaarlijkse Voortgangsrapporta
ges.
Helaas is daar alle reden voor. Ter
wijl je er over het algemeen, maar
misschien is dat wat al te naief
gedacht, van uit mag gaan dat je de
meeste gegevens die van de verschil
lende kabinetten afkomstig zijn kunt
vertrouwen, blijkt dat die tot stand
zijn gekomen na manipulatie en be
drog. Er is, om met Westerterp te
spreken, wat al te voortvarend met
de genade meegewerkt....
(Van onze Haagse redacteur Hans Laroes)
De grote fracties in de Tweede Kamer zijn alle drie uiterst ontevi
over de wijze waarom met name de ministers Westcrtti)
Tuijnman informatie over het Oosterscheldeproject hebben venj
Dat stellen de kamerleden Eversdijk (CDA), Zijlstra (PvdA) g
Veldhuis (VVD) in een reactie op het rapport van de Algemene Reh
mer over dc financiële besluitvorming rond het Oosterscheldcpmi
Minister Smit-Kroes van verkeer en Dat betekent volgens haar dal]
waterstaat is het overigens niet eens ne rapportages, van bijvoort»
met alle conclusies van de Rekenka- Deltadienst, niet altijd de na
mer. In een reactie stelt zij met bereiken, maar stuiten op etr
nadruk dat de opeenvolgende be- van bijvoorbeeld de hoofdfl
windslieden verantwoordelijk zijn van rijkswaterstaat om gea
voor het gevoerde beleid en dat in teerde kostenoverschnjding®
geen geval haar ambtenaren de maar eens' weg te werken,
schuld in de schoenen geschoven priori als de mening van het
mogen krijgen.
Het CDA-kamerlid drs Huib Evers-
rie aanmerken van datgene u
ambtenaar ergens in de orgaa
dijk is in 1982 de man geweest die de zegt of schnjft staat in iedergs
aanzet heeft gegeven tot het onder- gespannen voet met de pd
zoek van de Rekenkamer. Eversdijk verantwoordelijkheid van de:
concludeert nu dat „duidelijk is dat ter", zegt mevrouw Smit-Krw
er door de politieke leiding van het Om te voorkomen dat ha
departement regelmatig een onjuist verwijt treft dat zij de schulds
en onvolledig beeld van met name gang van zaken voor een ds
de financiële situatie is gegeven": haar ambtenaren legt, verklaa
Hij noemt dat hoogst ernstig, aange- donderdagmiddag dat de ami
zien de Tweede Kamer de regering ren van haar departement I
moet geloven op haar woord. aan de besluitvorming en dei-
Kees Zijlstra (PvdA) ontloopt de ring daarvan hebben meegewti
schuldvraag enigszins. Hij stelt dat zij niet verantwoordelijk ki
slechts dat de financiële rapportage worden gehouden voor het
na 1981 aan redelijke eisen voldoet. Op een aantal detailpunten i
Zijlstra merkt daarbij op dat een mee overigens vaak ettelijken
herhaling van kostenoverschrijdin- nen gemoeid zijn - verschilt
gen bij grote werken niet te vrezen de Rekenkamer van menli*
valt. gezien het unieke karakter van onderschrijft zij niet de Stella
de stormvloedkering Hij stelt bo- er een onjuist en onvolledig
vendien met nadruk dat de werkelij- gepresenteerd is. Zij meldt td
ke kostenstijging van het Ooster- op dat het ramen van de koste
scheldeproject niet groot is 't Feit het Oosterscheldeproject vos
dat de kosten nu op 7,5 miljard de aanloopfase uiterst r
begroot worden in plaats van de 5,2 geweest, omdat dat ramen a
uit '76, kan voor een groot deel werpen ver buiten de ervaifc
verklaard worden uit de sindsdien reld van de verschillende da
opgetreden inflatie. lag.
Mr Jan te Veldhuis constateert De Kamer wil
eveneens dat de halfjaarlijkse voort' debat ingaan op de consequ
gangsrapportages „achteraf gezien van het rapport van de F
een onvoldoende ramingsbeeld van mer. Dat zal nog wel enig
de te verwachten kosten gaven", duren; men wil eerst een uitaer
Zowel hij als Eversdijk erkennen dat schriftelijke vragen-ronde oi
het parlement niet goed is uitgerust
om zijn controlerende taak bij dit
soort projecten naar behoren te ver
vullen Daarvoor ontbreken kennis
en mankracht.
De VVD stelt een nieuwe structuur D. S. Tuijnman, oud-minist«
voor de controlerende functie van verkeer en waterstaat, dat dei
het parlement voor. Te Veldhuis wil
Tuynman
eerste reactie verklau
e Rekenkamer zich te vtell
bij voortgangsrapportages voortan bewogen in wat hij noemi
onafhankelijke controlerapporten circuit tussen de Deltadienst
Geen van de partijen overigens, met Hoofddirectie van Rijks»
uitzondering van D'66. stelt nu in de staat". Daarin kwamen, blije
eerste reacties dat, als men voortdu
rend van juiste informatie zou zijn
zijn woorden, gegevens aandi
die hem nooit bereikten.
voorzien, een andere oplossing dan Het is zijn beleid geweesl <x
die van de pijlerdam had willen Deltadienst ..taakstellende'e
taai-begroting te stellen, ook
neer die dienst om méér vr«|
zodoende de kosten in de ba
houden. Dat heeft ook gewerfc
een de ex-bewmdsman. Op die a
Smit-Kroes
Minister Smit-Kroes voert i
aan de Rekenkamer gezonden brief zijn grote ombuigingen be*d
aan dat er in het onderzoek onvol- ligd.
doende aandacht is geschonken aan Tuijnman: „Dat ik de F
de „bijzondere verhouding tussen wust of onbewust, onvoldoeM
de ministers en het ambtelijk appa- ingelicht, is bepaald niet be
raat."
Annie is tweeëndertig, de oudste van drie. Haar
ouders hebben een stomerij waar ze dag en
nacht mee in de weer zijn. Annie's vader is de baas
thuis. Hij bepaalt wat er gebeurt. Moeder is volg
zaam en probeert altijd iedere ruzie te sussen, 's
Zondags gaat het hele gezin naar de kerk. Annie
herinnert zich haar jeugd als tamelijk vreugdeloos.
Wanneer ze negen is, overlijd! haar jongste broertje
ten gevolge van een verkeersongeval. Ze hoort nog
de basstem van de dominee aan het graf: „De Heer
heeft gegeven, de Heer heeft genomen, geprezen zij
de Heer". Wanneer ze thuis opstandig blijft en van
zo'n wrede God niks meer wil weten, snoert pa haar
de mond.
Wanneer haar oudere broer het huis uitgaat, moet
zij van vader in de zaak meedraaien. Ze herinnert
zich zijn woorden: „Studeren is niks voor een
meisje, leer jij maar een goed vak".
Eenmaal twintig trouwt Annie met Karei Na twee
jaar wordt er een zoon geboren. Vanaf dat moment
wordt alles anders. Annie lijkt een doel in haar leven
te vinden De stomerij loopt goed, er komt extra
personeel en zij gaat helemaal op in het nieuwe jonge
leven. Maar Annie wordt ouder en meer kinderen
komen er niet, Karei lijkt op vader. De zaak gaat
voor alles De sleur sluipt in hun verhouding 's
Nachts ligt Annie uren wakker Slaappillen helpen
niet. Overdag is ze angstig. Ze durft de zaak niet
meer in. Ieder klein probleem wordt een halszaak. De
huisarts wordt vaak bezocht. Als kalmerende tablet
ten niet helpen, komt ze bij de psychiater terecht. Hij
constateert ernstig neurotisch gedrag en adviseert
een korte opname in een kliniek
Nu wordt Karei wakker en leert anders lief te
hebben Na enige aarzeling besluiten ze te gaan
praten met de predikant die hun zoontje heeft
gedoopt. Met hem hebben ze een goed contact.
Samen besluiten ze dat Annie met haar pastor de
doolhof van angsten en dwanggedachten induikt
voordat ze eventueel besluiten tot een opname
Er gaan jaren overheen. Heel langzaam leert Annie
zichzelf en haar verleden kennen. De barst van
vroeger wordt zichtbaar, maar nog lang niet aan
vaardbaar. Na korte perioden van rust en opleving
volgt telkens weer een diepe terugval Soms is het
om moedeloos van te worden, maar de wetenschap
dat er medemensen zijn die in haar geloven, haar niet
loslaten, houdt Annie op de been. Soms dankt ze
God dat die allerliefsten er zijn. maar een andere
keer kan ze het wel uitschreeuwen: „Mijn God,
wanneer kan ik weer echt leven?"
Het voorbeeld van Annie is een van de velen.
Wanneer de zin van het leven verdwijnt, word je in
een computermaatschappij op jezelf teruggewor
pen. Barsten uit het onbewuste komen boven, maar
je kan ze niet plaatsen, omdat de herkomst te vaag
blijft. Het is duidelijk dat ze in de meeste gevallen
ontstaan zijn in de vroege jeugd. Een kind is
aangewezen op de zorg van zijn ouders. Emotioneel
groeit het op tussen aanvaarding en straf. Dc
breekpunten ontstaan wanneer de wil van het kind
botst met die van de ouders. Omdat het nog niet in
staat is zich verbaal te weren en het zich afhanke
lijk weet van het ouderlijk gezag, moet het zich
dwangmatig neerleggen bij de wil van de volwasse
nen.
Aangezien een kind geestelijk en lichamelijk plooi
baar en veerkrachtig is, zal het die spanningen
meestal snel vergeten. Maar de geslagen wonden
blijven ongenezen in het onbewuste opgeslagen
liggen. Later, in crisissituaties, zullen ze. verbeeld in
de vorm van angsten en obsessies, bovenkomen en
om verwerking vragen Men spreekt in zo'n geval van
'frustraties', een woord wat oorspronkelijk 'mislei
ding' betekent De jonge mens is misleid, heeft zijn
wil niet vruchtbaar kunnen maken, kreeg geen kans
het in daden te testen. Nu is het duidelijk dat geen
mens zonder frustraties volwassen wordt. Er zijn
normen en regels nodig in opvoeding en maatschap
pij. Maar de wonden kunnen pas helen, wanneer de
geboden en verboden niet liefdeloos zijn misbruikt
maar in de opvoeding als voorzichtig middel tot
zinvol leven zijn gehanteerd. In een kille baatzuchti
ge omgeving is de kans groot dat het gezag eerder
frustreert dan in een gezin waarin ouders zich bewust
zijn van hun macht te kunnen maken en breken en
hun kinderen daarom warm en liefdevol begeleiden
Juist hier geldt Marnix Gijsens uitspraak „In onze
jeugd worden onze bronnen vergiftigd"
Dia bee!den
Zo ontstaan angsten, obsessies en fobieen. Angst is
niemand vreemd. Al na de achtste maand treedt bij
baby's scheidingsangst op wanneer moeder niet in
de buurt is. Maar wanneer een veertiger zich dage
lijks panisch voelt wanneer hij alleen thuis is. kan je
spreken van neurotisch gedrag Obsessies kennen we
allemaal Een kind probeert, al zo tussen de straatte
gels te lopen dat hij niet op de randjes trapt Maar
wanneer een jonge vrouw het huis niet meer uit durft
omdat ze bang is een misdaad te begaan, kan je
spreken van een neurotische stoornis Onberede
neerde vrees (fobie i voor voorwerpen Of situaties is
niemand vreemd. Wie griezelt niet van spinnen,
slangen of muizen?
Maar wanneer iemand geen winkel meer in durft, de
auto laat staan omdat hij bang is onderweg onwel te
worden, kan je spreken van een fobie Een scherpe
grens tussen 'ziek' en 'gezond' is met te trekken Het
criterium is of de persoon er zelf zo onder lijdt dat
samen-leven onmogelijk wordt
Angst is te vergelijken met koorts in een ziek
lichaam. Het is een nuttige uitlaatklep waarmee de
geest een innerlijk conflict wil overwinnen. Gaat dé
angst corner zo overheersen dat de situatie onleef
baar wordt, dan is hulp noodzakelijk.
Sommigen schrikken er vaak van wanneer het
vuorwerp van hun angst in de loop van de jaren
verschuift. Het is als met geprojecteerde diabeelden.
Telkens schuift er weer een ander plaatje voor de
lens. Angst voor de dood wordt angst voor moord,
ruimtevrees wordt angst, om naar verjaardagen met
veel gasten te gaan. Op zich zijn deze verschuivingen
wanhopige pogingen om achter de werkelijkheid
onder de beeelden te komen De geest smeekt om de
wortels van het conflict op te graven.
Op belangrijke ogenblikken, wanneer iemand zich
geestelijk aan een nieuwe situatie moet aanpassen
(verlies van een dierbare, werkloos worden, een
verhuizing, een schoolovergangi kan een verdron
gen conflict uit de jeugdjaren bovenkomen en om
verwerking vragen. De persoon in kwestie roept
telkens de onbewuste conflictsituatie op, maar
omdat hij de wezenlijke elementen ervan niet kent,
probeert hij de spanning te overwinnen door uit de
werkelijkheid te vluchten en de strijd met zichzelf
op een denkbeeldig niveau te voeren.
Hulp
Het is duidelijk dat kalmerende middelen een
neurotisch mens tijdelijk tot rust brengen. De
oorzaken komt men zo echter nooit op het spoor,
terwijl dergelijke medicijnen in veel gevallen ver
slavend werken. Een behandeling via de methode
van de psychoanalyse vraagt veel tijd en geduld: In
een serie gesprekken probeert de psychotherapeut
het oude conflict met de patient op te delven en de
onbewuste weerstanden weg te nemen. Dit vraagt
echter een vertrouwensrelatie tussen arts en pa
tiënt, een liefdevolle aandacht. In veel gevallen
ontbreekt dit contact. De zakelijke sfeer overheerst,
de afspraken duren niet langer dan een uur en
worden duur betaald. Buiten de geplande afspraken
is bezoek nauwelijks mogelijk. Wanneer de patient
wil praten, is de arts onbereikbaar en wanneer het
zijn beurt is, heeft hij vaak juist geen behoefte aan
een gesprek.
Een derde mogelijkheid is de zogenaamde gedrags
therapie waarbij men ervan uitgaat dat de neurose is
ontstaan uit een onjuist aangeleerd leefgedrag. In
deze therapie helpt men de patiënt zijn aangeleerde
leefpatroon af te leren Men leert iemand die aan
angsten lijdt te wennen aan de omstandigheden
waarin die angst optreedt. Door geleidelijke verster
king van de angstaanjagende prikkel en gelijktijdige
technieken van geruststelling leert men de patiënt
zich van zijn angstpatroon te ontdoen Deze nuttige
vorm van hersenspoeling levert op korte termijn
vaak resultaat op. Men laat de oorzaak van het
conflict echter buiten beschouwing Na verloop van
tijd komen vaak weer nieuwe vormen van neurotisch
gedrag aan de oppervlakte.
Pastoraat
Het, is duidelijk dat veel neurotici na een vaak
moeizame tocht langs verschillende hulpverlenende
instanties tenslotte hun heil zoeken bij de pastor. Zij
verlangen liefdevolle' aandacht van hem en zoeken
de warme hartelijkheid van aanvaarding, erkenning
en mee lijden Gelet op Jezus' zorg voor allen die
vermoeid en belast zijn, zijn tomeloze inzet voor de
hopelozen, zijn zij aan het goede adres De pastor
dient zich echter terdege van de situatie op de
hoogte te stellen Een nauw contact met de deskun
digen is onontbeerlijk. Hij kan veel verknoeien door
een onjuiste diagnose en onoordeelkundig gegeven
raad. Aan de andere kant is hij vaak de enige die bij
nacht en ontij beschikbaar is Hetzelfde geldt van de
ouderling, de diaken, het meelevende gemeentelid.
Vooraf moeten er goede afspraken worden gemaakt
De gesprekken hebben slechts zin wanneer de hulp
vrager geregeld en trouw contact op prijs stelt
Wanneer men de indruk heeft dat het niet 'klikt',
dient dat open en eerlijk te worden uitgesproken De
pastor dient tevoren duidelijk te maken dat hij wil
proberen met de ander de wortels van het conflict
bloot te leggen. De hulpvrager moet echter zelf de
bijl hanteren en het zware werk doen. Juist hier geldt
dat het pastoraat een weg is de naaste te helpen
zichzelf beter te verstaan zodat lui zichzelf kan
helpen. Geloofszaken kunnen alleen dan ter spn
komen, wanneer ze het verwerkingsproces vaai
ander bevorderen.
Methoden
Het is nuttig vanaf het begin de ander zelf zyn pi:
laten opschrijven Op die manier krijgen de angs
vorm en laten zich achteraf met meer aKl
herlezen. De patiënt, krijgt zicht op zichzelfen«
het zijn 'beschamende' gedachten onder ogenita
In een volgende fase is het zinvol hem ook!
positieve ervaringen op schrift te laten std
Aanvankelijk zal hij daar niets van willen *9
omdat Inj het gevoel heeft dat er niks positiefsini
leven is.
Later ontdekt hij dat hij meer blijkt te zi,
ene barst die zijn leven bepaalt Verder is
belangrijk hem zijn angst te tonen als een ononW
lijk middel van zijn geest om in het reine te k®
met het verdrongen conflict Op die manier ka:
pastor de angst voor de (volgende) angst, 'hetnafl
diabeeld', relativeren. Tenslotte is het wezenlijks
te laten zien welke medemensen hem met lo
hem ondanks zijn pijn liefhebben, in hem bit*
geloven. Bovengenoemd voorbeeld van Annie!
ons zien hoe. vanuit het inzicht dat er anderen
die jou aanvaarden, jouw zelfaanvaarding
groeien. De pastor zal zich er bewust van moetenl
dat de weg in het doolhof van de ander moeizaam
langdurig is. Wanneer er soms even licht daagt,#
onjuist te denken dat de strijd gestreden Is;N*
tisch gedrag verloopt via een herhaalde gollb
ging vol ups en downs. De momenten van ople
mogen echter wel als zekerheid dienen datdel?
niet onder de doem van zijn pijn hoeft te bez#
Hij heeft, nu immers het bewijs dat hij meer Is dal
dacht.
Wanneer het conflict hanteerbaar is gewor*
volgt meestal een periode van rust, van waaruit'
nieuw leven mogelijk is. Het gebed kan miU*
de ander als zinvol ervaren een belangrijktW
in het verzoeningsproces zijn. Na verloop van#?
het nuttig samen met de eventuele partner njj
patient tussentijds de balans op te maken.»
ook deze positief in het genezingsproces
spelen. Al met al liggen hier voor het pasW
grote kansen om mensen te helpen hun binn»
buitenwereld te bezien met nieuwe ogen, zie!"
in het leven te wagen om zelf voor anderen lx#»
baar te kunnen zijn.
ds R. E dat*