HET LEVEN
VOOR DE
DOOD
PSYCHO II
Anthony Perkins en
Alfred Hitchcock
Jan Vrijman en het
PZC/ kunst/cultuur
Louis van Gasteren
filmt Hans van Sweeden
S IIJDAG 26 AUGUSTUS 1983
Door jan van Beek)
\p 12 april 1963 stierf Hans van Sweeden. Hij was slechts 24 jaar oud. Met een overjarig
/jachtgeweer, dat hij had gevonden in het huis van zijn vriendin, schoot hij zich door de
orst. Later zou de doorkneedde politieman Dirk Kuijper uitleggen hoe dat kon; je
oodschieten met een geweer waarvan de loop langer is dan de arm van een mens. Met je
uim aan de trekker moet je het geweer zo hoog mogelijk optillen en dan druk je het uiteinde
an de loop met je andere hand ter hoogte van je hart.
ms van Sweeden was een epigoon Het is het einde van de vijftiger jaren
de jaren vijftig, de eerste^nieuwe en het begin van zestig. Nog voor de
4. - grote rellen Amsterdam zullen doen
trillen op de palen, waarop het ge-
- - bouwd is. De nieuwe generatie die na
:hzelf even vlug weer afbraken, met 1940 is geboren, dient zich aan. Zij
ugs en intellectuele uitputting. Op WOrdt in soorten onderverdeeld onder
:hzelf was Hans van Sweeden niet de namen nozems, provoos, kikkers,
'bijzonder. Hij was intelligent maar bietniks, magiejers. bullen, pleiners,
dijkers, dammers en brozems. Zij leeft
op de breuklijn van een afschuwelijk
Hans van Sweeden
neratie na de tweede wereldoorlog;
a de kinderen van de wederop-
bij wie het zo snel ging, dat zij
hield het op geen enkele school uit.
ik niet in de militaire dienst, noch
het conservatorium. Hij schreef verleden en een toekomst, die slechts
dichten, een toneelstuk, speelde sa- een groteske uitgestelde zelfvernieti-
;.'oon, componeerde muziek, maakte ging lijkt. Het heden kan dan alleen
Uldenjen, TOokte, flikte, snoof en nog enige zin krijgen, als alle waarden
n.u.i jn het ahsurcje kunnen worden
onderzocht en waar mogelijk omge
draaid. Daarin lag de kiem van het
it. Nooit maakte hij iets af. Behal-
Idan zijn eigen leven.
zijn begrafenis waren meer dan
londerd mensen, alle speters uit bizarre e nde van Hans van Sweeden.
iterdamse scene' van die da-
In de hoofdstedelijke achterka-
Hoewel in de tijd waarin hij leefde,
letterlijk alles mogelijk was, ontbrak
de turbulente jeugd van voor hem de uitweg op de heilloze weg
zware Van Nelle met hasjies Van de drugs, die hij met een enkel
ide en tripte op LSD werd hij snel marihuanasigaretje had ingezet. Hij
legende, een symbool. schreef het zelf:
Amsterdamse cineast Louis van „Het plotseling ondervinden, dat het
isteren liet hem in 1961 de muziek aardse leven alleen verval is.
bij zijn film over de snel herle- Alles is duisternis, er is geen uitweg.
nde woningbouw 'Alle vogels heb- Alles wat mij vroeger zo mooi scheen.
n nesten'. Hij was ook bij de begra- is ontmaskerd
nisen na afloop zei hij tegen Robert Nog een paar goede werken, en dan
hs?er Grootveld, die bij hem in de zal ik een ein(l aan mijn ieven ma-
KVizat. „Daar wil ik wel een film ken".
Louis van Gasteren heeft het korte
bestaan van Hans van Sweeden op
nieuw tot leven proberen te brengen
door mensen, die hem gekend hebben
aan het woord te laten.
In de afgelopen twintig jaar nam hij
tachtig intervieuws op film op. Alle
hoofdrolspelers uit de Amsterdamse
„scene" van een kwart eeuw geleden
kreeg hij voor de camera. Zij spraken
over Hans, maar meer nog over zich
zelf, over hun leven dat zich toen als in
een hogedrukketel afspeelde. Simon
Vinkenoog. Frank Lodeizen. Louis
Andriessen. Jan Cremer, Johnny van
Doorn, Manfred de Graaf, Misha Men
gelberg. Ramses Shaffy. Willem Nij-
holt, Robert Jasper Grootveld, kort
om allemaal.
Meer dan honderd uur beeld en ge
luid. Daaruit werd een wertkkopie
met een lengte van negentien uur
gemonteerd. Drie en een half jaar
heeft het geduurd, voordat Van Gas
teren die had teruggesneden tot een
bioscoopfilm van twee uur en vijf en
dertig minuten.
Veelheid
ovetmaken". Nu, twintig jaar later, is
diefita er. Onder de titel 'Hans, een
leren voor de dood' gaat hij begin
leptember in roulatie
tijdsbeeld
Iiljens het jargon van die dagen was
ins van Sweeden een 'dpleiner', een
«{en uit de voormalige burger-
lind, met een echt leren jasje, licf-
ebber van Jazz, nu en dan een
irihuanasigaretje, gedichten
irijven als je high was, bier en
«ever drinken op het Amsterdamse
Keplein en praten over moderne
tuur.
ns Harry Mulisch in zijn 'Bericht
in de Rattenkoning' staat deze
;p in tegenstelling tot het rauwe
1 gemotoriseerde soort jongeren dat
Kierde verzamelnaam 'Dijkers' door
S leven ging. Die droegen kunstleer
hielden het op rock. zij rookten
ure shag, zaten in de bioscoop en
ïen bij elkaar op de Nieuwendijk.
ft verschil tussen beide groepen
9H ordtin de literatuur weerspiegeld in
:t werk van Jan Cremer en Snnon
inkenoog. Jan Cremer zal Hans van
feeden dus eenmaal finaal in de
nier slaan en Vinkenoog zal hem
fönoedig in een vers gedenken.
«•Al
dw
Louis van Gasteren
Twintig produktiejaren is een lange
tijd voor de totstandkoming van een
film. En dat is zichtbaar ook. Omdat
Van Gasteren gedurende die tijd niet
helemaal zeker was van het soort
eindprodukt dat hij tenslotte zou
maken, een kleine produktie, televi
sie of een bioscoopfilm, heeft hij veel
interviews op zwart-wit gemaakt,
soms met gebrekkige geluidskwali
teit. Die beelden heeft hij willekeurig
gemengd met de kleurenopnamen die
hij later maakte. Aan het begin van
de film laat hij weten dat men daar
geen bijzondere betekenis aan mag
hechten.
Die wisselingen maken het tijdsbeeld
echter volledig levensecht De oudmo
disch aandoende zwart-wit opnamen
zijn koppeltekens met de tijd. Vas alle
interviews zijn slechts fragmenten
overgebleven. Boeiende snapshots
van mensen van wie de naam op de
lange titelrol wel verschijnt, maar die
in de film naamloos blijven. Je her
kent de gezichten van bijna allemaal,
als je niet te oud bent en ook niet te
jong om in die tijd geademd te heb
ben.
Het verhaal wordt in drie hoofdstuk
ken verteld. Een lange inleiding ver
haalt wie Hans van Sweeden was. In
het tweede deel hebben de mensen die
hem hebben gekend het voormame-
hjk over zichzelf; de film wordt dan de
registratie van hun eigen leven een
daardoor een boeiend tijdsbeeld. Na
de pauze komen in het dramatische
slot diegenen aan het woord die de
laatste uren van Hans hebben meege
maakt, zijn laatste vriendin en de
homofiele toneelspeler die verliefd op
hem wordt. Zij zijn de laatsten van de
zestig gezichten die dan twee en een
half uur lang over het doek zijn ge
gaan
Gewoon
Uit al deze interviews blijkt dat Hans
van Sweeden geen buitengewone fi
guur was, maar een mens als ieder
ander.Hij was een kind van de tijd,
die het onderwerp van de rolprent is
geworden.
Volgens sommigen was hij een kleine
meeloper, een bijwagen van het grote
gebeuren, waarin alles mogelijk was
Anderen vonden hem aardig, een vro
lijk kind. gek genoeg om uit te nodi
gen op de vele extravagante feesten
die in de huizen van de opkomende
jetset werden gehouden. Een jongen
waar de meiden uit de scene' graag
mee naar bed gingen De kinderen die
hij daarbij maakte, ontliep hij vervol
gens. Hij was een drugverslinder, een
allesslikker. Hij consumeerde de hele
inhoud van elke toilet- of medicijn
kast die onder zijn bereik kwam. een
rustloze zoeker naar de grote kick
Hij liet zich met opzet arresteren met
een paai- miligram marihuana, in de
hoop dat hij in de gevangenis zou
kunnen afkicken. Hij zat zes maan
den, maar kwam niet vrij van de
drugs. Hij zou wellicht onder zijn
gegaan in het leger van de naamlozen
die aan de verdovende middelen zijn
gesnueveld. als er met een aantal
geschriften en wat muziek van hem
zou zijn achtergebleven Als Misha
Mengelberg, met wie hij heeft samen
gewoond geen 'memoriam' voor hem
zou hebben gecomponeerd, waardoor
Louis van Gasteren werd geïnspireerd
om met een film 'dit onaffe verhaal' af
te maken.
Daardoor werd bij het boeiende lij
dend voorwerp van een tijdsbeeld.
Van Gasteren zegt: „Werkend aan de
film bleek dat het mij tenslotte niet
meer ging om Hans, die aardige jon
gen die ik gekend had, maar dat het
inderdaad ging om het leven voor de
dood. Dat was ook steeds het thema
waar wij in alle gesprekken op terug
kwamen, de ouders, het nest, de iden
tificatie. het telkens opnieuw begin
nen. berusting, aftakeling, het onder
ogen zien van de dood". De violiste
Vera Beths, die een sonate van Hans
van Sweeden speelt, zegt: „Als je de
sfeer eruit laat en de gedachte, nou
dan speel je het anders, hè, dan is het
meteen niks, een paar noten
IDoor Henk J. Meier)
ls de lichten uitgaan is het even
doodstil in het bioscoopje. We
«n kijken naar Jan Vrijmans
tuwste documentaire. „Kijken" zo
dat bij film. Bij Vrijman wordt
vooral: luisteren. Verwacht,
r toch nog plotseling komt het
fluid uit alle hoeken op ons af. Dan
beeld. Een aap komt uit het
rwoud, met een strootje rommelt
Ij in een mierenhol, veegt de mieren
»fen peuzelt ze op. Waar hebben we
f opname, jaren geleden, eerder
lien? We zitten toch naar een nieu-
nim te kijken kan dat? Ja. dat
K veel van de beelden in deze
euwe documentaire zijn 'geciteerd'
andere films.
n Vrijman maakt van vrijwel elke
fuwe film een gebeurtenis, een hap-
nlng. Dat begon in 1960 met zijn
ndebuut ..De werkelijkheid van
Hel Appel waarvoor hij in Berlijn
tteen de Gouden Beer kreeg De
tuwste Vrijman-happening heet
kanttekeningen bij communicatie",
a montage-film van 25 minuten. De
Kumentaire, 'die in september tij-
fa de Nederlandse Filmdagen in
'ftcht in première gaat, werd ge-
önsord door Philips, waarvoor Vnj-
re-pn in 1979 al de film „Philips een
Herneming, de samenleving" maak-
Kanttekeningen bij communica-
Is bewust en consequent gebruik
©aakt van het Dolby Stereo Sur-
Wnd-geluid (DSS), dat uit zeven gro
te geluiusooxen op de kijker wordt
losgelaten. Dat is nieuw voor Neder
land Voor de geluidsmixage moesten
Vrijman en Emile Bensdorp (die beeld
en geluid monteerde 1 uitwijken naar
Engeland, in ons land hebben we voor
DSS nog geen produktiemogelijkhe-
den. ook al zijn er m Nederland al
meer dan tachtig bioscopen waar een
DSS-film in originele versie kan wor
den gedraaid
Orde
I11 Vrijmands film is dat Dolby Stereo
Surround-geluid geen aanvulling op
het beeld, maar gelijkwaardig aan de
andere filmische componenten. Meer
dan gelijkwaardig: geluid en monta
ge zijn in deze film zelfs belangrijker
dan commentaar en beeld. Dat is een
rangorde, een constatering die Jan
Vrijman wellicht pijn zal doen. Want
de commentaartekst die zijn film
begeleidt, lijdt niet aan lichtvoetig
heid. Lachend geeft hij dat later ook
impliciet toe: „Ja, daar was dominee
Vrijman aan het woord...".
Behalve als preek ziet Jan Vrijman
zijn „Kanttekeningen bij communica
tie" vooral als geluidsspektakel „Met
mijn grenzeloze liefde voor de bio
scoop heb ik altijd grraag een spekta
kelfilm wallen maken Als jongetje uit
de Jordaan maakte ik in een buurt-
theatertje voor het eerst kennis met
De Bioscoop dat is heel wat anders
dan film of cinema. Film is een vrij
exclusief uitdrukkingsmiddel en ik
gebruik het, maar ik ben altijd gefas
cineerd gebleven dpor de spektakel
films, waarin mensen als op een ker
mis helemaal overgolfd worden door
emoties".
Nog lang na de introductie van geluid-
bij-film (in 1927» hielden filmfanaten
vol dat ware filmkunst het zonder
geluid moest kunnen stellen. Geluid
bleef een te verwaarlozen element, al
waren cr regisseurs die daar anders
over dachten- de zachtmoedige Her
man van der Horst kon een spontane
woede-aanval krijgen als bij zijn films
het geluid „wat zachter" werd gezet.
Essay
Vrijman noemt „Kanttekeningen bij
communicatie" een „filmisch essay"
waarvan hij de „auteur" en niet de
regisseur is. Die laatste betiteling
zou ook onjuist zijn geweest, want de
meeste opnamen zijn beeldcitaten uit
andere films. Zo gebruikte Vrijman
naast eigen opnamen uit vroeger
films bijvoorbeeld nogal wat beelden
uit Haanstra's film „Bij de beesten
af'. Wie de geciteerde films kent, zal
dan incidenteel een schokje van her
kenning krijgen, maar door het ge
luid, het commentaar en de nieuwe,
snelle eindmontage (van Oscar de
Waard) ontstaat een nieuwe filmi
sche werkelijkheid.
De montage is hier de motor van de
film, een motor met een paar verras
sende vondsten en knappe beeldlij -
men. Functioneel en indringend is
bijvoorbeeld het hanteren van de af-
standsbedienine voor televisie als
montage-element, inclusief de tv-tus-
senruis. Dan is er het prachtige beeld-
rijm van een landende meeuw en een
landend vliegtuig. Maar de montage
in combinatie met geluid, beeld en
commentaar is op zijn sterkst in een
lange scène van drie arbiters, waar
van twee met een fluitje: een verkeers
agente in het stadsgewoel, een
scheidsrechter bii een voetbalinci
dent en dirigent Haitink in zwetende
concentratie.
In dat soort scènes wordt de unieke
DSS-techniek op zijn best benut in
een kakafonie van kermisachtig ge
luid. terwijl de snelle montage ervoor
zorgt dat het beeld niet wordt wegge
drukt door dit geluidsgeweld.
Na 2? minuten beeld- en vooral ge-
luids-ervaren wordt het commentaar
afgerond en eindigt de dolby-muziek
in crescendo. De film is klaar, af.
rond.denk je Een seconde stilte.
Dan gaat het nog een volle minuut
verder met matte beelden en muziek
die nauwelijks iets nieuws te melden
heeft In die minuut zit nog eens ruim
dertig seconden commentaar, waarin
de Boodschap van de film zeer ten
overvloede wordt samengevat
..In onze informatie-maatschappij
kan de nieuwe technologie onze
vriend, onze bondgenoot en onze me
dewerker zijn Het kan ons leven en
de wereld waarin we leven verbete
ren Dat kan. maar alleen als wij het
willen. Wij, de mensen van vandaag
en vooral de mensen van morgen..
Daar was dominee Vrijman aan het
woord.
1Door Hein Kropman
Anthony Perkins was enkele uren in ons land in
verband met de film Psycho II, die in een aantal
Nederlandse bioscopen in première in gegaan. Ameri
kaanse acteur mag dan een bijzondere geschiktheid
hebben om neurotische of nog erger in verwarring zijnde
personages uit te beelden, het zou een vergissing zijn om
hem daarmee als persoon te identificeren, Anthony Per
kins maakt een zeer uitgebalanceerde indruk en alleen
zijn uiterlijk herinnert aan Norman Bates, het gestoorde
personage dat Perkins zowel in Hitchcocks Psycho als in
Richard Franklins vervolgfilm Psycho II op een voortref
felijke manier gestalte geeft.
Perkins' vertolking van de schizof
rene moordenaar in Hitchcocks film
is klassiek en het hercreëren van
een dergelijke legendarische rol
houdt risico's in. Heeft Perkins met
het hoog daarop en moment van
aarzeling gekend toen hem de rol
werd aangeboden0
„Je loopt inderdaad een risico,
maar dat loopt een acteur op welk
moment dan ook wanneer hij voet
zet op het toneel of op een filmset.
Ik vind dat je risico moet kunnen
nemen. Daar komt bij dat de rol van
Norman Bates uniek is en ook erg
goed geschreven. Op het moment
dat ik vanuit die rol begon te praten
en zinnen te zeggen, wist ik dat ik
goed zat"
„Ik vind dat we in Psycho II meer
over Norman vertellen en dat we
niets aan het herkauwen zijn. We
zijn consistent gebleven wat betreft
zijn karakter, maar Norman heeft
zich ontwikkeld; hij is gegroeid, is
niet alleen een generatie ouder ge
worden. maar de therapieën die hij
heeft ondergaan hebben het hem
mogelijk gemaakt met zijn proble
men om te gaan. Dat maakte het
karakter weer de moeite waard om
te dramatiseren en het verhaal van
Bates de moeite waard weer te
vertellen"
„Het vervolg op Hitchcocks film
heeft lang op zich laten wachten (22
jaar), maar zou niet eerder ge
maakt kunnen zijn. Dat zou name
lijk betekenen dat de film zich in
de inrichting zou moeten hebben
afgespeeld, of zonder Norman ge
maakt zijn. of met een ontsnapte
Norman. Ik vind het juist noodza
kelijk dat hel vervolg zich weer op
precies dezelfde plaats afspeelt.
Daarom heeft het een zekere locica,
dat gewacht is op het tijdstip dat
Norman uit de inrichting werd
ontslagen".
„Of Hitchcock gelukkig zou zijn
geweest met een vervolg op zijn
film. dat weten we niet Zelf maakte
hij nooit vervolgfilms, hoewel
Hitchcock wel enkele remakes heeft
verfilmd. Je zou kunnen aannemen
dat de impuls die aanspoort tot het
maken van een remake ook tot een
vervolgfilm zou kunnen leiden,
maar meer terzake is het feit dat
Hitchcocks weduwe ons enorm
heeft gestimuleerd en dat zij er geen
enkel bezwaar in zag Nog belangrij
ker vind ik de reactie van Hitch
cocks dochter, die nadat ze de film
had gezien, er enorm enthousiast
over was. Dat betekende veel voor
ons. want zij heeft uiterst nauw met
haar vader samengewerkt en kende
zijn werk van binnenuit".
„Ik ben kritisch ten aanzien van de
rollen die mij worden aangeboden,
maar dat heeft zijn grenzen wan
neer ik bijvoorbeeld zie dat de kin
deren hard aan nieuwe schoenen
toe zijn, of wanneer hun schoolgeld
betaald moet worden, of als mijn
vrouw wat kleren nodig heeft. Op
een gegeven moment moet je zeg
gen goed, we zijn achter met de
huur tijd om aan het werk te gaan
dit alles niet zonder de nodige
ironie verteld...1".
Wachten
„de laatste jaren heb ik nogal wal
aanbiedingen voor horrofilms gc
had. daar waren financieel zeer
aantrekkelije projecten bij, maar
ik heb ze afgewezen omdat ik die
films niet zo goed vond. Achteraf
ben ik daar alleen maar blij om,
want het wachten is met het aan
bod om in deze film te spelen wel
beloond. Ik doe gemiddeld twee
films per jaar en het nodige werk
voor televisie. Op George Sluisers
aanbod om indertijd aan zijn film
Twee Vrouwen mee te werken heb
ik toen ja gezegd, omdat ik er altijd
van overtuigd ben geweest dat je
een speelfilm kan maken met di
rect geluid en met een crew van
maar negen mensen, en ik heb
kunnen constateren dat ik daarin
gelijk heb gekregen. Twee Vrou
wen is een eerbare film geworden,
zij het dat ik hem wat traag vind en
iets te sober, maar ik bewonder
Georges toewijding om zo'n film op
die manier te maken".
„Ik word nogal eens geidentificieerd
met rollen waarm ik neurotische of
gecompliceerde karakters uitbeeld
Dat is beperkend, maar aan de
andere kant geeft het de mensen
een duidelijk beeld van jezelf. Als ze
je dan in andere films andere dingen
zien doen, zullen die ook beter bij
blijven. Als je het zo bekijkt, valt
het met die beperking dus wel mee.
Ik ben niet by uitstek in personages
met psychische problemen geïnte
resseerd, maar het is wel zo dat die
je mogelijkheid geven om karakters
te spelen die conflicterende dingen
denken en dat is voor een acteur
altijd zeer interessant om te doen
Vanzelfsprekend is het alleen maar
interessant om bijvoorbeeld een
schizofreen te spelen, maar abso
luut niet om zo te zyn"
„Ik heb dat beseft toen ik zelf met
een aantal schizofrenen een groeps
therapie onderging, zo'n jaar of vijf
tien geleden Ik heb dat indertijd
om persoonlijke redenen gedaan,
omdat ik iemand ben die een psy
chologisch onderzoek niet be
schouw als de laatste toevlucht
vóór de sprong van het balkon Het
was heel nuttig, ik heb er veel van
geleerd, maar uitsluitend op het
persoonlijke vlak, niet als acteur".
„Ik ben het er niet mee eens als je
stelt dat er een kwalitatief verschil
is tussen de manier waarop Hitch
cock gewelddaden laat zien en die
waarop dat gebeurt in Psycho II,
dat het daarin op een brutere wijze
wordt getoond. Er bestaat een nei
ging om geweldscènes af te meten
aan de manier waarop hel Hitch
cock lukte in die 'douche-scène'.
Voor het gemak wordt dan maar
even vergeten dat er in Psycho ook
een scène zit. de moord op de
detective Arbogast, die naar mijn
mening in gewelddadigheid alles te
boven gaat van wat er in Psycho II
aan gewelddadigs te zien is Het
geweld dat we tonen grijpt plaats in
het halfdonker en het is snel voor
bij. Er is mets in Psycho n dat je
niet met open ogen zou kunnen
aanzien. De meeste horrofilms zijn
onverbiddelijk beangstigend of
stomvervelend en een lachje kan er
nauwelijks af. Dat is bij Psycho II
niet het geval, ik heb zelfs kritische
geluiden opgevangen van mensen
die vonden dat er te vaak gelachen
kon worden".
„Ik hou wel van horrorfilms, mits er
geen beroep is gedaan op monsters,
het bovennatuurlijke of het onuit
legbare Ik prefereer psychologische
drama s tussen mensen, die even
exotisch, spannend en beangsti
gend kunnen zijn, zonder dat ze
uitmonden in het onvermijdelijke,
en toen verdwenen ze achter de
plooien van de aardbol en we hopen
dat ze nooit meer zullen terugko
men om ons opnieuw te terrorise-
Zuiver
„Hitchcock hoefde destijds nergens
te vervallen in weerzinwekkende
effecten, zijn Psycho is een 'eerlij
ke, een discrete' film. Als mensen
met mij over die film praten dan is
het altijd met plezier. Ze waren
gepakt door hel verhaal, ze waren
misschien bang gemaakt als nooit
tevoren, maar ze hadden ervan
genoten. Dat is een heel verschil
met het type film dat je bij wijze
van spreken om de oren slaat, je
platwalst".
..Psycho II is een film die zegt: kijk.
dit is ons verhaal, het mag jullie
nachtmerrie s bezorgen, maar we
vertellen het op een zuivere manier.
Er is een verschil tussn het publiek
met waardigheid behandelen en het
met het gezicht in de rotzooi druk
ken. Ik prefereer het eerste en ik
vind ook dat het in de beide Psy
cho's zo gebeurt
„Of het eind van Psycho n een
belofte inhoudt voor een Psycho
IIP Nee. dat is zeker niet zo be
doeld. Een melancholiek vertelsel
en een claustrofobisch verhaal als
dit, met zo'n horror-intensiteit, eist
al je aandacht op Als je op de set
druk bezig bent. hou je je echt met
bezig met de vraag of en hoe je nog
een andere film zou kunnen maken,
je denkt er gewoon niet aan Daar
naast. het verhaal van Norman Ba
tes is een tragische geschiedenis, ik
vind niet dat die nog een keer
opgerakeld moet worden We zijn er
deze keer in geslaagd genoeg inte
ressante en spannende dingen over
te brengen, ik zou in de verste
verten niet weten hoe dat nog een
derde keer zou kunnen gebeuren"
Anthony Perkins