'MYSTERIES' OP MAN
MOOIE BOEL opvallend debuut van Monika Sauwer
doorbraak van de Nederlandse film?
PZC/zaterdagkrant 24
ZATERDAG 11 MAART 1978
maakt worden. Nu!" En in tijd van drie
dagen is toen alles omgerold. Er was
een andere film die Matthijs me wilde
laten doen: Zonder Dollen, van Otto
J ongerius. maar daar vond ik geen reet
aan Ik heb toen meteen Sylvia opge
beld en gezegd dat we samen Mys
teries moesten doen. Sylvia had
ook net het scnpt gelezen en vond het
prachtig De periode waar
in het speelt, spreekt me op zich
niet speciaal aan, maar wel de
poèzie en dat zwarte".
Boksen
Rutger Hauer beaamt dat zonder zijn
inspanning deze film er dus waar
schijnlijk niet van was gekomen.
„Daarom voel ik me zo gelukkig hier.
Ik vind niet dat ik een agent nodig heb
die overal loopt te verkondigen
„mijnheer, mijn acteur is zo bijzonder
begaafd en u moet hem nemen abso
luut en tegen een hele hoge prijs". Ik
probeer zelf in de gaten te houden wat
er gebeurt. Al ik denk dat is leuk. dan
bel ik de hoogste of liefste op die er
mee te maken heeft, om te melden dat
ik geinteresseerd ben. Dan heb ik iets
gedaan, zélf. Zo werd er een soort se
rie gemaakt straks over een bokser,
met Rudi Lubbers in de hoofdrol. En
dat gun ik dus Rudi Lubbers niet. ik
wil zelf die rol spelen. Maar de subsi
die is al verleend, op basis van een
film met Lubbers en daar kom ik niet
meer tussen. Wat had ik dat graag wil
len doen. Een serie over boksers.
Prima!... Ik bedoel, het geeft een fijn
gevoel als je door die persoonlijke be
nadering de rollen kunt spelen die je
echt graag wilt hebben en dat je zo
doende misschien die projecten zelfs
mogelijk kunt maken. En Mysteries is
toch door mij aan hel rollen gekomen.
En na Turks Fruit is het de tweede rol
in mijn leven waar ik echt gek op ben.
Dat gebeurt bijna niet. Als je om je
heenkijkt in Nederland, zie je zo tien
fantastische acteurs die nooit zo'n
kans krijgen. En ik krijg hem twee
keer".
Mysteries is intemationaler opgezet
dan welke Nederlandse film ook in het
verleden. Rutger Hauer ziet dat voor
hem toch niet meteen als een
loopplank naar een internationale
carrière. „Eerlijk gezegd kan dat me
geen reet schelen. Als ik er kom, dan
kom ik er. Maar als dat gebeurt komt
dat door geluk, toeval en omdat ik er
wel een beetje aan wil meewerken.
Maar ik ga niets uitstippelen, zonde
van de energie. Maar ik heb wel een
plan hoor. Als er over een jaar nog geen
aanbieding is uit Amerika - ik zeg
Amerika omdat dat heel ver weg is -
dan ga ik er zelf heen. Dan ga ik rond
reizen in een woonwagen en een paar
bezoeken afleggen en dan krijg ik wel
werk. En als ik geen werk krijg, dan
kom ik op zeker moment weer aan het
water en dan ga ik daar zeer bedroefd
zitten wezen. Waarom ik dat doe? Ik
wil namelijk graag filmacteur blijven.
En je begrijpt best dat dat in Neder
land niet kan. Ja, je kunt wel blijven
zitten, want ze blijven best wel vier
films per jaar maken, maar ik wil graag
iets leren. Acteren onder grote regis
seurs. Wie? Nou. Bergman bijvoor
beeld, maar er zijn er veel meer".
Aan ambitie ontbreekt het Rutger
Hauer niet, hetgeen hem tot eer
strekt. Maar wat me een paar dagen
op Man hebben geleerd is dat hij niet
de enige is. Onder De Lussanets lei
ding wordt er daar door vrijwel iede
reen gewerkt met een inzet en een pro
fessionaliteit die de overtuiging
weerspiegelt dat het maar eens afge
lopen moet zijn met het gekloot in de
Nederlandse moerasdelta. Misschien
dat met Mysteries een beloftevolle
nieuwe bladzijde wordt opengesla
gen in de historie van de Nederlandse
cinema. We mogen het hopen.
had gespeeld, zoals hij ook graag Max
Havelaar had willen doen: Weet je dat
Fons Rademakers zelfs contractueel
al aan mij heeft vastgezeten? Maar op
het laatst vond Fons dat Peter het
waarschijnlijk beter zou doen en met
mij heeft hij het toen verder privé ge
regeld Ook de hoofdrol in Hollands
Glorie trok me enorm aan Een sleep-
boot-kaoitein, dat leek me nou echt
geweldig. Maar ik had zo mijn twijfels
over de produktie en ik hou eigenlijk
helemaal niet van tv-produkties, ook
omdat ze er altijd zo weinig repetitie-
tijd nemen. Ik kan dat allemaal niet zo
vlug. En als ik het dan toch doe, dan
verneuk ik mezelf. Het was toch een
moeilijke keus voor me om die rol te
weigeren, want ik zat financieel krap
en ik verspeelde door te weigeren mijn
ww-uitkering. Maar ik ben slecht ge
noeg om er nu genoegen in te scheppen
dat die sene zo'n afgang is geworden,
want dat betekent dat ik toen een
juiste beslissing heb genomen".
- Wat is Rutger Hauers speciale inte
resse voor de rol die hij nu speelt
„Het thema van de zelfmoord vind ik
erg fijn lk bedoel, er is een aantal ta
boes dat nog doorbroken moet worden
en daarvan is zelfmoord er een. Albert
Camus heeft al gezegd dat de enige
echte keus die je maakt in je leven is:
wel of niet doorgaan met leven. En
daar ben ik het helemaal mee eens.
Niet dat ik suïcidale neigingen heb,
maar ik wil proberen te laten zien dat
zelfmoord een achtenswaardige be
slissing kan zijn. Ik vind datje gewoon
uitje leven kunt stappen zonder daar
verder veel over te zeuren. Dat gun ik
iedereen... Ik gun ook iedereen dat
men het niet doet. maar er wordt altijd
zo over gezeken...
Hamsun kende ik absoluut niet. maar
ik las dit script heel toevallig en ik was
er absoluut kapot van, Een Matthijs
wilde het helemaal niet doen. Toen
ben lk naar Ronnie Gerstanowitz (di
recteur van distributiemaatschappij
Tuchinski - red.) gestapt en heb hem
gevraagd: heb je dit script wel goed
gelezen? Toen zei hij natuurlijk ja!".
Maar ik zei: „Wil je het dan nóg een
keer doen. want deze film moet ge
Een Nederlandse film die volledig in het buitenland wordt opgenomen - dat is iets unieks. Op
het ogenblik vindt het plaats midden in de Ierse Zee, op het eiland Man. Paul de Lussanet
regisseert er zijn eerste lange speelfilm: Mysteries. Een produktie met internationale allure, niet
alleen omdat hij zo ver van huis tot stand wordt gebracht, maar meer nog omdat hij is gebaseerd
op een wereldberoemde roman van de thans opnieuw in opspraak geraakte Noorse auteur Knut
Hamsun en omdat De Lussanet de beschikking heeft over een all star-cast naar Nederlandse
begrippen (Sylvia Kristel, Rutger Hauer, Peter Faber, Liesbeth List, Kees Brusse, Fons Radema
kers o.m.) maar ook naar internationale maatstaven met naast „La Kristel": Rita Tushingham,
Andréa Ferréol en David Rappaport.
Zeeland
Sylvia Knstel en Rutger Hauerhoofdrolspelers.
Kees Brusse en Sylvia Kristel.
Liesbeth List. Fons Rademakers. Kees Brusse en Lex van Delden.
Het heeft er nog even naar uitgezien
dat het internationale appeal van
Mysteries nog spectaculairder zou
worden, want voor de rol van de
dorpsdokter die nu door Brusse wordt
gespeeld, had men in eerder instantie
Alec Guinness aan de haak geslagen
en voor die van Tushingham eerder
Glenda Jackson en later Vanessa
Redgrave Maar deze coryfeeèn heeft
men moeten laten schieten met als
enige reden dat ze pas later in het jaar
beschikbaar zouden zijn, terwijl pro
ducent. Matthijn van Heyningen de
hele film in april gereed wil hebben
aangezien men een goede kans denkt
te maken op een selectie voor het fes
tival Cannes, in mei. In dat geval zal de
film ook meteen in april (tegelijkertijd
met Verstappens Pastorale) in de Ne
derlandse bioscopen worden ge
bracht. Blijft de uitverkiezing voor
Cannes uit, dan wordt de Nederlandse
première opgeschort tot het najaar.
Een vraag die zich onmiddellijk op
dringt is waarom men voor de opna
men zijn heil is gaan zoeken op Man,
dat eiland van katten zonder staarten,
van TT-racers, van belastingontdui
kers en van inbrekers die er nog met
stokslagen worden gestraft.
Op Man hebben de Britse vakbonden
geen invloed, evenmin als nagenoeg de
Britse fiscus
Maar Man heeft ook andere charmes,
zoals een prachtig ruig landschap met
afgeplatte bergen, begroeid met hei en
mos. waartussendoor zich grillige ri
viertje een weg geslepen hebben, om
zoomd door woeste bomengroei. Een
rotsige kust met een barre branding en
lage stapelmuurtjes all over the place.
Middeleeuwse kastelen, Victoriaanse
landhuizen en dorpjes waar de film
ploeg nauwelijks iets aan hoefde te
camoufleren om perfecte achtergron
den te krijgen voor het vorige-eeuwse
noodlotsdrama dat De Lussanet ver
eeuwigen wil.
was men aanvankelijk wel benauwd
dat het om een sexfilm zou gaan. maar
we hebben ze gerustgesteld met de
mededeling dat Sylvia een dominees
dochter speelt".
Het zijn ideale produktieomstan-
digheden. hetgeen niet wil zeggen dat
men soms toch flink heeft moeten af
zien in de winterse woestenij. Enkele
weken geleden werd in de bergen de
finalescène opgenomen, waarin Sylvia
als de tragische heldin vitriool in het
gezicht krijgt geworpen door een
kwaadaardige dwerg, gespeeld door
David Rappaport. als acteur verbon
den aan het befaamde National Thea
tre. Voordat de uiteindelijke opnamen
konden plaatsvinden moesten cast en
crew zich urenlang voorbereiden bij
een temperatuur van vijf graden onder
nul. Sylvia is onder dit soort omstan
digheden een toonbeeld van lijdzaam
heid, maar men had wel speciaal ter
harer gerieve tien gaskachels mee
naar boven gesjouwd
Minder aardig is de informatie over
Sylvia's verslechterend gezichts
vermogen sinds ze bij een eerdere film
veel te sterke spotlights op zich ge
richt kreeg. Met haar rechteroog ziet
ze nog maar heel weinig, beweert ze en
ze wijt het ook aan haar kippigheid dat
ze laatst die catastrofale uitschuiver
gemaakt heeft tijdens haar tv-optre-
den bij Mies Bouwman, alsmede het
zenuwachtige gebabbel dat ze erop
had laten volgen Thans is haar zelf
verzekerdheid weer volledig hersteld.
Geen wonder als je hoort dat er op ze
ker moment, tijdens opnamen bij een
waterval, een hele batterij in haast
overgevlogen Britse persfotografen in
stelling heeft gelegen om over absurde
afstand met joekels van telelenzen iets
te kunnen registreren van de gebeur
tenissen rond de ook in Engeland in
hoog aanzien staande filmdiva Kristel.
Rutger Hauer
Zeer rustig en genoegzaam treffen we
tijdens een camerarepetitie van scene
70 uit de film Mysteries Sylvia Kris-
tels tegenspeler aan: Rutger Hauer.
bedaard wachtend tot men hem nodig
heeft. Het is dankzij dit tweetal dat
Mysteries überhaupt gemaakt kan
worden. Ze hebben een uitstekende
relatie overgehouden aan hun kort
stondige samenwerking tijdens Pas
torale '43, van Wim Verstappen, een
regisseur die zich trouwens - met zijn
ziel onder zijn arm - eveneens voort
beweegt over Man, in de hoop dat hij
Sylvia kan bewegen tot aanw ezigheid
tijdens de première van zijn film, iets
waar hij volgens mijn informatie
weinig kans op heeft, aangezien Syl
via daar haar aandeel in Pastorale te
bescheiden voor schijnt te achten.
Rutger Hauer zit eveneens voor een
minimum-salaris te werken. Maar hij
heeft wel een fors deel van de film mee-
gefinancieerd en kan dus straks ook
participeren in de opbrengst, met een
speciaal belang in eventuele Ameri
kaanse recettes, zoals Sylvia een claim
heeft op de helft van de Franse reven-
uien.
Rutger is Nederlands populairste fil
macteur. met Peter Faber als enige
concurrent. Hij vertelt dat hij Fabers
Vlimmen-rol eigenlijk dolgraag zelf
Matthijs van Heyningen: „Hoe idioot
het ook mag klinken, we zijn naar
Man gekomen omdat het voor ons de
goedkoopste manier was. In Hamsuns
boek gaat het gewoon om een kleine,
geisoleerde kustgemeenschap, in een
landschap dat we ook in Bretagne.
Engeland of Ierland hadden kunnen
vinden. Maar in Engeland word je
zwaar aan banden gelegd door de
vakbonden, in Ierland word je als
filmers uitgeschud en in Bretagne
konden we niets geschikts vinden.
Toen zijn we in Nederland gaan zoe
ken, in Zeeland en op de Wadden.
Maar dan hadden we een Rob
Houwer-produktie moeten maken:
voor iedere drie minuten film weer
verkassen naar weer een andere stad
of dorp, met aanvullend studiowerk
dat peperduur is. Op Man hoeven we
nergens decors te bouwen en of het nu
gaat om scene's in dorp, bos, berg- of
strandlandscbap. iedere gewenste lo
catie is in twintig minuten be
reikbaar. Nou dat is fantastisch en
geldbesparend en de medewerking
die we hier krijgen is óók fantastisch.
Helemaal opgewonden dat de be
roemde Sylvia Kristel naar hun ei
land komt om een film te maken. Al
Rutger Hauer en Rita Tushingham in 'Mysteries'
In haar debuut, de verhalenbundel 'Mooie boel' ver
telt Monika Sauwer heel ongedwongen over een ero
tisch avontuur dat ze beleefde met W'. F. Hermans. Zij
zit naast hem tijdens een geologische expeditie naar
de Ardennen en het begint vrij onschuldig.
„Naast de chauffeur zit W F. Hermans, daarnaast ik
De andere studenten zitten allemaal achterin, hoewel
er naast mij op de voorbank nog best plaats is Ze
vinden zeker dat ik kollaboreer Ze denken dat ik me
werkelijk interesseer voor zijn langdradige neuzelige
explikaties. Maar mij komt het prima uit. Laat ze maa r
lol trappen daar achterin. Voor het eerst durf ik naar
de benen van mijn buurman te kijken. Hij draagt een
kaki short met wijde pijpen. Zijn benenzien er goed uit.
niet knokig godzijdank en nog bruin van de vakantie.
Toch wat onwennig en kwetsbaar Herenbenen
horen in pantalons thuis. Dan komt het moment van
crisis Als ik eindelijk doe wat ik al urenlang heb weten
te onderdrukken zijn mijn vingers bijna gevoelloos
van emotie. Langzaam, af en toe mijn hand meer door
de lucht bewegend dan over zijn huid, nader ik de
ingang van zijn rechtershortpijp. Daarwacht ik op een
kort signaal. Dit blijft uit. Dan, met een kloeke wan-
hoopsgroep, tast ik naar binnen" <p21l2).
Het vervolg is allesbehalve onschuldig. Hermans blijkt
namelijk niet ongevoelig te zijn voor de avances van
Monika die zich. haar hele boek door, als een 'lekker
stuk' aanprijst. (Op de foto aan de achterkant zie je
alleen een nog al brutaal uitziende meid met. voor
zover zichtbaar, een veelbelovende boezem).
Maar goed. heel dat realistisch vertelde Hermans-ver
haal bfijkt een droom te zijn. gedroomd aan de zijde
van een zekere Nico. die ook haar vaste vnend of man
niet is. want die heet Jaap Monika gaat echter naar
bed met iedereen die zij leuk vindt en die haar wil Dat
zijn er nog al wat, en ze vertelt daar onderhoudend
over.
W„ mij echter even interesseert is de vraag: hoe
ver kun je gaan met onthullingen en vrijpostigheden
wanneer je mensen met naam en toenaam noemt. Het
staat elke auteur uiteraard vrij, te schrijven over wat
hij maar wil en te fantaseren wat hij maar wil. Dat
sommige mensen zich in verhalen herkennen of me
nen te herkennen, is niet altijd prettig, maar er isniet
veel aan te doen.
Bekend is in dit opzicht de beschrijving die Gerard
Reve gaf van de koningin. Nergens stond er met zoveel
woorden dat het Koningin Juliana betrof, maar ieder
zag haar toch voor zich. tot en met het overbekende
diepe décolleté, waarin Reve een vertederde wrat ont
dekte. juist daar waar de bilspleet begint. Wijselijk
heeft niemand toen geprotesteerd, het zo maar gela
ten.
In dit verhaal van Monika Sauwer staat echter over
duidelijk dat het W F Hermans betreft De lezer moet
later maar begrijpen dat het een droomprotocol Is, of
liever, dat deze inval als droomprotocol gepresenteerd
wordt. Of Hermans er erg gevleid mee is. weet ik met
Hij heet ongenaakbaar, maar wie op de goede knop
drukt krijgt veel van hem gedaan Zo zag ik laatst
stereofoto's van hem. gemaakt door een amateur, die
me vertelde met hoeveel charme en vriendelijkheid hi]
door Hermans in Parijs thuis ontvangen was De foto's
gaven het in reliëf ook weer- ze waren heel anders dan
de meestal nurkse portretten die men gewend is Tot
zover Monika Sauwer's grapje met Hermans
Haar boek is. verder, zeer zeker lezenswaard. Ik ken
haar niet persoonlijk: ik vermeld dit. omdat we de
zelfde uitgever hebben en er dan allicht in deze kleine
wereld verondersteld wordt dat je elkaar wel kent Ik
had zelfs nooit van haar gehoord, want ik lees 'Het
Gewicht' niet, waarin enkele van de verhalen ver
schenen zijn. Ik kan u dus ook niet vertellen of de
verhalen uit 'Mooie boel' sterk autobiografisch zijn,
ai vermoed ik van wel.
Het kind. het jonge meisje, de vrouw in alle verhalen
heet Monika Sauwer en ze is geboren op 22 juli 1947
Enig kind uit wat men een keurig burgergezin pleegt te
noemen middelbare school, daarna eigenlijk niets
meer Wat tekenacademie, wat dit, wat dat. maar geen
gerichte studie meer na die middelbare school Ook
niet echt werken, wel hevige depressies, drank, valium,
talloze vriendjes, de psychiater. Kortom het bekende
grotestadswerelc(je van de generatie die opgroeide met
:e Rolling Stones. Jimmy Hendrix. Janis Joplin, en
die, mogelijk geïnspireerd door de grote voorbeelden,
op de rand van de vernieling leeft. Monika Sauwers
hans warren
LETTERKUNDIGE KRONIEK
proza heeft de wrange maar oprechte toon van de ont
goocheling, ze tekent de warboel om haar heen en de
chaos in zichzelf: ze leeft van de ene geestelijke en
lichamelijke kater naar de volgende. Tekenend' haar
kotsemmer, vaak door een liefderijke hand onder haar
bereik gezet, heefteen koosnaampje: Brako Het meest
verrassend is haar openhartigheid op sexueel gebied,
hier is nu eens doodgewoon een vrouw op het ver
sierderspad. en ze komt daar rond vooruit al wat man
is bevalt haar Direct al in het eerste verhaal 'Contai
ner': ze verleidt de jonge man van het ophaalbedrüf
voor groot vuil Als het haar gelukt is
..Hoe heet je eigenlijk?" Eindelijk is het er uit
..Ik heet Johnnysorry dat ik me niet eerder heb voor
gesteldHij reikt ier staat njkti me gul de hand „En
hoe heet jij?". „Ik heet Monika"
Hij staart even voor zich uit en grijnst dan vertederd.
„Hee, dat is nou toevallig. Die kleine meid van mij, die
heet Monique!". „O, wat grappig. Hoe oud is ze?"
„Tweeëneenhalf. En dan heb ik ook nog een jongen van
zes. MarcelVoor het eerst lacht hij breeduit. „Je
dacht zeker dat ik nog een vrije jongen was, he? Maar
ik ben met een lieve vrouw getrouwd hoor Zó'n wijf!
Doet nog wel eens een oogje dicht. Kent me langer dan
vandaag".
Als ik hem uitlaat voel ik nog wat zaad naar beneden
vloeien. Een warme herinnering. „Even schaften",zegt
hij. „En dan naar de volgende klus. Gelukkig zijn ze
niet allemaal zoals jij want dan zouden ze me aan het
eind van de dag per ambulance naar huis moeten
rijden", ipp. 10111)
Dit nuchtere, soms een tikje would-be toontje over
heerst in het hele boek. Goed verteld zijn ook de kin
derherinneringen als 'Het Pauweoog' (overeen klein
meisje dat als ze 's-nachts bang is bij haar Oma in bed
kruipt) en 'Liegbeest' - hoofdzakelijk schoolherinne
ringen, van 'giftige schoolkinderen met eelt op de el-
leboogjes", zoals de schrijfster het zelf definieert. Een
enkele maal, als in 'Liegbeest' en ook in 'Fin-
gerpainting' lijkt het mij dat de schrijfster terwille
van een pakkend slot de waarheid geweld aangedaan
heeft. Dat wil zeggen de waarheid, de geloofwaardig
heid. van haar eigen schepping, want nogmaals, ik
beweer niet dat deze verhalen zuiver autobiografisch
zijn. Al lijkt het me wel dat veel van het getreiter van
de meisjes onder elkaar in 'Liegbeest', of het gemeier
van de assistent-psychiater (Bericht uit Spiegelland)
zuiver naar ware gebeurtenissen werden neergezet:
zoiets valt haast niet te verzinnen.
Verhaaltechnisch een van de knapste stukken vind ik
'Dossier Alfred', waarin Monika aan de hand van ver
zonden en niet-verzonden brieven verslag uitbrengt
van een verzoeningspoging tussen Jaap, haar man, en
diens vader. Die poging mislukt, maar Monika zou
Monika niet zijn als ze niet alles in het werk stelde om
de oude heer in haar bed te lokken. Uit de laatste (niet
verstuurde) brief bij voorbeeld:
„Eerst mag jij nog kiezen hoe je mij hebben wilt. Voor
jou lijkt een jurk met lage uitsnijding me geschikter
dan een goedzittende broek Je valt vast meer op
ouderwets operette geil. Ik heb heus wel echt vrouwe
nondergoed hoor, al draag ik het bij uitzondering
Schrijf me aanvullende details, of gooi het over een
geheel andere boeg, watje maar wilt. Afgezien van het
Lolitatype-pur-sang heb ik van alles in huis. Je moet
goed inzien dat ik ook maar een eenvoudige zenuwe-
lijer ben, en graag goed beslagen ten ijs kom. Waar?
In het Hiltonhotel. of het Okura. Om half zes. Een paar
flinke borrels, we kijken niet op de kleintjes, alcoholis
ten reikt elkaar de hand, en daarna een peperduur,
naar verkrachting van wat men zich zoal onder de
Franse 'haute cuisine' voorstelt smakend menu. Ar
tisjokharten uit blik, champignonsoep uit blik, dan een
kreeftensalade waarin per ongeluk erg veel ver
dwaalde zilveruitjes. En dan ...vul zelf maar aan, je
weet er heel wat meer van dan ik, conoisseur.' Dat is
ook zo gespeld, ik kan het niet helpen, HW) Een flit
sende conversatie, milde schimpscheuten, plagerijtjes,
tot zover kennen we het scenario. Is het dan zo'n stap
om je wipbeen even per ongeluk langs mijn blote knie
of kuit te laten schuren?" lp. 991100)
Alle elfde verhalen, hoe verschillend ook. en niet chro
nologisch gerangschikt, staan met elkaar in verband.
Het zijn, zoals de uitgever terecht aantekent, wat men
in de angelsaksische letteren 'interrelating stories'
noemt. Ik kan nu niet direct zeggen dat men ze gelezen
móet hebben, maar de kans is groot dat ze u wel zullen
boeien.
Monika Sauwer. Mooie boeL Bert Bakker Amsterdam 16.50.
I
