Actief en onvermoeibaar democraat
Den Uyl: Vondeling was
verpersoonlijking PvdA
VERSLA GENHEID IN EUROPA
Drank is meestal
oorzaak spookrlt
FRONTALE BOTSING
VRIJDAG 23 NOVEMBER 1979
PZC/opinie en achtergrond
iDoor Frans Kok)
DEN HAAG - Het politieke leven van
dr. Anne Vondeling heeft twee hoogte
punten gekend. Zijn fractievoorzitter-
schap van de PvdA van '62-'65, waarin
hij de kabinetten De Quay en Marijnen
het leven danig zuur wist te maken én
zijn voorzitterschap van de Tweede
Kamer van '72 tot aan zijn afscheid hal
verwege dit jaar.
Het typeert de onvermoeibare werklust
van Vondeling, dat hij niet tot aan zijn
pensioen het eervoile en belangrijke
ambt van kamervoorzitter wilde bekle
den Integendeel, in het voor het eerst
rechtstreeks gekozen Europese Parle
ment vond hij een nieuwe uitdaging. Op
63-jarige leeftijd besloot hij met zijn ge
bruikelijke energie de steven naar Eu
ropa te wenden. Maar voor hij de kans
kreeg zich ten volle in het voor hem vrij
onbekende internationale vak te ont
plooien, overviel hem de dood.
Fries
Anne Vondeling, een scherpzinnig,
nuchter mens en bovenal Fries, wordt
geboren als een boerenzoon te Appel
scha. Hij begint zijn politieke loop
baan in 1946 toen hij als dertigjarig
landbouwkundig ingenieur zijn intre
de deed in de Tweede Kamer voor de
Partij van de Arbeid. In 1957 wordt hij
minister van landbouw als opvolger
van Mansholt. die Europees land
bouwcommissaris wordt. Zijn minis
terschap is van korte duur. In 1958
komt het laatste kabinct-Drees ten val.
Vondeling neemt weer zitting in de
Tweede Kamer en wordt in 1960 tevens
buitengewoon hoogleraar aan de Gro
ningse universiteit.
Op 12 juni 1962 wordt hij tot fractie
voorzitter gekozen van de PvdA. na het
verrassende plotselinge altreden van
mr. Jaap Burger Een van de medekan
didaten voor de post van oppositielei
der was Den Uyi, die het toen nog tegen
Vondeling moest afleggen hoewel Von
deling zelf zijn stem op hem uitbracht,
zoals Vondeling openhartig schrijft in
zijn in 1968 verschenen boek „Nasmaak
en Voorproef'.
Successen
Als oppositieleider heeft Vondeling,
vooral tegen minister-president Marij
nen, zijn grootste politieke successen
geboekt, hoewel zijn kamervoorzitter
schap hem later meer bekendheid en
aanzien bracht. Vondeling voerde een
andere stijl dan de rondborstige Bur
gen scherpzinnig, rationeel, wars van
verouderde, starre opvattingen en met
grote kennis van zaken.
Een huzarenstukje was hoe hij ministe
r-president Marijnen op 26 februari 1965
letterlijk dwong in de Kamer op het
matje te verschijnen, nadat het kabinet
intern al in twee brokken uiteen was
gevallen over de omroep zaak, zonder
dit echter naar bulten toe wereldkun
dig te willen maken. Marijnen ver
scheen in de Kamer, maar diende zwij
gend het debat uit. een morele overwin
ning voor Vondeling die daarmee een
van zijn geliefde wapens hanteerde, zo
als hij ook later als kamervoorzitter zou
doen. scherp letten op de bevoegdhe
den van het parlement en je niet door
welke bewindsman dan ook van de wijs
laten brengen.
Het daaropvolgende kabinet Cals-Von-
dellng was geen lang leven beschoren,
dus ook dat ministerschap was voor
Vondeling van korte duur. Hij werd vi-
cc-premler en minister van financiën,
tot Schmelzer In de beruchte nacht ln
oktober '66 (volgens Vondeling met
voorbedachte rade) er hardhandig een
eind aan maakte. Vondeling had zelf
graag minister van buitenlandse zaken
wilier, zijn. maar Luns en de KVP blok
keerden deze voorkeur liet werd finan
ciën en het moet gezegd, een grotersuc
ces was denkbaar. Door enkele impopu
laire maatregelen daalde zijn aanzien,
ook in zijn eigen PvdA. die hel electo
raal toch al steeds minder voor de wind
ging.
Intern was toen al besloten dat Den Uyl
de volgende lijsttrekker van de PvdA
bij de verkiezingen zou zijn ..Voor mij
bijzonder pijnlijk", aldus Vondeling op
nieuw heel openhartig in zijn boek.
..want een half jaar eerder was mij die
plaats nog toebedacht". Hij schikte
zich loyaal en sans rancune, waar
schijnlijk wèl beseffend dat hij vanaf
dat moment in de schaduw vaft Den Uyl
zou moeten blijven, en nooit meer als
leider van de PvdA zou kunnen optre
den.
Therapie
Vondeling was al van plan over zijn
ervaringen als fractievoorzitter en mi
nister een boek te schrijven. Een ern
stig auto-ongeluk, dat hem en zijn
vrouw overkwam (hij hield er een
moeilijke loop en een pijnlijke rug aan
over) verijdelde dit. „Als arbeidsthera-
pie". zoals hij zei, voltooide hij het
boek „Nasmaak en Voorproef' tóch.
Hij neemt er - voorstander als hij is
van politieke duidelijkheid - scherp
stelling in tegen dc KVP. „Op gTond
van zelfrespect en goed politiek fat
soen" sluit hij samenwerking met de
KVP in de nabije toekomst uit, iets
waarin het congres van de PvdA hem
later met de bekende anti-KVP-resoIu-
tle zal volgen.
Zonder aarzelen neemt Vondeling, als
hij weer is hersteld, zitting in de Tweede
Kamer Hij wordt in 1968 tevens partij
voorzitter en als de PvdA in 1971 bij de
verkiezingen de grootste partij is ge
worden. wordt hij ln 1972 gekozen tot
kamervoorzitter als opvolger van mr.
Van Thiel.
Als eerste man van het parlement ont
popt Vondeling zich als een voorvech
ter van de rechten van het parlement,
als een vurig pleiter voor politieke
openheid en als taalverbeteraar. Zijn
bijnaam „de schoolmeester" is hem ge
deeltelijk wel terecht gegeven want hij
kon ook tot in details zeer vasthoudend
en pinnig aan zijn gelijk vasthouden.
Maar hij deed dat altijd om het aanzien
van het parlement te vergroten en de
vaak chaotische werkwijze van de Ka
mer te verbeteren, waarbij hij zich met
ontzag ook de regering tot enige disci
pline te brengen Hij was zeer waak
zaam tegen pogingen de macht van het
parlement uit te hollen, maar ondanks
die pogingen bleef hij optimistisch over
de macht van dat parlement. De titel
van zijn laatste boek luidt: „Tweede
Kamer: Lam of Leeuw", geschreven tij
dens menige eindeloze vergadering ln
de voorzltterstoel. Voor Vondeling was
er geen twijfel mogelijk. De volksverte
genwoordiging was een leeuw en had
als zodanig tot plicht dan ook regelma
tig zijn tanden te laten zien.
Vondeling was hetzelfde van plan op
Europees niveau, want hij was voor al
les een overtuigd en actief democraat.
Deze onvermoeibare, actieve en on
dogmatische man werd veel te vroeg
door de dood weggerukt.
rukt, van zijn vrienden, van de organi
saties waarbij hij nauw betrokken was.
uit ons volk. uit de volkerengemeen
schap. die hij diende ln de geest van de
grondwet en tot verbazing van zijn
Straatsburgse collega's, als gehéél wist
te vertegenwoordigen".
Vondeling nam de taak op zich om het
contact ln stand te houden tussen de
Tweede Kamer en dat Europese parle
ment Nog afgelopen maandag vond
daarover een bespreking plaats in Den
Haag. ..Maar hij zei daarbij te pleiten,
niet. voor die 25 Nederlanders alleen,
maar voor alle 225". aldus Dolman.
Woensdagavond nog bekeek hij in het
Tweede Kamergebouw de voetbal
wedstrijd van het Nederlandse elftal.
„Daarna trok hij weer Europa in. om
door de mist en de dood te worden
overvallen", aldus Dolman. „Iedere
dag slaan ongelukken toe. Misschien
stellen politici zich vaker aan dergelij
ke risico's bloot, door oververmoeid
heid vaak. Laten we in Godsnaam
voorzichtig zijn", zo zei de bijna tot
tranen bewogen Dolman.
En dat zo zei hij. terwijl Anne Vonde
ling zich wat dit betreft juist niets te
verwijten had. Want evenals tien jaar
geleden werd hij door een ander aange
reden. Ook toen was Vondeling ernstig
gewond..Maar dat is hij met zijn wils
kracht te boven gekomen. Eerst een
schijnbaar gebroken loopbaan, daarna
een gebroken lichaam. Maar taai en be
langstellend nam Anne Vondeling toen
zijn lichaam onder handen. Hij liep
moeilijker, met speciale schoenen en
zat ln een speciale stoel".
Van Agt
Minister-president Van Agt zei na
mens de regering diep geschokt te zijn
door het overlijden van Vondeling.
Van Agt prees zijn onpartijdigheid als
voorzitter. „Formeel als de omstandig
heden daartoe aanleiding gaven, maar
ook inschikkelijk als het kon".
„Onvermoeibaar streefde hij naar een
betere werkwijze van het parlement
Het was een goede zaak. Veel heeft de
Kamer en dus ons land aan hem te dan
ken". Van Agt noemde Vondeling een
man met een rusteloze creativiteit, kri
tisch en met een originele geest. „De
openlijke wijze waarop hij zaken aan de
kaak stelde, werd hem niet altijd ln
dank afgenomen. Maar later bleek dat
hl) dikwijls, meestal, goed zat, wanneer
hij iets dat hem dwars zat ter discussie
stelde".
De WD-fractie in de tweede kamer
sprak bij mon de van voorzitter Riet
kerk zijn bewondering uit voor de par
lementariër en voorzitter Vondeling,
„met name zijn geijver voor de verster
king van de democratie sprak de WD
erg aan," zo zei Rietkerk.
Ook ln de Europese sociale raad ln
Brussel werd Anne Vondeling donder
dag herdacht Europees commissaris
Henk Vredellng noemde hem „een
groot politicus van het eerste uur". Mi
nister Albeda van sociale zaken, in
Brussel aanwezig als vertegenwoordi
ger van Nederland in de raad, sprak van
„een groot verlies, niet aalleen voor Ne
derland, maar ook voor Europa."
Voorzitter Max van den Berg van de
PvdA noemde in een reactie Vondeling
als politicus in hart en nieren die van
uit zijn sterk geloof in de parlemenalre
democratie soms tót het uiterste vast
hield aan zijn eigen meningen. „Maar
Anne Vondeling was een verschrikke
lijk aardig mens, en zo zullen we hem
op de eerste plaats herinneren."
Het hoofdbestuur van het Humanis
tisch Verbond verklaarde met Anne
Vondeling een krachtige persoonlijk
heid in het verbond te hebben verloren
die op overtuigende wijze zijn humanis
tische levenshouding gestalte wist te
geven. Vondeling was lid van de ver-
bondsraad.
Het wrak van de auto van de 'spookrijder' die bi) het
Vondeling eveneens om het leven kwam.
(Van ome verkeersredacteun 2,
•13
DEN HAAG - Frontale botingen met spookrijders,i
die op een autosnelweg tegen de verkeersstroom in 5
komen in Nederland - en België - maar zelden v#
weinig zelfs dat geen enkele instantie van de frequent ril
dit autosnelwegen-fenomeen een beeld kan geven. Di
deling kwam door een spookrijder om het leven, ma
afgelopen zondag reed een ander de recordafstand isi
km, van Bergen op Zoom tot Middelburg, zondereen
luk te hebben veroorzaakt. Westduitsers worden da
met spookrijders geconfronteerd. Gevreesd moet
dat hun aantal ook in Nederland zal toenemen, wj
aantal mogelijkheden om de verkeerde weg in teslaa W
gaan spookrijden, is legio.
Vondeling op 'zijnplaats: de zetel van de voorzitter van de IwecitÜ -I
•G
.Anne Vondeling was een man die
nooit snoefde. Hij was altijd praktisch
bezig, gedreven, ongeduldig. Mis
schien niet altijd even effectief, maar
onversaagd en oorspronkelijk". Dat
zei Tweede Kamervoorzitter dr. Dick
Dolman, duidelijk geroerd, donderdag
in de Tweede Kamer bij zijn herden
king van zijn overleden voorganger.
„Vondeling is uit ons midden wegge
(Slot van pagina 1)
Vondeling was de enige Nederlander in
dit bureau, het hoogste beleidsorgaan
van het Europese parlement
De Tweede Kamer in Den Haag wijzig
de in verband met Vondelings overlij
den de normale agenda. In een speciale
zitting herdacht de Kamer haar vroe
gere voorzitter. Premier Van Agt sprak
hierbij namens het kabinet
In 1967 raakte Vondeling ook betrok
ken bij een ernstig auto-ongeluk in de
buurt van het Friese Buitenpost Zijn
auto werd verwoest maar hij overleefde
de botsing. Ondanks langdurige verple
ging in De Hoogstraat ln Leersum hield
hij aan het ongeluk een pijnlijke rug
over. Toen hij voorzitter van de Tweede
Kamer werd. liet Iffj met het oog op zijn
blessure in de grote stoel van de kamer
voorzitter een speciaal klein stoeltje
maken, opdat hij de lange vergadering
zo pijnloos mogelijk kon uitzitten.
BIJ Mechelen, ter plaatse van het onge
luk. heeft de E-10 tweemaal drie rijstro
ken. Volgens de rijkswacht ln Mechelen
had de tegenligger al geruime tijd op de
verkeerde rijbaan gereden, mogelijk al
vanaf Antwerpen. Het ongeluk gebeur
de bij een ultnt, maar volgens de rijks
wacht was Vondelings auto deze uitrit
al voorbij toen hij frontaal werd aange
reden.
Volgens de rijkswacht is het de eerste
keer dat hier een ongeval plaats had dat
werd veroorzaakt door een spookrijder.
Het is nog een raadsel hoe de man op de
rijbaan terechtkwam waar Vondelings
Mercedes, 'waarschijnlijk met hoge
snelheid, richting Brussel reed. Er was
woensdagavond een lichte mist. maar
verder waren de weersomstandigheden
redelijk goed, aldus de rijkswacht in
Mechelen.
De overgebleven acht Nederlandse so
cialistische leden van Europese parle
ment hebben nog geen kans gehad te
bespreken wat er moet gebeuren rond
de opvolging van dr. Vondeling als vi-
ce-voorzitter van het Europese parle
ment, „De beslissing zal waarschijn
lijk pas over anderhalve week worden
genomen als wij opnieuw als fractie
bijeenkomen. Voor zover ik het echter
kan beoordelen zit geen van ons erom
te springen om vice-voorzitter te wor
den".
Dit verklaarde donderdag het Neder
landse socialistische lid van het Euro-
De kans om op de verkeerde rij
baan van een autosnelweg (die zich
van elk ander wegtype onder-
scheldt doordat de rijbanen vrij
zijn van kruisingen en tegenliggers)
te komen is op het totaal van 5000
op- en afi-ltten bij autosnelwegen
zeer groot Zo groot dat Rljkswa-
terstaatop een vraag naar hun aan
tal antwoordt: „Daar beginnen we
niet aan. Dan zouden we twee da
gen moeten tellen". Een ontmoedi
gende reactie van de dienst die in
de Tweede Kamer ministers al Ja
renlang de verzekering laat geven
dat zlj.'alles' ln het werk stelt om de
levensgevaarlijke punten, black
spots, weg te werken.
Eind 1971 kwam de ANWB's Auto
kampioen met de vraag: „Hebt u
zich daar ook wei eens vergist?"
Gesteld werd dat er nogal wat
frontale botsingen ontstonden
vanuit files, terwijl de weghelft
voor het tegemoetkomende ver
keer leeg leek. Aan mensen die zul
ke ervaringen hadden, werd ge
vraagd hun bevindingen te rap
porteren.
De uitkomsten, die ln de lente of
zomer van 1972 werden gepubli
ceerd, brachten evenwel een heel
ander beeld. Er kwam uit dat weg
gebruikers die onder zulke omstan
digheden een frontale botsing had
den veroorzaakt, op een of andere,
niet verklaarbare wijze waren gaan
'geloven' dat zij op een autosnel
weg zaten. Aan het beeld van de
weg. voornamelijk door de stoffe
ring van de aan autosnelwegen zo
eigen vangrails aan de linkerkant,
hadden zij het besef verloren op een
weg te zitten waar zij tegenliggers
konden verwachten. De spookrij
der bestond nog niet.
Om het verschijnsel op te vangen,'
is in de meeste staten van de VS
een poging gedaan het wegtype
voortdurend herkenbaar te ma
ken. Op autosnelwegen is de mar
kering met gele verf uitgevoerd,
op alle andere met witte verf. In
combinatie met de vluchtstrook,
die voor rechtshoudend verkeer
gewoonlijk aan de rechterkant
DEN HAAG - Zowel in Nederland als in kringen van het Europese Parlement is de dood van
Vondeling als een slag ervaren. De Tweede Kamer stelde haar vergadering na het bekend worden
van het overlijden uit om in een speciale vergadering haar vroegere voorzitter te herdenken. De
fractievoorzitter van de PvdA in de Tweede Kamer, Den Uyl, noemde Vondeling de „verpersoon
lijking van de PvdA, misschien meer dan wie ook".
Namens de regering werd de herdenking van oud-kamervoorzitter Anne Vondeling btjgetooond door minister-president Van
Agt en minister Pais van onderwijs.
loopt, zou een autorijder» i-
reet moeten kunnen wek
goed zit of fout
Maar zo eenvoudig is hetk
weer met. Van onervaren.! ,m
en dronken rijders kan in
held niet worden veraacM
op zulke 'vakmatlgheden'
dan wel witte strepen,enri)
aan de rechterkant zulle
Zelfs niet in Nederland.»
strooksrijbanen (zoals i
Burgerveen) zowel links a
van de rijbanen van vlucht
zijn voorzien.
Dit alles speelde geenrolbij 'm
geluk dat aan dr. Vondelin 5V
ven heeft gekost. Rljkn
Vertinden uit Mechelen,
handelend ambtenaar
nacht bij de wrakstukken
de. zegt: „De wegverüchünL
de. er was geen mist of nj
zicht was onbeperkt Dei
weg van Antwerpen naar
in 1972 in gebruik genou
genoeg geheel tweemaal dl
en", aldus Verllnden,Jiet
ste keer dat zich op deze
ongeluk heeft voorgedaan' 'li
Een analyse van tegcnslr
den in Cal ifornië heeft uil
dat overmatig drankgebr
zichzelf al de oorzaak
de meeste verkeersonpll
de VS-driekwart van alle
spookbotsingen heeft
zaakt. De resterende 25
komt grotendeels voor r
van bejaarden en in mind
door een samenloop van
zoals duisternis of sled r'j
Spookrijders veroomakl
lifornié van 1961 tot 1961 J
ge ongevallen met 127dod
ernstig gewonden.
Het beeld dat de anaJyseln
nlë heeft opgeleverd.stem
met de indrukken vandeAj1"1
verkeersdienst va
jn Driebergen.
„Soms heb je wekenlana
melding, en dan weerwnf
na elkaar". Maar hoevtt
zijn, Is niet bekend.
Dat werehhijaldus Den Uyl. „omdat
hij. bezeten van de politiek, de publieke
zaak m de hele naoorlogse periode in
ons land heeft gediend. Hij geloofde in
de waarde en de waardigheid van de
politiek en hij verdedigde de politiek
tegenover de sceptici, tegenover al die
genen die het politieke bedrijf maar half
vonden. Hij stond er voor. Hij heeft de
PvdA in vrijwel alle denkbare functies
gediend: partijvoorzitter ln een kritieke
periode, fractievoorzitter, tweemaal
minister".
..Lang voordat de filosofie over de in
vloed vein de basis opgang deed. had hij
een zeer intensief contact met zijn eigen
gewest, met de gewone burgers in zijn
eigen streek. Hij was een man goed voor
zijn vrienden. Een Fries vol ingehouden
emotionaliteit. Zeker niet los van senti
mentaliteit. Met dat gevoel voor mense
lijke verhoudingen, maar een man ook
met een heel sterk moreel. Door geen
tegenslag te knakken"
.Hen gedreven man vol levenslust en
levenswil. Dan is het bitter om te erva
ren hoe dat plots is afgesneden. Wij in
de PvdA. in het bijzonder zfjn vrienden,
zijn verslagen, maar ook vol dankbaar
heid zijn vrienden te zijn geweest, hem
dertig jaar te hebben meegemaakt. Hij
is voor meerdere generaties een voor
beeld en een vriend geweest".
CDA
De fractievoorzitter van het CDA. Lub
bers, noemde Anne Vondeling een im
mer respect afdwingende parlementa
riër, markant, „een generatie lang
voortdurend in beweging.
Namens ons allen zei Klelsterlee bij An-
nes afscheid als kamervoorzitter Het
ga u wel, en hij voegde daar aan toe: ga
met God. God heeft Anne nu tot zich
genomen. Anne Vondeling ls zich tot dit
overrompelende einde blijven geven
voor de publieke dienst. Hem is veel
dank verschuldigd, die dank en bet res
pect voor hem moeten ons nu sterken
en verder lelden", aldus Lubbers.
pese parlement Eisso Woltjer. Hij dacht
dat de belangstelling onder de Neder
landers ook wel klein zal zijn nu er toch
al een landgenoot, de vertegenwoordi
ger van D '66 Arie de Goede. In het bu
reau. het dagelijks bestuur van het par
lement zitting heeft
Opvolger van Vondeling als lid van de
socialistische fractie in het Europese
parlement wordt mevrouw P. JVlehoff-
Maag uit Glimmen. Zij is de eerstvol
gende op de lijst Woltjer verwacht dat.
alhowel er nog geen overleg is geweest
haar komst naar Straatsburg automa
tisch zal verlopen.
Voor de opvolging van Vondeling als
vice-voorzitter van het parlement voor
ziet het reglement in een kandidaatstel
ling door de socialistische fractie. Ge
bruikelijk zou zijn dat deze kandidaat
opnieuw een Nederlander zal zijn. Dit
hoeft echter niet
Een geëmotioneerde Den Uyl in de tweede kamer.