In paleis Het Loo
keert oude luister terug
Schrijversavond in
Kunstenaarscentrum
NIEUWE DICHTBUNDELS
"t Lijkt wel een marathon
Van Ellen Warmond, Chr. J. van Geel, Hans Tentije, Hans Koetsier en K Schippers
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1976
zaterdagkrant
17
m m «>"-•
s,; a I I m, mt
Miantuiwaigiw
r? An f «simiv r
Hiet alleen de gevels van het voorfront zullen in de komende jaren een facelift krijgen, maar ook het voorplein wordt aantrekkelijker. Daar worden
beelden geplaatst, die in de op de achtertuin geworpen grond zijn teruggevonden.
let is al even na middernacht als de
laatste deelnemer zijn bijdrage voor
leest, Bijna vier uur zijn dan verstre
ken met poëzie en proza. Een onge
bruikelijke tijdspassering, ,,'t Lijkt
wel een marathon verzucht organi
sator Ton van Kraav. Het is evenwel
niets anders dan een schrijversavond
in het Zeeuws Kunstenaarscentrum.
I)c vijfde al
Lange Noordstraat 59 m Middelburg
een onopvallend pand Van een eindje
lijkt hetnogeen winkel Vroeger kon je
er lampekappen kopen. Tegenwoordig
wordt er kunst bedreven En niet zo
lichtvaardig ook De ene expositie na
de andere en daar tussendoor de
schnjversavonden
De grote winkelruit geeft zicht op een
klein zaaltje, waarin een groot aantal
klapstoelen de ruimte vult. Aan de
wand en voor het raam herinnert ke
ramiek aan een lopende tentoonstel
ling Op de klapstoeltjes wacht een
groeiend gezelschap Indegangworste-
len de bovenburen met de verhuizing.
Eenmaal binnen zit ik naast een
meisje dat Steinbeck's 'The Pearl'
leest Ze heeft verder nergens aan
dacht voor, het boek heeft haar volle
dig in de ban Die zal straks zeker
boeiend werk brengen, denk ik arge
loos. Geboeid wacht ik af.
Aan de andere kant staart een jonge
man oneindig voor zich uit. Een echte
dichtersblik. vol onvervuld verlangen.
Hoewel, hij heeft een slaapzak bij zich.
Je weet het nooit in deze zomermaan
den- Misschien ishet gewooneen toerist
die zich vergist heeft
Als alle klapstoeltjes een eigenaar
hebben - het kon eigenlijk net zo goed
een vergadering van een politieke par
tij zijn - opent Ton van Kraay de
avond. Hij noemt het plezierig dat er
'weer zo'n massa liefhebbers van poë
zie en proza zijn. Achter zijn rug gaat
de verhuizing onafgebroken voort
Men stoort zich er niet aan in het
kleine zaaltje Uitgetild boven de ba
naliteit van alle dag zie je dat niet
eens. Ik word zo langzamerhand
nieuwsgierig Eerst echter nog de spel
regels. Er blijkt een beperkte leestijd
te zijn. Door het grote aantal deelne
mers krijgt een ieder maar vijf minu
ten en wie met de boot of de trein mee
moet gaat voor In de kunst krijgt het
openbaar vervoer nog voorrang
"Probeer het binnen de vijf minuten
te houden", dringt Ton van Kraay
aan. Voor de nieuwkomers geeft hij
nog een korte uitleg: "Het is hier
geen avond voor coryfeeën, maar het
is bedoeld om op den duur een be
paald klimaat te scheppen waar de
poëzie en de proza welig tieren", no
teer ik.
Later legt Ton van Kraay me uit dat de
schrijversavonden bedoeld zijn om de
toch grote groep beoefenaars van poë
zie en proza een plaats te bieden, waar
ze hun werk ongedwongen naar voren
kunnen brengen. In een sfeer waar ie
dereen zich op zijn gemak voelt.
Die sfeer is er duidelijk in het kleine
zaaltje Als de avond eindelijk begint,
blijkt de jongen naast me toch geen
loenst, maar een heuse dichter Hij
leest enkele verzen "Dan weten jullie
wat ik de laatste maanden gedacht
heb legt hij uit. In de gang zien we
ondertussen een bed voorbijtrekken
Melancholiek klinkt het dan uit de
mond van de dichter: Wanneer de
volle maan opkom t is er de belofte van
een serene nacht. „Eén regel blijft me
bij, 'De nacht is mijn beste vriendin'.
Als ik na middernacht naar huis keer,
komt die regel steeds boven. 'De nacht
is mijn beste vriendin'. Ik denk daar
heel anders over. maar tenslotte ben ik
geen dichter
Na deze eerste gedichten rolt een zee
van woorden over me heen. Het kost
moeite om geboeid te blijven. Veel is
loodzwaar, aangezet en gekunsteld
met een taalgebruik dat meer krom
dan recht is. Een enkeling biedt meer,
wordt ook direct verstaan en oogst ap
plaus.
De dichters-er zijn maar weinig proza
schrijvers - vormen een boelend gezel
schap. Veel jongeren, maar ook enkele
zeer ouderen. Alleen in de manier van
werken is er al een grote verscheiden
heid Sommigen hebben hun teksten
keurig uitgetypt, anderen met meer
gevoel voorstijl hanteren nog het pot
lood of vulpen Behalve die ene jon
gen. Uit een plastic zakje diept hij een
stapel verfrommelde, met balpen be
schreven. vellen op. strijkt verdwaasd
door z'n haar en weet dan nog niet
waar hij moet beginnen. Het doet inte
ressant aan. wat je van zijn verhaal
niet kan zeggen
Hollywood
Het is zo met meerderen Wat ze bren
gen is nog uiterst karig, maar de air en
houding zijn er al helemaal. Men heeft
het over bundeltjes en tijdschriften
waarin het allemaal verschijnen zal of
verschenen Is. alsof alleen dat een ga
rantie is voor kwaliteit. Eén deelnemer
meldt dal men van hem nog een epos
over de sterren van Hollywood kan
verwachten Dat lijkt zelfs vele aanwe
zigen een beetje overdreven
Aan de andere kant hoor je werk van
niveau. Mensen die niet opvallend
doen. maar opvallend zijn. Daniël Biel-
let uit Gent. redacteur van het tijd
schrift Yang en de in Vlaanderen ver
schijnende poëziekrant. Jan Biezen
uit Antwerpen van de groep 'Dimen
sie', dichter bij huis Johanna Kruit uit
Biggekerke
Ton van Kraay houdt me voor dat
schrijversavonden zoals in Middel
burg eigenlijk nergens verder in Ne
derland worden gehouden. Iedereen
kan meedoen, er is geen enkele selec
tie. Dat trekt duidelijk mensen aan. Zo
kan het gebeuren dat geïnteresseerde
bezoekers al luisterend geïnspireerd
raken en spontaan iets voordragen.
Deze open opzet levert soms boeiende
bijdragen op Zo hoor ik op de vijfde
schrijversavond oud-burgemeester
van Veere.jonkheer! F den BeerPor-
tugaal verhalen over Michiel de Ruy-
ter De bejaarde jonker is vol bewon
dering over de heldendaden van de
vermaarde zeeheld, maar bijna nog
meer over de postzegel die dit jaar ter
gelegenheid van diens 300ste sterfdag
wordt uitgegeven.
..Een prachtige postzegel. Eindelijk
eens een mooie postzegel. Ik plak hem
op al m'n brieven", vertelt hij enthou-
ter te herkrijgen. Op de begane grond
van het hoofdgebouw zijn bij een on
derzoek twee beschilderde plafonds
blootgelegd Andere nog goed gecon
serveerde houten plafondschilderin
gen tonen het werk van de Rotter
damse schilder Adiiaan van der Werff
en de hand van de ontwerper Daniël
Marot
Het trappenhuis is gesierd met muur
schilderingen die al in het begin van
deze eeuw fragmentarisch bloot kwa
men. De grote zaal bevat doeken van
de zeventiende-eeuwers Glauber en
Laraisse. De paviljoens tonen de En
gelse architectuur uit die tijd. met
fraai gebeeldhouwde trapleuningen,
rijke stueplafonds met fruit- en bloem
ornamenten. Deurposten, raam- en
kroonlijsten in het hele gebouw zijn
voorzien van snijwerk Pilasters en ka
pitelen uit de vroegste tijd zijn behou
den gebleven. Met deontmanteling die
nu gaat beginnen, komt de weelde
van vroeger tijden tevoorschijn.
De museumbezoeker zal over zes jaar
een vaste route moeten volgen die
overigens niet haarzuiver het histo
risch beeld kan weergeven Herinrich-
ten van de vertrekken van de Konin
gin en haar moeder is mogelijk door
dat meubels en objecten in bruikleen
zijn gegeven aan het museum. Van
vóór 1775 rest er met veel meer. omdat
de Bataafse Republiek het meubilair
heeft vernield en verkocht Veel zal
moeten worden aangekocht.
siast Als het kleinood getoond moet
worden, is het echter zoek. „Dat is nou
jammer Ik had hem u zo graag laten
zien", zegt hij licht teleurgesteld Enig
zoeken brengt uitkomst Onder zijn
stoel wordt de tot postzegelformaat
gereduceerde zeeheld teruggevonden.
De bijdrage van Den Beer Portugaal
wordt ondanks alle eenvoud toch ge
waardeerd. „Dat is geen schrijver,
maar een verschijnsel", zegt iemand
naast me ..In België hadden ze er zo
iemand al lang uitgegooid", vertrouwt
Jan Biezen me later toe Zelfheeft hij
er geen enkele moeite mee. De deel
nemers laten elkaar graag in hun
waarde en accepteren het niveauver
schil als een onlosmakelijk gegeven.
Ton van Kraay spreekt over 'rijp en
groen' „Je hoort werk van literair ge
halte. maar ook van veel mindere kwa
liteit waar wellicht toch even hard op
gezwoegd is. Men blijft zo tenminste
niet op bovenkamertjes zitten. Dat het
een allegaartje is. is alleen maar leuk",
vindt hij.
Voor de deelnemers zijn de schrijvers
avonden in ieder geval een unieke ge
legenheid om hun werk voor te draeen.
Daarnaast blijven ze tegelijk op de
hoogte van eikaars werk dat dikwijls
toch slechts in kleine kring circuleert
Veel tijd wordt dan ook besteed aanj
het ui twisselen van ervaringen en van -
veelal in eigen beheer uitgegeven -
bundeltjes.
Tweede leven
Voor sommigen is het een tweede le
ven of zelfs meer. „Het is een stuk le
venscultuur. een tegenhanger van het
alledaagse dat dood maakt", zegt Fred
Hoekstra uit Amsterdam. Hij verkon
digt dan ook de stellige overtuiging
dat 'veel meer mensen met poëzie te
maken zouden moeten hebben'.
Jan Blezen is er vooral om contacten
te leggen. Eigenlijk las hij bij uitzon
dering iets voor. Vindt datin wezen ook
niet zo belangrijk. „Als het geschreven
en uitgegeven is, is het voor mezelf
voorbij. Dan ben ik alweer met andere
dingen bezig", is zijn standpunt
Ton van Kraay - behalve organisator
zelf ook actief als dichter - verwacht
dat de schrijversavonden nog verder
uit zullen groeien. „We hebben al een
beetje landelijke bekendheid. En in
Zeeland voorziet het duidelijk in een
behoefte. Er was toch gewoon niets".
KEES VAN DER MALEN
APELDOORN - Jaarlijks bezoeken honderdduizenden paleis
Ret Loo in Apeldoorn. Dat zullen er naar verwacht over zes,
zeven jaar miljoenen per jaar zijn als het drie eeuwen oude jacht
en lustslot op unieke wijze gerestaureerd is tot het Versailles van
het Noorden. Toen koning-stadhouder Willem II en zijn Engelse
gemalin Mary Stuart aan de befaamde architect Jacob Roman
en de kunstenaar Daniël Marot de opdracht voor de bouw ga
ven, stond hun een verblijf in de stijl van Lodewijk de Veertiende
voor ogen, dat met de weelde van de Franse Zonnekoning kon
concurreren.
Bouwvallig
Het grote gebouw is nu in bouwvallige
staat Dat wordt vooral veroorzaakt
door een extra verdieping met een uit
bouw voor een balzaal en bijgebou
wen, die tot ergernis van bewoonster
koningin Wilhelmina m de jaren 1911-
1914 zijn aangebracht De toevoegin
gen worden verwijderd en de -symme
trie wordt hersteld.
Een deel van de gevels die al ontpleis-
terd zjjn, laat zien dat het huis over een
fraaie rode baksteenbouw beschikt
De broer van Napoleon, koning Lode-
wyk, liet. het geheel wit bepleisteren.
Ondanks deze aantasting zijn ook in
het interieur veel gave 17e-eeuwse ver
fraaiingen behouden gebleven.
Van belang is ook dat de colleclir
hetOranje-Nassaumuseum, die m bel
Prinsenhof te Delft, te zien is. in zijn
geheel, hoewel in bruikleen naar Het
Loo zal worden overgebracht
Hoe wordt het ongeveer als de decora
ties weer „als nieuw" zijn, en ook de
schilderingen van Fabri weer fonke
len? Dan bieden de voornaamste vor
stelijke appartementen een kijkje op
het leven van stadhouder Willem II!
die eens zijn schoonvader Jacobus II
in Engeland verjoeg om er toen al als
beroemd „Kind van Staat" koning te
worden.
Grote zaal, kapel en bibliotheek zor
gen voor de I7e-eeuwse sfeer bij de
historische slaapvertrekken. Aan de
oostzijde worden kamers met de pe
riodes van W illem IV, Willem V en de
koningen Willem I en II ingericht.
Voor koning Willem II! vader van
Wilhelmina. worden enkele vertrek
ken op de eerste verdieping van de
westzijde gereserveerd. Veel aan
dacht krijgt uiteraard de periode van
Wilhelmina. die hijzonder op Het Loo
gesteld was en er dan ook veel ver
bleef. Zo zal haar schilderwerk te zien
zijn in het voor haar episode in te
richten schilderatelier. Echtgenoot
Prins Hendrik krijgt slaap- en werk
kamer op de begane grond.
Met de grondige restauratie, die meer
dan zestig miljoen gaat kosten, moet
het gebouw zijn uiterlijk van voor de
Franse revolutie terugkrijgen. Twin
tig jaar geleden is architect C. W.
Royaards begonnen met de plannen
voor het eerherstel. Toen hij in 1970
overleed, nam de restaurateur van
het Zeister Slot, baron ir. J. B. van
Asbeck, zijn taak over. Nu is de eerste
fase van het restauratieplan aanbe-
stedmgsklaar.
Hoofdgebouw en de tweemaal twee
zijpaviljoens worden gerestaureerd, en
rondom de achtertuin wordteen muur
van twee en een half tot vier meter
hoogte geplaatst. Of dat uiterlijk van
die tuin als Franse geometrische tuin
van voor 1800 wordt gehandhaafd dan
wel in Engelse 19e-eeuwse land
schapsstijl. wordt nog bestudeerd. De
tuin is 6.5 ha groot Het gehele gebied
van Het Loo heeft 650 ha bos, park en
rijvers.
Over zes Jaar zal het Rijksmuseum Het
Loo, dan enig in zijn soort, zo ingericht
zijn dat paviljoens en hoofdgebouw,
met een inrichting in chronologische
volgorde, een overzicht geven van de
bewoning gedurende drie eeuwen
Aan de belangrijkste personen uit het
Oranjegeslacht zal de meeste aan
dachten plaats worden geschonken in
de paviljoens en het hoofdgebouw, die
tientallen kamers en zalen tellen. In de
westvleugel worden kleine vertrekken
bestemd voor de vaste exposities van
de archivalia, het porcelein en mun
ten
Hoewel de vernielingen van de Franse
overheersers het beeld van Het Loo
voor bijna twee eeuwen revolutionair
wijzigden, is het oorspronkelijk onL
werp al veel eerder veranderd Eerst
werd een vrijwel vierkant geheel ge
bouwd: het zgn corps-de-logis als zelf
standig hoofdgebouw in 1686 Zes jaar
later kwamen er dubbelgeleden zijpa-
viljoens met een voorplein iBasse-
cour), waar beeldhouwwerk heeft ge
staan.
Het vrijwel lege paleis, waarin reeksen
schilderijen, gemaakt door Wilhelmi
na. en batterijen jachttrofeeën opval
len. begint nu al iets van de oude luis-
Vooral in de grote zaal in het corps-
de-logis is nog veel van de overvloed
aan decoraties aanwezig.
De nieuwste bundel van Ellen Warmond, 'Implosie', is
me een beetje tegengevallen. Op zichzelf betekent dit
overigens dat je van Ellen Warmond iets verwacht.
Toen ik begon te lezen, het eerste vers dus. dacht ik ja.
dit is het weer wel, Warmond op haar best:
(BATIG?)
Hier lijkt het op
het saldo van Je daden.
het klieven van pap
het pogen
een vlo te knippen op een pater
een deur die achter je gesloten
maar nooit vóór je geopend wordt
en toch maar blijven denken
een zo volmaakte zinloosheid
moet ergens op gericht zijn.
Maar helaas bleek toen datje het na dit vers zo onge
veer had gehad Niet dat dit geciteerde vers een vrolijk
gedicht is. maar de hele bundel heeft een deprimeren
de, vermoeide, erg negatieve toon. Alles is vergeefs, te
laat gekomen, de dichteres spreekt nog wel over de
liefde, maar ook dat is een vergeefse, haast negatieve
aangelegenheid voor haar geworden. Nu zou uit dat
alles best goede poëzie voort kunnen komen, maar dat
is hier niet het geval, het komt niet verder dan.
Geen Kathmandu geen Patmos
geen plaats waar anderen dachten
dit is het
of dit is het niet
voor mij
alleen deze plaats
alleen deze gedachte
niets.
De poëzie van Chr. J. van Gee! door velen (waarom
bewonderd, treft me vrijwel nergens. Met de grootst mo
gelijke zorgvuldigheid wordt er uit zijn blijkbaar on
uitputtelijke nalatenschap telkens weereen 'voorlopi
ge' bundel, die het dus nog weer niet is, samengesteld
Dit exemplaar, het zoveelste, heet 'Vluchtige Verhui
zing'; verzorgers zijn E. de Waard en T van Deel. de
verantwoording neemt haast nog meer woorden in be
slag dan de bundel op zich.
Van Geel schrijft poëzie die 'de natuur' tot onderwerp
heeft; uit observaties en overpeinzingen ontstonden
zijn notities Het zou me eigenlijk moeten aanspreken,
maar keer op keer merk ik dat ik de aansluiting vol
komen mis Ik schrijf een gedicht over waarbij ik me
althans nog iets kan voorstellen, al vind ik het wel een
heleboel woorden om weinig mee te delen
RAAM VOL NACHTVLINDERS
Zij trillen tot zij zitten op
hun plaats als het niet waait, het raam
verlicht, stil tot het einde van
de nacht, stijf op een doel gericht,
utt op bezweren van het licht
Zij dragen niet als opgeprikten
op vleugels van stilleven as
van 't ademloze om de naald,
maar levend stof van licht beogen
als van de nacht die ademhaalt
Chr. J. van Geel schreef enkel korte verzen en zegt
daarin, mijns inziens dus, zo goed als niets. Hans Ten
tije schrijft vaak vrij lange gedichten, gebruikt
daarin een hoop (te veel) woorden, maar deelt me
vaak wel iets mee waar ik wat aan heb. En daar komt
het bij poëzie tenslotte toch op aan.
Voor zover ik weet is 'Alles is er' het debuut van deze
thans 32-jarige dichter Alles is er ie zou ook kunnen
zeggen- hij haalt er de hele wereld bij - zoals de tv alles
in uw huiskamer brengt, zo brengt deze bundel allerlei
zaken uit allerlei windstreken en tijden onder uw aan
dacht Er is zelfs af en toe een rechtstreekse verwijzing
naar televisie en reportage. Of er worden gedichten
naar verhalen of boeken gemaakt (bijvoorbeeld naar
'DeTIjgerkat' van Lampedusa). Nu is het met dat soort
poëzie meestal zo: ken je de aanleiding niet. dan zegt
ook het gedicht je niet. erg veel. Een mooi voorbeeld
daarvan Is 'Poging met een 'aviette' (vliegfiets) Parijs
1900'. een gedicht dat hoort bij de foto op het omslag
van de bundel. Samen, foto plus vers dus. is het best
aardig. De foto alleen is ook kostelijk - uiteraard zo
mooi dat hij Hans Tentije inspireerde. Met de foto al
leen kun je het inderdaad doen Maar als je die wat
gezette man in z'n dikke trui niet hebt zien peddelen
over dat natte wegdek, terwijl hoogstens twee heren
onverschillig toekijken i ze kijken mogelijk eerder naar
de fotograaf die de opname maakte!) zeggen de vol
gende regels je niet zo veel- veel van z'n extra-gewicht
heeft hij er ook niet afgetraind wie denkt de hemel te
bereiken is al heel gauw licht genoeg, maar bijna ieder
een kijkt van hem weg, naar iets van hieruit niet te
zien: 't belangrijkste vindt altijd buiten beeld plaats
Het is me een raadsel waarom de opschrijfsels van
Hans Koetsier uitgegeven moesten worden en waarom
er ook nog reclame voor moest worden gemaakt Het
lijken wel korte strafregels, vier aan vier aan elkaar
geknutseld, niemand die merkt als je perongeluk op
zettelijk de hele boel door elkaar gooit
Een echt 'gedicht' van Koetsier luidt bijvoorbeeld:
MIJN NALATENSCHAP IS ARMOEDIG
Mijn moeder stinkt
Ik walg bij een geboorte
Hij straft mij
Ik zorg voor mij zelf
En wat ik samenstel uit vier andere luidt:
IK BEN VERDRIETIG
Ik ben een mislukkeling
Ik aai de arm van mijn moeder
Zij wijst mij af
Ik sla mtjn kind
Ik verzeker u: in het laatste zit iets meer systeem!
Het bundeltje heet 'Ik lijd verschrikkelijk'. Vergeet
het maar
Veel meer plezier heb ik beleefd aan de bundel 'Een vis
zwemt uit zijn taalgebied' van K. Schippers. Schip
pers heeft een totaal andere opvatting van poëzie dan
ik. maar wat hij met de taal doet boeit me. zijn bizarre
fantasie werkt vaak op m'n verbeelding, en hij komt zo
aardig en onopgeschroefd over in zijn teksten, dat je je
gewonnen geeft
Eerlijkheid gebiedt me te zeggen aai ik wel eens oeter
werk van hem heb gelezen, maar toch vind je hier ook
teksten als:
LIEFDESGEDICHT
Jij hebt de dingen niet nodig
om te kunnen zien
De dingen hebben jou nodig
om gezien te kunnen worden
EUen Warmond, Implosie, Querldo, Amsterdam; Chr. J. ran uaac
Vluchtige Verhulling, Athenaeum-Polak Van Gennep 12,50 paper
back. f 11.50 gebonden; Hans Tentije: Alles is er. De Harmonie, Singel
390. Amsterdam; Hans Koetsier Ik lijd verschrikkelijk. Berl Bakker.
«r c.ki.e— ,Jt llJn Ut|tebIed. Qucrido,
Amsterdam; K. Schippers; 'Een vis iv
